Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 2]

HOLLANDS WEEKBLAD

tijdschrift voor litteratuur en politiek

prospectus voorjaar 1959

MOTIEVEN

VOOR DE OPRICHTING

Dit blad zal vaker verwijzen naar een goed humeur dan naar een slecht. De schrijvers zullen gemeen hebben, dat zij zich als twijfelaars beschouwen tegenover de zelfverzekerde praters over ‘Westerse waarden’, als conservatief tegenover de kwekers van een vijf minuten voor twaalf stemming, als conformist tegenover de schelders zonder goede manieren, als negatief tegenover de zoekers naar een positief geluid, als individualist tegenover ieder groepsbelang. Zij houden niet van het mengsel van zelfbeschuldiging, goed vertrouwen en kwade trouw, dat men aantreft bij de voorstanders van een derde weg. Zij zullen zich zo goed mogelijk verweren tegen de verschillende vormen van nationalisme: de verslaving aan het eigen land, aan de eigen tijd en aan de eigen overtuigingen. Ook het op zijn kop gezette nationalisme, de gestolde bewondering voor andermans land, andermans tijd en andermans overtuigingen, taxeren zij als gevaar.

Een vraag die in dit tijdschrift aan de orde zal komen is: hoe mengen zich belangen, moraal en ideeën. Wij geloven, dat de amateur eerder enige verheldering in deze driehoeksverhouding kan brengen dan de van eigen ondervinding losgeweekte specialist. Dat betekent niet, dat wij tabellen, systemen en beroepsjargon zullen negeren, maar wel dat wij deze hulpmiddelen met wantrouwen willen hanteren en beoordelen, in de overtuiging dat zij in de praktijk vaak dienst doen als rookgordijn, als frazen die de verschijnselen aan het oog onttrekken.

Na dit manifest is de weg vrij voor kalmer taal. Het tijdschrift is bedoeld als een litterair-politiek weekblad, maar dan beide woorden gebruikt in de zin waarin ook Ter Braak en Du Perron litteraire en politieke figuren waren. Wij willen deze twee namen graag met wat nadruk als voorbeeld vermelden, niet alleen omdat hun werk het karakter van dit weekblad zal beïnvloeden, maar ook omdat angst voor epigonisme een schichtigheid tegenover hen heeft veroorzaakt, die als rem fungeerde bij de doorwerking van hun denkbeelden en gezindheid na de oorlog.

De vorm van een weekblad is om verschillende redenen naar ons oordeel te verkiezen boven die van een maandblad. Een weekblad maakt het mogelijk effectiever aan te sluiten bij de actualiteit. Wij stellen ons voor, dat korte reacties op actuele gebeurtenissen in veel gevallen meer duidelijk kunnen maken over het ‘eigen gezicht’ dan lange beschouwingen. Bovendien is het voor de overzichtelijkheid en voor de continuïteit in de relatie tussen blad en lezer beter, dat men iedere week vrij weinig in de bus vindt dan iedere maand vrij veel. Ook als men de toekomstkansen van een tijdschrift als dit wil beoordelen in termen van behoefte en aanbod, lijken de vooruitzichten voor een weekblad rooskleuriger dan voor een maandblad.

Hoe opgewekt deze inleiding tot dusver ook klinken mag, de moeilijkheid zal steeds blijven: hoe vindt en animeert men de smalle groep mensen, lezers en schrijvers, van wie het bestaan van dit blad zal afhangen. Iedere sociale, politieke of religieuze groep, die het ondogmatisch gestemde individu slecht gezind is - en dat zijn zij allemaal - zal wel voldoende zin voor zelfbehoud hebben om

redacteur • k.l. poll

uitgegeven door l.j.c. boucher, den haag voor de ‘stichting hollands weekblad’ administratie en correspondentie

39 noordeinde • den haag

telefoon 070-117744* •

abonnementsprijs • 25 gulden per jaar per halfjaar f 13,50, per kwartaal f 7,50, losse nummers 60 cent

[p. 3]

Bijna 50
Een halve eeuw een goed humeur

Kornelis Lubbertus Poll was 31 jaar toen op 20 mei 1959 het eerste nummer van het door hem opgerichte Hollands Weekblad verscheen. Enkele maanden eerder had hij na samenspraak met enkele geestverwanten een ‘manifest’ doen uitgaan naar beoogde medewerkers en geldschieters. De eerste zin van dat pamflet luidde: ‘Dit blad zal vaker verwijzen naar een goed humeur dan naar een slecht.’

