De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 2

Zwijgen.
Novelle uit het Duitsch van Rudolf Lindau.
(Vervolg en slot van blz. 376.)

Het kistje was open en, zooals ik onwillekeurig opmerkte, met geweld geopend geworden.

Toen ik het deksel opgelicht had, zag ik dat het met brieven gevuld was, brieven van mijn vrouw aan Günther von Roquefeuille. Haastig liep ik eenigen ervan door; ik kon niet meer twijfelen, ik was het slachtoffer geworden van het zwartste verraad.

Terwijl ik peinzend neerzat, hoorde ik mijn moeder spreken, langer dan zij ooit met mij gesproken had. Wat zij zeide, vernam ik als in een boozen droom; toch begreep ik duidelijk de beteekenis harer woorden.

Mijn moeder en Richard hadden van den beginne af aan Susanne met wantrouwen gadegeslagen. Hun argwaan was ten laatste opgewekt geworden door de betrekkingen, die er tusschen mijn vrouw en Roquefeuille schenen te bestaan. Na verloop van eenigen tijd waren zij tot de overtuiging gekomen, dat zij beiden mij bedrogen; maar daar het de eer der familie gold, hadden zij volstrekte zekerheid willen hebben en waren zij van geen middelen teruggeschrikt om die te verkrijgen. Een geheim politieagent, die een kameraad was van Richard's huisknecht, had ze hen verschaft.

Op den avond van den dag dat Günther naar O. vertrokken was, had Richard de cassette in handen gekregen, die zoovele onweerlegbare bewijzen van Susanne's schuld bevatte.

Daarop was Richard naar O. vertrokken, had daar in den nacht een samenkomst gehad met Roquefeuille en waren de afspraken gemaakt voor het duel, waarin Roquefeuille gevallen was. Deze had zonder tegenspraak genoegen genomen met alle voorwaarden, die Richard gesteld had, waaronder ook behoorde, dat hij door een telegram uit O. zou worden weggeroepen.

Roquefeuille zou mijn broeder sarren, hem uitdagen, dan op de strengste voorwaarden aanhouden, om iedere verdenking dat Richard het duel gewild had, van dezen weg te nemen.

Na den dood van Roquefeuille hadden mijn moeder en broeder gehoopt, dat de ware aanleiding van het duel voor mij verborgen had kunnen blijven, maar toen Richard bemerkte, dat niettegenstaande al de voorzorgsmaatregelen, door hem genomen, toch hier en daar de werkelijke reden tot het tweegevecht vermoed werd, had hij er op aangedrongen, dat men de waarheid voor mij niet langer verborgen zou houden. Slechts op verzoek mijner moeder had men mij tot nog toe in het onzekere gelaten. Toch was zij vast besloten geweest eene scheiding tusschen Susanne en mij te bewerkstelligen. Men zou Susanne zien over te halen mij te verlaten; wel zou dat mij diep krenken, maar toch minder dan wanneer ik tot de ontdekking zou komen, dat zij en mijn vriend mij bedrogen hadden. ‘Dit plan, dat mijn liefde voor je mij had ingegeven, hebt gij verijdeld. Het spijt mij evenwel niet; ik heb de waarheid gezegd en dat

[p. 382]

kan niet slecht zijn, ook al was een onheil er het gevolg van.’

Mijn moeder zweeg. De schemering was intusschen ingevallen en ik stond van mijn stoel op.

‘Ik ga nu maar heen,’ sprak ik.

‘Waarheen?’

‘Naar huis.... Naar mijn vrouw.’

Er moet een vreeselijke klank in mijn stem geweest zijn, want mijn moeder sprak angstig:

‘Een zonde wordt niet door eene tweede zonde geboet. Wat wilt ge doen?’

Eenige minuten lang bleef ik haar het antwoord schuldig. Zij zag dat ik nadacht en viel mij niet in de rede. Toen sprak ik: ‘Zwijgen.’

* _* *

‘Seul le silence est grand, tout le reste est faiblesse.’ Telkens en telkens herhaalde ik die woorden gedurende mijn terugreis naar O., en het besluit, dat ik genomen had, stond onherroepelijk vast.

Toen ik in O. aangekomen was, liet ik dadelijk den dokter roepen, die mij met een tevreden lachje tegemoet trad.

