Hollands Maandblad. Jaargang 2005 (686-697)

[p. 19]

Van wal steken
door M.A.C. Paanakker

Waar je strandt, blijkt vanzelf. Van wal steken, daar gaat het om. Jacob is vertrokken. Richting Cuba. Of ze daar ooit aankomen, doet er niet toe. Een doel hebben, dat is van belang. Ik liet hem achter op de boot. Toen ik omkeek, zwaaide hij. Zijn gezicht was niet meer te zien door de duisternis en de lichten van de autoweg achter hem die mijn ogen verblindden.

Over het ndsm-terrein in Amsterdam Noord rijd ik naar de ligplaats van de boot, voor een laatste afscheid en om kennis te maken met zijn medereizigers. Ik steek een verlaten spoorlijn over en passeer vervallen fabriekshallen waarvan alle ruitjes gesneuveld zijn alsof binnen een bom is ontploft. Dit is een andere wereld; een wereld van kniehoge zuring tussen velden verdord gras, van vuil zand en met olie besmeurde klinkers, van roest en boten die staan opgebaard als hulpeloze reuzevissen op het droge.

Waarom niet bij mij slapen als jullie morgen pas uitvaren, heb ik Jacob gevraagd. Hij was onvermurwbaar: het minst wat een zeilteam ter voorbereiding kan doen is de avond voor vertrek aan boord eten en slapen. Zo kunnen de vier opvarenden vast wennen aan elkaar en bekend raken met de boot. Jacob is de hele dag in touw geweest. Al dagen spreekt hij over niets anders meer dan over weer, windrichting, kompas, motor, route, zeilen en dingen waarvan ik de naam niet kan onthouden. 's Nachts hoorde ik zijn hart steeds luider vol verwachting kloppen.

Daar ligt de Indigo, genoemd naar zijn blauwe buik. Een stalen boot van ongeveer twaalf meter, robuust en basaal, niet zo'n opgefokt zeiljacht maar een echt schip. Daarop kun je met gemak heen en weer ijsberen op een nacht dat je de slaap niet kan vatten, en als hij dan vaart zal het lijken of je een nachtwandeling maakt. Als ik over de loopplank aan boord stap, maakt de geur van diesel en een verre herinnering aan zeeziekte me een beetje misselijk. Ik schuif aan bij de bemanning die juist bezig is borden eten op te scheppen. We zitten bijna bij elkaar op schoot.

Of het gelukt is om het kompas goed af te stellen. Praktisch wel, nog niet helemaal. Maar feitelijk heb je een kompas niet nodig als je een gps hebt. Wat als de gps dan kapot gaat? Ik stel de vraag niet. 's Middags is er nog iemand in een duikpak naar de schroef van de motor gedoken om te controleren of er trossen in verstrikt zaten die de oorzaak konden zijn van een vreemd geluid van de motor. Er bleek niets aan de hand, dat wil zeggen er zat niks in de schroef. Waar het vreemde geluid van de motor dan vandaan komt, vraag ik ook niet.

De schipper vertelt van de eerste reis die ze met de boot gemaakt heeft. Toen ze hem gingen ophalen uit Tunesië hebben ze de gaten in de romp dichtgeplakt met bierblikjes en zo zijn ze naar Nederland gevaren. Ze lachen erom. Er was wel iemand bij die wist wat hij deed, zegt ze. Het gaat mijn bevattingsvermogen te boven. Verbijsterd luister ik naar de details omtrent praktische problemen die de een afvuurt over de tafel, en een ander behendig opvangt en met een verstandig antwoord terugkaatst. Ik ben de enige in het gezelschap die niets zinnigs weet en niets nuttigs zou kunnen uitrichten als het eropaan kwam.

Na het eten slaat de chaos toe. Iedereen doet iets dat blijkbaar nodig gebeuren moet op de avond voor het vertrek. In een mum van tijd ligt de vloer open, verschijnen er kisten met gereedschap, een motorfiets wordt aan boord gehesen en ge-

[p. 20]

plaatst tussen de bedden. De bedden verdwijnen onder een extra zeil dat nog gecontroleerd moet worden, een berg kaarten waar de juiste tussen moet zitten, kratten met blikken voedsel, volgepropte tassen. Ik vlucht de wal op om niet in de weg te staan. Met Jacob maak ik een laatste wandeling over het terrein. We kijken uit over de afgedankte schepen in de haven verderop aan het IJ. Er ligt een Russische onderzeeër bij. De rug van een zeedier waarvan je omvang en inhoud niet vermoeden kunt.

Als we langs de Pollux lopen zeg ik dat dat een nepschip is. ‘Zie je wel, je hebt best gevoel voor schepen,’ zegt Jacob. Het schip werd gebouwd als opleidingsmaterieel voor de zeevaartschool en niet om werkelijk zeereizen mee te maken. Ik zag het zo, denk ik om mijn eigen onbenul te verdoezelen, er zitten gewoon te weinig dingen op waarvan je denkt wat is dat nou weer. Dat geldt niet voor het baggerschip waar we langs lopen. Ik leun ertegenaan en kijk door de smalle spleet tussen wal en schip of ik daar het water kan zien. Er zit een konijn op de kant te slapen. Ik kijk recht naar boven en besef wat een gevaarte dit is. Wie kan er zoiets bedenken en bouwen?

