Hollands Maandblad. Jaargang 1979 (374-385)

[p. 28]

Van de zomer
J.J. Peereboom

Om te beginnen een welkomstwoord. We zitten hier al een poosje, zou je kunnen zeggen, en begroeten hoeft niet meer; maar nu veranderen jullie in publiek, dat is een nieuwe rol, dus: Welkom.

Verder wou ik maar kort inleiden. We weten allemaal wat we gaan zien: de dia's van de zomer toen jullie met z'n vieren op bezoek waren in ons huis in de Ardèche. Je kan zeggen er waren zes bezoekers, namelijk ook Mark en Olivier, en waar zijn die? Het antwoord is, die liggen vermoedelijk thuis te slapen. Ik wil best een tweede voorstelling voor ze geven, op een ander uur. Ik weet alleen niet of Ruud en Ingrid het geschikt zullen vinden voor hun kinderen. Misschien zeggen jullie Wat denk je wel, of Hoe haal je het in je hoofd; je zegt misschien, Het is voor onszelf al niet geschikt, laat staan voor kinderen.

Ik hoop dat het meevalt. De oorsprong ervan, zoals je weet want dat heb ik van de zomer genoeg gezegd, is dat ik mij afvroeg of er niet iets anders te doen is met dia's dan wat de mensen gewoonlijk doen, en wat ik meestal onsamenhangend en vervelend vind. Ook ik ben creatief werkzaam geweest, begrijp je, net als iedereen tegenwoordig.

Dus hier heb je mijn debuut als meester van de toverlantaren. Eerst het situeren. Dit is het uitzicht uit de tuin. Daar heb je de bergen, daar heb je de boerderij van Taillon aan de overkant van het dal; die vlekjes zijn misschien schapen, en je ziet een paal van de electriciteitsleiding, en rechts een stukje schoorsteen van het leegstaande huis aan onze kant. De diepte krijg je nooit goed in zo'n foto; ik vind dat de ruimte onvoldoende tot zijn recht komt, maar als je hem kent, zoals jullie, dan voel je hoop ik weer hoe het is, dat zware groene landschap en die stenen dorpjes.

En hier heb je Bart en Nelletje, die waren er al een paar dagen en die zitten met hun grijzende achterhoofden boven de dekstoelen uit de rust te genieten in de tuin; met boeken bij zich, en pijp en breitas. Eens in het half uur komt er een auto langs. Af en toe is er een vliegtuigje, dat je vaak niet eens kan zien zo hoog.

Hier aan de voorkant van het huis komt Miek terug van het dorp en vraagt mij, Heb je de bedden omgewisseld en de WC geleegd en die rommel weggehaald; ik zeg Nee nog niet, en zij zegt, Jij doet ook nooit wat terwijl ik me rotloop. Daarom kijkt ze zo nijdig, maar dat komt ook doordat haar haar weer in een doek gebonden zit; en dat ik meteen met mijn camera klaarstond maakte het natuurlijk niet beter.

Een half uurtje later kwamen onze andere gasten: Ruud, bij voorbaat bruin en lachend, en Ingrid met haar haar in een staart die uit de Simca stappen, en rechts zie je Mark en Olivier die uit de achterkant gerold zijn. Bijna op de aangekondigde tijd, geen moeite gehad om het te vinden. We droegen allemaal samen de bagage naar binnen, en hier zijn in de tuin Ingrid en Nelletje elkaar aan het begroeten, en Ruud kijkt om zich heen - Bart was een wandelingetje gaan maken.

Toen Bart terugkwam was Ruud al nuttige dingen aan het doen. Hier zie je hem de afvoer van de gootsteen repareren. Terwijl hij voorovergebogen zit steekt hij achterom zijn linkerhand uit naar Bart, die er niet naar kijkt en met zijn handen in zijn zak iets vraagt over de reis.

Intussen was Ingrid zich gaan wassen aan de fontein in het geheime hoekje achter de schuur. Zij vond het heerlijk, naakt buiten wassen, als wij allemaal tenminste even niet kwamen kijken. Ik wilde toch een foto maken. Zij stond een voet af te drogen, heel leuk met het lange haar los om haar hoofd heen; net toen ik haar goed in beeld had keek zij op en zag me en stak haar tong uit. Daar heb je haar.