‘Ik kom u goede tijding brengen,’ sprak hij. ‘De toestand van mevrouw uw echtgenoote is de laatste acht en veertig uur werkelijk veel verbeterd, en zij is nu geheel buiten gevaar; wel bevindt zij zich nog steeds in een toestand van groote neerslachtigheid, en haar sterk geschokte zenuwen vereischen nog een zorgvuldige verpleging, maar daar zal het haar niet aan ontbreken, en haar gezond, jong gestel zal het overige doen. Voor 't oogenblik kan ik haar niets anders dan rust voorschrijven; voorloopig moet zij nog te O. blijven, maar binnen veertien dagen denk ik, kunt u met haar naar eene zeebadplaats gaan.’

Ik bedankte den dokter. Zijn voorschriften, zoo zei ik hem, zouden trouw opgevolgd worden; verder verzocht ik hem een goede verpleegster te laten komen, met behulp van wie ik de verpleging mijner vrouw zou waarnemen.

Het kamermeisje, zoo sprak ik tot mij zelf, die mogelijk in het geheim was ingewijd, mocht niet in hare nabijheid blijven.

Den dokter zei ik, dat het meisje alleen maar de kunst verstond van hare meesteres te kleeden en te kappen, maar dat zij mij als ziekenoppasseres geen vertrouwen inboezemde.

De dokter was het volkomen met mij eens, dat wij van eene goede verpleegster veel meer nut konden hebben dan van de kamenier.

Ten slotte verzocht ik den dokter of hij nu verder dagelijks in den voormiddag zou willen komen, om alles wat er tot verpleging der zieke noodig was, persoonlijk te kunnen nagaan.

Nadat hij vertrokken was, begaf ik mij naar Susanne's kamer. Toen zij mij in de deur zag verschijnen, wenkte zij mij uit bed vriendelijk toe, en sprak met iets van verwijt in haar stem: ‘Zijt ge zoo weinig verlangend mij te zien? ik heb het rijtuig al een kwartier geleden hooren aankomen, en ik had je willen bedanken, dat ge je bezoek te M. zoo kort gemaakt hebt.’

Ik trad aan het bed, en ging zitten op den stoel, die er voor den dokter naast gezet was. Mijn uiterlijk zou niet verraden wat er in mijn binnenste omging, en ik geloof ook dat ik daar volkomen in slaagde.

Ik keek niet somber, zelfs niet boos; alleen koele, onmeedoogende ernst was in mijn oogen en strakke gelaatstrekken te lezen. Mijn blik was vast op Susanne gericht en wendde zich ook niet meer van haar af.

Een minuut ongeveer keek zij mij aan, zonder te kunnen spreken. Schrik, onrust, angst, wisselden zich snel achter elkaar op haar gelaat af. Met een heftige beweging richtte zij zich half op en staarde mij aan. Haar adem stokte, het angstzweet stond op haar voorhoofd.

‘Wat is er gebeurd? Spreek! - In Godsnaam, spreek!’

En toen ik onbeweeglijk, stom, de kalme oogen zonder klacht, zonder verwijt op haar gericht, bleef zitten, sprong zij plotseling met een onderdrukten angstkreet uit het bed en stond zoo bleek als een geest, de oogen in waanzinnigen angst uit de kassen puilend, voor mij.

‘Wat is er gebeurd? Ik bezweer je, zeg mij toch, wat er gebeurd is?... Ben je ziek?... Ben je boos op mij?... Maar zeg dan toch... wat er gebeurd is!’

Zij week, zonder de oogen van mij af te wenden, langzaam, schuw, zonder eenig geluid te maken, achteruit. Ik meende, dat zij zou trachten ongehinderd de deur te naderen en te ontvluchten. Ik liet haar begaan. Ik wendde alleen het hoofd om en volgde, haar steeds in de oogen ziende, elk harer bewegingen. Voor de eerste maal sedert ik haar bed genaderd was, sloeg zij de oogleden neer en het scheen mij toe, of zij nadacht. Toen, zonder mij aan te zien, sloop zij naar het bed terug en legde zich weer neer. Slechts één oogenblik trof mij haar onvaste blik; toen legde zij de handen voor het gelaat en kreunde zacht smeekend om erbarmen.

‘Ik smeek je, zooveel in mijn vermogen is, wees niet zoo onbarmhartig, zoo wreed, zeg slechts één woord, één enkel woord. - Één woord.... één woord!.... En, ach, zie me toch niet zoo aan, wend je blik van mij af.’

