Hollands Maandblad. Jaargang 2000 (626-637)

[p. 17]

Licht & donker
Allah en God in Nederland
door F.A. Muller

Een verbijsterend verschijnsel is dat van de ontwikkelde gelovige. Een mens met een goed stel hersens, een rijk geschakeerd gevoelsleven en een doorleefde wetenschappelijke cultuur die niettemin in het bestaan van God gelooft. Een nog verbijsterender verschijnsel is dat van de ontwikkelde bekeerling.

In de onlangs verschenen brochure Het wonder van de losse olifanten. Een rede tot de ontwikkelden van de verachters van de christelijke religie tracht de dichter Willem-Jan Otten zijn bekering tot het rooms-katholieke geloof te rechtvaardigen. Hier moet blijken wat hem in hemelsnaam heeft bewogen.

En het blijkt: Otten wil zijn allersubjectiefste binnenwereld in rooms-katholieke termen vatten. Niets meer en niets minder. Het Koninkrijk God's ligt in de allersubjectiefste binnenwereld. Dat is zijn cruciale geloofsdaad. Mitsdien is hij toegetreden tot de Kerk van Rome.

Wat de zaak Otten extra verbijsterend maakt, is het feit dat Otten, behalve liefhebber van porno, voor alles dichter is. Dichters zijn de alchemisten van de taal. Dichters kunnen iets van hun allersubjectiefste binnenwereld, de stroom van het bewustzijn die voortdendert als een rivier richting waterval, in woorden vangen. Wanneer een dichter zich onderwerpt aan het vocabulaire van het Vaticaan, is zijn dichterschap dan niet bankroet?

Dat hoeft niet. Gerard Reve is erin geslaagd zich in rooms-katholieke termen uit te drukken op een manier die vol is van geest - en dan niet de heilige. Na zijn dorst te hebben gelest met water dat uit een muurtje in Lourdes stroomt, kijkt hij in de camera van de Katholieke Radio-Omroep en zegt met zichtbaar genoegen: ‘Daar knapt een mens van op.’

Bij Otten kan er evenwel geen lachje af. Bij hem ontwaart men de granieten ernst die religie in het algemeen zo levensvijandig en onverteerbaar maakt. De protestantse theoloog H.M. Kuitert wendde in NRC Handelsblad zijn hoofd af van Otten en noemt diens rede ‘een soepverhaal’ dat alle ‘werkelijke problemen’ waar het geloof mee kampt ‘hoogmoedig negeert’, en dat ‘vanuit katholiek gezichtspunt kant noch wal raakt’. Of Kuitert ter zake kundig is, laat ik hier onbesproken (Reve is volgens hem ‘een paljas’), maar Kuitert heeft in ieder geval het volgende heel goed begrepen: wat Otten doet, is geen geloven meer. Je gevoelens in rooms-katholieke termen verpakken louter omdat je daar ‘een goed gevoel bij hebt’, dat is geen reden om je te bekeren tot een godsdienst, dat is vrijblijvend en willekeurig - het is in wezen de christelijke religie verachten, betoogt de theoloog.

Otten mag zich daarom van Kuitert geen gelovige noemen. De tragiek van Kuitert is evenwel dat hij niet inziet zelf over weinig meer te beschikken dan hetzelfde onbestemde gevoel. Die aap komt uit de mouw als Kuitert uiteindelijk het beslissend onderscheid tussen hem en Otten beschrijft: ‘Dit heet bij mij geloven: geest en kracht opbrengen in een leeg land. Voor mij is de leegte juist een zegen, omdat je daar, buiten het bereik van de kakofonie der rooms-katholieke religiositeit, een nieuwe kans krijgt om te horen dat je wordt aangesproken.’

