Hollands Maandblad. Jaargang 2006 (698-709)

[p. 28]

De verloren zoon
door Frans Stüger

Voor de derde keer opende René zijn portemonnee, alsof hij verwachtte dat daarmee de schamele inhoud vermeerderd kon worden. Hij telde één gulden en negenentwintig cent; een bedrag waarvan hij nog drie dagen moest leven voordat hij zijn nieuwe weekloon zou ontvangen. En dan nog, bedacht hij zuur, schiet het niet op. Je verdient veertig gulden per week, betaalt dertig gulden kamerhuur om na het weekeinde erachter te komen dat je nog net een gulden te besteden hebt. Nee, dan zijn vrienden: zij bezochten de kunstacademie en werden liefdevol onderhouden door hun ouders. Als zij iets nodig hadden, bijvoorbeeld een leuke sweater, dan hoefden ze alleen maar even aan te kloppen. Terwijl René al maanden probeerde geld opzij te leggen om Schuld en boete van Dostojevsky te kunnen kopen, of Beggars Banquet van The Rolling Stones.

René kwam overeind en liep een paar maal de smalle ruimte tussen het bed en de scheidingswand van zijn kamer op en neer. Soms bleef hij even staan bij het zolderraampje, dat de vorm had van een boterham, om op zijn tenen een blik door het verweerde glas naar buiten te werpen. Het raam keek uit op povere schuurtjes met half doorgezakte daken, alsof zij een te zware last droegen. Hij stapte op het bed en zag nu schrale tuintjes ter grootte van een postzegel. Ondanks het zachte voorjaar bloeide er geen enkele struik of bloem.

Hij stapte van het bed om zijn hamstertred te hervatten, maar bleef met gefronste wenkbrauwen voor de butagaskachel staan. Zijn ogen glansden dof. Hij zag voor zich hoe hij na dertig jaar geen klap zou zijn opgeschoten: hoe hij na dertig jaar nog steeds iedere week zijn geld zat te tellen en hoe hij na dertig jaar nog steeds tegen beter weten in bleef hopen op een financiële meevaller. Hij huiverde en staarde naar de smalle schuifdeur met gehamerd glas, die toegang bood tot een kleine overloop. In een opwelling draaide hij zich om, liet zich op het bed vallen en gromde in het kussen: ‘Er moet iets gebeuren.’

René had zeker een paar uur lang op bed voor zich uit liggen staren - de avondschemering wrong zich door de nauwe opening van het zolderraam naar binnen -, toen hij het leeslampje op het nachtkastje naast hem aanklikte. Hij drukte zich overeind en ging met zijn rug tegen de muur zitten.

‘Natuurlijk,’ mompelde hij, ‘dat is de oplossing.’ Hij schaamde zich dat hij nog geen paar uur geleden zijn toekomst zo somber had ingezien. Hij had toch een goed stel hersenen, als hij zijn voormalige voogd moest geloven. Hij las toch boeken, luisterde toch naar goede muziek? Nou dan! Dat soort mensen gaat niet zomaar ten onder.

Met hernieuwde moed, zwaaide hij zijn benen over de rand van het bed, maar bleef zitten om zijn plan te overdenken.

Kijk, zo dacht hij, zij heeft mij als bastaard op de wereld gezet. Daardoor zit ik in deze situatie. Voor mij geen kunstacademie, of een andere opleiding. Niet dat het belangrijk is, maar het gaat om het idee. Zij brengen hun was naar hun moeder, terwijl ik met die paar rotcenten naar de wasserette moet. Zij betalen geen kamerhuur, dat doet pa, als ze al niet in een huis van hun vader wonen. Terwijl ik...

[p. 29]

René herinnerde zich hoe zijn voogd reageerde, toen hij zo'n vijf jaar geleden vroeg waar zijn moeder woonde. De man antwoordde met nadruk dat hij vooral niet moest proberen haar op te zoeken. Goed, zij had dan in haar jeugd een fout begaan, maar ze heeft het geluk gehad dat ze een rijke man heeft kunnen trouwen. Als René haar zou opzoeken, zou door zijn toedoen dat huwelijk wel eens kunnen stranden.

