Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1975

[p. 138]

Bijlage II Rapport van de jury voor de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1975

De jury voor de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs 1975 stelt de leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde voor deze prijs toe te kennen aan de dichteres en prozaïste F. ten Harmsen van der Beek.

De verschijning van haar vele gedichten en verhalen sinds het najaar 1974 - die nu reeds aan bundeling toe zijn; de gedichten verschijnen dit najaar - maakt nog eens duidelijk welke belangrijke plaats F. ten Harmsen van der Beek inneemt. Wat 10 jaar geleden, bij haar debuut met de bundel Geachte Muizenpoot door sommigen werd beschouwd als ‘woordextase met gebreken’ of ‘niet een totale wereld, maar eerder een verzameling curiosa en bibelots’, dient nu erkend te worden als de basis voor een authentiek dichterschap, dat ontstond in een periode waarin andere literaire gewoonten maatgevend waren.

De poëzie en het proza van F. ten Harmsen van der Beek zijn ten nauwste op elkaar betrokken.

In de gedichten, en in de korte verhalen uit de bundels Wat knaagt (1968) en Neerbraak (1969), heerst veel treurigheid om alle chaos en bederf tot de dood er op volgt; een dreiging van ‘zachte schunnige verwoesting’. Maar de paniek is een beheerste paniek, of, omgekeerd, haar luciditeit is: ‘mijn veel verwerpelijker, uiterst betrekkelijke luciditeit’.

De persoonlijke achtergrond wordt verhuld in symbolische fictieve situaties, als wanneer in het gedicht Op mijn dertigste verjaardag haar tegenstrijdige gedachten worden verbeeld in de situatie van een slagveld - vergelijk hiermee: Met verlof: achter het front, in Maatstaf van januari 1975.

Waar deze distantie bereikt wordt in extreme situaties, zijn alle inhoudelijke voorwaarden voor de groteske aanwezig.

Als er al oplossingen op vragen zijn, dan in ‘rare verklaringen’, of in ‘Twee Raadselrijmen die samen een antwoord vormen dat bij nader inzien is zoekgeraakt’.

Maar ook vormtechnisch kenmerkt F. ten Harmsen van der Beek zich als schrijfster van grotesken.

De verschrikkelijke situaties worden verhaald in de taal van bijbel, sprookje, kinderboek, in krompraat of subtiele vulgarismen.

Het parodisch element in: De poëtische avonturen van Polsmofje en het poesje Fik (alweer een gedramatiseerde afsplitsing van het lyrisch ik) wordt onder

[p. 139]

andere bereikt doordat, door de tweeregelige vrije coupletten heen, viervoetige rijmende jamben lopen in de trant van kinderversjes.

Dubbelzinnigheid is, als bij zovele dichters, haar kenmerk, maar de rijke taal die daardoor ontstaat is nooit vaag:

‘Vol wurging’ is konkreter en veelzeggender dan ‘vol walging’; in een voor haar typische litotes als ‘onchinees’ speelt de suggestie: niet meer vriendelijk en beleefd glimlachend als een chinees, ten volle mee. De ongrammaticaliteiten in ‘O verleefd wat aanbeden, verkreten of zalig verklaard wat opengebroken is dichtgetimmerd terwijl’ worden gelezen als imitatie van paniek, maar een ‘apo koinou’ konstruktie als ‘wat opengebroken is (is) dichtgetimmerd’ schaadt de helderheid allerminst. Overigens, deze konstruktie doet aan de techniek van de vijftigers denken, maar bij haar is de indruk van spontane inspiratie (alsof ze over haar woorden struikelt) nog meer kunstige schijn: haar gedichten zijn buitengewoon zorgvuldig gecomponeerd.

Met haar unaniem genomen besluit F. ten Harmsen van der Beek voor te dragen wil de jury haar grote waardering uitspreken voor deze auteur, in de hoop dat de bekroning van dit werk voor de auteur een stimulans zal zijn om haar hernomen dichterschap te continueren.

De Commissie voor schone letteren, (w.g.) dr. J.P. Guépin; A. Koolhaas; Gerrit Kouwenaar; Willem G. van Maanen; W.A.M. de Moor; H.C. ten Berge (buitenslands).