Hier rijst een probleem. Geest en kracht om te leven kan ik ook opbrengen. En toch ben ik geen gelovige. Hoe kan dat nou? En wat is ‘een leeg land’? Voor mij is de werkelijkheid zo tjokpropvol dat ik er gemakkelijk dertien levens in zou kunnen leven. Kuitert niet. Wie heeft zijn zintuigen dichtgeplamuurd? Wat heeft zijn gevoelsleven kaal geslagen? Kuitert verwacht blijkbaar over Betekenis en Zin en Moraal en Goed en Engelen en Licht en Wijsheid en God te struikelen tijdens zijn omzwervingen over de Aardkloot. Net als Otten, die teleurgesteld was toen hij te horen kreeg dat de olifanten die hij als kind had zien lopen niet als mirakel uit het niets kwamen (maar van circus Sarrasani), is Kuitert te-

[p. 18]

leurgesteld omdat de wereld niet aan zijn verwachtingen heeft voldaan. Hij treft ‘een leeg land’ aan. De tamelijk voor de hand liggende conclusie dat zulke verwachtingen infantiel zijn, trekt Kuitert niet.

De fatale wending maakt hij met zijn ‘nieuwe kans om te horen dat je wordt aangesproken’. Gelukkig toch geen ‘leeg land’: er is een aanspreker! Wie is deze Aanspreker? Kuitert zal wel niet de buurman bedoelen. Op het beslissende moment mist hij de geest en de kracht om zijn eigen woorden te herkennen als een staaltje wensrijke inbeelding. Er bestaan natuurlijk helemaal geen religieuze emoties en ervaringen. Er bestaan alleen religieuze beschrijvingen van emoties en ervaringen. Door die op te vatten als Herauten van het Hogere, doet men ze niet alleen tekort, maar neemt men ook zichzelf in het ootje.

Dit is precies de reden dat het geloof de aartsvijand van het gevoel is - in tegenstelling tot wat de publiciteitshongerige priester Antoine Bodar ons op de mouw probeert te spelden. Verkleed in een religieus vocabulaire krijgen gevoelens alleen maar de schijn van introspectieve godsbewijzen: godloochenaars lijken dan immers onloochenbare gevoelens te loochenen.

Als Otten zich van Kuitert geen gelovige mag noemen, dan mag Kuitert ook zichzelf niet langer een gelovige noemen. Gelijke monniken gelijke kappen.

Een ander verbijsterend en tegenwoordig wijdverbreid verschijnsel is de verkwanseling van de idealen van de Verlichting. Verdraagzaamheid is een uitvinding van de Verlichting. De moderne democratie ook. Alle Westerse democratieën erkennen verdraagzaamheid daarom als een waarde van bijzonder belang. Maar waar houdt onze verdraagzaamheid op? Om Sartre te parafraseren: waar de verdraagzaamheid van de ander ophoudt. Onverdraagzamen tolereren wij niet.

Vrijheid, het andere ideaal bij uitstek van de Verlichting, is nooit in goede handen geweest bij de radicale politieke partijen in de Tweede Kamer (zowel ter linker als ter rechter zijde), omdat die een te grote bereidheid aan den dag leggen de individuele vrijheid op te offeren in het vermeende ‘algemene’ belang van ‘de samenleving’ of van andere collectieven. Toch heb ik altijd gedacht dat - vreemd genoeg - de verdraagzaamheid wel in goede handen was bij de kleine linkse partijen, zoals thans de Socialistische Partij en GroenLinks. Verkeerd gedacht, ook dit ideaal is men daar aan het verkwanselen.

Nu bedoel ik niet het feit dat in de Wassenaarse villa van Paul Rosenmöller aan de ontbijttafel wordt gebeden - om de kinderen te laten beseffen dat het allemaal niet vanzelf goed komt. Wel denk ik aan het feit dat Femke Halsema, ook van Groen Links, wil dat de bewakers van onze rechtsstaat getooid kunnen gaan met een hoofddoekje. En dat terwijl in de islamitische wereld juist dit het attribuut is van fundamentalisme, en om die reden het dragen ervan bij de politie in Turkije, Marokko en Tunesië dan ook ten strengste is verboden. In de demonstratieve optochten te Marokko enkele weken geleden voor en tegen vergroting van de rechten van de vrouw, liepen de vrouwen die om enige ademruimte smeekten er ongesluierd en de fundamentalistische tegenstanders er gesluierd bij.

Evenzeer denk ik aan de goedkeurig van de oprichting van islamitische scholen. Dat staatssecretaris K. Adelmund, die dit besluit heeft genomen, afkomstig is van de oorspronkelijk in de Verlichtings-idealen gewortelde Partij van de Arbeid, zegt iets over de schaal waarop men de verkwanseling moet zien.

