Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor literatuur en politiek vierde jaargang · nummer 168 · 22 augustus 1962

De vlaggen uit

Vergeleken bij de verwachtingen van hen, die het niet met de Nederlandse Nieuw-Guineapolitiek eens waren omdat die in het nadeel van alle betrokken partijen werkte, is het accoord een verrassend goede afloop na de misère. Zij hebben alle reden om drie vlaggen uit te steken. In de eerste plaats de Amerikaanse. Het is de Amerikaanse regering gelukt het Nederlandse kabinet eindelijk van het heilloze, anti-Indonesische pad af te brengen, het irreële recht op zelfbeschikking voor de Papoea's, dat Nederland had bedacht en gecultiveerd als wapen in de laatste fase van de strijd tegen de Indonesiërs, om te zetten in een reëel, namelijk door Indonesië erkend recht, en de Indonesische regering zover te krijgen dat zij haar eis van onvoorwaardelijke bestuursoverdracht heeft laten vallen. De tweede vlag die in deze dagen ieder Nederlands huis zou sieren is die van de Verenigde Naties: de VN bewijst zijn nut als instrument voor bemiddeling, zowel tijdens de onderhandelingen als bij de bufferperiode die nu op komst is. De derde vlag is de Nederlandse omdat wij blij mogen zijn, dat een oorlogstoestand die vooral te wijten was aan Nederlandse, koloniaal geïnfecteerde halsstarrigheid voorbij is. De Nederlandse regering heeft een aantal mensen gedwongen hun leven te riskeren bij het verzet tegen de rechtmatige Indonesische aanspraak op het resterende, onovergedragen deel van het gebied dat vroeger Nederlands Indië vormde. Die mensen kunnen nu, schandelijk genoeg op een paar na, heelhuids terugkomen in het land waar zij thuis horen.

Er wordt hier veel geklaagd over Amerika dat Nederland in de steek gelaten zou hebben. De Nederlandse regering wekte na het accoord de indruk dat zij de overeenkomst, waarin het zelfbeschikkingsrecht van de Papoea's in extenso wordt omschreven en door Indonesië erkend, niet ondertekend zou hebben, wanneer de bondgenoten beloofd hadden ons te helpen bij het gevecht tegen de Indonesiërs. Maar waar zou dat gevecht dan om gegaan zijn?

[p. 2]

Niet meer om het recht op zelfbeschikking van de Papoea's door Indonesië erkend te krijgen, blijkbaar, maar uitsluitend om ons bestuur over Nieuw-Guinea te kunnen voortzetten en de Papoea's op zijn Nederlands te kunnen opvoeden. De bondgenoten, en dan vooral Amerika, zijn wel vriendelijk maar niet gek.

Er is een tijd geweest, in 1949, dat ook de V.S. het beter vonden, uit strategische overwegingen, dat Nieuw-Guinea Nederlands gebied bleef, maar die tijd is lang voorbij. De voornaamste reden voor Amerika om zijn standpunt, dat zich de laatste jaren, voor iedereen zichtbaar, ontwikkeld heeft van pro-Nederlands tot neutraal, niet geheel te doen omslaan in steun voor Indonesië, was de zelfbeschikking voor de Papoea's Men stond voor een dilemma: de Indonesische aanspraken op een gebied dat tot 1949 ook bij Indië hoorde en van Djakarta/Batavia uit bestuurd werd, waren rechtmatig; de aanspraken van de bevolking op zelfstandigheid waren dat ook. Het anti-koloniale begrip zelfbeschikking zal misschien de Amerikanen wat schijnheilig in de oren geklonken hebben, omdat het het enige argument was waarmee een oud-koloniale Europese macht een deel van zijn oud-koloniale positie in Aziëintact probeerde te houden, maar niettemin. Daar speelde doorheen dat de Amerikaanse regering, althans onder Kennedy, niet alleen begrip had voor Indonesië's gebiedsclaim, maar ook ongerust werd over de toenemende invloed van Rusland en China in Indonesië en van de Indonesische communistische partij. De communisten profiteerden van het Nieuw-Guinea-conflict en van de slechte economische toestand in het land (die weer nauw samenhing met de poging Nieuw-Guinea te bemachtigen). Onder de Eisenhower-administratie was het nog een Amerikaanse gewoonte de communisten in Azië te bestrijden door reactionaire onpopulaire elementen in de Aziatische landen te steunen. Nederland was zo'n element in de Indonesische archipel. Onder president Kennedy kwam men steeds

meer tot het inzicht dat erkenning en steun van de niet pro-Westerse maar ook niet pro-communistische populaire nationalisten, zoals president Soekarno, een betere politiek is.

