Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1950-1951

[p. 208]

Rinske Visscher
(Akkrum, 10 December 1868 - Amersfoort, 26 Maart 1950)

Mejuffrouw Rinske Visscher, de eerste vrouwelijke archivaris in Nederland is niet in haar ambtelijk harnas gestorven. In Juni 1900 trad zij als zodanig in functie bij de gemeente Leeuwarden, tevens als bibliothecaresse, hetgeen zij bleef tot 1 Januari 1934. Op medisch advies vestigde zij zich daarna te Amersfoort, waar zij op 26 Maart 1950, op 81 jarige leeftijd, overleed. Haar as werd bijgezet op Westerveld.

Rins Visscher, zoals de vrienden en vriendinnen haar noemden, was geen onbekende voor Leeuwarden, toen zij daar voormeld ambt aanvaardde. Zij werd geboren te Akkrum op 10 December 1868, als dochter van de uit Utrecht afkomstige doopsgezinde predikant Jan Visscher, die gehuwd was met de te Akkrum geboren Julia van Mesdag. Daardoor behoorde Rinske tot het uit Vlaanderen afkomstige geslacht van Mesdag, waaromtrent de geschiedenis van Het geslacht Mesdag, samengesteld door G. van Mesdag en gedrukt in de jaren 1943-46, ons nauwkeurig inlicht.

Mr. Taeke (Taco) Mesdag, geboren te Bolsward 1753, is de laatste voorvader van wie Mej. Visscher en de latere Mesdagen allen gemeenschappelijk afstammen (a.w. blz. 91). Rinske van Mesdag, een tante van Mej. Visscher, woonde te Leeuwarden door haar huwelijk met de bekende Mr. Eilard Attema, waarbij Rinske kwam inwonen om te Leeuwarden op school te gaan.

Hoewel haar oom Attema het meest bekend bleef als agent van de Nederlandse Bank was dat toch maar een bijbetrekking, geheel anders dan tegenwoordig het geval is. Niet alleen was hij ook advocaat maar zelfs jarenlang lid van Gedeputeerde Staten van Friesland.

Mej. Visscher maakte volstrekt geen provinciale indruk doordat zij een tijdlang te Genève studeerde voor een akte Frans. Voorts door haar eerste baantje bij de firma Martinus Nijhoff te 's Gravenhage, die haar het catalogiseren leerde en waarmede zij steeds vriendschappelijke betrekkingen onderhield. Door die scholing werd zij een zeer geschikte candidaat voor het ambt te Leeuwarden.

Met hart en ziel wierp de nieuw benoemde zich op haar werk en tevens vormde zij een uitgebreide kring van relaties, waaraan zij grote behoefte gevoelde. Vooral verzamelaars, als S. Wigersma Hz. en later de heer N. Ottema, trokken haar aan. Tot die relaties behoorden ook

[p. 209]

de kinderen van de bekende voorzitter van de Eerste Kamer Jhr. Mr. F.J.J. van Eysinga, die nog in het bezit waren van een van die uitgebreide en zo belangrijke Friese familiearchieven, dat zij al spoedig met de bekende welwillendheid openstelden voor de archivaresse van Leeuwarden. Deze vond daar in 1906 stof voor haar eerste bijdrage in De Vrije Fries, over Friezen te Bodegraven in 1672.

Deze en voorafgaande publicaties deden Mej. Visscher aldra kennen als een kracht, die een ‘neus’ had voor het opsporen van interessante historische gegevens en die beschikte over een vlotte schrijftrant, die zeer in de smaak viel.