Het kan niet vaak genoeg beklemtoond worden dat alle nodeloze ellende in de wereld voortkomt uit de veronachtzaming van individuele mensen ten gunste van collectieven en ideeën, en veroorzaakt wordt door inbreuken op de individuele vrijheid, en het resultaat is van onverdraagzaamheid en onwetendheid. Er is zoveel ellende in de wereld doordat de idealen van de Verlichting zo bar weinig aanhang vinden, en waar zij aanhang vinden gebeurt dat vaak op een vertwijfelde, halfslachtige manier.

Zo is ook het besluit van de Nederlandse overheid om de oprichting van zelfstandige gymnasia te verbieden en die van islamitische scholen toe te staan rechtstreeks in strijd met de idealen van de Verlichting. We mogen geen school meer oprichten die het beste uit de Griekse en Latijnse cultuur onderwijst (kritische wijsbegeerte, wetenschap, geschiedschrijving, toneel, democratie, individualisme), maar we worden wel wettelijk gedwongen om via de belasting mee te betalen aan de geestelijke deprivatie van kinderen op ons grondgebied. Want net als op streng-christelijke scholen indoctrineert men op islamitische scholen weerloze kinderen met waarden die lijnrecht

[p. 19]

ingaan tegen alles wat sinds de Verlichting langzaam maar zeker, met slag en stoot, z'n beslag heeft gekregen in de Westerse samenleving. Niet voor niets zijn deze waarden verankerd in de Grondwet: scheiding van religie en staat, vrijheid, verdraagzaamheid en gelijkheid voor de wet.

De berichten in de media van Nederlandse onderwijzers en onderwijzeressen die op een islamitische basisschool in Amsterdam hebben gewerkt, zijn verontrustend genoeg, en doen sterk denken aan wat zich thans afspeelt in Afghanistan onder de Taliban, of wat zich heeft afgespeeld in Cambodja onder de communist Pol Pot. Vrouwen die zich verplicht moeten inzwachtelen als mummies (‘Westerse’ kleren en ontblote hoofden zijn onzedelijk), en die zich niet met een mannelijke collega in een lokaal mogen ophouden; onderwijzend personeel dat niets aan kinderen mag vertellen over het menselijk lichaam, dat geen tekeningen aan de muur mag ophangen, dat kinderen geen bloem mag laten tekenen (doet aan het verachtelijke crucifix denken), dat na het Bijlmer-ongeluk geen geld mocht laten inzamelen (het was een joods vliegtuig), enzovoort. De Tweede kamer las deze berichten en keek zwijgend toe, met de luiken van de politieke correctheid voor de ogen gesloten.

Vrijheid en verdraagzaamheid, het zal Adelmund een worst wezen, want allochtonen zijn achtergesteld en daarom mogen allochtonen ter compensatie hun kinderen ook achterstellen, door hun hoofdjes te vertroebelen en door hun stelselmatig geen Nederlands te leren voordat ze naar school gaan zodat ze met een achterstand op

[p. 20]

Nederlandssprekende kinderen beginnen die alleen maar groter wordt. Dat is vrijheid van onderwijs, daar hebben we een eeuw voor gevochten. Ongeveer twintig jaar geleden stelde de huidige minister R. van Boxtel voor om allochtonen verplicht Nederlands te laten leren en werd toen weggehoond. Onlangs heeft hij het nog maar een keer voorgesteld, nadat NRC Handelsblad ook wakker was geworden toen Paul Scheffer schoorvoetend alles wat over dit onderwerp al tenminste een decennium bekend is op een rijtje zette - beter veel te laat dan helemaal nooit.

Want hoewel er de afgelopen jaren in Nederland circa zeventig miljard is uitgegeven aan ondersteunende maatregelen voor allochtonen, komen veel kinderen van de tweede generatie allochtonen nog steeds naar school zonder een woord Nederlands te kennen. Die zeventig miljard zijn namelijk opgegaan aan Nederlandse beleidsmakers, Nederlandse vergaderaars, Nederlandse onderwijs-managers en Nederlandse bestuurders met of zonder onderliggende declaratieformulieren.