Dat inzicht heeft ertoe geleid dat de Verenigde Staten zich actief met het geschil zijn gaan bemoeien om uit te zoeken in hoeverre de twee partijen zich in onredelijkheid hadden vastgebeten, en wat daar aan te doen was. De Amerikaanse regering is bereid Indonesië economische hulp te geven. Die bereidheid komt voort uit de Marshall-traditie - Amerika heeft belang bij welvarende andere landen, niet bij noodlijdende - die tegen niemand gericht is, en uit de overtuiging dat economische hulpverlening het beste middel is om communistische invloedsvergroting tegen te gaan. Die hulp valt zowel politiek als economisch in een bodemloze put, zolang het Nieuw-Guinea-conflict doorduurt. Politiek: de Nederlandse vasthoudendheid speelde de communisten in de kaart door het wantrouwen en de nationalistische verontwaardiging tegenover het Westen op peil te houden. Economisch: de inspanning om Nieuw-Guinea van Nederland los te krijgen kostte Indonesië veel geld.

De enige zware factor op de andere kant van de weegschaal was voor de Amerikanen het belang van de Papoea's. Niet het belang van Nederland, want wij hadden geen enkel belang bij het behoud van Nieuw-Guinea, zoals ook prof. de Quay in zijn toespraak op de accoordavond nog eens met zoveel woorden vaststelde. Het pleit voor de Amerikaanse regering, en vooral ook voor de persoon van Ellsworth Bunker die meer bleek te zijn dan alleen maar een spreekbuis van het State Department, dat bij de onderhandelingen met Indonesië over de overdracht dit Papoea-belang met zoveel nadruk en succes is verdedigd. Het blijft de vraag of Nieuw-Guinea en de Papoea's gediend zijn bij zelfstandigheid na 1969, maar als men ervan uitgaat dat de Papoea's dat zelf maar moeten uitmaken, is het een mooi resultaat dat Amerika erin geslaagd is Indonesië tot deze belofte - niet zo maar vaag, maar tot in details uitgewerkt - te bewegen.

Het blijft speculatie, maar het is waarschijnlijk dat Indonesië deze toezegging alleen heeft gedaan omdat daar de belofte van meer Amerikaanse steun tegenover stond, en omdat de economische crisis in eigen land de Indonesische regering ertoe dwong deze steun, met de voorwaarde, te accepteren. Het kan ook zijn dat Soekarno en de Indonesiërs meer hechten aan het idee

[p. 3]

van de nationale eenheid dan aan het eeuwigdurende bezit van Nieuw-Guinea en de blijvende zorg voor de Papoea's. Nu het doel van de eenheid is bereikt, nu Nederland als besturende macht geheel verdreven is, is het niet ondenkbaar dat het de Indonesische regering en bevolking betrekkelijk onverschillig laat of de 700.000 Papoea's in 1969 zullen besluiten wel of niet deel van Indonesië te blijven uitmaken. Maar hoe dat ook zit, het is de Amerikaanse pressie op Indonesië geweest die voor de Papoea's onder Indonesisch bestuur maximale kansen op zelfbeschikking geschapen heeft.

Zelfs minister Luns moest in het televisieinterview toegeven, dat de Indonesiërs meer concessies hebben gedaan dan zij bij vroegere formele en informele contacten met Nederland van plan leken te zijn. Hij voerde dat aan ter verdediging van de Nederlandse goedkeuring van het accoord, maar het is toch wel merkwaardig: door het wegvallen van de steun der bondgenoten, zeggen De Quay en Luns, door de steeds duidelijker militaire dreiging van Indonesië werd Nederland steeds machtelozer. Maar wat komt er tenslotte uit de bus? Een accoord waarbij de Indonesiërs meer zelfstandigheidsrechten aan de Papoea's toekennen dan zij tot dusver van plan leken, meer ook dan enige andere bevolkingsgroep binnen de Indonesische republiek bezit.

Nederland heeft het zelfbeschikkingsrecht bedacht en er de Papoea's warm voor gemaakt, niet omdat wij zulke fervente voorstanders zijn van zelfbeschikking voor koloniaal geregeerde volken, maar omdat wij een excuus nodig hadden om ons zo lang mogelijk tegenover Indonesië staande te houden. Dat was tegenover de Papoea's niet zo mooi: de Nederlandse regering deed een belofte terwijl zij de macht - en jarenlang zelfs ook de wil - miste om die belofte waar te maken. Amerika heeft een trieste afloop voor Nederland - een verloren oorlog - en voor de Papoea's - een uitzichtloze onderwerping - weten te voorkomen door Indonesië zover te brengen dat het de Nederlandse belofte overnam. Toen het de Amerikanen duidelijk werd dat Indonesië, om welke reden dan ook, bereid was de zelfbeschikking in een accoord op te nemen, was er voor hen geen reden meer Nederland te blijven steunen of zelfs maar neutraal te blijven. Dat was het ogenblik waarop de Nederlandse regering zich verraden voelde - zonder het te zijn.