Hoewel René zich niet kon herinneren hoe zijn moeder eruitzag, zag hij haar sindsdien steeds voor zich: keurig gekleed in een mantelpakje, op het bordes van een witte villa met rode dakpannen, terwijl zij haar man, gekleed in een donkerblauw kostuum, uitzwaaide. Hij, op zijn beurt, zwaaide liefdevol terug om vervolgens in een zwarte Mercedes te stappen en via een hartvormige oprijlaan naar zijn kantoor te vertrekken.

De oplossing die René had bedacht om eens en voor altijd een einde te maken aan zijn uitzichtloos geldgebrek, was verrassend simpel. Hij verbaasde zich zelfs erover dat hij niet eerder op het idee was gekomen. Wat lette hem om die vrouw eens te bellen met een flauw verhaaltje dat hij haar zo miste, dat hij zo nieuwsgierig naar haar was en dat hij haar zo graag eens in het echt zou willen zien; een kind verlangt uiteindelijk altijd naar zijn echte moeder, toch? Mocht zij daar niet zoveel voor voelen omdat die rijke man van niets wist, dan kon hij altijd nog een bankrekening openen... Het wordt tijd dat zij eens gaat betalen, dacht René.

Nu hij voor zich zag hoe wekelijks een fikse som op zijn rekening werd gestort, begon zijn geest op volle toeren te draaien. Het zou mooi zijn als die vrouw er niet achter kwam wie haar zoon was, terwijl hij wel wist wie zij was en waar zij woonde.

Op dat moment verscheen Erik in beeld. Erik vervulde als foerier zijn dienstplicht, nadat hij de kunstacademie had afgemaakt. Geregeld nam hij voor René donkergroene conservenblikken mee - hoofdzakelijk stamppotten, die bestemd waren voor veldoefeningen -, om te voorkomen dat René zou verhongeren. Hij herinnerde zich, toen Erik voor het eerst daarmee kwam aanzetten, dat hij van hem geld moest lenen voor een blikopener.

Ook nu zou Erik goed van pas komen: René zou zich voordoen als Erik met het verhaal dat hij René in dienst had leren kennen en dat René vaak over zijn moeder had gesproken; dat hij haar zo miste. Toen had hij René voorgesteld: waarom zoek je haar dan niet op? René had waarschijnlijk geantwoord dat hij dat dolgraag wilde, maar niet goed durfde en gevraagd of hij, Erik, niet voor hem kon bellen.

Meteen de volgende dag belde René in een telefooncel op. (Over Erik maakte hij zich geen zorgen, hem kennende was hij altijd wel in voor ‘iets mafs’.) René schrok toen hij een vrouwenstem hoorde opnemen met zijn achternaam.

‘Met mevrouw De Graaf.’

‘Goedemiddag, mevrouw. Ik bel u op namens René de Graaf. Ik ben een legervriend van hem. Mijn naam is Erik de Waal.’

‘René de Graaf, zegt u. Die, die ken ik niet.’

‘Jawel, vast wel. Want hij zegt dat u zijn moeder bent. Hij heeft zovaak over u gesproken in dienst; dat hij naar u verlangde en dat hij u miste, maar dat hij u niet durft te bellen.’

‘O ja? Maar hij woont hier al lang niet meer, ik weet niet...’

‘Daarom juist, daarom wil hij u graag weer eens zien.’

‘Zei hij dat?’

[p. 30]

‘Ja, dat zei hij.’

En na een korte pauze: ‘Wat nu?’

‘Hij heeft mij gevraagd om een afspraak te maken. Het liefst zou hij aanstaande zaterdagmiddag bij u langskomen, schikt u dat?’

