Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 17]

Een opmerkelijke Europeaan
door M.R. Mok

Verkiezingen voor het Europees Parlement zijn er eens in de vijf jaar. Zij vonden derhalve ook plaats in 2004. Dat jaar verscheen in de zomeraflevering van sew, Tijdschrift voor Europees en economisch recht een kort artikel met acht stellingen voor die verkiezingen. De eerste van die stellingen luidde: ‘De verkiezingen betreffen niet de zuiver binnenlandse politiek van de lidstaten.’ Dit wellicht niet erg opzienbarende maar wel fundamentele inzicht is in 2009 nog even actueel als in 2004.

De auteur van het betreffende artikel was prof mr. P. VerLoren van Themaat, emeritus hoogleraar sociaaleconomisch recht, voormalig advocaat-generaal aan het Europees Hof van Justititie, alsmede achtereenvolgens redacteur, hoofdredacteur en erehoofdredacteur van het genoemde tijdschrift. Het zou zijn laatste bijdrage zijn aan sew, want bij het verschijnen van de zomeraflevering was hij helaas al overleden. Zijn ‘Acht stellingen voor de bijdragen van kabinet en politieke partijen aan de verkiezingscampagne voor het Europese Parlement’ werd zo vooral een passende illustratie van de passie en kundigheid waarmee hij zich had ingezet voor de Europese integratie. Om welke reden Florus Wijsenbeek in Hollands Maandblad 2009-4 over VerLoren van Themaat schrijft dat deze ‘in de wandeling “Pierre Perdu” werd genoemd vanwege zijn legendarische verstrooidheid’ is mij onbekend, evenals de bijnaam zelf, maar ik weet wel dat de aanduiding in alle opzichten onterecht is.

Piet VerLoren werd geboren in 1916 en hij begon zijn loopbaan in het internationaal belastingrecht. Dat was ook het onderwerp van de dissertatie waarop hij in april 1946 in Leiden cum laude promoveerde bij E.M. Meijers - zijn eigenlijke promotor, de door hem zeer bewonderde Ben Telders, was vlak voor de bevrijding op 42-jarige leeftijd in Bergen-Belsen omgekomen. Spoedig hierna belandde hij echter in de wereld van het economisch recht - het economisch recht van de jaren veertig in de vorige eeuw wel te verstaan. Het was op dit gebied dat hij snel carrière maakte op het ministerie van Economische Zaken, waar hij - behorend tot de kring rond de eerste naoorlogse bewindsman op dat departement, Hein Vos - kort na de bevrijding in dienst was getreden.

Met dat economisch recht groeide VerLoren mee, van dat van de schaarste-economie naar dat van de organisatie van het bedrijfsleven en vandaar naar het kartelrecht, nu meestal aangeduid als mededingingsrecht. Dit laatste rechtsgebied kreeg in de jaren vijftig een steeds belangrijker wordende Europese component, waarmee VerLoren zich actief heeft bezig gehouden, sterker: waarvan hij een der architecten is geweest. Bij het ministerie van Economische Zaken klom hij onder achtereenvolgens de ministers Vos, Huysmans, Van den Brink en Zijlstra betrekkelijk snel op tot directeur Ordeningsvraagstukken. Bij de start van de Europese Economische Gemeenschap in 1958 werd hij de eerste directeur-generaal Concurrentie bij de toen ingestelde Commissie. Toen hij tien jaar later de Commissie verliet om hoogleraar in Utrecht te worden, stond het concurrentiebeleid, zowel op het gebied van kartels en misbruik van machtsposities als op dat van dumping, steunmaatregelen en fiscaal beleid, stevig op zijn benen. Inmiddels had zijn interessesfeer zich tot het gehele materiële Europese recht, met name ook het onderdeel interne markt, uitgebreid.