Misschien was dat niet verbazingwekkend. Wellicht is elke 31-jarige die een literair-politiek weekblad opricht chronisch goedgehumeurd. Maar wellicht was 1959 ook een jaar waarin de lucht tintelde van optimisme, beloftes en een goed humeur. Dit was immers het jaar waarin te Slochteren de aardgasbel werd ontdekt, waarin de Russische Luna iii voor het eerst foto's van de achterkant van de maan maakte, waarin de Nederlandse Corine Rottschafer Miss World werd en Teddy Scholten het Eurovisie songfestival won, waarin de Dafodil haar debuut maakte op de Nederlandse wegen, waarin de 32-jarige Harry Mulisch Het Stenen Bruidsbed publiceerde als eerste Literaire Reuzenpocket (en waarin Fidel Castro kort voor zijn 33ste verjaardag in Cuba de macht greep), waarin het Nederlands Dans Theater onder leiding van de 27-jarige Hans van Manen werd opgericht, waarin de 15-jarige Pim Maas de titel ‘Nederlandse Elvis Presley’ won in de Amsterdamse bioscoop Royal, waarin het 500.000ste tv-toestel in Nederland werd aangesloten en de eerste uitzending van Sport in beeld te zien was, waarin de Nederlandse kranten bijna 1000 artikelen publiceerden over ‘nozems’, waarin het beginnende tienerbandje The Beatles in Liverpool voor het eerst meer dan één keer achter elkaar mocht optreden, waarin de film Some Like it Hot uitkwam, waarin Eisenhower en Chroetsjow elkaar voor het eerst ontmoetten, waarin Simon Vinkenoog voor het eerst lsd gebruikte, waarin Miles Davis de lp Kind of Blue uitbracht, waarin de Pacifistisch Socialistische Partij voor het eerst meedeed aan de verkiezingen, waarin het radioprogramma ‘Tijd voor Teenagers’ de lucht inging, en waarin ‘het Lieverdje’ op het Spui werd onthuld.

Dit was een goed jaar om een literair-politiek tijdschrift op te richten.

K.L. Poll had evenwel niet alleen oog voor de beloftes die in de lucht hingen, maar ook voor de wortels waarmee hij zijn blad in een traditie wilde planten: ‘Het tijdschrift is bedoeld als een literair-politiek weekblad, maar dan beide woorden gebruikt in de zin waarin ook Ter Braak en Du Perron literaire en politieke figuren waren. Wij willen deze twee namen graag met wat nadruk als voorbeeld vermelden, niet alleen omdat hun werk het karakter van dit weekblad zal beïnvloeden, maar ook omdat angst voor epigonisme een schichtigheid tegenover hen heeft veroorzaakt, die als rem fungeerde voor de doorwerking van hun denkbeelden en gezindheid na de oorlog.’

Het weekblad werd maandblad in 1963, er kwamen nieuwe redacties na Polls overlijden in 1990, en nu wij in verwondering omkijken, rijst de vraag of er niet wat valt toe te voegen of af te doen aan het ‘manifest’. En hoewel ‘manifesten’ ons thans misschien doen terugdeinzen, moet de conclusie luiden dat Polls ‘manifest’ onverminderd geldig blijft als bron van inspiratie.

Wij leven in een andere tijd, maar dat maakt de door Poll geschetste geesteshouding van de schrijvers in dit blad (‘twijfelaars tegenover zelfverzekerde praters;

[p. 4]

individualist tegenover elk groepsbelang; niet gesteld op de mantel der liefde die alle verschillen onzichtbaar maakt; wantrouwend tegenover de keurigheid maar ook tegenover slechte manieren’) niet minder relevant. Wij leven in een andere wereld, maar dat maakt de oriëntatie van dit tijdschrift (nieuwsgierigheid naar het antwoord op de vraag ‘hoe mengen zich belangen, moraal en ideeën’) niet minder dringend. Wij leven in een andere samenleving, maar dit maakt de lichte zorg in het ‘manifest’ (‘hoe vindt en animeert men de smalle groep mensen, lezers en schrijvers, van wie het bestaan van dit blad zal afhangen’) niet minder permanent.

