Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1952-1953

[p. 70]

Karel Willem Dammerman
(Arnhem, 4 Juli 1888 - Voorburg, 19 November 1951)

Dammerman is in Arnhem geboren en aldaar bezocht hij de lagere school en het gymnasium. In 1904 behaalde hij het einddiploma. Van jongs af was hij een groot liefhebber van de natuur en dit uitte zich bij hem in het maken van vele tochten in de omgeving van zijn geboortestad en in het aanleggen van verzamelingen, vooral van kevers. Zijn voorliefde voor de studie van de natuur voerde hem naar Utrecht, waar hij als student in de biologie werd ingeschreven. Hij werkte hard en reeds in 1908 deed hij zijn doctoraal examen. Toen werd hij assistent aan het Museum voor Natuurlijke Historie te Leiden en daar werkte hij ook aan zijn proefschrift. 17 Juli 1910 promoveerde hij cum laude te Utrecht. De titel van zijn dissertatie luidde: Der Saccus vasculosus der Fische; ein Tiefe-organ.

In November 1910 vertrok hij naar Nederlands-Indië. Hij werd benoemd tot assistent in de entomologie bij het laboratorium voor plantenziekten te Buitenzorg. Tot 1917 was hij daar werkzaam en legde hij de grondslag voor zijn uitgebreide kennis van de dieren, die schadelijk zijn voor de cultuurgewassen. De kroon werd op dit werk gezet door de uitgave van een boek: Landbouwdierkunde van Nederlands Indië, dat in 1919 verscheen en de vraagbaak werd voor allen, die in deze richting werkten. Een tweede druk, in de Engelse taal, verscheen in 1929. De titel van het boek luidde: The Agricultural Zoology of the Malay Archipelago.

In 1917 vertrok Dammerman met buitenlands verlof en hij reisde via Japan, Hawai en de Verenigde Staten van Noord Amerika naar Nederland. Tijdens die lange reis richtte zijn aandacht zich vooral op de diensten voor plantquarantaine, die tot doel hebben de invoer van schadelijke planten en dieren te voorkomen.

Ofschoon Dammerman aldus jarenlang op het gebied van de toegepaste wetenschap gewerkt had, ging zijn voorliefde meer uit naar zuivere wetenschap en toen bij zijn terugkeer in Buitenzorg, de betrekking van Hoofd van het Zoölogisch Museum en Laboratorium bij 's Lands Plantentuin vacant kwam, greep hij deze kans met beide handen aan. Hier wachtte hem een grote taak. Het museum was voordien meer een kijk museum met opgezette dieren in kasten tentoongesteld, en in deze collectie werden slechts grotere dieren opgenomen. Er waren ook wel

[p. 71]

verzamelingen van insecten, vooral vlinders, doch deze waren grotendeels niet wetenschappelijk bewerkt. Met grote energie heeft hij zich aan het werk begeven en eerst alleen, later met medewerking van enkele assistenten heeft hij de verzameling tot een der beste in de tropen weten uit te bouwen.

Korten tijd voor zijn benoeming tot Hoofd van het Museum was het zoölogische tijdschrift ‘Treubia’ opgericht. Vanaf de 2de jaargang heeft Dammerman de redactie van dit tijdschrift geheel alleen gevoerd. In 1939, in de 17de jaargang van ‘Treubia’ is nog een verhandeling over de praehistorische zoogdieren van Celebes van zijn hand verschenen.

Dammerman was geen kamergeleerde en ook geen fanatiek systematicus, daarentegen wel een zeer zorgvuldig werker, die op orde gesteld was en een groot liefhebber van tochten in de vrije natuur. Kleinere excursies werden in de omgeving van Buitenzorg gemaakt, grotere naar veraf gelegen eilanden van de Maleise archipel. Met leedwezen zag hij gedurende deze tochten, dat grote stukken verloren gingen niet alleen door voortschrijding van de cultuur, doch ook door onverstand en vandalisme. Hij voelde dan ook veel voor de gedachte van natuurbescherming. Toen in 1912 de vereniging tot behoud van natuurmonumenten in Indië werd opgericht, werd Dammerman tot 2de secretaris benoemd en een jaar later tot 1ste secretaris. Van 1919-1932 trad hij op als voorzitter van deze vereniging. Er werd veel werk door hem verzet, vaak weinig gewaardeerd in leidende kringen, doch ten slotte had hij de voldoening, dat de Regering een ambtenaar benoemde, die belast was met het toezicht op de ingestelde natuurmonumenten. Ook bij het tot stand komen van de jachtwetten heeft Dammerman een groot aandeel gehad.