Dit is iedereen gezellig vereend aan de borrel om de tuintafel. Je ziet Ruud zijn achterhoofd, en zijn hand, terwijl hij aan het betogen is tegen Bart die naar de bergen staart; en Ingrid en Nelletje op de achtergrond praten over iets anders.

[p. 29]

Wie je niet zag aan de borrel waren de jongens. Die waren al zoek, en toen het etenstijd was moesten Ruud en Ingrid op straat gaan staan brullen. Kijk, wijd open monden, zodat het om de bocht van het dal nog te horen zou zijn; maar Mark en Olivier kwamen van achter het huis, en zeiden wij waren vlakbij.

Hier zitten we te eten, en worden even opgehouden door Ruud die gezegd heeft dat hij de wiebelende stoel waar Bart op zat zo in orde kon krijgen; dus Bart moest opstaan, en Ruud regelde dat, hoewel het langer duurde dan hij gedacht had want hij moest er een houtje onder spijkeren.

Na het eten gingen wij wandelen, maar Nelletje bleef de afwas doen en Olivier moest haar helpen. Toen wij terugkwamen zaten ze in de tuin, Nelletje in een stoel en Olivier een verhaal te doen aan haar voeten. Dat is toch een mooi plaatje, zoals je ziet hoe zij echt zit te luisteren?

Daarna werd het al gauw koud. We staken binnen het haardvuur aan, en zo bleven we zitten praten. Hier is Ruud weer aan het woord; achter hem zie je Bart, die is door de warmte overmand en zit men zijn ogen dicht geleund tegen de kast.

Even later gingen we naar bed. Het werd stil in huis, en de maan scheen over de bergen. Als je niet gelooft dat de lichte plek in dit donkere vlak de maan is, en ook niet dat ik deze foto juist op die avond gemaakt heb, is er niets aan te doen. In ieder geval was er een maan, en het was alom stil.

Maar de volgende ochtend regende het. Hier heb je het treurige beeld van plassen op de tuintafel die buiten het keukenraam stond. De tuin erachter is alleen nog een grijze holte. God, wat regende het; en daar zit je dan, voor schut in je buitenhuis. Monsieur Delage van de overkant kwam langs om iets te vertellen. Wij natuurlijk vragen, Hoe lang blijft het regenen Monsieur Delage? O, dat was niet te zeggen; het kon wel enkele dagen zo doorgaan. Hè nee, zeiden wij, toch niet enkele dagen? Nou, dan niet, zei hij: misschien liep het vandaag alweer af. Le voilà.

Wat is dit - o dat is Bart die de was die de hele nacht buiten had gehangen opgehaald had voor Miek. Zij liep boven rond toen hij ermee uit de tuin kwam. Wij maakten grapjes, in de trant van Wasman mevrouw is zo

[p. 30]

terug, hebt u even tijd? Toen kwam Miek weer binnen, die vond ons vervelend hoewel het Bart niets kon schelen. Daar staat zij te gebaren, naast Bart die je net van opzij kan zien. Gaan jullie weg, zei zij, ga maar naar boven, je kan niet de hele dag in de keuken rondhangen.

Bart en Nelletje gingen die dag uit. Zij wilden in de auto rondrijden, en de regen weerhield ze niet. Olivier wou mee, en dat mocht. Hier zakken ze het tuinpad af, twee groten in gele oliejassen met puntmutsen, en daartussen iets kleins in het legergroen. Wij gingen op de grote slaapkamer zitten, een beetje lezen. Miek kwam vragen of zij nog iets mee moest brengen uit het dorp. Briefkaarten, zeiden wij; en Ingrid wou tijdschriften. Tijdschriften, vroeg Miek, wat bedoel je? Of ze daar nooit van gehoord had, als academica zijnde. Marie Claire - Elle - weet je wel, zei Ingrid. O, zei Miek. Dat O zie je hier.

Mark ging met haar mee naar het dorp. Later ging ik wat redderen in de schuur, maar ik kwam na een tijdje stilletjes naar boven en zag Ruud gehurkt voor Ingrid, met een hand aan haar hals. Nee toch, zei zij; en toen kwamen Miek en Mark alweer terug, en werd het druk in huis. Dit is het beeld van de middag, om een uur of half drie. Miek zit gezellig boven aardappelen te schillen, Mark ligt voorover op het bed te lezen, Ingrid zit in een bolle groene trui te soezen met haar hoofd achterover, Ruud staat bij het raam waar hij wat wasem af heeft geveegd, en probeert te ontdekken dat het lichter wordt in de lucht. Maar het bleef regenen.

