Kleyne historie van den veldtoversten Valuas, opbouwer ende eersten Heere van Venlo

[p. 2]

[Kleyne Historie van den veldtoversten Valuas opbouwer ende eersten heere van Venlo]

KtrIno a CsImfLICI Deo honor.

Cornelius Tacitus (gelyck Plinius in't 7. Boeck der natuurlycke Hist. aen't 16. Cap. verhaelt) door den Roomschen Keyser Vespasianus in Nederlants Gallia (waer onder begrepen waeren dese Landen tusschen de Maase ende den Rhyn gelegen) aengestelt synde tot opsichter van de gemeene incomsten ende Schattingen, en door dese gelegentheyt dickwils de nabuyrige Landen der Overrhynse Duytse Volckeren onder den Keyser Augustus door dessens Veldtoversten Tiberius in 't Jaer 746. na opbouwinge der Stadt Romen overwonnen ende Chynsbaer gemaekt Doorreyst hebbende, heeft in aenvang des Keyserdoms Nervae na de calculatie of Jaergetal van den Abt Dionysius in het Jaer na Christi geboorte 95.: aengevangen te schryven syn Boexken van de gelegentheyt ende manieren der Duytsen, ende na de Doodt van den voorname Keyser Nerva nu Rooms Borgemeester wesende syne Historien ende Jaerboecken, in de welcke den voorname Tacitus verhaelt: dat neffens de Tench-

[p. 3]

ters (tegenwoordig die van het Landt van Drenten ende Twenten) tusschen den Rhyn, de Lippe, den Eems ende Weser gewoont heeft een seer magtig, Ryck, ende daeromme hoovaerdigh Volck Bructers genoemt. Welcke Bructers met Claudius Civilis of Claes Burgers Veldtoversten der Batavieren langen tydt tegens den Keyser Vespasianus Oorlog gevoert hebbende, eyndelyck met raedt ende toestemminge van hare Waarseggeresse en Regentinne Veleda eenen Vreede met de affgesanten van den voorname Keyser Vespasianus geslooten hebben. Welcken vreede door des voorname Keysers tweeden Soone Domitianus schandelyck gebroocken, de voorname Waerseggeresse Veleda sonder redenen gevangen, ende in eenen ydelen Triumph tot Roomen omgevoert, ende gedoodt synde. Soo ist wie den Griexsen Historie schryver Dion in fragm. 49. schryfft in des voorname Veleda Plaetse, eere ende digniteyten opgevolgt seeckere jonge Dochter ende Waerseggeresse Gauna, de welcke na Roomen tot den voorname Keyser Domitianus gaende van hem niet alleenelyck vriendelyck onthaelt, maer oock met groote giften na Huys gesonden synde, de voorname Bructers met by hulpe van hare naaste Vrinden als Veldtoverstens eenige Jaeren in vreede bestiert heeft,

[p. 4]

tot dat (den voorname Keyser Domitianus wegens syne gepleegde Tyrannye listelyck overvallen en met veele wonden doorsteecken synde) de omliggende ende aengrensende Vorsten ende Oversten niet langer connende den grooten hoogmoet der Bructers verdragen, omgecogt hebben twee door den Veldtoversten Tiberius uyt haare woonplaetse verdreven, ende tusschen den Weser ende Elbe sweevende talrycke Duytse Volckeren Chamaven (tegenwoordig Cleefs-Marckse) ende Angrivarien (nu Colsche Gourlanders) genoemt, welcke Chamaven ende Angrivarien aengeloockt, deels door eene vette buyte, deels door hope van eene vaste woonplaetse voortaen te mogen genieten, in alle stilte ende onverhindert door de Landen der omliggende nydige Vorsten reysende, onverhoets de Bruycters dusdanig overvallen hebben, dat de Bructers na verlies van sestig duysent Mannen genootsaeckt syn geworden haer Lant te verlaaten, ende over den Rhyn in Nederlants Gallia onder het jock der Romeynen nieuwe woonplaetsen te soecken. Onder dese Bructers heeft oock gewoont seekeren Veldtoversten Valuas genoemt, eenen Edelen, magtigen, en rycken Heere: dan wie seeckeren ouden Historie schryver in syn Neder-