Ik zweeg. Zij begon zacht, kinderachtig te huilen, trok het beddelaken over haar gezicht en bleef een poos onbeweeglijk liggen. Dan, voorzichtig, langzaam, als meende zij aan mijn waakzaam oog te kunnen ontsnappen, bevrijdde zij het bovendeel van haar hoofd van het laken en gluurde mij aan; maar toen zij bemerkte dat mijn blik nog steeds op haar gericht was, trok zij snel het hoofd terug en verborg opnieuw haar gelaat.

Ik bleef onbeweeglijk.

Zoo gingen drie uren voorbij; ik hoorde het op de slotkapel zeven slaan. Ik stond op en trok aan de bel, die boven het hoofdkussen aangebracht was. Toen Susanne bemerkte, dat ik mij over haar heen boog, wierp zij het dek, dat zij over haar hoofd had heengeworpen, snel terug. De uitdrukking van haar gelaat getuigde van vreeselijken doodsangst. Een korte angstkreet. Op hetzelfde oogenblik weerklonk de bel; dat scheen haar gerust te stellen. Haar lippen bewogen zich, maar er kwam geen geluid over. Ik liep naar de deur, en toen ik den naderenden stap van den bediende vernam, deed ik ze open en beval dat het eten voor de zieke boven gebracht zou worden, ik zou zelf in mijn kamer daarnaast het middagmaal gebruiken. Daarna zette ik mij weer naast het bed. Toen het kamermeisje met een kleine voor de zieke gedekte tafel de kamer betrad, begaf ik mij naar mijn vertrek, zette de deur, die in de kamer mijner vrouw uitkwam, aan, zonder ze te sluiten, en nam wat voedsel tot mij; ik mocht niet zwak worden.

Ik hoorde het heen- en weerloopen van het meisje in de kamer naast mij. Ik hoorde hoe zij na een poosje zacht vroeg: ‘Wil mevrouw dan volstrekt niets eten?’ zonder dat zij evenwel antwoord kreeg.

Spoedig daarop werd de tafel afgenomen en het kamermeisje verliet het vertrek. Zoodra zij de deur achter zich gesloten had, ging ik naar het bed mijner vrouw en nam mijn oude plaats weer in. Met korte tusschenpoozen, waarin ik met het kamermeisje schikkingen maakte voor het bed der zieke voor den nacht, bleef ik tot den volgenden morgen zitten.

Gedurende den eindeloos langen nacht lag Susanne met het hoofd bedekt vóór mij. Met lange tusschenruimten trok zij het dek terug en trachtte dan bij het halfduister, dat in de kamer heerschte, te zien of ik sliep. Als zij dan mijne strak op haar gerichte oogen zag, rilde zij en kroop weer weg.

Toen ik door de beweging, die er in huis heerschte, bemerkt had, dat het dienstpersoneel opgestaan was, belde ik weer, verwijderde mij geruischloos, en liet het kamermeisje

[p. 383]

gedurende eenige uren met hare meesteres alleen. Ik trachtte in dien tusschentijd te slapen, maar kon geen rust vinden.

Tegen tien uur 's morgens liet de dokter zich bij mij aandienen. Ik ontving hem, nadat ik de deur, die naar Susanne's kamer leidde, gesloten had. Hij was vergezeld van een jonge vrouw, in 't grijs gekleed, met een bevallig uiterlijk, en kalm, bescheiden, hoewel flink in haar optreden, die hij mij als ‘zuster Louise’ voorstelde. Ik verzocht den dokter zich zoo spoedig mogelijk van den toestand mijner vrouw te gaan overtuigen; mij kwam hij niet zoo heel goed voor. Ik had mij in hare tegenwoordigheid zoo kalm mogelijk gehouden, maar niettegenstaande dat, scheen zij toch zeer opgewonden. Toen overlegde ik met zuster Louise hoe wij de verpleging der zieke zouden verdeelen. Zij zou 's morgens en 's avonds van vijf tot elf uur bij haar zijn; gedurende de andere twaalf uren zou ik waken.

‘Maar u zult zelf ziek worden, als ge elken nacht bij het bed van uw vrouw waakt,’ sprak de dokter; ‘ik mag dat niet toestaan.’

