Hollands Maandblad. Jaargang 9 (236-245)

[p. 24]

Het recht op Israel
Abel J. Herzberg

Wanneer ik wat meer vertrouwen had in de onfeilbaarheid van het menselijk verstand, dan zou ik met meer enthousiasme dan thans het beroep toejuichen, dat mannen als Brugman en anderen daarop doen als zij ons vragen een standpunt te bepalen in het Israelisch-Arabische conflict. En ik zou hun laatdunkende beoordeling van de ‘emotionaliteit’, waardoor de sympathieën met Israel zijn ingegeven, beter begrijpen, maar dat vertrouwen is bij mij niet zo erg groot, zodat ik er niet toe komen kan, het verlossende woord te verwachten van het ‘genuanceerde denken’, zoals men de intellectuele acrobatiek, die vooral in bepaalde links georiënteerde kringen aan de orde is, met een modewoord noemt. Ik geloof niet, dat door zodanig ‘denken’ de wegwijzer gevonden worden kan in enig politiek labyrinth, noch dat onze politieke wegwijzers (met inbegrip van de Heer Brugman) hun wijsheid langs deze weg verworven hebben.

Dit geldt in het bijzonder de onderwerpelijke controverse. Men kiest daarin geen partij op grond van een daarop logisch gebouwde conclusie, maar op grond van geheel andere, allerminst rationele factoren. M.a.w. men is pro-Israel of anti-Isracl vóórdat men begint te denken, en alle argumenten die men aanvoert dienen niet ter bepaling, maar ter rechtvaardiging van dit standpunt. Hoe het ook uitvalt, het heeft een aprioristisch karakter. Het berust in eerste instantie op een vooroordeel.

De vrienden der Arabieren zullen dit ten aanzien der Israel-vrienden onmiddellijk beamen. Wanneer zij dit met betrekking tot henzelf bestrijden, berust dit op een misplaatste overmaat aan zelfvertrouwen. Vaak is het doodgewoon antisemitisme, of de nawerkingen daarvan, dat hen drijft. Maar even vaak is het een door persoonlijke of toevallige oorzaken verkregen voorliefde voor de Arabische volken, hun streven of hun cultuur. Ik reken de Heer Brugman tot de laatsten. Zou ik dat niet doen, dan zou ik hem een weerwoord niet waard achten.

Zulk een voorliefde - waartegen op zichzelf geen enkel bezwaar kan bestaan - leidt niet tot het verheven geachte ‘genuanceerde denken’, maar juist tot het ongenuanceerde, d.w.z. tot de eenzijdigheid die hij zijn tegenstanders zo welsprekend verwijt.

Misschien zal hij - zij het dan vagelijk en in het voorbijgaan - wel zoiets erkennen als het bestaan van een joodse cultuur, naast een Arabische. Maar zelfs als hij dat doet, ontgaat hem volledig welke plaats Israel (als geografisch begrip) daarin inneemt. Hij haalt er de schouders voor op, hetgeen hij met tallozen gemeen heeft. De Arabische problematiek gaat hem ter harte (wat hem siert) maar van het tweeduizendjarige joodse probleem weet hij niet meer dan wat de krant hem over Auschwitz en Eichmann heeft verteld.

Voor hem is Israel dan ook alleen maar een soort rechtsherstel aan de joden voor wat het Derde Rijk hen heeft aangedaan, welk rechtsherstel dan gaat ten koste der Arabieren. Voor het Arabische nationalisme heeft hij alle begrip, maar het joodse nationalisme acht hij kennelijk ongerechtvaardigd, zonder dat hij het nodig acht zich in diens oorsprong, diens bedoelingen, diens onvermijdelijkheid te verdiepen, en natuurlijk zonder dat de vraag bij hem opkomt, waarom zich dit om Israel heen cristalliseert. De joden zijn voor hem alleen maar indringers, landrovers, zonder scrupules t.a.v. de door hen verdreven Arabische bevolking. Hij zegt het wat beleefder dan de Arabieren zelf, maar zakelijk komt het op hetzelfde neer, minder ‘emotioneel’ is het ook al niet. De staat Israel bestaat dan ook - volgens Brugman - niet krachtens recht, maar krachtens macht.