[p. 5]

landts Boeck Fasciculus temporum genoemt ende tot Utrecht ontrent het Jaer 1483. gedruckt, verhaelt, soo soude het Casteel Altena in de Cleefse Marck (voordesen de woonplaets der Bructers) gelegen, in het Bos van Valuas gebouwt syn, ende die plaetse daer ontrent noch ten dien tyde Valuas Hegge syn genoemt geworden, welcken Veldtoversten Valuas vansgelycken niet connende soo een talryck Volck wederstaen mede genoodtsaeckt geweest is met syne Familie ende onderdanen te vlugten, ende onder (syne Voorouders voor desen getrouwe gewesene nabuyren) de Monapiers, dewelcke ontrent 52. Jaeren voor Christi geboorte vansgelycken uyt haare woonplaetse verjagt, en over den Rhyn en Mase gevlugt waren, nieuwe en bequaeme wooningen te soecken. Valuas den Rhyn met syne Familie ende onderdanen overgeschipt synde, is van de Sicambers, tegenwoordig Cleefse, ende van de Gugernen (nu Gelderse) ende Kempse) vriendelyck ontfangen ende van alles rykelyck voorsien synde, voorts treckende door de Sablones ofte Santenaers inwoonders der fantachtige plaetsen tusschen de Nierse ende de Mase gelegen, en de gemeene Roomse Landtstraete na Blariacum nu Blerick om onder de voorname goede Vrienden de

[p. 6]

Menapiers te connen eene woonplaetse vinden, nemende, ende hem nu door de schickinge Godts tegen Blerick met syne onderdanen ophoudende, heeft eenige groene heuveltjes, deels door de visrycke Mase, Eylandt bequaem tot eenen Have, deels door Vennagtige Bossen, deels door bouwbaer Landt ende Weyden omringt gevonden, en oordeelende dese gelegentheydt eene bequame woonplaetse voor hem ende syne onderdanen te wesen, soo heeft Valuas aenstonts aengevangen tegens over het Eylandt voor hem ende de synige houte Hutten te bouwen 't Land ende de Weyden van hare Doorens ende Distelen te suyveren, ende in het volgende Jaer namentlyck 96. na Christi geboorte eene grootere Burgt voor syne Familie te timmeren, aen welcke Burgt om datse op eenen Broeckachtigen Heuvel gebouwt was: Valuas den naeme van Venlo op sich Bructers gegeven heeft, synde op Nederlants Broecker Heuvel gesegt, soo dat Venlo ende Broecker Heuvel een ende de selve bediedenisse heeft. Dese van Valuas opgebouwde Burgt Venlo geheeten is nu tenemael verniet ende in veele particuliere woonplaetsen verandert, waer van nochtans het hoeck-huys aen de Holt, ende Jode Straet gelegen noch hedendaegs de Burgt, ende om dat het

[p. 7]

selve Huys noch eenige vrydom genieten soude, het Huys de Freyburg genoemt wordt. Na dat Valuas nu onder de Sablones ofte soo genoemde Santenaers eene vaste woonplaetse voor syne Familie ende onderdaanen besorgt hadde, soo heeft hy sich oock in de Oorlogen tegens de Overrheinse Duytsche Volckeren de welcke Jaerlyckx de Landen tusschen den Rhyn en Mase gelegen om een vette buyte daer uyt te haalen overvielen ende overlasden; dapper gequeeten, syne medebroeders de Sicambers ende Gugernen, met syne onderdanen te hulp comende ende tegens alle aenvallen ende belastingen beschermende waer door Valuas by de nabuyrige Vorsten groote eere ende loff verworven, ende voor den kloecksten Veldtoversten is gehouden geworden. Hier naer (de Overrynse Dutsche Volckeren van den Keyser Trajanus tot Vrienden aengenomen, haere Provintien tot Roomsche Provintien gemaeckt ende verdeelt synde, ende nu met de Overrynsche Duytsche Volckeren in eenen bestendigen vreede levende: soo is Valuas door de synige vlietig den Ackerbouw nagegaen, door uytroeyinge der Bosschen ende Boomen nieuwe Landeryen aenleggende ende met overvloet van Vrugten gesegent: heeft hy niet

