Zware woorden worden zweren
door Hugo Brandt Corstius
Ik ben een vierdimensionale kubus aan het maken, waarvan de vier assen de Nederlandse, Engelse, Franse en Duitse taal weergeven. Op elke as staan een stuk of zestien klinkers en klinkercombinaties van de betreffende taal. Elk van de ongeveer 8.192 punten in de kubus heeft dus als coördinaten een viertal klinkers. Zo is er het punt (eu, o, e, a). Daarbij hoort het kwartet woorden (neus, nose, nez, Nase). Vier andere bekende kwartetten zijn (kruis, cross, croix, Kreuz), (een, one, un, eins), (jong, young, jeune, jung), (feest, feast, fête, Fest).
Taalkundigen bedenken allerlei verklaringen voor zulke klinkerwisselingen. Bij het Engels is de ‘Vowel Shift’ een historische ‘verklaring’ voor enkele gevallen. Het is niet mijn bedoeling een theorie te bedenken voor het ‘vertalen door van klinker te veranderen’. Integendeel: mijn kubus zal het bewijs zijn dat zo'n taalkundige verklaring niet bestaat. De medeklinkers elders in het woord kun je nog wel enigszins voorspellen, maar uit de Nederlands-Engelse vertalingen die ik gaf in het maartnummer van Hollands Maandblad en de Nederlands-Duitse in dit nummer, blijkt dat er geen mooie taalkundige regel voor de klinkers is te vinden.
Een soortgelijke klinkerverschuiving is trouwens ín elke taal te zien. Verleden tijden en meervouden komen vaak tot stand door klinkerwisselingen. In veel talen schrijf je de klinkers niet eens op. In sommige talen moeten de klinkers in één woord allemaal van eenzelfde soort zijn.
Nog gekker zijn de reeksen woorden in één taal die alleen in de klinkers verschillen, en die beslist een gemeenschappelijk betekeniselement hebben. Denk bijvoorbeeld aan de zelfstandige naamwoorden bol, bal, bel, bil, bul, buil, baal, buul, bowl en waarschijnlijk ook fallus. Allemaal ronde, bolle dingen. Alleen de beul met zijn bijl doet je twijfelen aan de betekenis van beel, biel, bill en bull.
Na de 214 van de 256 klinkerparen die Nederlandse woorden in Engelse vertalen, geef ik op de volgende pagina's de 177 van de 216 klinkerparen die Nederlandse woorden in Duitse vertalen. Met de Franse is het lastiger maar die komt er aan. Samen zijn die drie plattegrondjes schamele doorsnijdingen van de vierdimensionale kubus.
Mijn meest geliefde schoolboek was Schwere Wörter van Gerzon, Brouwer en Ras. Een vreemde taal leren door een lijstje woorden die duidelijk verwant zijn met Nederlandse woorden maar net iets anders betekenen, dat was hun idee. Met betekenis houden mijn woordparen met klinkerverschil zich niet op. Met uitspraak trouwens ook niet: zelfs twee dezelfde klinkers klinken in één taal, en zeker in twee talen, vaak heel verschillend.
Auteursrechtelijk beschermd