Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1950-1951

[X.] De Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs

X. Het advies over de toekenning van de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs voor de periode 1950/'51 is als vertrouwelijke mededeling afgedrukt in de beschrijvingsbrief:

De Commissie was dit jaar zo gelukkig in korte tijd tot volledige overeenstemming te geraken omtrent de keuze van het boek, dat naar haar oordeel in aanmerking dient te komen voor de Van der Hoogt-prijs 1951. Werd het element der aanmoediging in het verleden misschien wel eens veronachtzaamd, dank zij het verlangen om het uitmuntende te bekronen, ditmaal komt dit element ongetwijfeld volkomen tot zijn recht. Het geldt immers een 28-jarig schrijver, die na gedichten en kritieken een eerste roman deed verschijnen in 1950, van welk werk men zeggen mag, dat het niet alleen een belofte inhoudt, maar reeds zeer degelijke eigenschappen toont. Vooral de eerlijke onbevangenheid valt te prijzen en de poging een samenvattend beeld te geven van een in onze geschiedenis onvergetelijke episode, die van de verplichte arbeidsdienst in het ten ondergang neigende Derde Rijk.

De Commissie doelt hier op de jonge schrijver Alfred Kossmann en zijn roman ‘De Nederlaag’. Hij heeft zichzelf in de gedaante van de student Honingmond midden in de handeling geplaatst; om zich heen tekent hij figuren, die scherpe contouren aannemen, zoals de bedilzuchtige Bill, het voortreffelijk waargenomen type van de opportunist,

[p. 279]

de altijd bezige, altijd fluitende, ieder op de schouders kloppende, maar innerlijk weke en voze bemoeial en ‘Streber’. Een andere opmerkelijke figuur is die van de gewezen scheepskok Van Loon, een man, die heel zijn levenstragedie met zich meedraagt, zijn nergens en nooit kunnen slagen, de hem neerdrukkende minachting van zijn veel te ‘voorname’ vrouw, het gemis aan levenslang ontbeerde tederheid.

Duidelijk tekent Kossmann ons de situatie in het Derde Rijk: hij laat zien, dat de leiders van het ‘thuisfront’ bestonden uit lichamelijk, maar ook geestelijk minderwaardigen, die des te zwaarder druk uitoefenden, naarmate hun angst voor de ineenstorting groeide.

Het boek van Kossmann is niet, zoals het thema, dwangarbeid, zou kunnen doen verwachten, grauw en eentonig, al zou een enkel gedeelte gemist kunnen worden, omdat het aan het totaalbeeld geen nieuwe facetten toevoegt. Als een geschenk van de jeugd, die zich ook in een zo abnormale situatie wist te doen gelden, licht er in vele bladzijden een sprankeling van misschien nauwelijks besefte humor. De levensdrang der jeugd openbaart zich in die aandoenlijke, jongensachtige liefdeshistorie met het typistetje Charlotte; het geluk, zolang ze hem trouw blijft, het vervreemden van elkaar, het uitsterven der liefde in Honingmond en zijn verwondering over het toch vasthouden van haar, dat alles is met volkomen echtheid getekend.

Kossmann bezit bovendien in belangrijke mate het vermogen ook het lot der menigte levenswaar te schetsen. Een der treffendste voorbeelden hiervan is het bombardement op de schuilkelder.

Begrijpelijkerwijze zijn er in dit romandebuut ook zwakke zijden. Het slot van het relaas der levenservaringen dezer jonge mensen, dat tevens het einde van het Derde Rijk schildert, behoort wel niet tot de sterkste passages. Een positief strijdbare romanfiguur en een op de achtergrond van het vertellen zich openbarende eigen kritische keuze werd door een lid der Commissie al te zeer gemist; anderen rekenden Kossmann een zeer bepaalde objectiviteit veeleer als een verdienste aan.

Een boek als dit, dat de bekoring bezit van jeugdwerk, ofschoon ook wel, maar niet overwegend, de zwakke zijden daarvan, een boek, dat reeds zoveel schenkt en meer belooft, acht de Commissie als het ware voor bekroning met déze prijs aangewezen. Derhalve stelt zij het bestuur voor de Van der Hoogt-prijs 1951 toe te kennen aan Alfred Kossmann voor zijn eerste roman ‘De Nederlaag’.

[p. 280]

Advies van het Bestuur

Het Bestuur beveelt de Vergadering aan het door de Commissie voor Schone Letteren uitgebrachte advies te volgen en aan de schrijver Alfred Kossmann de prijs toe te kennen voor zijn roman ‘De Nederlaag’.

Dit advies wordt bij acclamatie aangenomen.