[p. 8]

allenelyck syn eygen goet vermeerdert, maer oock door heylsaame gegevene Wetten het welvaaren synder onderdanen besorgt, en haer in alderhande Vaderlantsche consten aengroyende gesien hebbende, is ten laesten Valuas eenen Man door Wetten ende Wapenen vermaert in eenen hoogen ouderdom overleden, en van syne Huysvrouwe na de maniere der Duytschen op eenen naabuyrigen Bergh verbrandt, en desselvers Assche in eene Houte vergulde Statue ingeslooten, welcke houte Statue het Volck siende dat van Valuas Weduwe haare Regentinne geeert wierde, soo heeft het danckbaere Volck oock begost dese Statue te eeren, en daer na als eenen Afgodt Mars ende Verlosser, den welken haer uyt het Landt der Bructers geluckig gevoert hadde, te aenbidden ende Slachtoffer van Beesten aen te doen; 't ingewant der Beesten tot een Brandtoffer verbrandende, door welck gestadig Verbranden der vette ingewanden, overmits daer door groot Licht op den voornoemden Berg veroorsaeckt wierde: soo is den selvigen Bergh alhoewel dicht met Boomen beplant, nochtans tot op den dag van heden den Lichtenberg genoemt geworden. Na dat nu de Huysvrouw van Valuas als Regentinne na de dood van

[p. 9]

haren Man, hunne onderdanen in vreede eenige Jaaren bestiert en Venlo vergrootert hadde: soo is de selve mede in eenen hoogen Ouderdom overleden, nalatende aen de Vrouwen haer kloeckmoedig herte, gelyck haren Man aen de Mannen synen Krygsachtigen geest, tot eene erff gave overgegeven hadde, welck kloecmoedig herte der Vrouwen beproeft heeft het Krygsvolck van Maximilianus den I. met hulpe der Engelanders Venlo 1511. belegerende, als wanneer de Vrouwen, haare door vechten vermoede Mannen van haare Posten afflossende, den, haere Muyren beklimmende Vyandt met verlies van hunner Vaendelen affgeslagen hebben, welck Vaendel eene der Vrouwen den Vyandlycken Vaendrager uyt de handt ruckende, sy als eene overwinnaerste ten haren Huyse opgehangen heeft wie Strada dec. 2. lib. 7. getuygt: Soo dat den Vyandt na een beleg van 14. weecken genoodtsaeckt geweest is, na groote nederlage de Stadt te verlaten. Na de doodt van Valuas Huysvrouwe, hebben de danckbaere onderdanen vans gelycken het Lichaem van hare Regentinne op den selvigen Berg verbrandt, ende de Assche in eene andere Statue ter haare gedachtenisse opgericht; bewaert, de selve Statue als een Afgodinne Bel-

[p. 10]

Iona geeert en aengebeden. Hoe lange nu dese twee Statuen van de Heydensche inwoonders vereert ende als Afgoden syn aengebeden, en door wie de selve Statuen syn vernielt geworden, dit kan voor seecker niet geseyt worden. Dan al hoe wel de omliggende Steden Ceulen ende Tongeren all onder Constantinus den Grooten haeren besondere Bisschoppen gehadt hebben, de welcke door haer selvers en door haere medehelpers het Christen geloof in de omliggende plaetsen yverig verbreyden, nochtans overmits in dese Landen tusschen de Mase en Rhyn gelegen altyt, eerstelyck door de Duytschen, en daer na door de Francken eenen gestadigen Oorlogh tegens de Romeynen is gevoert geworden; soo is't vast te gelooven: datter geen ofte luttel Christi geloovige hier te Lande voor't Jaer 499. geweest syn, als wanneer Clodovoeus Koning der Francken nu Franschen van den H. Remigius Bisschop van Rheims gedoopt synde, dese alhier woonende Francken het exempel van haeren Koning navolgende, allengskens het Christen geloof aengenomen hebben, synde den H. Amandus Bisschop van Tongeren den eersten, den welcken men door overleveringe seyt ontrent het Jaer 640. in dese Landen, en besonderlyck tot Herongen een uur

