Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1966

XIII De Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs

Het advies voor de toekenning van deze prijs voor het jaar 1965/66 luidt:

Misschien meer dan in vroeger jaren wel het geval was, heeft de Commissie voor Schone Letteren, zich beradende over de toekenning van de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-Prijs 1966 in dit jaar van het tweede eeuwfeest van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, haar aandacht gericht op het totaal der Nederlandstalige poëzie, -

[p. 64]

daarbij de groeiende eenheid van de Nederlandstalige letterkunde als een realiteit aanvaardend. Zij kwam bij dit onderzoek tot de conclusie, dat onder het werk van Noord- en Zuidnederlandse dichters, waarvan de betekenis nog niet door de toekenning van een der grote literaire prijzen algemene erkenning heeft gevonden, de gedichten van Gust Gils een uitzonderlijke plaats innemen. Wel betrok zij in haar uiteindelijk beraad ook de poëzie van de dichter Henk Kooijman, maar het kwam de commissie toch voor, dat diens bundel Dorpsbewoner nog te zeer het karakter van een goede belofte draagt.

Gust Gils, die in 1924 te Antwerpen werd geboren, publiceerde in 1953, 1954 en 1957 een drietal dichtbundels in eigen beheer en met een beperkte oplage, onder de titels Partituur voor vlinderbloemigen, Zeer verlaten reiziger en Ziehier een dame, welke bundels in 1962 tezamen als Drie partituren werden herdrukt. Begin 1955 richtte hij het - toen nog voornamelijk Zuidnederlandse - tijdschrift Gard Sivik op en in december 1961 volgde hij Louis Paul Boon op als redacteur van het tijdschrift Podium. Buiten zijn prozapublikaties verschenen vervolgens in 1959 Anoniem, 20e eeuw, in 1962 Gewapend oog en in 1965 de ter bekroning voorgedragen bundel Een plaats onder de maan. Gils' laatste bundel is een hoogtepunt in zijn vrij rechtlijnige poëtische ontwikkeling. Ondanks een zekere verwantschap met de latere gedichten van Gaston Burssens en profiterend van de verruiming der mogelijkheden die de Vijftigers in poeticis hebben gebracht, onderscheidden zijn gedichten zich van het begin af door een unieke, weerbarstige en tegelijk speelse toon, een toon die in vele opzichten al direct uit de toon viel en kennelijk voor velen een ruime gewenningsperiode vereiste.

In Een plaats onder de maan zijn deze eigenzinnige eigenschappen van Gils' poëzie tot volle rijpheid gekomen, waardoor een aantal gedichten ontstonden die onvervangbaar zijn en hun eigen ‘plaats onder de maan’ veroverd hebben. Gils bezigt in zijn gedichten dagelijkse, dikwijls anti-plechtstatige taal, maar door zijn beheersing van deze taal als een gewillig instrument weet hij - b.v. met een enkele variatie in een gangbare zegswijze of door een gebruikelijk woord op heel ongebruikelijke wijze toe te passen - de meest gewone dingen ongewoon te maken en omgekeerd. Uit dit spel met woorden en uitdrukkingen spreekt een groot gevoel voor humor, echter een merkwaardig en genuanceerd soort humor, die afwisselend bevrijdend, agressief, absurd, mild, grimmig en ontwapenend kan zijn. De opeenvolging van de op zichzelf sobere

[p. 65]

beelden getuigt van een rijke fantasie, een gevoelig associatievermogen, zonder dat de dichter zich door de verrassende beeldenreeksen laat meeslepen en de compositie van het gedicht daarbij uit het oog verliest. Hij bewaart als dichter een zekere afstand tot de eigen ervaringen, hij staat nuchter tegenover de eigen emoties zonder deze emoties daartoe eerst te ontnuchteren, zoals vroeger in anecdotische poëzie het geval was.

Gils wil met zijn gedichten a.h.w. ‘bij zichzelf de kamer binnenklimmen’, niet om de innerlijke, bezonken werkelijkheid een logische vertolking te geven, wat het beeld zou verminken, maar om deze onbewuste werkelijkheid ongerept uit te laten kristalliseren in de grotendeels zichzelf ontwikkelende poëtische vorm. Zo is het gedicht voor Gils evenzeer een ontdekking als een uitdrukking van zichzelf en kan hij aan het slot van een vers uit zijn laatste bundel verrast constateren: ‘het verband tussen al die (vin)dingen is te toevallig om toevallig te zijn’.

Ondanks de eenvoud van taal eisen verscheidene gedichten van Gust Gils een niet geringe ontvankelijkheid van de lezer door het subtiel en surrealistisch beeldgebruik. In een interview verklaarde hij zelf eens: ‘ik zou zelfs voor een aantal (of misschien voor vele) gedichten de term ‘visioen’ durven gebruiken, zonder daaraan nu bepaalde hoogdravende aspiraties vast te koppelen’. En inderdaad, buiten het sterk visuele karakter van zijn werk, is er onder meer nog deze overeenkomst, dat zijn gedichten aanvankelijk soms ontoegankelijk lijken en dan bij herlezing een scherp en helder beeld oproepen, dat ondanks zijn duidelijkheid niets van zijn wonderlijkheid verliest. De kwaliteit en de authenticiteit van de gedichten in Een plaats onder de maan door Gust Gils bracht de Commissie voor Schone Letteren er toe, met algemene stemmen te besluiten om aan het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde te verzoeken, deze bundel ter bekroning met de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-Prijs 1966 voor te dragen.

Het bestuur adviseert dit advies te volgen en aan Gust Gils de prijs toe te kennen.

Bij de bespreking van dit advies merkt de heer Bomhoff op dat hij niet alleen bezwaar heeft tegen enkele formuleringen, maar dat zijn voornaamste bezwaar is dat de vergadering eigenlijk niet in staat is dit advies te beoordelen. Is het niet beter, zo vraagt hij zich af, de Commissie voortaan zelf de prijs toe te laten kennen? Hij wil hierover graag de mening van de Commissie horen. Aangezien geen enkel lid der Commissie aanwezig is (alleen de heer Den Besten had bericht van verhindering

[p. 66]

gezonden), wordt de secretaris opgedragen aan de Commissie mede te delen dat deze afwezigheid ten zeerste betreurd wordt.

Op de vraag van de heer Den Tex waarom de heer Gils niet aanwezig is, deelt de secretaris mede dat hij speciaal naar Antwerpen was gereisd om de heer Gils te overreden, dat hem dit gelukt was, maar dat hij een dag later de mededeling van de heer Gils ontving dat hij toch maar niet naar Leiden kwam.

Zonder stemming gaat daarna de vergadering accoord met het advies van het bestuur.