Jaarboek De Fonteine. Jaargang 1995-1996

[p. 7]

Ten geleide

Kort na het voltooien van het Ten Geleide bij het vorige Jaarboek bereikte ons het bericht van het overlijden, op 1 augustus 1996, van dr. Benjamin Hendrik Erné. Samen met prof. C.G.N. de Vooys, dr. C. Kruyskamp, dr. P.J. Meertens en dr. L.M. van Dis, behoorde dr. Erné tot de oudste ‘corresponderende leden’ van De Fonteine uit ‘Noord-Nederland’: men vindt hun namen onder deze titulatuur reeds vermeld in het tweede Jaarboek van De Fonteine 1944, p. 5. Erné was in 1934 bij De Vooys in Utrecht gepromoveerd op een uitgave van twee rederijkersspelen uit de verzameling van de Haarlemse kamer Trou Moet Blijcken. Het proefschrift verscheen onder de titel Twee zestiende-eeuwse spelen van de hel (Wolters, Groningen, 1934). Samen met dr. Van Dis had Erné in 1939 ook de tekst bezorgd van de spelen die vierhonderd jaar eerder op de beruchte wedstrijd van De Fonteine waren opgevoerd. In de inleiding tot deze Spelen van Zinne vertoond op het Landjuweel te Gent van 12-23 Juni 1539 (Wolters, Groningen / De Sikkel, Antwerpen) spraken de editeurs de hoop uit een tweede deel ‘te doen volgen, waarin naast een algemene inleiding de aantekeningen op de negentien spelen een plaats zullen vinden’. Deze inleiding en aantekeningen zouden, samen met een hernieuwde uitgave van de spelen, pas in 1982 met de tweedelige De Gentse spelen van 1539 (Nijhoff, 's-Gravenhage) het licht zien. Ondertussen was dr. Van Dis, in 1973, overleden. In het Jaarboek van De Fonteine 1973-74 heeft Erné een ‘In memoriam’ aan zijn coëditeur en metgezel in de rhetorica gewijd (pp. 187-189). Van Erné verschenen in het Jaarboek verder nog: ‘Anna Bijns en Stevijn. Een briefwisseling in refreinen’ (Jaarboek 1968, pp. 161-186) en ‘Het Refrein zonder Dicht uit 1528’ (Jaarboek 1973-74, pp. 35-41). Het laatste is een reactie op een bijdrage van Meertens aan het Jaarboek 1967. Ook met ‘Het allegorisch karakter van het esbatement vant Gelt’, in Levende Talen 1969, pp. 659-665, leverde Erné een aanvullende interpretatie bij een eerder, ditmaal door Kruyskamp, in het Jaarboek (1966) uitgegeven tekst.

Erné publiceerde over gedichten uit het Gruuthuse-handschrift (‘Rondeel-liederen in het handschrift van Gruythuyse’, in Bundel opstellen van oud-leerlingen aangeboden aan Prof. Dr. C.G.N. de Vooys, 1940, pp. 133-139; ‘Een liefdesdroom’, in Ts. Nedl. Taal- en Lett. 86 (1970), pp. 81-94, en ‘De forestier van De Witte Beer in het

[p. 8]

Gruuthuse-handschrift’, in Ts. Nedl. Taal- en Lett. 88 (1972), pp. 107-121), maar vooral is hij toch de auteur van een aantal klassiek geworden bijdragen over rederijkersliteratuur. Naast het reeds hiervoor genoemde, denke men daarbij vooral aan bijdragen als: ‘Over wagenspelen’, in Ts. Nedl. Taal- en Lett. 50 (1931), pp. 223-240 (met een uitgave van het spel ‘De Berch van Thabor’), ‘De rijmen in drie kluchten uit de zestiende eeuw’, in Ts. Nedl. Taal- en Lett. 51 (1932), pp. 137-154 (eigenlijk een besprekingsartikel naar aanleiding van F.A. Stoetts Drie Kluchten uit de Zestiende Eeuw) en ‘Rederijkersballaden oude en nieuwe stijl’, in De Nieuwe Taalgids 65 (1972), pp. 355-363. Het kortere artikel ‘Een liedeken van Bruessel te Ghent ghesonghen’, in De Nieuwe Taalgids 68 (1975), pp. 200-205, heeft weer betrekking op het Gentse feest van 1539. Ook Ernés recensies bevatten telkens weer interessante aanvullingen en belangwekkende beschouwingen. Men zie zijn besprekingen van L. Rooses Cornelis Crul, Religieuze Poëzie en Anna Bijns, een rederijkster uit de hervormingstijd in, respectievelijk, Museum 60 (1955), pp. 100-102, en Forum der Letteren 6 (1965), pp. 53-58, en zijn beoordelingen van G.A. van Es' Pyramus en Thisbe-editie in De Nieuwe Taalgids 59 (1966), pp. 56-57, en van W.J.C. Buitendijks Nederlandse strijdzangen in Spiegel der Letteren 20 (1978), pp. 191-192. Naast een bespreking van J.J. Maks De Gedichten van Anthonis de Roovere, in Museum 62 (1957), pp. 168-170, heeft Erné ook drie oorspronkelijke artikelen geschreven die voor het De Roovere-onderzoek van belang zijn, met name: ‘De aanspraak “vader” voor Christus bij De Roovere’, in De Nieuwe Taalgids 59 (1966), pp. 36-37, ‘Kleinigheden uit Van Stijevoorts refreinbundel (1524)’, in De Nieuwe Taalgids 69 (1976), pp. 308-311, en ‘Kleinigheden uit de refreinbundel van Van Styevoort (2)’, in De Nieuwe Taalgids 70 (1977), pp. 459-461. In de laatste bijdrage wist Erné twee refreinen aan De Rooveres oeuvre toe te voegen.