Nu zou men natuurlijk kunnen vragen: Als de Balfour-declaratie, het besluit van San Remo, de beslissing van de Volkenbond tot oprichting van de staat, de erkenning daarvan de facto en de jure door de gehele wereld, behalve door de Arabieren, de toelating van Israel tot de UNO enz. enz., geen volkenrecht is, wat is dan eigenlijk wel volkenrecht?

Maar die vraag, hoe belangrijk ook, is niet eens nodig. Want niet enkel in juridische, ook in feitelijke zin berust de Israelische staat niet op macht. Weegt men immers de macht van Israel tegen die der Arabische volken af, dan is geen andere gevolgtrekking mogelijk dan dat die laatste, vanaf de dag dat de eerste joodse pionier voor de eerste keer zijn spade in de grond gestoken heeft tot aan de dag van vandaag, tientallen malen groter is geweest dan de eerste, en dit zowel wat mankracht als wat bewapening aangaat, terwijl voor de financiële en andere materiële middelen - zelfs na de laatste gebeurtenissen - hetzelfde geldt.

Israels bestaan - waarmede wij nu bedoelen zijn realiteit - berust niet op een volkenrechtelijke titel, want zodanige titel draagt uiteraard nooit anders dan een formeel karakter. Het berust op de investering van een eindeloos idealisme, op de onbegrensde toewijding waarmee de weergaloos moeilijke ontginnings- en opbouwarbeid is verricht, op kennis en organisatietalent, op solidariteit van zijn bevolking en nagenoeg alle joden ter wereld. Waar komt dit alles vandaan? Hoe is de identificatie met de nationale zaak van zovelen, die onderling zoveel verschillen, te verklaren? Zou dit alles misschien toch diepere wortels hebben dan de min of meer filantropische behoefte aan een soort opvangcentrum voor vervolgde joden?

Me dunkt, dat hij die de pretentie koestert ‘genuanceerd te denken’ toch minstens de moeite moet nemen om deze ‘nuance’ in zijn onderzoekingen te betrekken. Ze lijkt me tenslotte niet bijkomstig. Het joodse probleem, waarop Israel een antwoord bedoelt te zijn, heeft, dacht ik, gedurende zo een twintig eeuwen aan betekenis niet ingeboet, zijn gevolgen zijn, alle goede bedoelingen ten spijt, alleen maar ernstiger geworden, zijn slachtoffers zijn, bij het voortschrijden van de techniek, met millioenen vermeerderd, de spanningen die het in de wereld veroorzaakt heeft zijn tot het ondragelijke gestegen. Het stereotype antwoord daarop van de Arabieren, dat zij daar niets mee te maken hebben omdat zij dat probleem niet hebben geschapen, gaat aan de kern van de zaak voorbij.

Niet enkel hebben zij hun bijdrage aan dit probleem wel degelijk geleverd. De voorstelling van de broederlijkheid, die er tussen Arabieren en joden

[p. 25]

zou hebben geheerst voordat de duivel van het zionisme de tweedracht onder hen zaaide, is een sprookje. Wáár is alleen, dat de Arabische - en in het algemeen de islamitische-wereld zich jegens de joden ‘christelijker’ gedragen heeft dan de christelijke. Maar dat zegt niet veel. Vervolgingen en discriminatie van minderheden - ook van de joodse - waren (en zijn!) aan de Arabische volken niet vreemd. Hoe zou men iets ander kunnen verwachten? Waarom zouden algemeen waarneembare sociologische wetten halt houden voor bepaalde grenzen?