‘Daar moet u mij toch permissie toe geven, dokter,’ antwoordde ik; ‘want het is het beste wat ik doen kan. Ik zou toch niet kunnen slapen, als ik bedacht dat mijne vrouw in de kamer naast mij zoo ziek ter neer lag. Overdag, wanneer ik door het nachtwaken vermoeid ben, hoop ik wel een paar uur rust te kunnen nemen.’

‘Ik hoop,’ merkte de dokter aan, ‘dat de toestand uwer vrouw spoedig van dien aard zijn zal, dat zij zelf zal inzien, dat het niet meer noodig is bij haar te waken. Ik zal nu naar de zieke gaan, en haar zuster Louise voorstellen.’

Toen verlieten zij mij. Terwijl zij over het portaal zich naar de ziekekamer begaven, opende ik voorzichtig, doch hard genoeg, dat mijn vrouw het kon hooren, de verbindingsdeur tusschen haar en mijn kamer; ik liet ze evenwel aanstaan.

Dadelijk daarop hoorde ik den dokter mijne vrouw begroeten en haar zuster Louise voorstellen. Toen kwamen de gewone vragen: ‘Hoe gevoelt ge u - hoe hebt u geslapen - hoe staat het met den eetlust, - uw pols als 't u blief enz.’

De antwoorden mijner vrouw werden met zulk een zachte stem gegeven, dat het mij on mogelijk was, er ook maar een woord van te verstaan.

Ik hoorde den dokter ‘hm, hm’ doen, zuster Louise ter zijde nemen en met haar spreken. Toen werd het eenige oogenblikken stil, totdat ik den dokter hoorde zeggen: ‘U moet kalm zijn, mevrouw. Ik zal u wat voorschrijven om te kunnen rusten; u was gisteren beter dan vandaag. Is er iets, dat u opgewonden heeft?’

Eenige onverstaanbare woorden van mijn vrouw, en toen hernam de dokter:

‘Niets? Volstrekt niets? Dat begrijp ik niet. U hebt weer wat koorts. Maar zuster Louise zal goed op u passen, houd u maar trouw aan haar voorschriften. Ik kom van avom nog eens terug om te zien of de medicijnen gewerkt hebben.’

Dadelijk daarop hoorde ik hem de kamer verlaten, er een halve minuut later klopte hij weer bij mij aan, nadat ik intusschen de verbindingsdeur weer zachtjes gesloten had. De dokter trad mij met bekommerd gelaat te gemoet. ‘Ik begrijp niets van den toestand uwer vrouw,’ sprak hij. ‘Gisteren was zij zoo goed op weg van beterschap, en vandaag is zij zwakker en onrustiger dan ik haar ooit te voren heb aangetroffen. Zij kan of wil er mij geen oplossing voor geven. Op mijn vraag of er iets was voorgevallen, dat haar had opgewonden, gaf zij een ontkennend antwoord. Toch ben ik er van overtuigd, dat er iets gebeurd moet zijn, dat haar heeft aangedaan; ik kan voor haar toestand geen andere verklaring vinden. Kunt gij mij ook eenige opheldering geven?’

Ik haalde de schouders op en keek somber en peinzend voor mij uit. Tegenover den dokter kon ik het masker van koude onverschilligheid afleggen, dat ik tegenover Susanne droeg.

‘Bedenk u eens goed,’ ging de dokter voort, ‘kunt u ook iets gezegd hebben, wat mevrouw in zulk een toestand heeft kunnen brengen?’

Daarop antwoordde ik vastberaden dat ik overtuigd was, niets gezegd te hebben, dat mijn vrouw pijnlijk had kunnen treffen.

‘Zou het dan ook mogelijk zijn dat uwe tegenwoordigheid mevrouw onrustig maakt?’ vroeg de dokter stamelend en verlegen. Volgens hem zou het aanbeveling verdienen, om te probeeren, of de toestand ook verbeteren zou als wij de verpleging uitsluitend overlieten aan zuster Louise, die een zeer goed en lief meisje was.