Naast het vele werk, dat hij op het museum te doen had en zijn vele administratieve beslommeringen, bestudeerde hij met grote energie de ontwikkeling van de nieuwe fauna van de Krakatau eilanden, die bij de uitbarsting van 1883 verwoest was. Ik zelf werkte tegelijkertijd aan de bestudering van de nieuwe flora en vele malen hebben wij samen op de eilanden gekampeerd. In 1948 verscheen zijn grote werk: The fauna of Krakatau, 1883-1933, dat ook in het buitenland zeer de aandacht trok.

In 1932 werd hij benoemd tot Directeur van 's Lands Plantentuin te Buitenzorg, welke taak hij tegelijk met die van Hoofd van het zoölogisch Museum vervullen moest. Het was een zeer moeilijke tijd voor hem, omdat de Regering op deze zuiver wetenschappelijke instelling zo sterk

[p. 72]

bezuinigde, dat van geregeld verder werken geen sprake meer kon zijn.

In 1939 verliet Dammerman Java met pensioen, in 1942 werd hij medewerker aan het Museum voor Natuurlijke Historie te Leiden. Hij maakte de studie van de fauna van de Krakatau eilanden af en werkte verder aan onderzoekingen, die hij in Java begonnen was. Bovenidien bestudeerde hij de vestiging van de nieuwe fauna in de N.O. polder en in Zeeland. In 1945 werd hij benoemd tot vice-president van de Ned. Entomologische Vereniging en van 1947 tot 1950 was hij president daarvan. Toen moest hij zich om gezondheidsredenen terugtrekken en in November 1951 stierf hij aan een aanval van angina pectoris.

Dammerman was een merkwaardig mens, die dagen, ja weken van zwijgzaamheid kon afwisselen met buien van dolle uitgelatenheid. Bij het bezoek van vreemdelingen aan zijn museum gaf deze zwijgzaamheid wel eens moeilijkheden, wanneer hij met de gasten langs de kasten wandelde en niets liet horen dan een brommend hm. Mij werd dan wel eens gevraagd, of Dammerman iets tegen hen had. Daarvan was geen sprake, zoals bleek, als hij met dezelfde personen later aan tafel zat en een gezellig causeur bleek te zijn. Karel de Zwijger werd hij dan ook wel eens schertsender wijze genoemd. Een van zijn assistenten heeft die bijnaam gebruikt voor de naam van een slak: Thiara carolitaciturni. Ik ben er van overtuigd, dat hij zelf daarover hartelijk gelachen zal hebben, want hij had een sterk gevoel voor humor.

Allen, die nader met hem te maken hadden, hielden van hem. Men kon volkomen op hem staat maken, bescheiden ging hij zijn weg en ‘Streberei’ was hem volkomen vreemd.

In 1935 verloor hij zijn eerste vrouw, J.C. Reinders, een verlies, waarover hij moeilijk is heengekomen. Kort voor zijn overlijden hertrouwde hij met mevrouw A. Mertens-Paul.

Dammerman werkte uiterst zorgvuldig, verwaarloosde geen detail en verzorgde zijn publicaties met grote zorg. Voor zover mij bekend is, heeft hij geen literair werk uitgegeven, ook geen populaire verhandelingen, wel enkele artikelen gepubliceerd in de Tropische Natuur, een semi-wetenschappelijk tijdschrift. Van zijn zoon vernam ik, dat zijn vader gedurende de bezettingstijd brieven had geschreven aan een gefingeerde correspondent op Java. Van de inhoud daarvan is mij echter niets bekend.

W.M. Docters van Leeuwen