Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1934

[p. 3]

Dr Percy Stafford Allen
Londen 7/7 1869 - Oxford 16/6 1933

De vaderlandsche historie, die terecht roem draagt op haar Erasmus, al werd diens grootste glorie niet op Nederlandschen bodem verworven, heeft alle aanleiding om met eerbiedige dankbaarheid den buitenlander te herkennen, wiens geschiedkundige arbeid zooveel voor de kennis van Erasmus' leven en werken beteekend heeft, en die, door het licht dat hij op diens jonge jaren heeft doen vallen, Erasmus in zekeren zin aan zijn vaderland heeft terugegeven. P.C. Allen, doctor honoris causa in de Letteren en Wijsbegeerte aan de Leidsche Universiteit, gewoon lid van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, heeft bij zijn leven reeds de waardeering gevonden, waarop hij tegenover de Nederlandsche wetenschap recht had; wij konden en mochten hem als een der onzen beschouwen. Des te grooter is het verlies dat zijn heengaan ook ons berokkent.

Allen werd in 1869 te Londen geboren; zijn vader was daar bankier en had bovendien een groote belangstelling voor de studie van het verleden; wat deze belangstelling voor den zoon beteekend heeft kunnen wij opmaken uit de woorden waarmee hij in 1906 het eerste deel van zijn levenswerk, de uitgave der Brieven van Erasmus, aan zijn vader opdroeg. De jonge Allen studeerde in Oxford geschiedenis; onder zijn leermeesters was Prof. Froude, de kenner van Erasmus, over wien hij een belangrijke biografie schreef. Het was Froude, die hem opwekte de brieven van Erasmus te bestudeeren met het oog op de beantwoording eener Oxfordsche prijsvraag. Dat was in 1893; Allen's wetenschappelijke belangstelling is sedert onafgebroken bij Erasmus en diens tijd bepaald gebleven, al duurde het nog vele jaren eer hij de eerstelingen van zijn volhardende studie aanbood. Hij behoorde tot de degelijke werkers, die zich door geen gemakkelijk behaalde maar meestal vluchtige successen laten afbrengen van zorgvuldig onderzoek en tijdroovende nasporingen, welke eerst na langen tijd resultaat en belooning vinden - in Allen's geval het meesterwerk ‘Opus Epistolarum Erasmi’, dat hem bekend en beroemd maakte. Een verblijf in Britsch-Indië, waar hij van 1897-1901 hoogleeraar in de geschiedenis was aan het Goot-College te Lahore deed geen afbreuk aan den volhardenden ijver, waarmede hij den omvangrijken arbeid aan Erasmus' correspondentie voortzette; terecht kon hij in de voorrede bij het eerste deel getuigen dat ‘this work... has been carried on under the gloom of Indian summers and in high valleys

[p. 4]

in Kashmir’. Niettemin kwam zijn terugkeer in Europa ten goede aan de uitgebreide n tijdroovende studie, door hem in bibliotheken en archieven van vele landen verricht; in 1906 kwam het eerste deel van het ‘Opus Epistolarum Desiderii Erasmi Roterodami denuo recognitum et auctum’ van de Clarendon Press.