‘Zaterdagmiddag, zegt u.?’ Er volgde weer een stilte, waarna: ‘Nou ja, wat moet dat moet. Laten we zeggen vier uur.’

‘Prima mevrouw, vier uur. O ja, vindt u het erg als ik, als vriend, meekom?’

‘Eh nee, hoe was uw naam ook weer?’

‘Erik de Waal, mevrouw. Wat zal René blij zijn om dit te horen.’ René hing op en verliet glimlachend de telefooncel.

Toen René Erik vanachter een glas bier (kan jij het even voorschieten, Erik?) op de hoogte bracht van zijn plannen, bleek Erik het wel een gek idee te vinden; vooral ook omdat hij nog nooit een landgoed van dichtbij had gezien. Na een aantal glazen bier had René het vermoedelijke onderkomen van zijn moeder veranderd van een bescheiden villa tot een landgoed met wat hectare grond eromheen. Ook de wekelijkse storting die René verwachtte, was veranderd van enkele tientjes in een paar honderd gulden. Alles fifty-fifty natuurlijk.

De eerste auto die stopte langs de snelweg even buiten Utrecht was een nsu-1000. De vrouw achter het stuur, vroeg waar zij heen moesten. René antwoordde dat zij naar Doorn wilden. De bestuurster zei dat het mooi uitkwam omdat zij in Doorn woonde. Onderweg vroeg zij wat twee jonge jongens in hemelsnaam op een zaterdagmiddag in Doorn moesten. Erik begon te hakkelen, maar René antwoordde dat zij een schoolvriend gingen bezoeken die jarig was.

Na een kleine drie kwartier stapten zij uit de nsu-1000. De vrouw wenste hen een prettige verjaardag toe. Ze wachtten tot de auto uit het zicht was en begaven zich op weg. Het beste was, aldus René, om naar het centrum te lopen. Daar zou vast wel een plattegrond van Doorn zijn.

Onderweg naar het centrum passeerden zij uitbundige villa's en parkachtige landgoederen. René mijmerde hardop over de mogelijkheden die in het verschiet lagen. ‘Misschien was het wel slimmer om, als zij straks in zo'n villa zaten, niet over geld te beginnen, maar om een genoeglijke sfeer te scheppen waardoor die vrouw hen vaker zou uitnodigen,’ stelde hij. ‘Kijk, als je eenmaal kind aan huis bent, dan zit je goed bij dat soort mensen.’

In het centrum van Doorn stond inderdaad een plattegrond. Met het overgenomen adres uit het telefoonboek in zijn hand, stelde René vast dat hij en Erik ‘zich hier bevonden’ en dat ‘Eikenlaan’ dichtbij was; hooguit een paar straten verder.

Toen hij even later bij Eikenlaan 21hs. aanbelde, bleek er niemand thuis te zijn. René had er flink de pest in, want in plaats van dat zij een hartvormige oprijlaan hadden moeten afleggen, waren ze in een gribusbuurt terechtgekomen: kleine arbeiderswoningen met schrale voortuintjes die uitkeken op een Molukkenkamp.

‘Laten we gaan,’ zei René, ‘dit wordt niks. Ze niet eens thuis.’

‘Waarom wachten we niet even,’ stelde Erik voor, ‘misschien is ze even een boodschap aan het doen. En dan kunnen we altijd nog om geld vragen.’

‘Je mag al blij zijn als ze met twintig gulden over de brug komt.’

‘Dat is meer dan niks,’ zei Erik.

Omdat het aangenaam weer was en René geen zin had om meteen weer terug te moeten lopen naar de snelweg, sprak hij af met Erik dat zij hooguit een halfuur zouden wachten.

[p. 31]

Zij gingen op de rand van de stoep zitten tot een buurvrouw hun vroeg of zij iemand zochten. Zij legden uit voor wie zij kwamen. De buurvrouw wist te vertellen dat mevrouw De Graaf even naar de bakker was, maar dat zij elk moment kon terugkomen.