In Utrecht heeft VerLoren vele studenten niet alleen onderwezen in Europees en eco-

[p. 18]

nomisch recht, maar ze er ook voor geënthousiasmeerd. Hoewel hij zichzelf geen goede docent achtte, maar het staat wel vast dat hij zeker voor de uitblinkers onder zijn studenten een voortreffelijke leermeester was en meer dan dat: een bezieler. Hij heeft ook veel wetenschappelijk wetk verzet en was onder meer hoofdredacteur van de fameuze ‘Studies over internationaal economisch recht’, een op initiatief van Jan Tinbergen opgezette reeks. Juist het door hemzelf geschreven deel 16 heeft nog veel waarde behouden, mede doordat het ten dele een rechtshistorische opzet heeft. Het werk waardoor hij het meest bekend is geworden, is zijn samen met P.J.G. Kapteyn geschreven Inleiding tot het recht van de Europese Gemeenschappen, verreweg het belangrijkste Nederlandse handboek over Europees recht. Gaandeweg is het auteursteam uitgebreid, en de titel veranderd in Het recht van de Europese Unie en van de Europese Gemeenschappen, maar aan de vijfde, in 1995 verschenen, druk heeft de toen 79-jarige Verkoren nog actief medegewerkt.

VerLoren bekleedde het hoogleraarsambt tot hij in 1981 de pensioengerechtigde leeftijd bereikte. Hij sloot zijn universitaire loopbaan af met de rede ‘Tussen werkelijkheid, kunst en wetenschap’ waarin hij op lichtvoetige wijze meanderde tussen zijn geliefde belangstellingsgebieden recht, muziek, toneel, literatuur, beeldende kunst en architectuur. Kort na zijn pensionering als hoogleraar werd hij benoemd tot advocaat-generaal bij het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen, en wel voor zes jaar, op een plaats waar afwisselend uit verschillende kleinere lidstaten afkomstige functionarissen worden geplaatst.

Dat deze functie net op dat moment voor een Nederlander beschikbaar kwam, was een soort geschenk uit de hemel. Een geschenk voor de Nederlandse regering, die met een kandidaat van allure voor de dag kon komen, voor het Hof, dat honderden malen voorlichting kreeg die zo objectief en zo gedegen was als men zich maar kon voorstellen, en ten slotte ook voor de benoemde zelf. Het werk lag hem en de vele conclusies die hij in die zesjarige periode over de meest uiteenlopende onderwerpen nam, vormen een prachtige bekroning van zijn oeuvre.

Van 1973 tot 1980 was VerLoren hoofdredacteur van sew. Hierbij kon hij een van zijn stokpaardjes botvieren. Hij maakte een minutieuze planning en zorgde dat daaraan strikt de hand gehouden werd. Bij zijn afscheid als hoofdredacteur schreef een mederedacteur een treffende diagnose: ‘Zowel de naam als de uiterlijke verschijning van VerLoren van Themaat zouden een wat aristocratische indruk kunnen wekken, terwijl zijn optreden op het eerste gezicht misschien autoritair lijkt. Des te opmerkelijker is zijn overtuigd democratische inslag.’

VerLoren hield van orde. De functie die qua aanduiding het best bij hem paste was waarschijnlijk dan ook die van directeur ordeningsvraagstukken, en niet voor niets heette de hem bij zijn afscheid van de universiteit aangeboden feestbundel ‘In orde’. Hij was geen typische systeemdenker, maar wel iemand die systematiseren belangrijk vond, en dat ook goed kon. Tussen zijn verschillende aandachtsgebieden legde hij graag verbanden. Theorie interesseerde hem, maar de praktijk nog meer, omdat hij daarin kon meewerken aan een beter Europa en een betere wereld.

In het licht van het bovenstaande komt de door Florus Wijsenbeek in Hollands Maandblad te berde gebrachte bijnaam ‘Pierre Perdu’ voor VerLoren mij even onbegrijpelijk als onbekend voor. Ik ben gedurende vele jaren eerst medewerker en later collega van VerLoren geweest. Het naamgrapje latend voor wat het is, kan ik verzekeren dat ik nooit ook maar een spoor van verstrooidheid bij hem heb ontdekt, laat staan dat deze legendarisch was. Wel ben ik Wijsenbeek erkentelijk dat hij mij - naar aan te nemen is onbedoeld - ertoe heeft gebracht een bijdrage te leveren aan het bewaren van de herinnering aan iemand die geenszins een verstrooide professor was, maar een vooraanstaande figuur in een moderne tak van de Nederlandse en internationale rechtswetenschap en een belangrijke bouwer aan het zich - ondanks tegenvuur - verenigende Europa.