Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1968

[p. 139]

Bijlagen

[p. 141]

Bijlage I Advies van de jury voor de prijs der literaire kritiek

De jury voor de Prijs der Literaire Kritiek bestaande uit Ad den Besten, Pierre H. Dubois en Prof. Dr. Karel Meeuwesse heeft eenstemmig besloten het werk van de criticus C.J.E. Dinaux te Heerde ter bekroning voor te dragen. Carel Dinaux, die geen letteren maar economie studeerde, heeft zich, alvorens zich een aantal jaren geleden geheel aan de letteren te wijden, decennia lang intensief met de literatuur beziggehouden. Niet alleen was hij bevriend met vele letterkundigen - onder hen dient Thomas Mann, van wiens oeuvre hij een belangrijk gedeelte vertaalde, met name te worden genoemd, - hij verdiepte zich ook zo grondig in binnen- en buitenlandse letteren en in de problemen van de artistieke creatie, dat hij op het moment waarop hij zich systematisch met literaire kritiek ging bezighouden, een buitengewone belezenheid en deskundigheid bleek te bezitten. Zijn kronieken en kritieken verschenen en verschijnen ten dele nog in dag- week- en maandbladen. Hij publiceerde in Critisch Bulletin en Het Boek van Nu; in het Haarlems Dagblad en enkele andere bladen schrijft hij wekelijks een kroniek over Nederlandse letteren, terwijl in Rekenschap, De Groene Amsterdammer en Het Vaderland talrijke beschouwingen over Duitse literatuur verschenen. En in een aantal boeken van zijn hand, zoals de omvangrijke delen Gegist Bestek I en II, die weldra door een derde deel zullen worden gevolgd, evenals in de bundel Weerklank, vindt men zijn kritieken uitgekristalliseerd tot vaak meesterlijke essays in een beknopte vorm.

De titel die Dinaux voor zijn gebundelde beschouwingen koos, Gegist Bestek, met de karakteristieke ondertitel, Benaderingen en Ontmoetingen, is typerend voor de aard van zijn kritiek. Het is namelijk de aanduiding van een aftastende voorzichtigheid. Dinaux behoort inderdaad niet tot de critici die pontificeren over goed of slecht, die hun subjectieve meningen voor onfeilbare waarheden verslijten, waaraan elk letterkundig werk dient te worden afgemeten, en evenmin behoort hij tot hen die in hun ijver om objectieve resultaten te bereiken bij de beschouwing over een werk, aan een waardeoordeel met alle risico's van dien niet meer toekomen. Beide soorten kritiek hebben ongetwijfeld hun nut, maar ook hun nadelen. Kritiek schrijven, heeft Anthonie Donker eens gezegd, vereist een subtiele, allergrootste aandacht voor het werk van een ander. Dat is ongetwijfeld een tamelijk algemene uitspraak, maar zij heeft in elk geval het voordeel in die algemeenheid wáár te zijn. Op Dinaux is zij ten volle toepasselijk. Hij is bij uitstek de criticus van de subtiele, de allergrootste aandacht voor het werk van een ander. Alvorens criticus te zijn is hij een lezer, en wie er zijn kritieken op naslaat, zal met bewondering constateren welk een uitnemend lezer, want hij leest met het geweten van de schrijver.

In het eerste deel van Gegist Bestek vindt men een brief ‘bij wijze van voorwoord’. Het volgende citaat daaruit is onthullend voor de wijze waarop Dinaux de functie van criticus verstaat: ‘In elk van deze beschouwingen heb ik getracht in het werk de mens te ontmoeten: de totaliteit van de auteur, in diens verhouding tot dat werk, tot de totaliteit van zijn werken, tot zichzelf, tot de literatuur als levensuiting, tot zijn tijd. En bij iedere poging tot benadering en toenadering, bij ieder treffen, deed ik van mijn kant al wat in mijn vermogen was om hetzij vriend of vijand, geestverwant of antipode, zonder voorbehoud tegemoet te treden: zijn taal te verstaan in zijn woorden, zijn persoon in zijn taal, het wezen van zijn kunstenaarschap in zijn persoon, zijn relatie met wat buiten en van deze tijd is, in zijn kunstenaarschap.’

[p. 142]

Bij Dinaux heeft elk woord zijn betekenis en men moet die woorden hier dus ook hun gewicht geven om zijn kritisch credo recht te doen. Er blijkt uit dat Dinaux geen louter esthetisch criticus wil zijn, dat de tekst voor hem niet een ding op zichzelf is, maar een context, dat de wijsgerige, levensbeschouwelijke kritiek bij hem een grote plaats inneemt, met het kunstwerk als centraal punt, omdat het voor hem een levensbehoefte en een levensvorm is. In ditzelfde voorwoord brengt hij de titel van zijn werk Gegist Bestek dan ook in verband met zijn geloof in de cultuurvormende kracht van de literatuur. Hij schreef zijn stukken zegt hij, in de hoop dat er nog anderen zullen zijn voor wie de literatuur evenals voor hem zelf, méér is dan een tijdpassering, een verpozing, namelijk ‘een levensbehoefte, zo niet een levensvorm, of, wie weet, een passie, en die op grond daarvan op een overeenkomstige wijze het bestek willen gissen van het schip waarop we zwalken, - een onbekende bestemming tegemoet...’

De letterkunde is voor Dinaux in de allereerste plaats zelfexpressie van de auteur, menselijke zelfexpressie. De consequentie daarvan is dat hij nooit ‘negatief’ schrijft, wat allerminst wil zeggen dat hij alles goedkeurt of aanvaardt. Hij probeert te begrijpen, te verklaren en vanuit dat begrip te waarderen. Het komt inderdaad voor dat hij ook het geringe of weinige, of het detail, dat van een auteur nog niet een belangwekkend schrijver behoeft te maken, weet te waarderen en men mag hem vanuit deze gezichtshoek mild noemen. Toch zou men zich vergissen wanneer men meent dat hij zijn kritische zin aan die mildheid opoffert. Het is een kwestie van accent. Wie goed leest, zal zien dat de literaire waarde prevaleert.

Dinaux heeft ook altijd veel aandacht besteed aan de literatuur uit de Zuidelijke Nederlanden, en hij behoort zeker tot de promotors van de opvatting dat de Nederlandse literatuur in Noord en Zuid een eenheid vormt. Van zijn kant heeft hij er veel toe bijgedragen aan de Vlaamse letteren in ons land de bekendheid te geven die zij verdienen.

In de vele jaren dat Dinaux zijn functie van criticus heeft uitgeoefend, heeft hij een zeldzaam voorbeeld van dienstbaarheid aan de letteren gegeven. In een stijl, niet zonder pathetiek, maar waarvan ieder woord geladen is met de oprechtheid van zijn gevoel, met grote bedachtzaamheid en gemoedswarmte tevens, is hij ten volle een schakel tussen boek en lezer, tussen literatuur en leven.

De intensiteit, het niveau, de ernst en de grote kennis die uit het kritisch werk van Dinaux blijken, maken hem naar het oordeel van de jury tot een waardevol laureaat van de prijs der literaire kritiek.