Tegen vijven hield het op. Even nadat we besloten hadden om flink in de regen te gaan wandelen konden we gewoon naar buiten slenteren, en zakten af naar de brug over de beek, die Mark graag wou zien. Jullie weten hoe het ging, toen kwam het drama: hier is Ruud hijgend terug bij het huis, met op zijn schouders Mark die van de kant afgegleden was op de stenen in de beek, en misschien iets gebroken had in zijn been.

Mark werd binnen neergelegd. Ik ging Monsieur Delage over dokters vragen. Bart en Nelletje met Olivier kwamen net terug van hun rijtoer. Het was een oploop aan de weg, en Delage kwam ook naar buiten, en legde uit wat le docteur Sauvage voor een bekwame man was. Hij richtte zich zoals je ziet tot Ingrid die hem niet verstond en alleen lachte. Nelletje zou in het dorp die Sauvage op gaan bellen, omdat hun auto nog op de weg stond en haar Frans het beste was. Hier loopt ze naar de auto, met haar hand in de lucht niet als groet maar omdat ik gevraagd had of ze om wou kijken en zij riep, Ach schei nou eens uit met je foto's!

Het duurde een poos voor Nelletje terugkwam, want Sauvage was eerst uit toen zij belde en zij wou geen boodschap achterlaten; ze wou horen of hij kwam. Intussen was Bart in de natte tuin gaan zitten - zonder boek, een beeld van nadenken en dromen en uitkijken over het dal. Aan de voorkant kon je Ruud en Ingrid ruzie zien maken over wiens schuld het was dat Mark viel, en wie meer had moeten doen toen het eenmaal gebeurd was. Zij staat met de armen over elkaar en kijkt uit op de weg, en Ruud staat drie meter achter haar en kijkt langs haar dezelfde kant op, en nog vijf meter verder stond ik, maar dat merkten ze niet.

Hier is le docteur Sauvage, om een uur of zeven. Ik dacht dat dit groepsportret mooie kleurcontrasten had tegen die stenen wand: het blauw van de dokter en het groen van Ingrid, en die rode regenjas dat is Nelletje, en dan het slachtoffer onder zijn gele deken. Het was niet erg met hem. Alleen kneuzingen; hij moest maar rusten, en desnoods een pijnpil.

Miek zou die pillen gaan halen, want zij had een aardige relatie met de pharmacie Perrin; Bart zou haar rijden, en wij zouden allemaal voor het eten zorgen. Niet dat Mark veel pijn had. Hij eiste alle belangstelling op, en verschillende voorrechten. Hij wilde ook een foto van mij maken. Zoals je ziet trek ik een komisch gezicht, en houd mijn open handen naast mijn oren.

Tenslotte gingen we tegen negenen eten, en dit is zoals ze in hotelbrochures zeggen, een hoekje van onze gezellige eetzaal. Ruud is aan het woord, maar Bart deze keer ook: die is aan het tegenspreken. Wat jij zegt is niet juist, zegt Bart, eigenlijk doe jij voortdurend uitspraken die nergens op berusten. Ruud vond dat een interessante uitdaging, en er werd lang over gepraat.

Hier heb je Miek, nog aan tafel met achter haar de stoomkolom uit de ketel voor de koffie. Wij waren naar buiten gelopen om te kijken hoe de lucht er uitzag; zij zit glimlachend te mijmeren, en liet het water koken.

Later op de avond werden we rumoerig. Ingrid vond de wijn heerlijk, en had zin in iets. Zij hing achterover in haar stoel en lachte zonder aanleiding, en poseerde met haar kin op haar arm gesteund toen ze zag dat ik een foto ging maken. Daarna gingen we sjoelbakken. Bart was erg goed, de schijven zeilden maar in die gaatjes. Verder konden wij er niet veel van, en Nelletje wond zich op. Zij smakte de schijven zo hard dat ze op de grond vlogen. Het paste slecht

[p. 31]

bij haar, en niemand wist wat je ervan kon zeggen. We deden of het een grapje of een teken van moeheid was, en raapten lachend de schijven op.