Het is donker geworden. Binnen brandt licht. Het schip lijkt in gebruik. Wat zijn dat voor mensen die weten hoe je zoiets moet bedienen? Jacob legt uit wat de voorkant en de achterkant is en wijst me op een gigantische stofzuiger die het werk doet. Zulke dingen weet hij. Ik schaam me dat ik met zo weinig elementaire kennis kan leven en mijzelf en de mijnen kan onderhouden. Begrijp ik dan helemaal niets van techniek? Nee dat is niet waar.

Ik heb me wel eens afgevraagd of de kracht waarmee een hamer een spijker raakt gelijk is aan de kracht waarmee de spijker de hamer raakt. Het antwoord op die vraag leek mij plots van groot belang. Direct daarop werd ik overstelpt door medelijden met het leger van mensen die dagelijks gekweld moeten worden met dit soort vragen, of liever gezegd door het besef dat de kennis van het antwoord in de wereld aanwezig is op een plaats waar zij niet bij kunnen; dat er mensen zijn die duizend jaar geleden al wisten wat zij nu nog niet weten, dat elk antwoord dat over hun lippen komt afgestraft wordt door een vraag die nog ingewikkelder is.

Stel dat de spijker en de hamer levend waren, en in staat om pijn te ervaren. Wat dan? En wat als de massa van de spijker gelijk was aan die van de hamer. De hamer bezat een slagader, de spijker een hiel. De hamer was moe, de spijker nog niet. De hamer sloeg, de spijker was verrast. Wat dan? Bij Jacob houd ik dit soort bespiegelingen voor me. Je hebt er niets aan op een schip onderweg naar Cuba.

Aan het einde van de pier blijven we staan en kijken uit over het zwarte water. In de verte ligt een tanker. Een zachte wind waait ons tegemoet. De plotselinge kou die de zomer de afgelopen dagen zo bruut verstoorde, is verdwenen. Vannacht zal de wind nog verder draaien naar het oosten, zegt Jacob. Hij is in zijn nopjes, want oostenwind is precies wat ze nodig hebben voor de eerste etappe langs de kust tot aan Frankrijk.

Alles is tot stilstand gekomen in dit huis. De kinderen zijn nu groot, zo groot dat ze hun vakantie elders doorbrengen. Ik bleef achter om het ford te bewaken en de kost te verdienen. Dat gaat prima zonder basiskennis van techniek. Maar als ik thuiskom overvalt de afwezigheid van geluid en beweging me. Niets vraagt om aandacht. Merkwaardig dat de leegte en de stilte je kunnen overvallen. Onwennig loop ik de kamer rond op zoek naar iets al weet ik niet wat. Opruimen is zinloos nu er niemand meer is die rotzooi maakt. Niettemin verplaats ik een stapel boeken die al in geen jaren is aangeraakt of verplaatst. Er valt een foto uit.

Het moet in de late zomer van 1992 zijn geweest. Genève, schoongeveegde lucht, sterren op het water, optimale belichting van een lage zon. Ik zie een figuur in een boxershort, blote voeten in vertrapte gymschoenen, en een topje dat hardloopsters dragen. Armen en benen bruin, halflange krullen gebleekt door de zon, rond een uit-

[p. 21]

gerust gezicht. Alles aan die persoon straalt jeugd, kracht en zekerheid uit. Er is geen twijfel: dit is een vrouw. De borsten worden door het hardlooptopje meer benadrukt dan verhuld.

Bij de derde geboorte, was ik op alles voorbereid, aan alle kanten ingedekt. Het zou me niet meer overkomen. Ik rekende op het ergste, behalve op de mogelijkheid dat een geboorte ook zonder problemen konden verlopen, hetgeen geschiedde. Een half jaar later maakte ik een reis met mijn man, zonder kinderen. Onderweg overnachtten we in een klein hotel. Het was uiterst onhotelachtig. Een enorm vergeeld bad ergens op een gang. Op de kamer een wastafel met koud water waarvan de kraan piepte als je hem opendraaide. Een tweepersoonsbed dat bestond uit twee tegen elkaar geschoven eenpersoonsbedden met één sprei erover. We vonden het helemaal niet erg en inspecteerden met een lacherige nieuwsgierigheid alles wat niet functioneerde. De klungeligheid riep vertedering op in plaats van ergernis.

Ik was optimistisch geweest over het beëindigen van de voeding. Ik deed er nog twee per dag. Twee keer een paar minuten lurken, dat kon nooit veel voorstellen. Maar de avond van de tweede dag stond ik op springen. Ik ben naar dat bad gerend en heb mezelf gemolken: ik zie weer de stralen in dat bad spuiten en mijn man die er lachend naar stond te kijken. En ik voel nog de opluchting, precies dezelfde als toen ik een kind was en te lang mijn plas had opgehouden omdat ik het niet durfde zeggen, omdat het moment dat ik gepast achtte om naar de wc te gaan veel te lang was uitgesteld. Later vreeën wij in dat bed, dat wil zeggen in de ene helft. Het moet heftig zijn geweest, want ik weet nog dat we er doorzakten en onze roes uitsliepen in het andere.