Maar dat is het voornaamste niet. Op het moment dat men erkent (en dat is het, wat de hele wereld in haar politieke verklaringen aangaande Israel erkend heeft) dat het joodse vraagstuk niet anders dan door de nationale beweging onder de joden opgelost worden kan, dat dit territoriale eisen met zich mede brengt en dat daardoor de aanspraken van het joodse volk op Palestina worden bepaald, hebben de Arabieren hiermede alles te maken. Want die aanspraken worden daardoor, zij het dan eenzijdig, gelegitimeerd, en zijn daarmede niet meer op één lijn te stellen met aanspraken die uit imperialisme, nationale agressie, veroveringszucht en dergelijke motieven voortkomen. M.a.w. het als legitiem gevoelde Arabische recht op het land staat niet tegenover usurpatie, en daarmede tegenover onrecht, maar tegenover een even sterk als legitiem ervaren recht der joden. Hier, en niet in de door Brugman gestelde vraag ‘wie er gelijk heeft’ ligt het politieke probleem van het Midden-Oosten.

Het zoeken naar dit ‘gelijk’ is, politiek gesproken, nutteloos, omdat het resultaat daarvan, hoe het ook uitvalt, door de in het ‘ongelijk’ gestelde partij niet zal worden aanvaard en niet kan worden aanvaard, zodat door een uitspraak daarover hoegenaamd niets wordt opgelost, doch de controverse veeleer wordt verscherpt. Zo ooit, dan geldt hier dat politiek heel iets anders is dan rechtspraak. Hier bestaat geen ‘recht’ en geen ‘onrecht’, netzomin als er recht of onrecht bestaat tussen tweelingen, als zij zouden vechten om moeders borst.

Dit nu heeft belangrijke consequenties. De eerste en voorshands belangrijkste is, dat de door de Arabische landen ontketende oorlog onder de leuze, dat Israel vernietigd dient te worden, hoe dan ook, onrechtmatig is. Zo goed immers als het joodse volk het Arabische nationalisme dient te begrijpen en te respecteren, mag van de Arabische volken worden geeist dat zij dit t.a.v. het joodse nationalisme doen. Hetgeen concreet gesproken zeggen wil, dat er in het bestaande geschil naar een compromis moet worden gestreefd als enig denkbare en verdedigbare oplossing, en dat met name iedere gedachte aan vernietiging van een van beide partijen eens en voor altijd moet worden opgegeven. President Johnson en niet de Heer Kosigin heeft het aan het rechte eind in deze zaak, hoe men voor het overige ook over hen moge denken.

De vergelijking die Brugman maakt met het huis, dat de eigenaar opvordert omdat een ander huisvredebreuk pleegt, is fout. Men hoort haar vaak maken, want ze ligt schijnbaar nogal voor de hand. In wezen en werkelijkheid hebben we hier echter te maken met een petitio principii. De vraag is immers: Wie is de eigenaar en wie is het die de huisvredebreuk pleegt? Men miskent de ernst en de diepte van het joods-Arabische conflict volledig, en komt tot eenzijdige en typisch ‘emotionele’ beslissingen, als men de zaken stelt zoals de Heer Brugman doet.

Waarmee hij intussen niet van mij af is. Zijn opvattingen omtrent de rechten van de huiseigenaar lijken mij namelijk nogal uit de tijd. Zijn die rechten onbeperkt, met name als de woningnood nijpend gaat worden? Is het bijvoorbeeld nog verdedigbaar, dat iemand tien of meer paleizen bezit, met alle ruimte die zijn weelderig hart maar verlangt, terwijl een ander geen ander dak boven zijn hoofd heeft dan de blote hemel? En als die ander dan - nog helemaal afgezien van zijn bestaande of vermeende rechten - aanspraak gaat maken op het simpelste en karigste huis van dat rijke bezit (want zo was het), een huis dat daarenboven eeuw na eeuw door de eigenaar verwaarloosd is, zodat het eigenlijk in onbewoonbare toestand verkeert en van fundament tot dak moet worden vernieuwd, zal Uw geweten of Uw rechtsgevoel er dan nog vrede mee hebben als de rechtsbetrekkingen ongewijzigd blijven, ja als den dakloze zelfs het recht wordt ontzegd om dat huis van den feitelijken bezitter te kopen?