Hier is Olivier, die kwam beneden en zei dat Mark niet kon slapen, wat geen wonder was bij ons lawaai; en dat hij toch wel pijn had, zelfs met een pil. Ingrid giechelde. Ruud snauwde tegen haar, en stormde naar boven. Al gauw daarna gingen we allemaal naar boven, en hoopten dat het morgen beter weer zou zijn.

Is de maan te zien? vroeg ik, en ik ging buiten kijken. Je kon hem zien. Hier is hij weer, de maan boven het berglandschap; en je moet je weer voorstellen dat het overal stil werd, net als de avond tevoren.

Zondagmorgen was het prachtig weer. Ruud stond vroeg op en ging timmeren aan de tuintafel zoals hij beloofd had. Hier staat Bart in een kamerjas met zijn haar nog in de war, en hij zegt Jezus is dat nodig zo vroeg. Ruud gebaart met een zwierige arm in de richting van de blauwe lucht. Het bleef een prachtige dag, maar Olivier verveelde zich in zijn eentje, en liep met zo lang mogelijke passen heen en weer door de tuin. Dat is hem, met zijn benen bijna in een lijn. Hij doet of hij niet merkt dat hij gekiekt werd.

Ruud ging die morgen met hem kersen plukken in de boom aan de overkant van de weg. Olivier wou bepaald tussen de takken, dan mocht Ruud beneden de oogst in ontvangst nemen. Zij waren nauwelijks begonnen of Ingrid kwam en zei, Pas alsjeblieft op anders krijgen we twee invaliden, waar Ruud zo boos van werd dat je hem hier gehurkt ziet bij het kersenmandje met zijn hoofd naar beneden en zijn vuisten gebald.

De vrouwen konden nu eens in de tuin zitten nietsdoen, en je ziet Ingrid aan Nelletje om uitleg vragen van een tekst in een van de tijdschriften. Nelletje wijst het met haar vinger bij; en Miek kijkt van opzij toe, in een houding van neutrale waarnemer.

Dit is Bart die in zijn eentje ging wandelen achter het huis, de berg op. Ik riep om hem te laten omkijken; maar hij draaide zijn hoofd nog geen kwartslag, en wuifde tot straks.

Toen ik in de tuin terugkwam bracht Miek net de koffie. Zo hoort het daar eigenlijk, in het gezeefde licht onder de boom, iedereen ontspannen en rustig, en een opge-

[p. 32]

wekte gastvrouw met verversingen. Zulke foto's laten we zien aan mensen als we ze willen laten begrijpen hoe het er is. Nelletje zei dan ook, Ik vind het niets erg om achter te blijven bij Mark als jullie uit lunchen gaan. Olivier bleef ook, en ze zagen er genoeglijk uit met z'n drieën.

Wij reden het hele eind in de auto naar het restaurant met de artistieke eigenares en het terras aan het plein waar de dorpelingen boule spelen. Zo is het plein, weet je wel, met de lantarenpaal in het midden en op de achtergrond een eind verder die halfbegroeide zwarte bergrug; en je herkent onder de boulisten de man van de eigenares, wiens karakter wij bestudeerden omdat hij nooit helpt. Zo zaten wij aan tafel, onder het afdak van druivetakken. Bart heeft deze gemaakt, en je ziet mij erop, met het karafje omhoog omdat ik het belangrijker vond dat er nog wat wijn kwam.

's Middags gingen we langs een andere weg terug omdat ik wou stoppen in het bos waar je naar het verborgen veld en de geheime bergbeek kan afdalen. We bleven daar een poosje op de stenen aan de oever zitten. Ruud werd door het geruis geïnspireerd om Demosthenes te gaan spelen die met kiezels in zijn mond tegen de golven op brulde. Daar staat hij op een kei in het water, en wij zitten te grinniken, behalve Bart die de andere kant uitkijkt. Bart gaf het voorbeeld om terug te gaan naar de auto, en Miek liep vooruit met hem mee. Wij zouden zo volgen. Toen ik als eerste ging, zag ik ze een eind van het pad af tussen de bomen staan, hij met zijn handen op haar heupen en zij met de hare tegen zijn schouders. Ik ging weer terug, en kwam daarna met de anderen pratend naar boven.