Vanaf dat moment bekeken ze iedere vrouw die de Eikenlaan op kwam fietsen met bijzondere aandacht, waarbij René geregeld opmerkte: ‘Als zij het is, dan zeggen we niets en gaan we gewoon weg.’

Nadat zij een aantal mogelijke moeders hadden afgekeurd, werden zij verrast door de stem van de buurvrouw die riep: ‘Dag, mevrouw De Graaf. Er zitten al een hele tijd twee jongeheren op u te wachten.’

René draaide zich om. Op de stoep stond een vrouw met een uitgezakt permanent. Ze droeg een vale winterjas met visgraatmotief en toen zij moeizaam van haar fiets was gestapt bleek dat zij mank liep.

‘Dag, jongens,’ zei de vrouw. ‘Kom verder, ik zet even mijn fiets op slot.’

René en Erik kwamen overeind en volgden de vrouw naar binnen. Ze kwamen in een smalle gang bedekt met een kokosmat die aan het uiteinde omkrul-

[p. 32]

de. De vrouw hing haar jas op, draaide zich om naar René en Erik, stak haar hand uit en vroeg na enige aarzeling: ‘Wie is René?’

René was getroffen. Voor het eerst in zijn leven zag hij iemand voor zich die op hem leek: het smalle gezicht, de diepliggende blauwe ogen, de volle lippen. Haar zwarte jurk deed hem aan Edith Piaf denken, met dit verschil dat hij zo'n jurk bij Piaf wel artistiek vond maar bij deze vrouw armetierig. In een opwelling duwde hij Erik naar voren en zei: ‘Ik ben Erik, ik heb u gebeld, weet u nog?’

‘O juist ja.’ Ze richtte zich nu tot Erik en zei: ‘Dag René. Willen jullie iets drinken?’

Zonder hun antwoord af te wachten, liep ze de kamer in en wees de twee jongens een stoel aan. Hierna verdween zij naar de keuken om thee te zetten.

Ze was de kamer nog niet uit of Erik fluisterde heftig: ‘Wat ben je nou aan het doen, man? Straks heeft ze het in de gaten, dan kun je helemaal naar het geld fluiten.’

‘Laat het maar aan mij over, ze kent je immers niet. Ik doe het gesprek wel, want jij was zo verlegen, weet je wel?’

Erik zweeg.

In afwachting van de thee liet René zijn blik door de kleine huiskamer dwalen, totdat zijn aandacht werd getrokken door een gelakt stuk boomschors boven de bank waarop met gebrande letters stond: Van het concert des levens, heeft niemand een program. Hij wilde Erik erop attenderen, maar op dat moment kwam de vrouw de kamer binnen. Zij droeg een dienblad voor zich uit met een opstaand pitrietrandje, waarop rinkelende theekopjes en twee schoteltjes met een tompoes. Ze zette het blad neer op een ronde salontafel, met een gehaakt kleedje onder een eveneens ronde glazen plaat.

‘Neem me niet kwalijk, dat ik er niet was,’ zei de vrouw, nadat ze met een van pijn vertrokken gezicht was gaan zitten. ‘Ik was helemaal vergeten om iets lekker voor jullie te kopen. Jullie houden toch wel van tompoes?’

‘Nou en of, mevrouw,’ zei René en tastte meteen toe. Erik volgde zijn voorbeeld.

Er viel een stilte, waarin alleen het geluid van roerende theelepeltjes hoorbaar was en het slaan van de donkerbruine pendule op de schoorsteenmantel. René proefde van zijn tompoes tot hij een hard korstje ontdekte in de gele pudding. Besmuikt zette hij het schoteltje terug op de salontafel. Toen hij zich daarbij iets vooroverboog, trof hij de blik van de vrouw tegenover hem. Hij voelde zich gedwongen iets te zeggen. Hij schraapte zijn keel en zei: ‘U vindt het misschien vreemd dat ik erover begin, maar René zelf (hij wierp een blik op Erik) durft het niet zo goed.’