Het eigen archief werd geenszins vergeten. Voor alles wat het verleden van Leeuwarden en haar instellingen betrof was tot dusverre de geschiedkundige beschrijving van die stad van Wopke Eekhoff de meest voor de hand liggende vraagbaak, die thans hier en daar, o.a. wat de ouderdom van de stad betreft, onjuist is gebleken. Maar dat alles, hoe model het ook voor zijn tijd was, ging niet verder dan het jaar 1848 en het raadplegen van het nieuw archief werd steeds bezwaarlijker. Vooral met het oog op de praktische behoeften van de gemeentelijke bedrijven, van B. en W. en de Raad, heeft Mej. Visscher nu in 1908 een vervolg op Eekhoff geschreven, dat in de behoeften van allen, die belangstellen in de verdere ontwikkeling van Leeuwarden, stellig ampel voorziet. Een geheel nieuwe, goed geïllustreerde ‘Eekhoff’ blijft echter nog steeds een desideratum.

De bij Nijhoff verworven boekenkennis kwam zeer te pas bij het opnieuw catalogiseren van de stedelijke bibliotheek met als eindresultaat een lijvige, door Nijhoff typografisch fraai verzorgde catalogus, verschenen in 1942. Die bibliotheek was gesticht door Eekhoff, wel een der meest bekwame Friese boekenkenners, geheel bijeengebracht in verband met de geschiedenis van de stad. Zijn in 1870 verschenen catalogus is ook van belang door de talrijke biografische aantekeningen en de als toegift volgende Geschiedkundige bibliographie van Leeuwarden. De catalogus van Mej. Visscher toont een soortgelijke opzet en laat zien hoe rijk die speciale bibliotheken kunnen zijn.

In 1912 werd Mej. Visscher lid van het bestuur van het Friesch Genootschap, tevens secretaresse. Ook trad zij toe tot de redactie van het genootschappelijk tijdschrift De Vrije Fries, met Dr. G.A. Wumkes en ondergetekende als voorzitter daarvan. De beschikbare ruimte noopt

[p. 210]

tot een zeer summier overzicht van haar werk als zodanig, dat zij, als steeds, zeer waardig en conscientieus heeft behartigd. De lijst der publicaties, waarvan vele in de Vrije Fries verschenen wijst uit, dat zij zich in het bijzonder interesseerde voor het verleden van Leeuwarden en haar monumenten van geschiedenis en kunst, daarbij vooral puttend uit de vele bronnen van het gemeente-archief.

Door de eerste Friese, in 1900 in het Leeuwarder museum gehouden goud- en zilver-tentoonstelling, herleefde bij het Friesch Genootschap de belangstelling voor het vermaarde werk der Friese goud- en zilversmeden. In 1914 publiceerde Mej. Visscher dan ook een ms. met de namen der goudsmeden en hun leerlingen te Leeuwarden in de 17e eeuw.

In 1932 volgde, als inleiding tot het werk van Elias Voet Jr. Merken van Friesche goud- en zilversmeden een verhandeling van Mej. Visscher over De Leeuwarder goud- en zilversmeden uit de 16e-18e eeuw. Op een rommel zolder van het gemeente-archief waren circa 1930 terug gevonden de sedert 1880 verdwenen drie oudste koperen platen, waarin Friese meesters uit de 16e eeuw hunne merken hebben geslagen. Deze prachtvondst werd nu door Mej. Visscher in het werk van Voet beschreven. De verdiensten van Mej. Visscher als secretaresse van het Friesch Genootschap werden erkend door hare benoeming tot Ridder in de orde van Oranje-Nassau.

Tot de voor de geschiedenis van Friesland in het algemeen en van Leeuwarden in het bijzonder belangrijke bronnen behoren ook de archieven van het circa 1425 gestichte St. Anthony-gasthuis, vooral bekend door de in 1876, alweer door Eekhoff, uitgegeven reeks zijner oorkonden. Dat was echter lang niet alles en in 1918 verzochten de voogden Mej. Visscher om een inventaris van het gehele oud-archief te willen maken. Dit leidde in 1921 tot de uitgave van De archieven van het St. Anthony-gasthuis.

In hare vacanties heeft Rins Visscher veel gereisd. Zo trof ik haar eens in het pas door Italië geannexeerde Bozen. Zij heeft iets van haar leven weten te maken. Een leven, dat vele blijvende resultaten voor het nageslacht heeft opgeleverd.