Thuis had Nelletje bal gespeeld met een liggende en een hollende jongen. Zij voelde zich uitgeput en heel tevreden over de middag, zei ze. Zo lachte ze in zichzelf, en veegde met haar pols een lok haar omhoog van haar ogen. We vielen allemaal half in slaap. Toen ik wakker werd onder de boom zag ik alleen Ingrid, die in de zon lag en mij toeriep dat het heerlijk was. Dit is haar van haar hoofdeinde gezien, met haar armen omhooggestrekt en haar nagels rood, en lachend dat ik er was om tegen te praten.

Bart en Nelletje waren langs de weg gaan wandelen, de kant op waar het koel was onder de bomen. Ik zag ze terugkomen, en met Monsieur Delage praten die wegging in zijn auto maar uitstapte om nog even uitvoerig naar Mark te vragen.

Toen we weer in de tuin zaten kwam Olivier die met Ruud naar de beek was geweest aanhollen en riep, Pappa ligt in het water met een raar been, en ik kon hem niet tillen. We waren een paar seconden ontsteld, totdat Ruud die het niet gehoord had in de opening van de tuindeur verscheen. Wat een nare grap Olivier, zeiden wij, ga alsjeblieft gauw iets anders doen.

Hier zie je Olivier het goedmaken. Hij wijst zijn liggende broertje op de buizerd die boven het dal rondzeilt, en Ruud kijkt mee langs Olivier's wijzende vinger. Wij zagen geen buizerd, en waren al bang dat het weer een grap was. Hij was er toch. Tenslotte volgden wij hem allemaal met onze ogen totdat hij om de bocht van het dal uit het zicht vloog.

Dit is mijn trots als fotograaf. Toen ik uit de tuin door het keukenraam keek om te vragen hoe het ging met het eten had Miek juist een woede-aanval. Zij slingerde een pan en een deksel en nog iets ongedefinieerds door de keuken, en ik kreeg ze in de vlucht op de plaat. Waarom het was vroeg ik maar niet. Ik liet het betijen.

Aan het eten ging het goed met iedereen. We zaten buiten. Het was om acht uur nog lekker. Ruud kreeg die reuze discussie met Miek en Nelletje over het feminisme; dat wil zeggen Nelletje bemiddelde tussen Miek die zich opwond en Ruud die dingen zei die hij niet meende, om uit te dagen. Bart kon het niet schelen. Ingrid ook niet. Zij had mijn Franse baret in de keuken gevonden en opgezet; zij zat weer heerlijk te drinken, en zij wilde gefotografeerd worden met haar glas omhoog zingend Dat we toffe meiden zijn dan willen we weten.

Dit is na het eten. Het licht op de achtergrond is van het keukenraam; en links vooraan kan je Nelletje onderscheiden, in haar eentje in een stoel. Zij hoefde eens een keer niets te doen aan afwassen. Nu zit zij daar, en kijkt een beetje naar de grond.

Wij letten er niet op. Toen wij na de afwas aan de keukentafel gingen zitten om nog wat te drinken kwam Bart binnen en zei dat Nelletje zich niet goed voelde. Zij tweeën wilden maar in een hotel gaan slapen; er zou wel ergens een kamer zijn. Zo keken wij, verbaasd en begrijpend en ongelovig. Daarna gingen we helpen met hun bagage naar de auto dragen, wat niet veel was en zo ingepakt. Hier zie je Bart instappen, en Nelletje aan de andere kant. Verder ging het vertrek niet, want de accu was leeg. De vorige avond toen ze in het halfdonker terug kwamen van de pharmacie had Bart vergeten zijn lichten uit te doen.

Dus toch blijven. Zo kwam iedereen het huis weer in, met stukjes bagage. De stemming was verbroken, en omdat Nelletje nog steeds niet lekker was, en Ingrid draaierig,

[p. 33]

en Miek moe, was onze zondagavond afgelopen. Alleen Ruud en ik bleven zitten, met een fles wijn. Bijna weer weg, zei ik tegen hem, en hij zei, Ja dat is geloof ik maar goed ook. Hoe kom je daarbij, vroeg ik. Je ziet hoe hij zwijgend naar zijn glas staarde. Ik was in een praatgrage stemming, maar er was niets met hem te beginnen.