Het bovenstaande was ook vier jaar geleden in deze kolommen te lezen, toen Hollands Maandblad 45 werd. Dat deze woorden hier nu opnieuw staan, is geen toeval. De herhaling op de drempel van de vijftigste jaargang beoogt in herinnering te roepen dat toen het blad 25 jaar oud werd, Bert Poll zonder verder commentaar het oorspronkelijke manifest wederom afdrukte - en hij deed hetzelfde bij het 30-jarig bestaan in 1989. De reprise onderstreept kortom de constatering dat Hollands Maandblad de afgelopen halve eeuw niet veel anders is geworden - en dat evenmin wenste te worden. Anderzijds huivert dit tijdschrift voor zelf-felicitatie, wil niet eerbiedwaardig zijn, en wil ook niet achteroverleunen in een reputatie van vroeger. Kort gezegd, Hollands Maandblad is nu te oud om nog veelbelovend te zijn, maar te jong om al respectabel te heten.

In zekere zin gaat het heel goed met Hollands Maandblad. Afgelopen jaar werd het maandblad door het Lucas Ooms Fonds als ‘toonaangevend’ literair tijdschrift onderscheiden met een lof-penning wegens de ‘grote betekenis voor de tijdschriftenjournalistiek’. En enige tijd geleden verspreidde het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds (nlpvf) gegevens waaruit valt op te maken dat Hollands Maandblad thans het grootste literaire tijdschrift van dit land is (alleen het vijf keer per jaar verschijnende literair-historische periodiek De Parelduiker heeft een vergelijkbare oplage).

Anderzijds zijn wij van nature nooit erg onder de indruk van loftuitingen, terwijl we ons er tevens van bewust zijn dat Hollands Maandblad de grootste is geworden omdat andere literaire tijdschriften erg hard zijn gekrompen of veel kleiner zijn gebleven. En ‘groot’ blijft voor literaire bladen altijd bescheiden, hoewel er per jaar toch meer dan 10.000 exemplaren van Hollands Maandblad van de persen rollen. Maar omdat dit blad vaker zal verwijzen naar een goed humeur dan naar een slecht, dient meteen gezegd dat wij volstrekt niet geloven dat de tijd van literaire tijdschriften, of van het gedrukte woord in bredere zin, voorbij is als gevolg van internet. Dat wordt beweerd door mensen die het internet - een fantastisch medium voor informatie - adoreren maar klaarblijkelijk niet bevatten, en evenmin de rol en betekenis van literaire bladen begrijpen.

Indien er al ‘bedreigingen’ bestaan voor literaire bladen, dan is die juist te zoeken in het feit dat nog nooit eerder in de geschiedenis zoveel papier werd bedrukt. De overdaad van druksels is zelfs zo groot dat alleen in Nederland jaarlijks meer dan acht miljoen boeken moeten worden vernietigd omdat zelfs De Slegte ze niet wil hebben. En misschien zijn die ‘bedreigingen’ ook te zoeken in een samenleving waarin studenten thans minder tijd besteden aan lezen dan mulo-scholieren in 1959, waarin binnenkort de helft van het onderwijzend personeel onbevoegd is, waarin diskjockeys de bestbetaalde overheidsdienaren zijn, waarin zo'n 400 literaire prijzen te verdelen zijn, en waarin aan de universiteit bij studies die vallen onder ‘taal & cultuur’ meer dan de helft van de studenten nooit de eindstreep haalt.