Wie als schrijver dezes eenigermate kennis heeft gemaakt met de breedten en diepten van dit werk in zijn op elkaar volgende zeven deelen, gevoelt geen geringe verlegenheid wanneer hij naar woorden zoekt om den omvang en de glansrijk overwonnen moeilijkheden, de grootheid en de waarde van Allen's levensarbeid in het licht te stellen. De honderden brieven van en aan Erasmus, die het zware folio-deel III van Clericus' uitgave der ‘Opera Omnia’ vullen, moesten allen critisch in de nieuwe publicatie worden verwerkt, vermeerderd met tallooze andere, deels in latere, partiëele uitgaven als van Horawitz, Hartfelder, Nichols, Max Reich, e.a. opgenomen, deels uit allerlei archieven en bibliotheken op te delven en aan het licht te brengen. Inderdaad ‘recognitum et auctum’! Boden de genoemde latere uitgaven over het geheel juist en betrouwbaar materiaal, plaats, dateering en adres van heel wat brieven der Clericus-editie moesten aan een omvangrijk onderzoek worden onderworpen. Van vele moesten deze voor de eerste maal worden vastgesteld; de vondsten in verschillende verzamelingen plaatsten dikwijls voor onontgonnen terrein, waarop de navorscher van het eene onderzoek in het andere verviel. De vaststelling van den juisten tekst bood groote moeilijkheden, vaak slechts door uitgebreide, zorgvuldige en tijdroovende vergelijkingen van handschriften en andere drukken te overwinnen. Talrijke reizen moesten worden gedaan, een omvangrijke correspondentie moest gevoerd worden. Ook naar Nederland leidden Allen's onderzoekingen, en in de schatten van onze bibliotheken en archieven heeft hij zeker niet het minst belangrijke materiaal voor zijn studie gevonden. Met name de oude Atheneum-bibliotheek in Deventer en de gemeentelijke bibliotheek van Gouda leverden hem oude collecties van brief-copieën, waarvan hij waardevol gebruik kon maken. Zijn dankbaarheid daarvoor heeft hij allerminst verborgen gehouden, en o.a. heeft hij met groote erkentelijkheid gewaagd van het voorrecht dat hij de ‘Deventer Letterbooks’ gedurende tien jaren in de Bodleian te Oxford tot zijn beschikking mocht hebben. - Allen bepaalde zich bovendien niet tot het enkel reproduceeren, in betrouwbaren tekst en met juiste dateering enz. van Erasmus' correspondentie; elkn brief voorzag hij van een inleiding, die somtijds uitgroeide tot een studie op zich zelf van den tijd en de levensomstandigheden van Erasmus en de vele belangrijke figuren waarmede deze in correspondentie stond; verder voorzag hij de brieven van verklarende aanteekeningen, waardoor het geheel, mede dank zij uitvoerige registers, van een voor Erasmus' tijd encyclopaedische waarde geworden is. Zoodoende zegt de titel ‘Opus Epistolarum Erasmi’, hoe veelzeggend ook, eigenlijk te weinig voor dit werk, dat in zijn zorgvuldige rangschikking als één groote, doorloopende biografie van Erasmus is te beschouwen. Wanneer men

[p. 5]

daarbij denkt aan de centrale plaats die Erasmus in het geestesleven van zijn tijd innam, met vele en velerlei belangrijke personen in correspondentie, vraagbaak van talloozen, middelpunt van bebelangstelling, wiens licht in wijden kring scheen, kan men eenige voorstelling krijgen van den omvang van Allen's breed opgezetten arbeid, en van die onvergelijkelijke waarde ervan bij zoo geslaagde uitvoering.

Het eerste deel is door zes andere gevolgd; het laatste verschenen deel is van 1928. De wereldoorlog bracht eenige vertraging in de uitgave; de brand van Leuven dreigde zelfs met een onherstelbaar verlies. Juist bij het uitbreken van den oorlog zou de Craneveltcollectie van Erasmus-brieven uit de Leuvensche Universiteitsbibliotheek ter beschikking van Allen worden gesteld: Prof. De Vocht redde ze met levensgevaar tusschen de brandende gebouwen en een geheime boodschapper bracht later de copieën met nog grooter gevaar - hij werd zelfs door de Duitschers aangehouden - naar Engeland. Vanaf het derde deel verschijnt de naam Mrs H.M. Allen als medewerkster op den titel. Allen heeft de uitgave helaas niet voltooid mogen zien; het zevende deel omvat de correspondentie van Erasmus tot het jaar 1528. Er bestaat gegronde hoop dat zijne echtgenoote de publicatie voort zal zetten; veel materiaal ligt gereed en Mrs. Allen bezit voor dezen arbeid niet slechts de bekwaamheid, maar ook de groote liefde voor de stof. Indertijd bezorgde zij een herdruk van ‘The praise of Folly’ in de Engelsche vertaling (van 1668) van John Wilson (Oxf. 1913). Ondertusschen werkte Allen ook door andere publicaties mede tot de vergrooting en verdieping der kennis van Erasmus en zijn tijd. Hierin toonde hij zich niet alleen als den nauwkeurigen en deskundigen vorscher, maar ook als den onderhoudenden verteller, die op aantrekkelijke wijze een schat van wetenswaardigheden meedeelde. Wij herinneren met name aan zijn ‘The age of Erasmus’ (Oxf. 1914). Voor het ‘Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek’ bewerkte hij een uitvoerig artikel over Erasmus.