De volgende ochtend was zijn vitaliteit hersteld. Hij ging naar de garage een kabel halen om Bart's auto te laten starten. Daar kwam hij triomfantelijk mee aan, en hier staan we bij de auto's te kijken of het lukt.

Het lukte meteen, dus dat was het. Toen dronken we eerst nog koffie in de tuin, met Monsieur Delage erbij die je daarna aan het afscheid ziet deelnemen. Kijk, hij heeft de hand van Ingrid in de zijne; en Bart kust Miek ten afscheid, en Ruud kust Nelletje buiten beeld zodat je alleen zijn achterste ziet; maar wel krijg je een goed gezicht op Mark met zijn wandelstok en Olivier, die elkaar een accolade geven als parodie op de volwassenen.

Nou, daar gingen de auto's, in tegengestelde richtingen want Ruud reed naar het zuiden en Bart moest naar de garage de kabel terugbrengen - en allemaal armen wuivend uit de raampjes. Einde van het weekend.

Het laatste beeld is van Miek die in de tuin staat te wuiven, naar het punt waar je auto's op weg naar het zuiden nog even kan zien voordat ze om de haarspeldbocht verdwijnen. Je houdt daar een gevoel van verlatenheid van over, zelfs als je het al meer beleefd hebt en er niet door verrast kan worden. De gasten zijn dan echt weg, niemand praat meer en je gaat hun lege kopjes uit de tuin naar binnen brengen.

Maar toen Miek zich deze keer omdraaide praatte zij wel. Ik hoop dat we dat nooit meer hoeven te beleven, zei zij, dat jij iedereen loopt te pesten met die camera van je.

Wacht maar tot je het resultaat ziet, zei ik: dan zullen jullie allemaal gewonnen zijn.

Allemaal, vroeg zij: wou je er hun mee lastig vallen?

Natuurlijk, zei ik, dat vinden ze leuk, wacht maar af.

Sindsdien heb ik een hoop werk gedaan aan de foto's. Er waren er veel meer dan ik in mijn reportage heb opgenomen, dat hadden jullie wel gemerkt. Ik heb dus moeten schiften, selecteren. Dat is het creatieve element. De montage.

Ik ben er in het najaar een hele tijd door beziggehouden. Het was tijdrovend, maar ik had er plezier in. Het gekke is, ik verheugde mij op de voorstelling en ik wist tegelijk dat het er niet van zou komen. Om te beginnen zou Miek ertegen zijn, dat stond wel vast. We hebben er nog een gedachtenwisseling over gehad. Als ik mijn dia's wou vertonen ging zij met vacantie, zij wist niet voor hoe lang.

Dat maakte het plan onuitvoerbaar; maar als zij er niet tegen was geweest had ik er toch van afgezien. Ik heb wel meer de illusie gehad dat ik openheid en duidelijkheid ging bevorderen, met het idee dat alle kwade gevoelens uit misverstanden ontstaan, en dat je in een zonnige werkelijkheid komt als je die opruimt.

Eigenlijk geloof ik niet in dat idee; of liever gezegd, ik geloof het alleen met het gelovige deel van mijzelf. Wanneer er gewoon geleefd moet worden schakel ik mijn gelovige deel uit. In afzondering kan ik er wel eens iets mee doen, zoals deze reportage opstellen; de grens van de buitenwereld kom ik niet over.

Je voelt je treurig als je die grens weer in het oog krijgt nadat je een poos de andere kant op hebt zitten kijken. Of is treurig niet het woord? Misschien is lamlendig beter; en je verbaast je enigszins over jezelf, over de verschillende wezens die je bent.

In ieder geval, geen dia's. Het enige wat er van ons weekend overblijft is wat af en toe in onze herinnering opkomt. Stof en as, en een paar indrukken die een ander anders heeft.

Ik denk dat ik het doosje dia's, met mijn tekst, in de kast opgeborgen laat. Misschien vallen ze nog eens in handen van het nageslacht, en zijn daar mensen bij die in ons het dagelijks leven van het verleden terugvinden.

Ik zie ze al staan voor de kast, en iemand strekt een arm uit naar mijn tekst.

Welkom dan maar weer.