P.C.J.A. Boeles

[p. 211]

Lijst van geschriften

1901	Tweede supplement op den catalogus der stedelijke bibliotheek te Leeuwarden, 112 blz.
1902	Uit het dagboek van een Bildtschen boer uit het begin der 17e eeuw (Tijdspiegel, 1902, III, blz. 411-24).
1903	De woelingen binnen Utrecht in Oct. 1588, door een ooggetuige (Navorscher 1903).
1906	Friezen te Bodegraven, in 1672 (De Vrije Fries, XX).
1908	Leeuwarden van 1846 tot 1906. Den Haag, Martinus Nijhoff, 80, met 3 kaarten en 25 afb. 241 blz.
1909	Friesche bibliographie, 1905-1908 (De Vrije Fries, XXI-I).
1911	Friesche bibliographie, 1909-1910 (De Vrije Fries, XXI-II).
1912	Iets over Leeuwardens verleden en Mr. P.C.J.A. Boeles. Beschrijving der Leeuwarder monumenten, de terp te Ferwerd, Heringa-state en het Poptagasthuis te Marssum, de Franker monumenten. (Een der 500 overdrukken uit het Bulletin v.d. Ned. Oudheidk. Bond, Juni 1912, afl. 3-4. Rijk geïllustreerd door Mr. B. 4^o, 50 blz.).
1912	Leeuwarden (Uit: Historisch gedenkboek der herstelling van Neêrlands onafhankelijkheid in 1813, dl. I, Haarlem 1912, 15 blz.).
1912	De houding van het Friesche bewind tegenover de omwenteling in Holland (alsvoren, 13 blz.).
1913	Friesche bibliographie, 1911-1912 (De Vrije Fries, XXI-III/IV).
1913	Een Hollandsch-Russisch woordenboekje uit 1813 (Alsvoren).
1914	Goudsmeden en hun leerlingen te Leeuwarden in de 17e eeuw (De Vrije Fries, XXII).
1915	Friesche bibliographie, 1913-1941 (De Vrije Fries, XXIII).
1917	Friesche bibliographie, 1915-1916 (Alsvoren XXV).
1917	Mr. W.J. van Welderen Baron Rengers (Alsvoren).
1918	Het Princessehof (De Vrije Fries, XXVI).
1921	De archieven van het St. Anthony-gasthuis te Leeuwarden, 8^o, 364 blz.
1925	Iets over het muziekwezen te Leeuwarden in het begin der 17e eeuw (De Vrije Fries, XXVIII-I).
1925	De eerste residentie van Willem Lodewijk te Leeuwarden en de Camminghahuizen in de Groote Kerkstr. Nog eens Cammingehunderi (Alsvoren).
1925	Iets over de Pharmacie te Leeuwarden tot het einde v.d. 18e eeuw. (Pharmaceutisch Weekbl. no. 45; Leeuw. Courant, 3 Oct. 1925).
1926	Het 50-jarig bestaan der Middelbare Meisjesschool. Dekama-state en de H.B.S. voor meisjes te Leeuwarden (Leeuw. C. en Leeuw. Nieuwsblad, 11 Febr. 1926).
1927	Honderd jaren uit de geschiedenis van het Friesch Genootschap (De Vrije Fries, XXVIII-III, geïllustr. o.a. met portretten).
1927	Oud-Leeuwarden. De nieuw loge (Leeuw. C. 14 Mei 1927).
1928	Claude Fonteyne en het huis St. Jacobstr. 13 (Leeuw. C. 17-9-'28).
1932	Catalogus der Stedelijke Bibliotheek te Leeuwarden. Den Haag, Martinus Nijhoff, gr. 8^o, 512 blz.
1934	Iets over enige huizen in de Groote Kerkstr. te Leeuwarden (De Vrije Fries, XXXII).
1935	Brieven uit Leeuwarden van 1810-1812 (van Isaac Anne Nijhoff. De Vrije Fries, XXXIII).