En wat doet staatssecretaris Adelmund? Zij laat een peloton ‘deskundigen’ door het land rijden en belooft over twee jaar verder te zullen kijken. Overigens is niet alleen zij, maar tevens minister L. Hermans, die zich ‘liberaal’ noemt, medeverantwoordelijk voor de geestelijke achterstelling van allochtone kinderen, en in feite de meerderheid van de Tweede Kamer.

Maar, meen ik als tegenwerping te horen: is het toestaan van de oprichting van een islamitische school juist niet een teken van verdraagzaamheid?

Nee. Want de verdraagzaamheid houdt op waar de verdraagzaamheid van de ander ophoudt, en op deze scholen wordt onverdraagzaamheid gepredikt. Op iedere islamitische school leren de kinderen over de Enige God Allah en over het enige Ware Geloof. En dat christenen, joden, heidenen, afvalligen, goddelozen en ander tuig van de richel, dat men hier in Nederland moet tolereren (want Nederlanders zijn hier de baas), Hel en Verdoemenis staat te wachten. Onder de Sura's, die peuters reeds op Koran-school in de Moskee van buiten leren, treft men bijvoorbeeld aan (Sura 3:10): ‘Zij die ongelovig zijn, hun bezittingen noch hun kinderen zullen iets baten bij Allah. En zij zijn het die de brandstof voor het vuur zijn.’

Zou Femke Halsema dit bedoelen wanneer zij zegt dat de blanke elite ‘solidair’ moet zijn met het denken van de allochtone medemens? De directeur van het Pieter Calland College te Amsterdam, een openbare scholengemeenschap, die recentelijk weigerde een lokaal beschikbaar te stellen voor religieuze rituelen kon rekenen op afkeuring van zijn besluit door de meerderheid van de Amsterdamse Gemeenteraad en van de Tweede Kamer. De bescherming van het neutrale karakter van openbare scholen werd bejegend als een daad van intolerantie. Wat deze meerderheden niet schijnen te beseffen, is dat neutraal onderwijs niet hetzelfde is als atheïstisch onderwijs.

De rationalisten van de Verlichting wilden de gelovige hersenspoeling vervangen door onderwijs in betrouwbare kennis van mens en wereld, en zekerheden door vragen, geloof door scepsis. Gelovigen willen dat liever niet. In het licht van de geschiedenis, waar domheid en slechtheid schering en inslag is, blijft het een mirakel dat sommige Verlichtingsidealen het tot de status van wet of grondwet hebben weten te brengen. Thans misbruiken gelovigen deze Verlichtingsrechten om te voorkomen dat de kennis van mens en wereld de gewenste gevolgen heeft, zoals de afrekening met bijgeloof, met vooroordelen en met pseudo-kennis.

Hou me ten goede, het is verre van mijn bedoeling om stemming te maken tegen allochtonen (waaronder mijn Tunesische vrouw), want bovenstaande geldt natuurlijk onverkort ook de gebedsmolens die op de Veluwe de hersentjes van autochtone kinderen tot streng gereformeerd gehakt staan te draaien. Slechts wil ik opkomen voor de weerloze kinderen die men de mogelijkheid ontzegt het later beter te kunnen weten.

Als klap op de vuurpijl iets wat ik recent op de televisie zag. Een gelovige baard weigerde zijn kinderen naar school te sturen en was, in weerwil van de leerplicht, in het gelijk gesteld in Hoger Beroep. Scholen zijn poelen des verderfs, vond deze christen. Het slachtoffer, een dochter van zestien, had een leerachterstand van drie jaar. Dat gaf helemaal niet. Als je maar gelukkig bent. Lezen kon ze goed - vooral in de Bijbel, drie uur per dag. De interviewer vroeg aan de dochter of ze het niet vreemd vond nauwelijks omgang te hebben met leeftijdgenoten. Ze keek in de oogkassen van de vader, die haar vermoedelijk herinnerden aan het gerepeteerde antwoord, en schudde haar hoofd.

[p. 21]

Zelfs dit televisieprogramma had door dat het laten zien van deze gasten voldoende was om te weten hoe laat het is. De dochter vond het ‘spannend’ niet te weten aan welke neef ze zou worden uitgehuwelijkt. De baardvader glimlachte - hij wist het lekker wel.