[p. 11]

van Venlo gelegen (alwaer noch eene Waterquelle S. Amandus Putjen genoemt) het Christen Geloof vercondigt te hebben; sonder nochtans dat men vinden kan: dat den voorname H. Amandus alhier te Lande eenige Afgodts Beelden soude verstoort hebben, overmits den Eerwaerde Beda in syne Engelanderse Hist, in't 5. Boeck aen't 12. Cap. verhaelt dat in't Jaer 700. ten tyde van den Prince Pipinus van Herstall de Duytsche Volckeren noch overal Afgoden aengebeden hebben, dewelcke den H. Willebrordus op veele plaetsen aen de overzyde van de Mase verstoort en in des selvers plaetsen Capellen en Kercken opgericht heeft: welck exempel oock na weinige Jaren onder den voorname Pipinus den H. Bisschop Wiro, ende na hem onder Carl Martellus den H. Bisschop Plechelmus, na gevolgt hebben, de welcke woonende op Sint Peters nu Odilien Bergh aen de Roere eene uur boven Ruremonde gelegen, de plaetsen aen desen cant der Mase tot het Christen geloove gebrocht hebben, synde den H. Plechelmus eene besonderen yveraer in het vernielen der Afgodtsbeelden in welckers plaetsen hy aen desen cant der Mase nieuwe Kercken en Capellen heeft laten opbouwen, onder welcke met redenen kan gereeckent worden de Kercke van

[p. 12]

Tiglo nu Tegelen de Moeder Kercke van Venlo, de welcke van den H. Plechelmus ter eeren van den H. Bisschop Martinus, gewydt, ende onder het Bisdom van Ceulen (alwaer hy oock in't Jaer 720. eene Kercke ter eeren van dien voorname Heyligen, tegenwoordig Groot Sint Marten genoemt, gebouwt hadde) geplaets is geworden: onder welck Bisdom Tegelen ende Venlo ontrent 70. Jaeren verblyvende, soo syn de voorname plaetsen door den Colsen Bisschop Gero aen den Tongersen Bisschop Gerbaldus in't Jaer ontrent 790. voor de nieuwe Abdye Gladbach vertuyst geworden, en alsoo onder het Luycker Bisdom geplaetst en gebleven tot den Jare 1569. als wanneer Venlo Gelders zynde onder het nieuwe Bisdom van Ruremonde geplaetst zynde, Tegelen als Gulixs onder het Luycker Bisdom verbleven is. En alhoewel eenighe soude vermeenen dat door dien grooten Afgodsbeelder stoorder den H. Plechelmus ook dese twee Statuen Valuas en syne Huysvrouwe Af-beeldende soude verstoort syn: soo ist nochtans geloofwaerdiger, dat de inwoonders van Venlo niet eensklaps maer vervolgentlyck tot het Christen geloove overgegaen zynde (het kleenste gedeelte na Tegelen ter Kercken gaende) het grootste gedeelte der Inwoonders in den Jaere 725. de Sta-

[p. 13]

tuen van haren Verlosser ende Fondateurs noch aengebeden hebben; tot dat eyndelyck de Inwoonders van dag tot dag van het Heydendom tot't Christelyck geloove overgaende, ende eene eygene Kercke (de welcke men meent des H. Geest Kercke te wesen opgebouwt, en ontrent den Jare 760. van Tegelen haer afgesondert hebbende ende daer door de twee Afgodise Statuen van Valuas en syne Huysvrouwe vernielt zynde) op dat de gedachtenisse van haere eerste Heeren niet vergaen en soude, andere Borgelyckeren Statuen gemaeckt, ende met eene Borgerlycke eere bewaert en omgedragen hebben, dan overmits men den aenvanck van dese Borgelycke eere aen de Af-beeldenissen van Valuas en desens Huysvrouw door omdragte betoont, niet aenwesen en kan. Soo is't geloof-baer, dat de selve van onverdenckelycke Jaeren gewesen, ende vervolgens van den tyde der Venlosche bekeeringe haeren aenvang genomen heeft, en hebben de Christelycke Inwoonders (op dat de gedachtenisse van Mars en Bellona uyt haare herten vergaen soude; dese nieuwe Statuen niet omgedragen als Afgodtsbeelden, maer als Beelden vertoonende eenen Goliad, ofte Reuse, ende eene Goliadinne ofte Reusinne, als zynde haare Funda-