Aan Anthonis de Roovere is ook het grootste deel van dit Jaarboek gewijd. Voortbouwend op een in het Jaarboek van De Fonteine 1967 verschenen artikel van G. Stuiveling (‘Met De Roovere is het moeizaam spelen’, op pp. 3-26), belicht J.P. Westgeest de leesmogelijkheden, intrigerende betekenisaspecten en het genre-historische belang van De Rooveres ‘schaeckspel ten love van Maria’. In de uitvoerige bijdrage van J.B. Oosterman die daarop volgt, worden eerst de overlevering en verspreiding van De Rooveres gedichten in kaart gebracht om vervolgens aan de hand van overleveringsgegevens de ontstaans-

[p. 9]

en gebruikscontext van dit werk te reconstrueren. Dit artikel ligt in het verlengde van Oostermans proefschrift De gratie van het gebed. Overlevering en functie van Middelnederlandse berijmde gebeden (Amsterdam, 1995), waarin de aandacht van de onderzoeker naar het vijftiende-eeuwse Brugge als belangrijkste productiecentrum van getijdenboeken en berijmde gebeden werd gevoerd en daarmee ook naar de vroege rederijkerij aldaar. De jonge doctor staat met zijn belangstelling voor de rederijkers niet alleen. In het Ten Geleide van het vorige Jaarboek werd reeds op de groeiende aandacht voor de rederijkers in recent promotie-onderzoek gealludeerd. Gedacht was daarbij onder meer aan de volgende, hier alsnog ter adstructie meegedeelde proefschriften die de laatste tien jaar zijn verschenen en die, direct of indirect, voor de rederijkersstudie belangrijk zijn: W.N.M. Hüsken, Noyt meerder vreucht. Compositie en structuur van het komische toneel in de Nederlanden voor de Renaissance, Deventer, 1987; R.J. Resoort, Een schoone historie vander borchgravinne van Vergi. Onderzoek naar de intentie en gebruikssfeer van een zestiendeeeuwse prozaroman, Hilversum, 1988; Piet Visser, Broeders in de Geest. De doopsgezinde bijdragen van Dierick en Jan Philipsz. Schabaelje tot de Nederlandse stichtelijke literatuur in de zeventiende eeuw, Deventer, 1988; P. Pikhaus, Het tafelspel bij de rederijkers, Gent, 1988-89; J.E. van Gijsen, Liefde, Kosmos en Verbeelding. Mensen wereldbeeld in Colijn van Rijsseles Spiegel der Minnen, Groningen, 1989; P.J.A. Franssen, Tussen tekst en publiek. Jan van Doesborch, drukker-uitgever en literator te Antwerpen en Utrecht in de eerste helft van de zestiende eeuw, Amsterdam, 1990; P.F.J.M. Eligh, In wisselend perspectief. Bijdragen tot een cultuurhistorische benadering van Mariken van Nieumeghen, Den Bosch, 1991; A.C.G. Fleurkens, Stichtelijke lust. De toneelspelen van D.V Coornhert (1522-1590) als middelen tot het geven van morele instructie, Hilversum, 1994; Abraham Maljaars, Het Wilhelmus: auteurschap, datering en strekking. Een kritische toetsing en nieuwe interpretatie, Kampen, 1996; Mireille Vinck-Van Caekenberghe, Een onderzoek naar het leven, het werk en de literaire opvattingen van Cornelis van Ghistele (1510/11-1573), rederijker en humanist, Gent, 1996; Saskia Raue, Een nauwsluitend keurs: aard en betekenis van Den triumphe ende 't palleersel van den vrouwen (1514), Amsterdam, 1996; Jan Willem Bonda, De meerstemmige Nederlandse liederen van de vijftiende en zestiende eeuw, Hilversum, 1996 en B.A.M. Ramakers, Toneelkunst en processiecultuur in Oudenaarde tussen Middeleeuwen en Moderne Tijd, Amsterdam, 1996.

[p. 10]

In de derde en laatste bijdrage die men in dit Jaarboek vindt, belicht W. Waterschoot de aard en vormen van rhetoricale betrokkenheid bij de doorbraak van de reformatie in de Zuidelijke Nederlanden. Tenslotte is de Eed van De Fonteine verheugd als nieuwe Corresponderende bestuursleden prof. Marijke Spies, prof. Karel Porteman, dr. Patricia Lammens-Pikhaus en dr. Bart Ramakers te mogen verwelkomen.

De Redactie