Dat moest ik voorkomen. Ik verklaarde hem dan ook met eene vastberadenheid, die alle tegenspraak voor hem onmogelijk maakte, dat, wanneer hij er op stond Susanne verder te behandelen, hij zich in dit opzicht niet met de zaak moest bemoeien, en dat ik het als eene persoonlijke beleediging beschouwde, als hij meende, dat mijn aanwezigheid ongunstig op den toestand mijner vrouw werkte. Sinds ons huwelijk had ik ze op de handen gedragen, en gisteren nog, bij mijn thuiskomst, had zij mij liefde vol begroet; ja, zij had er zich zelfs over beklaagd, dat ik niet onmiddellijk bij mijn aankomst bij haar gekomen was. ‘Niemand,’ zoo besloot ik mijn woorden, ‘kan zooveel belang stellen in het lot mijner vrouw als ik. Het is mij eene behoefte haar te zien. Ik ben bereid mij aan uw medische raadgevingen te onderwerpen en mijn vrouw geen woord te zeggen dat haar op kan winden, laat staan zou kunnen kwetsen, - maar ik wijk niet van de plaats die mijn recht en mijn plicht mij aanwijzen. Nam ik eene andere houding aan, dan zou dat eene verwijdering tusschen mijne vrouw en mij kunnen doen ontstaan, en daaraan mag ik niet denken. Ik wensch dat wij elkaar goed zullen verstaan, en daarvoor is in de eerste plaats noodig, dat wij onder alle levensomstandigheden bij elkaar blijven.’

Ik had gesproken met eene hartstochtelijkheid, waartoe de dokter, die mij sedert jaren kende, mij niet in staat gerekend had en die een diepen indruk op hem scheen te maken, want klaarblijkelijk betreurde hij het, mij gekrenkt te hebben, en deed zijn best het weer goed te maken door te zeggen, dat hij het voorstel alleen maar had gedaan bij wijze van proef, en dat hij er ook geen bizondere bedoeling mee had; hij zou zich bereidwillig naar mijn wenschen voegen.

Ik ademde weer vrij; nu had ik gewonnen spel en de dokter, daarvan was ik overtuigd, zou het niet meer wagen mij uit de ziekenkamer te bannen.

Van toen af begon een vreeselijke, stille strijd tusschen Susanne en mij, van welks overwinning ik mij van den beginne af verzekerd hield en die tot het einde toe met dezelfde eentonigheid zou worden volgehouden. Met zuster Louise had ik dadelijk goede afspraken gemaakt en ik had al spoedig uit alles kunnen afleiden, dat Susanne niet beproefd had, haar tot haar vertrouwde te maken. Trouwens, bij het vrome, reine meisje zou zij mijns inziens niet veel gelegenheid gevonden hebben om haar deelgenoot te maken van hare lotgevallen.

Mij beschouwde zuster Louise slechts als een zorgvollen, opmerkzamen, stillen, onvermoeiden ziekenverpleger, dien zij om deze eigenschappen hoogachtte; in haar zag ik eene dier uitverkoren wezens, die te midden der zondige menschheid, onbekend, rusteloos het goede doen ter wille van het goede, en die niet anders zouden kunnen handelen dan zij doen, omdat zij een rein gemoed hebben en braaf en goed zijn.

Zuster Louise en ik wisselden elkaar met een stipte nauwgezetheid aan het bed der zieke af. Ik had met haar afgesproken, dat wij de patiënt niet hinderen zouden, met in haar tegenwoordigheid een gesprek te voeren. Wat ik haar

[p. 384]

te zeggen had of wat ik weten wilde, deelden wij elkaar in mijn kamer mee, bij gelegenheden dat zuster Louise mijn in zachten sluimer verzonken vrouw, zonder bezwaar, alleen kon laten.

Geregeld verliet ik de ziekenkamer op het oogenblik dat zuster Louise binnentrad en liet zij mij alleen, zoodra ik mij op den stoel, die naast het bed geplaatst was, had neergezet. Daar zat ik weken lang, dagelijks twaalf uren, van elf tot vijf uur 's middags en op dezelfde uren 's nachts, rustig, de handen ineengevouwen, de oogen op Susanne gericht, nooit den mond openend, nooit door een trek op het gelaat of een blik uit de oogen verradend, wat er in mij omging of hoe kommer en verdriet mij aan het hart knaagden.

Iederen keer als ik de kamer binnentrad wierp Susanne een langen, smeekenden, vragenden blik op mij - en als zij bemerkte, dat mijn mond en mijn oogen stom bleven, dan ontwrong zich uit haar borst een zacht, onbeschrijfelijk, smartelijk steunen; zij bedekte haar hoofd en bleef, als een met een lijkkleed bedekte doode, uren lang onbeweeglijk liggen.