[p. 14]

teurs, wie oock alle oude Inwoonders deser Landen, van eene dusdanige groote Stature (wie die over eenige Jaeren alhier gevondene gebeenderen getuygen) gewesen: dat oock den eersten Roomschen Keyser Julius Caesar in syn tweede Boeck van den Gallisen Oorlog bekennen moet, dat de Romeynen wegens haare kleene Stature ten aensien der Duytschen, van de Duytschen daeromme syn bespot geworden. Wie nu na de doodt van Valuas en syne Huysvrouwe van ontrent het Jaere 125. tot den Jare 280. Heere van Venlo geweest, ofte haare nakomelingen ofte Vrinden ofte haare Borgemeesters (de Romeynen nochtans Opperheeren zynde) is onseecker; dit nochtans is seecker dat in't Jaer 263. 't Roomsche Ryck van alle kanten aengevochten, ende van 30. Tyrannen ofte onwettige Keysers ten tyde van seven Jaeren geplaegt synde, de Duytsche Overrhynse Volckeren tussen den Rhyn, Yssel, ende Oost-Zee woonende Hattuarien genoemt, mede aengevangen hebben 't Roomsche jock af te werpen, ende haer voor vrye Volckeren te verclaaren, noemende haer Francken, ende tot dien eynde een ongetoomt Paardt in haere Vaendels voerende; al hoewel Hincmarus Bisschop van Rheims in syne Franckese Hist wilt

[p. 15]

dat Franck vreet geseyt is. Van welcke Attuarien Francken, de Sicambers, Gugernen, en Santenaers (waer onder de Venlosche gereeckent) overwonnen synde: soo is dit Landt tusschen den Rhyn en Maase gelegen Hattuaria ende de Inwoonders HattuarienFrancken genoemt geworden; ende al hoe wel de voorname Francken Hattuarien onder Constantinus des grooten Soone door den Veldtoversten Julianus naderhand Apostaet genoemt, wederom tot gehoorsaemheyt der Romeynen in't Jaer 358, syn gebrocht, ende tot den Jaare 400, onder de selve verbleven; soo hebben nochtans de voorname Hattuarien Francken, niet alleenelyck het selve Jaer wederom het Roomsche jock afgeworpen, maer oock in't Jaer 419. haer eenen eygen Koning Pharamundus, den Soone van haeren Veldtoversten Maraomirus, opgeworpen, ende de Romeynen verjaegt synde, syn altydt dese Landen in vreede beseten ende door de Francke Vorsten, Koningen, en Keysers bestiert geworden, tot dat in's Jaer 887. onder den Keyser Carel den Dycken de Normannen dese Landen verwoestende: de inwoonders Arnulphum daer na gewesen Keyser tot haeren Koning aennemen willende, maer hy het selve verweygerende om dat Carel den eenvoudigen, Carl den Dycken min-

[p. 16]

derjaerigen Soone den rechten erfgenaem was, dese Inwoonders wegens het gevaer der Normannen niet langer willende vertoeven, soo hebben sy haeren Landtvogt Wichardum Sone van Otto Heere van Pont tot haeren Heere gemaeckt (den welcken met synen Broeder Lupoldus in't Jaer 900. het Casteel van Gelren) nu eene Stadt aen de Nierse gelegen (na den naeme van synen Soone Gelriacus andere noemen hem Gerlacus opgebouwt hebbende ende haer van Vranckryck afscheydende) den naame van Francken verlaaten ende haer Geldersen genoemt. Onder voorname Gelriacus ofte Gerlacus, en desselvers nakomelingen, eerst Heeren, daer na Graven en Hertogen, syn dese Landen altydt verbleven, en door de selve bestiert geworden: zynde nochtans de meergemelde HattuarienFrancken inwoonders deser Landen tusschen de Maase ende Rhyn gelegen de rechte Francken geweest: waer uyt de Francken in Duytslandt en Vranckryck ontrent 't Jaer 430. gecomen syn.

aLLes tot goDs aLMagtIgh Lof, prYs en gLorIe.