Is het - om nu van de dichterlijke parabel naar de triviale aarde terug te keren - inderdaad in strijd met de internationale moraal (gesteld dan, dat er zoiets bestaat) als er van joodse zijde wordt aangevoerd dat het Arabische nationalisme in de eindeloze gebieden die het ten dienste staan volledig tot ontwikkeling kan komen, terwijl het joodse volk als zodanig (wat iets anders is dan de som van alle joodse individuën of een deel van hen) nergens ter wereld een vaderland heeft, zich nergens als volk in vrijheid, en onafhankelijk van de gezindheid der meerderheden waartussen het leeft, ontplooien kan? Palestina heeft voor de Arabische volken nooit veel, laat staan beslissende, betekenis gehad, ook niet in de dagen waarin hun cultuur de hoogste vlucht heeft genomen. Voor de joden is Palestina ‘Erets Israël’

[p. 26]

gebleven, d.w.z. het land van Israel, ook in de dagen hunner diepste beproevingen, het ‘beloofde’ land in religieuze, het nooit vergeten, het altijd begeerde in profane zin.

Ondanks dit alles heb ik er volledig begrip voor dat de Arabische wereld en allen die haar goed gezind zijn, vijftig, veertig, dertig en twintig jaar geleden hemel en aarde hebben bewogen teneinde te verhinderen dat de joden de door hen begeerde volkenrechtelijke titel op het land zouden verwerven. Maar met de beste wil van de wereld kan ik er geen waardering voor opbrengen, dat die strijd niet enkel voortduurt, doch telkens opnieuw wordt opgerakeld en zelfs de vorm aanneemt van wapengeweld. Een wapengeweld dat alleen wordt mogelijk gemaakt door een geweldig arsenaal van wapens, en wordt begunstigd door een enorm groot arsenaal van ideologieën, beide afkomstig van derden. Tientallen van jaren zijn op ieder denkbaar politiek front, en in alle bestaande publiciteitsorganen ter wereld, alle argumenten van partijen tot in den treure gehoord, herhaald, weerlegd, ontleed, gewikt en gewogen, totdat eindelijk (maar blijkbaar niet: tenslotte) een beslissing gevallen is. Zij bestond uit het in 1947 door de Assemblee aanvaarde compromis van de verdeling van het land. Alles, wat er daarna aan betreurenswaardigs gebeurd is, is het gevolg van de verwerping door de Arabieren van dat compromis, het vluchtelingenprobleem niet uitgezonderd.

In 1948 was de vrede te verkrijgen en nadien nog iedere dag. Zij hebben niet gewild, en het is hun van kwaad tot erger vergaan. Thans beklagen zij zich, en zoeken zij sympathieën. Zij vinden die en verdienen die ook. Maar niet in de vorm waarin hun die geboden worden. Niet in de naar-de-mondpraterij van de Heer Brugman en de zijnen. Het gaat niet aan, dat twintig jaar na 1947, nu de formele rechtstitel van Israel door de arbeid van Israel materiële inhoud gekregen heeft, dreigementen van vernietiging en uitroeiing op welke directe of indirecte, rechtstreekse of zijdelingse, openlijke of verhulde wijze dan ook, steun genieten. Zeker niet door mensen die, teneinde hun beschavingsniveau te demonstreren, voorgeven ‘genuanceerd te denken’, maar in werkelijkheid niets anders doen dan hun gevoelens naar de overkant hunner tegenstanders te verplaatsen. En nog veel minder, als ze niets anders te bieden hebben dan de eenzijdige, en bovendien oudbakken en beschimmelde argumenten, waarvan we in de loop van meer dan een halve eeuw oververzadigd zijn geraakt.

