Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1998

15. Verslag van de Werkgroep biografie over het jaar 1997-1998

Na de ingrijpende wijzigingen, zowel in het bestuur als in de redactie, die zich hadden voorgedaan in 1996-1997, was het afgelopen jaar in organisatorisch opzicht stabiel. Er was slechts één mutatie: wegens te veel verplichtingen elders was Sjoerd van Faassen in mei 1997 genoodzaakt het bestuur te verlaten. Zijn bestuursplek is overgenomen door Elly Kamp.

[p. 227]

Samen met Solange Leibovici draagt zij zorg voor de voorbereiding van de symposia. Sinds die wijziging is de samenstelling van het bestuur: Wam de Moor (voorzitter), Joke Linders (vice-voorzitter en vertegenwoordiging redactie), Herman de Liagre Böhl (secretaris), Marijke van Faassen (penningmeester), Elly Kamp (symposia) en Solange Leibovici (symposia). De redactie van het Biografie Bulletin bleef het hele jaar ongewijzigd: Koen Hilberdink (hoofdredacteur), Arjen Fortuin (eindredacteur), Margot Dijkgraaf (abonnementen-administratie), Elly Kamp, Joke Linders, Hans Schoots en Gé Vaartjes.

Met veel nieuwe gezichten maakte het bestuur eind 1996 een vliegende start en zette met verve de traditie voort van de halfjaarlijkse symposia. Op vrijdag 11 april werd het veertiende symposium gehouden in het Letterkundig Museum over het thema: ‘Dagboeken en de biograaf’. Twee specialisten op het gebied van dagboeken en autobiografie behandelden op dit symposium kwesties die het dagboek als bron voor de biograaf oproept. De historicus Rudolf Dekker vertelde over het leeronderzoek dat hij samen met studenten aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam uitvoert over de ontwikkeling van autobiografie en dagboeken in Nederland in de zeventiende en achttiende eeuw. Ten eerste gaf hij aandacht aan de manier waarop diaristen hun eigen teksten modelleerden en wijzigden, en rekening hielden met hun lezerspubliek en eventuele censuur. In de tweede plaats besprak hij in hoeverre deze egodocumenten een privé of meer publiek karakter hadden, en welk effect hun status had op de inhoud.

De tweede spreker was Philippe Lejeune (Universiteit Paris-Nord), die vooral bekend is geworden als theoreticus van de autobiografie. Hij besteedde ruime aandacht aan dagboeken van jonge meisjes (Anne Frank bijvoorbeeld). Hij sprak over enquêtes die hij heeft gehouden onder schrijvers en schrijfsters van niet-gepubliceerde dagboeken en over de vele betekenissen die het houden van een dagboek voor de schrijver en de lezer kan hebben. Voor een publiek van zo'n dertig toehoorders gaven beide sprekers een boeiend overzicht van hun research waarin zij vooral het moderne karakter van dit soort bronnen onderstreepten.

Het vijftiende symposium, op 14 november 1997 gehouden in het Maison Descartes in Amsterdam, was een opmerkelijk succes. Over het thema ‘Biografie en psychoanalyse’ kruisten, voor een gehoor van zo'n zeventig personen, twee voor- en twee tegenstanders van het gebruik van de analytische methode de degens. Kan de psychoanalyse dienen tot een beter begrip van de gebiografeerde figuur, ja of nee? Voor de pauze spraken de

[p. 228]

tegenstanders: de filosoof Jaap van Heerden, verbonden aan het Psychologisch Laboratorium van de UvA, en Klaas van Berkel, hoogleraar Geschiedenis aan de Groningse universiteit, verwierpen een systematisch gebruik van de dieptepsychologie in het biografisch genre. Na de pauze verweerden zich de voorstanders: Solange Leibovici, docente Franse literatuur aan de UvA en Joost Baneke, als klinisch psycholoog verbonden aan het Sint Lucas Ziekenhuis van Amsterdam, bepleitten juist een integratie van de analyse. Onder leiding van Koen Hilberdink voltrok zich tussen de vier sprekers ten slotte een zeer levendige forumdiscussie. Uit de reacties na afloop bleek, dat alle aanwezigen hadden genoten: de lezingen waren alle vier uitstekend en het contrast tussen de voor- en tegenstanders kwam goed uit de verf. Dat bleek ook uit lovende reacties in de pers: zoals van de journalist Paul Arnoldussen die een waarderende reportage publiceerde in Het Parool.

Ook het Biografie Bulletin oogstte dit jaar weer lof in de media voor de kwaliteit van zijn bijdragen. Van de drie afleveringen van in totaal bijna driehonderd pagina's was de omslag ditmaal marineblauw. Twee afleveringen hadden een centraal thema: ‘de autobiografie’ en ‘de zakenbiografie’. Dat eerste thema vormde de accolade voor vier beschouwingen: de symposium-lezing van Rudolf Dekker en drie kritische besprekingen van de memoires van respectievelijk Mia Farrow, Top Naeff en Havank. In de derde aflevering gaven Hans Schoots, Wim Wennekes, Wim Pelt en Ferry de Goey met een interview en drie artikelen aandacht aan de zakenbiografie. Anno 1997 blijkt dit genre sterk in de publieke belangstelling te zijn gekomen. Vrijwel elke maand verschenen er monografieën waarin de levens en karakters van ondernemers centraal stonden: de kritische biografie van Freddy Heineken door Barbara Smit en de door J.L. de Jager opgetekende memoires van Albert Heijn waren bijvoorbeeld bestsellers.

Naast de thematische benadering bevatte het Bulletin een reeks grondige interviews met biografen van recent verschenen, belangrijke publicaties: de Huizinga-biograaf Léon Hanssen, de Dijksterhuis-biograaf Klaas van Berkel, de Van Deyssel-biograaf Harry Prick. Grote biografieën die uitvoerige recensies kregen, waren onder meer: Elsbeth Etty over Henriette Roland Holst, Ronald Prud'homme van Reine over Michiel de Ruyter, Igor Cornelissen over Paul de Groot, Pieter van der Vliet over Onno Zwier van Haren, Rudolf Mrázek over Sjahrir, Antoine Baecque en Serge Toubiana over François Truffaut en Hermione Lee over Virginia Woolf.

De Werkgroep stelt met voldoening vast dat verscheidene van haar le-

[p. 229]

den in het afgelopen jaar uitstekende en ten dele ook bekroonde biografieën publiceerde. De Henriette Roland Holst-biografie van Elsbeth Etty verdient hier speciale vermelding. Op enig causaal verband beroept de Werkgroep zich niet, maar zij prijst zich wel gelukkig zulke leden in haar midden te hebben.