Als ik naar die foto kijk, denk ik dat het toen voor het laatst was dat we zo maar en volmaakt gelukkig waren met ons leven en onze liefde. We waren ervan overtuigd dat het zou duren. Het was ook voor de laatste keer dat ik totaal vergeten was waarom ik met de verkeerde man getrouwd was. Gek, denk ik, dat ik pas de zeven vette

[p. 22]

jaren herkende toen de zeven magere waren aangebroken. En wat opmerkelijk, dat de natuur zo precies belasting op draagkracht wist af te stemmen.

Ik stop de foto terug en loop naar de keuken om een blik te werpen op een spoor van levende liefde. Het is een geschenk van Jacob, afkomstig uit een souvenirwinkel op het eiland Wight. De helft van een magneet, die destijds voor mijn ogen gespleten werd door handen die ik reeds liefhad maar nog niet gestreeld. De magneet zit in de romp van een half schip. Het kleeft nu aan een groot schepmes, dat ooit in mijn restaurant gebruikt werd voor het omkeren van honderden porties yakisoba op een gloeiende bakplaat. Het diende tot niets meer dat mes, maar het was te mooi om weg te doen en ik klemde het achter een stang in de keuken. Nu trekt het stevig het halve scheepje tegen zich aan.

Als je het ziet hangen, komt het niet in je op te denken dat de boot niet heel is. De achterkant is vlak maar die zie je niet. De voorkant, dat is het hele scheepje, want je ziet het blauw van de boeg die ferm vooruit steekt, een kiel ook en een fok die wit is, en nog meer zeiltjes, één rood en één donker waarvan ik de naam niet weet want een zeeman ben ik niet, net zomin als ik ooit een horecameid werd, hoe ik ook mijn best deed. Ik heb zijn naam erop geschreven en het is alsof dat in die winkel al zo was. Bij het uitpakken begreep ik dat dit halve scheepje van betekenis was.

Geschenken die indruk maken omdat je - al dan niet heimelijk - van de gever houdt, tweemaal eerder herinner ik mij die. De eerste keer was bijzonder omdat het de eerste keer was en misschien omdat ik achttien was, of wellicht ook daar het meteen een heleboel geschenken tegelijk betrof. Daar waren: te voorschijn getoverd uit een vuilniszak, één donkerrode trui met gaten en rafels, herenmaat M voor mij een mini-jurk, gedragen tot ik hem vergat in een kroeg; één matras maat twijfelaar, dat ik jarenlang alleen beslapen heb; één verroeste jongensfiets, waarop ik gedurende dat jaar elke dag (in mijn trui, uit mijn bed) naar mijn nieuwe school toefietste. De gever vond dat dat de belangrijkste dingen waren om een nieuw leven mee te beginnen, en al geloof ik zelf dat ik op iets heel anders wachtte, bij nader inzien kan ik hem daar geen ongelijk in geven, al is het alleen maar omdat hij gestorven is.

De tweede maal gaf iemand mij een ring. Witgoud met vijf briljanten op een rij, een heel lelijke ring. ‘Kijk eens’ zei hij. Ik nam hem aan - woordeloos - en probeerde hem om mijn vinger. Hij paste precies. Ik keek er naar en dacht niet na over een passende reactie. Terwijl ik hem teruggaf zei ik: ‘Het is een prachtige ring. Geef hem aan je moedertje, zij zal hem met trots dragen.’

De man van de ring is de vader van mijn kinderen geworden. Lange tijd zijn wij getrouwd geweest. Hij moet eerder dan ik geweten hebben dat het geen stand zou houden.

Een paar dagen later vraag ik me af waar Jacob is. Ik kan hem niet bellen - ook niet wanneer hij aan wal is - want hij heeft geen mobiele telefoon. Te duur. Eén van zijn kameraden heeft er wel een bij zich. Maar bellen mag ik niet, heeft Jacob mij op het hart gedrukt, want dat kost de eigenaar van de telefoon geld. Armoedzaaiers denken dieper dan ik. Een tekstbericht mag wel. Dat schijnt alleen mij wat te kosten. De kaart afturend en piekerend over de uitspraak ‘IJmuiden-Scheveningen kan op een dag’ besluit ik te gokken en stuur een kort telefoonbericht alsof elke letter een vermogen kost. Dieppe? luidt de tekst. Dieppe! ontvang ik retour.

Jacob is trots dat ik het goed geraden heb. Samen varen, later, als we ouder zijn en ik eindelijk de boel de boel kan laten, zit er misschien toch in. Hoe dan ook. Mijn jeugd kan ik hem niet meer geven. Die is voorgoed voorbij. Maar als hij terugkomt zal er een vrouw zijn die op hem gewacht heeft. Ze zal het vuil van zijn lichaam wassen, hem heerlijke spijzen en dranken voorzetten en in een schoon bed hem beminnen alsof het de eerste keer was.