Indische Letteren. Jaargang 29

[p. 1]

[Nummer 1]

Redactioneel

Honderdvijftig jaar geleden, op maandag 10 juni 1863, werd Louis Couperus in Den Haag geboren. Een jaar lang werd dat uitbundig gevierd. In het hele land waren er lezingen, voorleesmiddagen, tentoonstellingen, literaire wandelingen, Couperus-diners en -lunches. Er werd een krans gelegd op zijn graf en geheel in de stijl van Couperus verzorgde Hotel Des Indes een High Tea. Couperus was een groot liefhebber van thee met ‘brosse koekjes’. Er verschenen nieuwe boeken over Couperus, een nieuwe editie van zijn briefwisseling en speciale nummers van literaire tijdschriften. Er waren toneelvoorstellingen van Noodlot, Fidessa en De boeken der kleine zielen. Naar aanleiding van Couperus Culinair, een kookboek met de lievelingsgerechten van Couperus, konden liefhebbers in Restaurant 't Drieluik in Den Haag een Couperus kookworkshop volgen. Bij al dit jubileumgeweld kon de Werkgroep Indische Letteren niet achterblijven. Op 27 september vond in Leiden een lezingenmiddag plaats over Louis Couperus en Indië, met een uitstapje naar Japan. De tekst van de lezingen vindt u in dit nummer.

Olf Praamstra gaat in op de Indo-Europese achtergrond van Couperus en zijn problematische verhouding met het door hem als vijandig ervaren Indië. Angstige jeugdherinneringen aan Batavia en een traumatische ervaring op een koffieplantage in Gabroe stimuleren hem tot het schrijven over een geheimzinnig en gevaarlijk land, waarbij zijn visie in sterke mate gekleurd wordt door negentiende-eeuwse theorieën over ras en rasvermenging.

In 1921 ging Couperus voor de laatste keer naar Indië en reisde vandaar door naar Japan. Zijn verwachtingen waren hooggespannen, maar het werd een enorme teleurstelling. Geplaagd door een ernstige ziekte - hij bracht een groot deel van zijn tijd in bed door - kon Japan hem niet bekoren. Alleen voor het oude Japan, voor de klassieke Japanse mythen en legenden kon hij enig enthousiasme opbrengen. Het leidde tot de publicatie van een verzameling verhalen, Het snoer der ontferming, die weinig aandacht heeft getrokken. Petra Teunnissen-Nijsse toont aan dat dit niet terecht is. Het is een

[p. 2]

bundel waarin de doodzieke schrijver zich weet te verzoenen met het onontkoombare noodlot door de troostende kracht van de schoonheid en het Boeddhistische erbarmen. Sommige van die verhalen behoren tot de beste die hij geschreven heeft.

In de literatuur rond 1900 was de drieslag ‘heden - verleden - toekomst’ een regelmatig voorkomend en belangrijk motief. Dat geldt ook voor drie romans van Couperus uit die tijd. In haar analyse van Metamorfoze, De stille kracht en Van oude menschen en de dingen die voorbijgaan ... laat Jacqueline Bel zien hoe Couperus Indië telkens op een ander manier inzet, en zich daarbij openbaart als een visionair die over de grenzen van de tijd heen kan kijken. Dat biedt misschien ook een verklaring voor het opmerkelijke verschijnsel dat deze werken zo goed aansluiten bij nieuwe theorieën die de laatste decennia in de literatuurwetenschap populair zijn geworden.

Pamela Pattynama tenslotte beschouwt De stille kracht tegen de achtergrond van de veranderende Indische samenleving rond 1900. De Europeanisering deed zijn intrede en rekende hardhandig af met de traditionele Indische verhoudingen, waarin concubinaat en rassenvermenging de norm waren. De afkeer van ‘raciale verloedering’ en zijn eigen verleden die het hoofdpersonage Van Oudijck vertoont, kan verklaard worden uit de opgang van de ‘moderne’ westerse ideeën.

Omdat alle vier artikelen in meer of mindere mate gaan over de Indische wereld van Couperus is het onvermijdelijk dat er een zekere overlap is in de keuze van de behandelde boeken en soms ook citaten uit zijn werk. Het heeft als voordeel dat de artikelen als aanvulling op elkaar gelezen kunnen worden, terwijl bovendien duidelijk wordt dat zijn werk een onuitputtelijk bron is van nieuwe interpretaties en inzichten.

Dit nummer is rijk geïllustreerd. Daarvoor bedanken wij in het bijzonder het Koninklijk Institituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde te Leiden en het Letterkundig Museum te 's-Gravenhage. Wij verwijzen in de tekst naar de herkomst van de foto's met de bekende afkortingen KITLV en LM.

Tot slot nog een verheugende mededeling. Vilan van de Loo, oud-lid van de redactie, die jarenlang de website van Indische Letteren heeft verzorgd, en die nog regelmatig voor onze Werkgroep lezingen houdt, is op 14 januari aan de Universiteit Leiden gepromoveerd op het proefschrift Melati van Java, dochter van Indië. De redactie feliciteert haar hiermee en hoopt dat de handelseditie van haar proefschrift spoedig zal verschijnen.

De volgende Indische letterenmiddag is op vrijdag 9 mei in Leiden, waar onder anderen Peter van Zonneveld en Frans Schreuder zullen spreken. Meer informatie hierover vindt u aan het eind van dit nummer.