Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1982

[p. 117]

Henriette Roland Holst-prijs 1982
Advies van de jury voor de toekenning

De Henriette Roland Holst-prijs mag worden toegekend aan ‘een in druk verschenen en in de Nederlandse taal geschreven werk van proza, poëzie of toneel dat zowel uitmunt door sociale bewogenheid als door literair niveau.’ De jury is unaniem van oordeel dat de prijs moet worden toegekend aan Walter van den Broeck voor zijn in 1980 verschenen boek Brief aan Boudewijn, aangezien dit werk aan de beide criteria, sociale bewogenheid en literair niveau, in hoge mate voldoet.

Brief aan Boudewijn is een boek over de afstand tussen een Vorst en zijn Onderdanen, geschreven door iemand die geboren is in een plaatsje dat wat de omvang en de betekenis betreft zo groot is als een speldeprik op de huid van een reus. Met humor en gevoel voor drama beschrijft Van den Broeck de onmacht en de verpaupering van het stadje Olen en plaatst hij de nood en de uitzichtloosheid van het daarin levende Volk tegenover de minzame praal, de gezichtsloze glimlach en de opvallende overbodigheid van de Koning.

Deze tegenstelling wordt door Van den Broeck opgeroepen en subtiel uitgewerkt. Zowel met agressie als met tederheid benadert hij de machteloze poging van de Koning zijn Onderdanen te bereiken; met gevoelens van lotsverbondenheid, maar ook kritisch, benadert hij de wanhopige poging van de Onderdanen de autoriteit voor het gewone volk te interesseren. De groteske onverenigbaarheid van beider posities laat Van den Broeck met liefde voor het detail zien. De Koning moet van het plaatsje Olen houden, als Onderdanen moeten de inwoners van Olen van de Koning houden. De mogelijkheid tot een spontaan contact wordt door dit constitutionele ‘moeten’ afgesneden en de beide partijen kunnen slechts verder uit elkaar groeien.

‘In een flits reed U voorbij, Sire, onze ogen ontmoetten elkaar in een sekonde.’ Walter van den Broeck laat deze seconde lang duren. Hij leidt de Koning rond in het stadje waar hij geboren is en stelt hem voor aan de plaatsen waar hij gespeeld heeft en school heeft gegaan. Hij put zich uit de Koning van dienst te zijn en hem alle uitleg te geven die hij wenst, tot de beschrijving van aard en karakter van zijn vriendjes toe. De ligging van de gevaarlijke fabriek wordt de Koning met grote precisie uitgelegd zodat hij hem, mocht hij ooit de aandrang hebben, later op zijn

[p. 118]

eigen houtje kan vinden. Het land wordt beschreven met de ironische zwier van de gedreven reisleider, maar helaas betreft het hier een land dat gebieden herbergt waar vervuiling en gevaarlijke industrie het leven van de inwoners anders bepalen dan ‘de warme vertrekken in de winter en de koele vertrekken in de zomer’ van het Koninklijk Paleis te Laken waar de Koning normaal zijn leven doorbrengt.

In het dorp van Walter van den Broeck doen de door niemand opgemerkte uitzaaiingen van de radiumfabriek en andere chemische industrieën hun verwoestende werk: zelfs het gras wordt aangetast. In het boek is even schuchter als onontkoombaar een lijstje opgenomen van mensen die in tamelijk korte tijd op onverklaarbare wijze stierven aan kanker. Het zijn bijna anonieme slachtoffers, even anoniem als de Vorst die zich van tijd tot tijd verwaardigt de afgelegen Kempen te bezoeken, toegezwaaid door horden vlaggetjes. Imponerend is de wijze waarop Van den Broeck, met de Koning aan zijn hand, via tot in de kleinste details beschreven situaties, een onontkoombare confrontatie opbouwt, uitmondend in het bezoek van de sprookjes-koning en de sprookjes-koningin aan het stadje Olen. Daar komt het sprookje oog in oog te staan met de werkelijkheid van de mensen die wonen en werken in door de industrie vergiftigde woonwijken. Even onvermijdelijk is het dat Van den Broeck het door de Koningin zelve geschreven sprookjesboek ter sprake brengt en haar, via de Koning, beleefd zijn kritiek doet toekomen.

Met grote tederheid laat Van den Broeck de Koning in ere, maar met even grote tederheid wordt zijn autoriteit ontmanteld. En het Volk? Het Volk begeleidt hij met niet minder diepe gevoelens op zijn weg naar het isolement. Het is deze trefzekere verbinding van tederheid, humor en agressie die Walter van de Broeck maakt tot een waardig opvolger van de Vlaming die uitblonk op hetzelfde gebied, Louis Paul Boon. Ook Van den Broeck is er in geslaagd door de beschrijving van het leven in het stadje Olen, de problemen en de tegenstrijdigheden van een hele maatschappij op te roepen.

De jury, (w.g.) T. Anbeek (voorzitter), H.H. ter Balkt, C. Peeters, P. Oosthoek