Het was herfst geworden. Susanne

buiten. Naar eene fotografie.

was een geraamte gelijk, en aan mij waren de sporen van haar en mijn lijden zichtbaar. Mijn haar was vergrijsd, mijn houding gebogen, het gezicht, dat mij in den spiegel met wijdgesperde oogen zonder uitdrukking aanstaarde, was mij vreemd; de dokter wilde mij in geneeskundige behandeling nemen, maar ik wees hem koel af.

De winter was gekomen.

Op zekeren nacht bemerkte ik eenige beweging in het beddegoed, waaronder Susanne zich verscholen had, en langzaam werd het gelaat zichtbaar: klein, doodsbleek, de donker geworden, onnatuurlijk groote oogen in koortsgloed stralende.

Zij richtte zich moeilijk op, kwam nog moeilijker uit het bed, en stond voor mij in haar lange, witte nachtjapon, waarop heur haar zich als een lichte zijden mandel uitspreidde. Haar gelaatsuitdruking was veranderd; angst en schrik waren verdwenen en hadden plaats gemaakt voor verdriet en kommer. Zij steunde od de leuning van mijn stoel en viel bevend op de knieën. Toen strekte zij de witte, magere armen naar mij uit, en als een bovenaardsch fluisteren, dat mij door merg en been trof, klonk het van hare lippen:

‘De almachtige God zal mij in Zijn barmhartigheid genadig zijn, want ik heb op aarde ontzaglijk geleden. Nu zal ik eindelijk sterven. - Ik vrees niets meer op aarde. - Niet voor mij - o, geloof mij! - maar ter wille van uw vrede spreek ik. O! wees barmhartig en vergeef mij. Laten wij niet in ongenoegen van elkaar scheiden, opdat gij na mijn dood rust moogt vinden.’

Zij omvatte mijn knieën en boog het hoofd, terwijl een zacht, onverstaanbaar mompelen over haar lippen kwam.

Toen drong het zich als een openbaring aan mij op, dat de maat der zonde vol was, en dat ik de berouwhebbende hare schuld vergeven moest.

Een nameloos medelijden vervulde mijn geheele wezen, en terwijl ik de hand zegenend op haar hoofd legde, sprak ik zacht: ‘Sta op, Susanne, ik heb u vergeven.’

Zij hief het magere, door smart verwrongen gelaat op, wierp het hoofd achterover en keek mij aan - lang, dankbaar en ach zoo treurig! - Haar oogen vulden zich met tranen en een bevend, zwak klagen kwam over haar lippen. En ook mijn smart loste zich in tranen op.

Toen zij dat zag, sloeg zij hare armen om mijn hals en poogde zich op te trekken, maar hare krachten begaven haar. Ik nam haar dus op, en droeg de lichte gestalte in bed, waar ik haar zacht nederlegde.

‘Laat mij nog eens hooren, dat ge mij vergeven hebt,’ fluisterde zij.

‘Ik heb u vergeven, van ganscher harte vergeven,’ bracht ik met moeite uit.

Nog eenmaal strekte zij de armen naar mij uit, trok mij met inspanning van al haar krachten tot zich, en gaf mij met hare reeds koud wordende lippen den afscheidskus.

Op hetzelfde oogenblik werd de deur nauwelijks hoorbaar geopend en trad zuster Louise binnen. Toen zij zag dat ik over de stervende gebogen was, naderde zij snel het bed. Één blik op Susanne was voldoende om haar te overtuigen dat het einde nabij was; onmiddellijk verwijderde zij zich om na een kort tijdsverloop, van een geestelijke vergezeld, terug te komen.

Nadat deze zijn heilig ambt vervuld had, werd het stil in de sterfkamer, maar het was niet die drukkende stilte, die mij zoo lang omzweefd had.

Susanne's hand zocht de mijne en rustte spoedig er in. De dood had spoedig zijn zwakke prooi overwonnen. De moede blik ontspande zich - de ademhaling werd korter, gejaagder, langzamer.... Ik hoorde ze niet meer.... Zij had opgehouden.

* _* *

Zwijgen - stilte - kalmte; overal om mij heen en in mijn hart. Ik ben moe, doodmoe.... en zou gaarne rusten - naast Susanne.