Hollands Maandblad. Jaargang 10 (246-257)

[Vervolg Op zoek naar Catherine Théot]

weten dat de surrealist Masson precies het tegenovergestelde gelooft. De literatuur kan wellicht iets met het automatisme en de droom beginnen, beweerde hij in een vraaggesprek.^13.

Ik houd het maar bij Odilon Redon, die gezegd heeft: Geen creativiteit zonder automatisme. Het gaat er meen ik slechts om hoe ver kan A gaan, hoe ver B, zonder in onzin te vervallen, het is een zaak van persoonlijke aanleg, geen systeem.

De schilder Moesman drijft geheel op het automatisme en de inval, hij heeft me dit gezegd en ik geloof het, zijn schilderijen zien er echter buitengewoon helder en geconstrueerd uit. Ogenschijnlijk uit de controlekamer. Voor mijzelf weet ik dat er een goed stuk automatisme achter mijn tekeningen en verhalen schuilt, maar uiteindelijk houd ik de zaak in de hand, bedenk het nodige, wens bewust te vormen, toch zijn mijn tekeningen niet altijd helder en duidelijk. Maar ik geef onmiddellijk toe, ik hoor bij de fantaisisten, verder dan Victor Hugo, Cozens en Piranesi kom ik niet.

Ik noemde dit artikel een beetje vreemd ‘Op zoek naar Catherine Théot’. Het zoeken zal nu duidelijk zijn, ik was op zoek naar de weg terug, en keek meteen uit naar het surrealisme. Dat ik Catherine Théot uitkoos kwam eigenlijk door het lezen van Les illuminés van Nerval,^14. de geschiedenis van een aantal vreemde figuren. Zij hebben te maken met een filosofisch-occulte onderstroom uit het einde van de 18e eeuw, begin 19e eeuw.

De ‘Martinisten’^15. b.v. horen erbij. Catherine Théot wordt in de studie genoemd als een figuur die een belangrijke invloed op Robespierre heeft uitgeoefend. Zij was niet geheel onschuldig aan de wat wonderlijke revolutionair-mystieke uitingen die hij vertoond heeft. Voor zijn tijd reeds had ze zich verdienstelijk gemaakt als moeder van God en later de nieuwe Eva.

Er is een kenmerk waar ik nog niet op gewezen heb. Het is zowel bij de voorlopers als bij de surrealisten te vinden: een grote belangstelling voor de waanzin, het verdedigen van de waanzin.^16.

Poëzie en waanzin, twee niet weg te denken zaken in het surrealisme. Catherine Théot, 1716-1794, ‘visionnaire et occultiste, quelque peu démente’, geeft een noot aan op p. 482 van Nervals studie. Wellicht is deze nieuwe Eva ‘The White Goddess’, de maangodin, die door de surrealistische dichters bezongen wordt.^17.)

13. Le Surréalisme est près. Bandopname afgedrukt in l'Oeil, mei 1955.

14. Uitgave is: Oeuvres complètes, publiées sous la direction d'Artistide Marie, Jules Marsan et Edouard Champion, Paris 1929.

15. Martinisten, volgelingen van Martinez Pasqualis (1710-1779) (Kabala en Vrijmetselarij). Zijn meest bekend geworden volgeling is Saint-Martin, le philosophe inconnu, theosoof, 1743-1803. Vertaalde o.a. Boehme. Zijn correspondentie is in 1862 uitgegeven.

16. Surrealisten schreven brief aan directeuren van gekkenhuizen; zij hebben veel belangstelling voor tekeningen van geestelijk gestoorden. (Compagnie de l'Art Brut verzamelde ze b.v., directeuren o.a. Breton en Dubuffet).
Nodier zong: (La fée aux Miettes) ‘C'est moi, c'est moi, c'est moi, je suis la mandragore’.
Over Poe en Nerval kan ik wel zwijgen. Maar ook b.v Mérimée schreef zijn Lokis en nu ik toch Poe noemde, die met zijn theorieën over de poëzie invloed heeft gehad op het surrealisme, haal ik Coleridge er bij. Per slot van rekening had Poe zijn theorieën aan hem te danken.
Tot besluit van waanzinreeks een stuk van een merkwaardig gedicht van Coleridge:

Through weeds and thorns, and matted underwood
I force my way; now climb, and now descend
O'er rocks, or bare or mossy, with wild foot
Crushing the purple whorts; while oft unseen,
Hurrying along the drifted forest-leaves,
The scared snake rustles. Onward still I toil,
I know not, ask not whither! A new joy,
Lovely as light, sudden as summer gust,
And gladsome as the first-born of the spring,
Beckons me on, or follows from behind,
Playmate, or guide. The master-passion quelled,
I feel that I am free. With dun-red bark
The fir-trees, and the unfrequent slender oak,
Forth from this tangle wild of bush and brake
Soar up, and form a melancholy vault
High o'er me, murmuring like a distant sea.

Here Wisdom might resort, and here Remorse;
Here too the love-lorn man, who, sick in soul,
And of this busy human heart aweary,
Worships the spirit of unconscious life
In tree or wild flower. - Gentle lunatic!
......

17. Zie: The White Goddess van Robert Graves.