‘Ik begrijp het,’ zei de vrouw.

‘Wat René graag zou willen weten is: wie is zijn vader?’

De vrouw raakte zichtbaar in de war: ze graaide met haar magere handen in de schoot van haar jurk, drukte een zakdoek die zij uit haar mouw trok tegen haar neus en keek door het raam naar buiten.

René en Erik wisselden een blik van verstandhouding, waarbij Erik zijn hoofd schudde.

‘Hij zou het graag willen weten,’ zei René, ‘nietwaar René?’

‘Ja,’ antwoordde Erik nauwelijks verstaanbaar.

De vrouw draaide zich naar Erik toe en zei, nadat ze eerst haar lippen had bevochtigd: ‘Ach, die man was een vergissing...’

[p. 33]

Ik had een vlek op het laken moeten zijn, dacht René. ‘Maar hoe heet hij, waar woont hij,’ hield hij aan.

Ze schudde haar hoofd, alsof zij een nare gedachte probeerde te verdrijven en antwoordde: ‘Het heeft geen zin, hij is al een tijdje dood.’

‘Dus René,’ zei René, terwijl hij met zijn hoofd in de richting van Erik knikte, ‘zal zijn vader nooit leren kennen?’

De vrouw haalde haar schouders op, terwijl zij de zakdoek tot een prop kneep.

Erik kuchte zachtjes. René begreep de hint en vervolgde na een korte pauze: ‘Tja, we zijn helemaal vanuit Utrecht komen liften. Maar het is nu al bijna zes uur, omdat we zolang hebben moeten wachten. En dan krijg je geen lift meer op zaterdag. Dan is iedereen thuis, begrijpt u?’

‘Ja, ik begrijp het.’

‘Dus moeten we met de bus terug,’ ging René verder. ‘Als we hadden geweten dat het zo lang zou duren, dan hadden we natuurlijk geld meegenomen, maar nu...’ René zweeg.

De vrouw knikte en vroeg: ‘Willen jullie geld?’

‘Niet echt, alleen voor de bus,’ antwoordde René.

Met moeite kwam de vrouw overeind, liep naar het dressoir, trok een la open en krabde met haar vingers door wat kleingeld in haar portemonnee. René zag hoe het permanent langs haar gezicht viel, waardoor haar kwetsbare nek werd prijsgegeven aan het late namiddaglicht. Na een tijdje draaide zij zich om en zei met een hulpeloos gezicht: ‘Ik heb alleen twee kwartjes, hoeveel kost de bus?’

‘O, dat is meer dan genoeg mevrouw,’ zei Erik, voordat René iets kon zeggen.

‘Gelukkig,’ antwoordde ze en gaf met een licht bevende hand de twee kwartjes aan Erik.

Nu het geld binnen was en de vrouw blijkbaar geen verdere informatie over René's verleden wilde of kon verstrekken, vond René dat het tijd was om te vertrekken. ‘Als ze snel waren konden ze nog de bus van 18.07 uur halen,’ merkte hij op. Om het nagesprek zo kort mogelijk te houden, kwam hij overeind en zei: ‘Nou, dan gaan we maar eens. René, ga je mee?’

René en Erik liepen achter de vrouw aan de gang in. Toen Erik de voordeur opende, voelde René dat de vrouw aan zijn mouw trok. Hij draaide zich om en keek een kort moment in haar diepliggende blauwe ogen, tot ze zei: ‘René, als je de volgende keer komt, wil je dan niet meer je vriend meenemen?’

René voelde dat hij een kleur kreeg, stamelde iets en maakte zich uit de voeten. Even later, terwijl zij de Eikenlaan uitliepen richting snelweg, onderbrak Erik René's zwijgen en zei: ‘We kunnen in ieder geval een patatje kopen.’