[p. 5]

Het is geen wonder dat in zo'n land het literaire en intellectuele landschap aan het veranderen is, en daarmee ook de positie van literaire tijdschriften. Zo schuilt er bepaald iets grappigs in het feit dat Nederland meer ‘hoger opgeleiden’ heeft dan ooit, maar niet in staat is de tendens tot ont-intellectualisering te camoufleren. En dan bedoel ik niet alleen het gegeven dat de tsunami van 1.297 artikelen en opiniestukken in de landelijke dagbladen inzake de film ‘Fitna’ van Geert Wilders wat betreft toon en timbre vaak nauwelijks te onderscheiden waren van de berichtgeving over Bokito, over de poema op de Veluwe en over het ‘wetenschappelijk onderzoek’ dat aantoonde dat vloeken impotent maakt (dat alles haalde ook uitvoerig de landelijke pers). Neen, ik bedoel vooral het verschijnsel dat al in 1972 werd beschreven door Irvin Kristol in Commentary. ‘Het probleem is,’ betoogde hij, ‘dat onze samenleving steeds meer “intellectuelen” opkweekt en steeds minder gewone mensen. Westerse landen hebben nu een grote groep mensen die zich de houding, gedragingen, symboliek en taalcodes van intellectuelen hebben eigen gemaakt, en die van zichzelf denken dat ze intellectueel zijn, hoewel ze intellectuele vorming volstrekt missen - en vaak zelfs geen enkele intellectuele competentie bezitten.’ Twintig jaar later was de progressieve econoom John Kenneth Galbraith minder omfloerst. In zijn boek The Culture of Contentment omschreef hij de tegenwoordige elite als ‘fat, dumb, and happy’.

Ook in de letterkunde verwijst niet iedereen even vaak als dit blad naar een goed humeur. Zo betoogde de criticus Carel Peeters onlangs somber dat in de literatuur ‘een nieuwe onoverzichtelijkheid’ aan het ontstaan is ‘door het ontbreken van selectie, analyse, onderscheid en het leggen van gemotiveerde accenten’. In zijn ogen is er ‘een springerige chaos waarin schrijvers en boeken een lukraak bestaan leiden’ in het domein van public relations. Dit wordt nog versterkt omdat de literaire kritiek volgens hem is verworden tot ‘afwaskritiek’: ‘het gebeurt elke week, maar de animo is zoek’. In de literatuur is ‘aandacht’ nu op zich al voldoende, en het doet er niet meer toe wat voor aandacht. Of dit veranderende intellectuele en literaire landschap duidt op een ‘crisis’, weet ik niet. ‘Crisis’ is zo'n woord dat dikwijls meer een symptoom dan een diagnose is van de kwaal die het tracht te beschrijven. Wel liggen hier kansen voor Hollands Maandblad. In een tijd dat de elite niet in staat is eisen aan zichzelf te stellen, moet een hoogdrempelig tijdschrift dat wel geduld heeft maar niet meebuigt kunnen gedijen.

Sinds de oprichting in 1959 heeft Hollands Maandblad de wereld met oprechte belangstelling maar bovenal met milde verbazing in ogenschouw genomen. Maar nimmer heeft het de bakens verzet omdat het tij elders verliep of zich iets aangetrokken van wat anderen eerbiedig de realiteit noemen. Niettemin valt op dat in Hollands Maandblad de actuele onderwerpen van vandaag - integratie, de politieke islam, de crisis in het onderwijs, de vormloosheid van een literatuur zonder ondergrens - reeds vele decennia geleden aan de orde werden gesteld, waarbij alle argumenten die vandaag zo luidruchtig om aandacht smeken reeds rustig uiteen werden gezet.

Er is kortom geen reden tot pessimisme. Wie goed oplet, ziet dat Hollands Maandblad in 2008 net zoals in 1959 probeert vernieuwing te paren aan traditie. Daarom is het aardig te weten dat dit blad de afgelopen jaren nogal wat jonge debutanten heeft afgeleverd bij uitgeverijen, en dat in dit eerste nummer van de vijftigste jaargang bijdragen staan van Hugo Brandt Corstius en Peter Vos, beide medewerker vanaf het begin in 1959. Er is dus genoeg reden voor Hollands Maandblad om vaker te verwijzen naar een goed humeur dan naar een slecht. - bb