Er is zeker een uitweg uit de impasse nodig. Een opening van zaken, die het perspectief biedt van een Arabisch nationalisme ter oplossing van de Arabische problematiek, naast, en niet in de plaats van, een joods nationalisme ter oplossing van het joodse vraagstuk. Het heeft genoeg ten hemel geschreeuwd en het antwoord, dat het ten langen leste ontvangen heeft, heeft het waarlijk meer dan voldoende verdiend. Niet straffeloos wordt dit in de waagschaal gesteld. Niet straffeloos voor de hele wereld.

En daarom juist is de openbare mening zo belangrijk en is het niet veel meer dan een dwaasheid elkaar om de oren te slaan met verwijten als ‘emotionaliteit’ of verwaandheden als ‘genuanceerd denken’. Niet op een van beide, maar op beider richting komt het aan.

Een richting die naar de uitweg wijst van het compromis, en de onderwerping van de een aan de ander afwijst. Die uitweg is mogelijk als men tenminste niet in de categorieën denkt van Brugman. Israel voorstellen als de op macht beluste rover en de Arabieren aanraden zich daarbij op opportuniteitsgronden neer te leggen, vindt bij geen van beide partijen gehoor. Gij zult zo genuanceerd moeten denken en Uwe gevoelens zo moeten sublimeren, dat Gij Israel niet langer als een indringer in de wereld of als een ‘onding’ beschouwt, maar hem zijn rechtmatig aandeel onder de zon toekent. En pas als de Arabieren en hun vrienden dat doen, kunnen we verder praten.

Israel, 17 september 1967.

Antwoord

Dit weerwoord van de Heer Herzberg is - om een woord te bezigen dat hij in spottende zin gebruikt naar aanleiding van mijn betoog, met gebruikmaking van de welbekende retorische truc van de herhaling - wat al te ‘genuanceerd’. Het is de genuanceerdheid van het zwart wit praten en het volgende ogenblik dit wit weer zwart. Ik houd niet van een dergelijke schemerige redenering; dan is mij de emotionaliteit nog liever.

De Heer Herzberg begint bijvoorbeeld met te stellen dat niemand over het Palestinaprobleem kan praten zonder vooringenomenheid voor een van beide partijen. In de redelijkheid van de argumenten die men dan bezigt heeft hij geen vertrouwen en volgens hem bestaat er in de politiek geen recht of onrecht. Maar een ogenblik later adstrueert hij het Joodse standpunt wel degelijk met een - overigens ondeugdelijk - argument, namelijk de verbondenheid van de Joodse cultuur met Israel als territoriaal begrip. En weer even later wordt aangenomen dat de Joden het recht hebben om in Israel een staat te stichten, met een even ondeugdelijk beroep op rechten voortgekomen uit de Balfourverklaring (die alleen sprak van een Joods tehuis) en de besluiten van San Remo. Een dergelijke manier van betogen geeft mij een draaierig gevoel.

Bovendien insinueert de Heer Herzberg dat ik ook vooringenomen zou zijn ten opzichte van de Arabieren en dat ik mijn redenering mijnerzijds daaraan heb aangepast. Laat ik hem uit de droom helpen: mijn standpunt wordt niet bepaald door sympathie of antipathie. In 1948, toen Israel werd uitgeroepen, was ik evenals mijn meeste landgenoten vagelijk pro-Joods. Ik vergelijk de Joden ook niet met piraten, want ik weet wel dat zij van hun recht overtuigd zijn, wat een piraat nu juist niet is. Maar er is meer kwaad gesticht door idealistische veroveraars dan door piraten. Zelfs een kolonialistische verovering was de Palestijnen liever geweest dan de Joodse van nu. Want nu zijn zij hun land kwijt, en zij die er zijn gebleven wonen er in een vreemd land, met een vreemde taal, en zij worden er alleen als tweede-rangsburgers geduld. Niet voor niets heeft Israel na de laatste oorlog zijn toezegging om enige honderdduizenden Palestijnen te laten terugkeren naar West-Jordanië niet gestand gedaan. De Palestijnen zijn niet gewenst in een land dat eens het hunne was.