Waar het mij hier om gaat is dat de rechterlijke macht in Nederland dit goedkeurt. Hier blijkt wat de Schoolstrijd werkelijk was: een concessie aan het obscurantisme om de vrede te handhaven. De Schoolstrijd is een strijd die de Verlichting in Nederland heeft verloren. Men neme een voorbeeld aan Frankrijk: de Franse overheid financiert geen ‘bijzonder’ onderwijs, en overdreven geloofsuitingen, zoals hoofddoekjes en tulbanden, zijn verboden op school. (En wat blijkt? Alle moslimmeisjes gaan zonder hoofddoekje naar school.) Dit is een ware overwinning van de Verlichting op het obscurantisme. In het Nederlandse onderwijs moet de scheiding tussen kerk en staat nog verwezenlijkt worden.

Mijn verdraagzaamheid houdt op waar de onverdraagzaamheid van de ander begint. Maar mijn verdraagzaamheid houdt ook op waar anderen onverdraagzamen tolereren. Kwaad laten geschieden is ook niet goed.

Toch is er in Nederland geen eer meer te behalen door het Geloof te bestrijden - eerder het omgekeerde. Het onderzoeksrapport God in Nederland van het Sociaal en Cultureel Planbureau spreekt boekdelen: wie niet gelovig wordt opgevoed, bekeert zich zelden op latere leeftijd, en de overgrote meerderheid van de slinkende groep gelovigen is gelovig opgevoed. Het vertrek van de

[p. 22]

confessionele politieke partijen uit het centrum van de macht is een verlaat gevolg van deze ontwikkeling - de islamistische zuil die thans verrijst in Nederland is een betrekkelijk randverschijnsel, te vergelijken met onze streng-gereformeerde enclaves op de Veluwe.

Bovendien klinken tegenwoordig uit de monden van de ontwikkelde gelovigen opvattingen die enkele eeuwen geleden nog garant stonden voor een gratis verblijf in de folterkamer of een voortijdige crematie. Zo bejubelen zij het Verzoeningsdogma, dat in de 18de eeuw onder de fysico-theologen gangbaar was: geloof en wetenschap zijn te verzoenen, ze zoenen elkaar zelfs. Ze gaan immers over gescheiden onderwerpen: de theologie gaat over een ‘transcendente’ werkelijkheid, terwijl de wetenschap over de ‘natuurlijke’ werkelijkheid gaat, de wereld van ruimte, tijd, materie en bewustzijn die we allen uit ervaring kennen; voorts is geloof onontwarbaar verstrengeld met moraal en zingeving, terwijl de wetenschap daar niet over gaat en wil gaan.

Kortom, door niet langer in de ring te stappen tegen de wetenschap, voorkomen gelovigen dat zij bewusteloos zullen worden gedragen. Feilloos voelen gelovigen aan dat zich verzetten tegen de wetenschap betekent dat ze een levensgrote kans lopen voor aap gezet te worden - precies wat gebeurt met de creationisten, die het Verzoeningsdogma verwerpen.

Maar de wereld is heel veel groter dan Nederland. En buiten Nederland is het geloof nog steeds verantwoordelijk voor onnoemlijk veel overbodig leed. Afghanistan, Tsjetsjenië, Noord-Ierland, Algerije, Senegal, Indonesië, Irak, Servië, Bosnië, India, het Midden-Oosten - het zijn allemaal plaatsen waar het geloof over lijken gaat. In dit licht bezien, moet je hart wel volledig verstoken zijn van mededogen om religie nog verdraagzaam tegemoet te treden.

Vrijheid en verdraagzaamheid worden steeds vaker afgeschilderd als ideologische dogma's van het Westen, bedenksels van Franse filosofen die driehonderd jaar geleden leefden. In feite zijn het noodzakelijke voorwaarden voor een vreedzame beschaving. Voltaire en de zijnen hebben dit ingezien en dit inzicht willen delen met alle mensen. Elke stap van de Verlichting vandaan, hoe miniem ook, is daarom een stap weg van de vrede en de beschaving. Dat zulke vanzelfsprekendheden na de 20ste eeuw nog uitgesproken dienen te worden, is wel het meest verbijsterend.