Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1970

12. Rapport van de Commissie voor schone letteren met het oog op de toekenning van de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs 1970

De jury voor de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs 1970 heeft met algemene stemmen besloten, aan de leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde als kandidaat voor deze prijs voor te dragen de schrijver Jacq Firmin Vogelaar en wel voor zijn in 1968 verschenen boek Het heeft geen naam.

De jury meent bij deze voordracht het eerder verschenen prozawerk van Vogelaar, met name zijn romans Anatomie van een glasachtig lichaam (1966) en Gedaanteverandering of 'n metaforiese muizeval (1968) niet ongenoemd te kunnen laten. Mèt het werk van enkele dichters staat het proza van Jacq Firmin Vogelaar geheel apart in de Nederlandse letteren. Al laten zich directe beïnvloedingen niet aanwijzen, het werk moet gesitueerd worden binnen een Europese context: het proza van Beckett en bepaalde verworvenheden van de ‘nouveau roman’ en dat in de opvattingen van de realiteit en in het taalgebruik.

Vogelaars prozawerken kunnen gelezen worden als een bewust protest tegen de versimpeling en vervalsing van de werkelijkheid, die een complexe en dubbelzinnige is en die in de traditionele literatuur vereenvoudigd en vervalst wordt. In Vogelaars werk heeft een ontmaskering van werkelijkheid en beeld van die werkelijkheid in de literatuur plaats. De auteur attaqueert niet de gevestigde schijnorde met de middelen van die orde, doch tracht in zijn proza ook de middelen van die orde te ontregelen. Dat gebeurt onder meer door het openbreken van het traditionele verhaal. Daarmee heeft Vogelaars prozawerk dan ook geen relaties. De aanval op de traditionele vormen in nieuwe vormen heeft een analogie in de wijze van taalgebruik: ook de taal zelf, vaak een schijnorde ophoudend, wordt ontregeld en dat, hetgeen typisch Nederlands genoemd kan worden, tot in de spelling toe! In het proza van Vogelaar zijn de woorden er niet om weer te geven; hun reproducerende functie zijn ze kwijt; er wordt niet gewerkt met taal, maar in taal; de woorden zijn het materiaal waarin de complexe werkelijkheid van het werk tegenwoordig

[p. 226]

wordt gesteld; de literaire werkelijkheid is geen mimetische, maar een geschréven realiteit: de figuren bijvoorbeeld uit het prozastuk ‘Het interieur’, dat Het heeft geen naam opent en van het boek, naar de mening van de jury, het hoogtepunt is, bestaan uit woorden; zij bouwen in hun monoloog zichzelf in taal op, zoals de nauwkeurig beschreven werkelijkheid van de kamer bijvoorbeeld, voor de ogen van de lezer vanuit het niets in taal wordt opgebouwd. Die lezer krijgt niet te lezen wat gebeurd is, maar voor zijn ogen ontwikkelt zich een gebeuren, als een van de vele mogelijkheden die gerealiseerd kunnen worden.

Al is het literaire experimenteren de auteur niet vreemd, getuige bijvoorbeeld fragmenten uit de slotafdeling van de bundel, elk estetisme dat zou kunnen leiden tot experiment om het experiment, ontbreekt. Opvallend is dat bij alle verscheidenheid het werk van Vogelaar constanten heeft: zijn figuren zijn vaak bedreigden of mensen die zich bedreigd voelen en uit reactie daarop zichzelf afsluiten, hetgeen hen nog kwetsbaarder maakt. En al ontbreken, behalve in Vijand gevraagd, actuele toespelingen nagenoeg, in de benauwende microwereld van het proza krijgt een even benauwende macrowereld gestalte, die van agressie, dictatuur, angst en de situatie van het individu in die wereld. De spiegeling is een bewuste - in beide werelden werken gelijke krachten, zij het op verschillend formaat - maar nooit een overbewuste die het prozawerk tot een parabel zou maken.

Men kan concluderen dat Vogelaar als prozaïst in Nederland het werk van een pionier verricht, in een door de huidige wereldliteratuur en taalgebruik opgedrongen eigenzinnigheid nu al een klein oeuvre heeft opgebouwd waarin een actuele wereld zich in haar wezenlijkheid opdringt en dat, als elk geheel nieuw literair werk, dwars staat op de traditionele literatuur. Alle redenen voor de jury Jacq Firmin Vogelaar voor te dragen voor de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs.

De jury Hella S. Haasse, Gerrit Borgers, Pierre H. Dubois, Kees Fens en Paul de Wispelaere

Het Bestuur adviseert de leden de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs toe te kennen aan Jacq Firmin Vogelaar.

Bij de bespreking van dit advies vroeg de heer Dr. J.G. Bomhoff wie eigenlijk de jury was. Hij vond het judicium nogal vaag, weinigzeggend

[p. 227]

en slordiger dan ooit; bovendien had hij de indruk dat van tevoren al had vastgestaan wie de prijs zou krijgen. De heer A.L.I. Sivirsky daarentegen had grote lof voor het rapport. 't Is een moeilijke stof, maar desondanks is het rapport zéér duidelijk. De voorzitter antwoordde dat de jury, zoals steeds, gevormd werd door de Commissie voor schone letteren. Zij doen het ondankbaarste werk dat er bestaat, maar veel belangrijker en klemmender is, aldus de voorzitter in zijn antwoord aan de heer Bomhoff: Uw mening over inhoud en samenstelling van dit rapport is beslist onjuist en bovendien is er geen sprake van vooroordeel. De aanwezigen volgden daarop het advies van het bestuur.