Ik zie de redelijkheid van het Arabische standpunt in, maar heus niet uit een sympathie voor de cultuur van de Arabieren. Wat is deze cultuur trouwens? De islamitische cultuur die Arabisch als voertaal had was meer dan alleen de cultuur van de Arabieren, en hun moderne cultuur heeft een zeer beperkte betekenis. En als ik het recht van de Joden ontken om na 2000 jaar terug te keren op grond van een beschaving, die verbonden zou zijn met Israel als geografisch begrip, dan weet ik wat ik doe. Ik zie die cultuur namelijk niet. Zeker, er bestond een Joodse godsdienst met een tempeldienst in Jeruzalem zoals ons die in de Bijbel wordt overgeleverd. Er is ook een Joodse cultuur in ballingschap, voornamelijk literair en godsdienstig, waarvan juist in onze tijd de betekenis zeer afgenomen is. De grote Joden van onze tijd, Marx, Einstein, Freud, echter zijn geen

[p. 27]

dragers van een specifiek Joodse cultuur maar van een algemeen Westerse.

Het misleidende in betogen als dat van de Heer Herzberg is de schijnbaar genereuze instelling die men zo vaak bij Zionisten aantreft. Enerzijds hebben zij de Palestijnse Arabieren verdreven en op de vlucht gejaagd, en anderzijds verklaren zij vol ‘begrip’ te zijn voor het Arabische standpunt en het Arabische nationalisme. Welnu, dit is een ‘begrip’ waar ik niets om geef en dat mij eerlijk gezegd nogal glibberig voorkomt. Want het gaat niet om een strijd tussen twee ideologieën, twee gedachtenstelsels, wereldverklaringen of wat dies meer zij, die men kan ‘begrijpen’, zonder verdere consequenties. Het is veel eenvoudiger: een volk dat zijn land kwijt is en een volk, althans een groep, die dat land heeft veroverd. Het ‘begrip’ van de Heer Herzberg en de zijnen voor de Arabieren en het Arabische standpunt is niet veel meer of minder dan hypocrisie.

Het gaat namelijk niet op dat, omdat de Palestijnen een onderdeel vormen van het Arabische volk van 70 miljoen, er bij die 70 miljoen best plaats moet zijn voor twee miljoen Joden (overigens streeft de Joodse staat naar de terugkeer van alle 12 miljoen Joden). Want de Palestijnen zijn aan Palestina gehecht en willen er blijven, of zij nu wel of niet deel uitmaken van dit groter Arabisch verband. Op die manier zou men de Friezen ook wel uit Friesland kunnen zetten, met als argument dat er bij die 12 miljoen Nederlanders best plaats voor hen elders is!

Zo verdraait ook de Heer Herzberg mijn vergelijking van het huis en de indringer. Het gaat hier heus niet om een huiseigenaar, die zes paleizen heeft en een arme sloeber niet in een daarvan heeft willen laten wonen. Het gaat om de bewoner-eigenaar niet van zes paleizen, maar van een bescheiden huisje, waar hij het goed wonen vond. Nu zijn de Palestijnen eruit gezet, of er uit gevlucht, en zij willen er nog steeds weer terug, zelfs na 20 jaar nog, waarover de Heer Herzberg zich verwondert die na 2000 jaar het Joodse volk rustig laat terugkeren. Het is de Palestijnen nog niet gelukt, maar zij houden vol. Verstandig is het misschien niet, maar ik kan er wel inkomen.

J. Brugman