Dat zijn arbeid in Engeland de aandacht trok en verdiende erkenning genoot, bewijzen de universitaire waardigheden waartoe hij geroepen werd. Van 1908-1924 vervulde hij de functie van Fellow van Mertin College, de laatste negen jaren daarvan als bibliothecaris; van 1920-1922 bekleedde hij de waardigheid van Dean. In 1924 werd hij benoemd tot President van Corpus Christi College, als opvolger van Thomas Case. In 1913 werd hij aangesteld tot Curator van de Bodleian Library; van 1914-1925 was hij Curator van het Indian Institute. Leiden en Leuven verleenden hem het eeredoctoraat; reeds in 1909 werd hij door de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde onder haar leden opgenomen. Ook Birmingham en Durham schonken hem eershalve den doctorstitel. Hoezeer men hem in Engeland waardeerde bleek uit de necrologieën in The Times van 17 Juni en 11 Juli 1933, toen hij den 16en Juni d.a.v. was overleden.

[p. 6]

Allen had in Nederland vele vrienden. Het was niet alleen de meer zakelijke vriendschap, uit wetenschappelijke betrekkingen voortvloeiende, die hem aan velen hier te lande bond, maar ook de beminnelijkheid van zijn persoon. De humanitas van zijn ‘held’, dien hij zeer bewonderde en voor wiens juiste, niet door confessionalisme en vooringenomenheid getroebelde waardeering hij welsprekend heeft gepleit, was ook de zijne. Hij was, wel bereisd en wereldburger als een Erasmus, een man van hoofsche vormen en beminnelijkheid, zonder hoovaardij op zijn toch zoo uitnemende kwaliteiten, oprecht dankbaar voor ondervonden steun en belangstelling, vol waardeering voor het werk van anderen. Herhaalde malen heeft hij ons land bezocht, o.a. in 1922, toen hij in verschillende plaatsen gesproken heeft.

‘Long life was given to him, which he filled with toil’ heeft hij eens van Erasmus getuigd. Allen's leven is korter geweest dan dat van den door hem hoog vereerde en trouw gediende; geen vierenzestig jaren werd hij oud. Menschelijkerwijs gesproken te weinig - toch ‘lang’ als wij bedenken dat voor hem zonder eenige twijfeling geldt het ‘filled with toil’.

Groningen

Lindeboom

[p. 7]

Geschriften en artikelen

Opus Epistolarum Desiderii Erasmi Roterodami denuo recognitum et auctum, Oxonii 1906 fl., Tomus I-VII.

Some letters of masters and scholars, 1500-1530, in: English Historical Review, oct. 1907, p. 740-753.

Selections from Erasmus, principally from his Epistles, Oxford 1908; 21918.

The age of Erasmus, Oxford 1914.

Selections from the English Works of Sir Thomas More and from the Lives by Erasmus and Roper, Oxford 1924 (geschreven in vereeniging met Mrs H.M. Allen).

Erasmus' service to learning, in: Proceedings of the British Academy, 1925, p. 349-368.

Erasmus, a lecture (o.a. in Nederland gehouden voor het Genootschap ‘Nederland-Engeland’ en ‘The English Association in Holland’).

Art. ‘Erasmus’, in: Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, Dl. V, c. 159-171.