Toch is er uit dit misplaatste gevoel van bedrogen te zijn waarschijnlijk nog wat goeds tevoorschijn gekomen, dank zij de overredingskunsten van ambassadeur Van Royen. Hij heeft de Nederlandse regering blijkbaar weten te overtuigen dat het nieuwe standpunt van de Amerikaanse regering elk verder verzet zinloos maakte. En hij heeft tegen de Amerikaanse vertegenwoordigers gezegd, mag men aannemen, dat Nederland zich dan wel, onder protest en vol wantrouwen tegenover Indonesië, in de onvermijdelijke overdracht zou schikken, maar er daar tegenover toch op rekende dat Amerika bij de onderhandelingen al zijn invloed op Indonesië zou gebruiken om een zo gunstig mogelijke regeling voor de Papoea's onder Indonesisch bestuur uit het vuur te slepen. Dat is gebeurd, dus zeker niet in de eerste plaats omdat wij dat zo

[p. 4]

graag wilden maar misschien toch ook wel een beetje daarom: de Amerikanen vinden ons tenslotte aardig en zij willen ons graag een plezier doen, zeker wanneer wij allemaal sippe gezichten zetten en roepen dat het Amerika zijn schuld is; op voorwaarde tenminste dat wij hen niet onhandig voor de voeten lopen in Zuid-Oost Azië waar zoveel belangrijker zaken op het spel staan dan de Nederlandse verongelijktheid.

Dat Amerikaanse belang bij een nietcommunistisch Zuid-Oost Azië is ook het onze. De schamperheid waarmee hier gepraat wordt over de Amerikaanse poging om de communistische invloed in Indonesië tegen te gaan door het land economische steun te geven is even misplaatst als het geweeklaag dat Amerika zijn trouwe Natopartner niet aanhoudend over de bol strijkt. Wij zitten niet in de Nato omdat Amerika dat zo graag wil.

Het is een geluk geweest, dat minister Luns niet zelf in Washington onderhandeld heeft, want hij zou de zaak op het laatste ogenblik waarschijnlijk nog bedorven hebben. Maar het is ook ridicuul: de minister, die jaar in jaar uit de wereld rondreist om steun voor zijn Nieuw-Guinea-politiek te krijgen, die zich heeft opgeworpen tot kampioen der zelfbeschikking voor de Papoea's, die steeds bij terugkomst op Schiphol de wachtenden toeriep dat hij zeer tevreden was over wat hij bereikt had - die minister blijft op het moment suprême thuis zitten, mokkend of gemuilkorfd, waarschijnlijk beide. Bij de gelegenheid dat er werkelijk iets voor de Papoea's gedaan kon worden, namelijk in overleg met degenen die hun toekomstige bestuurders zullen zijn, liet hij de onderhandelingen over aan zijn ambassadeur in Washington. Dat geeft aan hoe weinig hem het lot der Papoea's heeft kunnen schelen, hoezeer voor hem het conflict meer een kwestie was van prestige, van dwarsbomen en gedwarsboomd worden, dan van de wens om van Nieuw-Guinea een land met een zo rooskleurig mogelijke toekomst te maken.

Minister Luns wordt nu door velen als een wat zielige, of zelfs tragische, figuur beschouwd, een man tegen wie men in het uur van het demasqué roept ‘Excellentie, laat je niet kisten’, zoals vorige week op het Binnenhof iemand deed; alsof wij met 5-1 achterstonden tegen België. Die toeschouwer gaf wel goed de mentaliteit weer, waaraan Luns zijn populariteit te danken had en waarmee hij zelf zijn beleid voerde; de vraag was voor hem niet wie van beide partijen het meeste recht van spreken had, bij welke oplossing het belang van Nederland en dat van de Papoea's het meeste gediend zouden zijn, maar uitsluitend of Luns en Nederland zich niet zouden laten kisten door die jongens uit het oerwoud of door die halfzachte, perfide barbaren in Washington. Nu het zover is, nu er, door een samenloop van omstandigheden, een accoord tevoorschijn is gekomen dat voor de Papoea's meer uitzicht biedt dan de laatste jaren waarschijnlijk leek, nu voelen de ‘capitulatie’-schreeuwers zich niet beschaamd, zoals zij beweren, maar gegrepen en nijdig, omdat zij verloren hebben.

Die verliezersrancune en het gevoel dat Nederlanders toch eigenlijk beter, fatsoenlijker, geciviliseerder en intelligenter zijn dan Indonesiërs, zullen wij eerst kwijt moeten raken - dat wil dus zeggen de mensen die met die rancune en dat gevoel rondlopen in posities waar zij kwaad kunnen, zoals het ministerschap van buitenlandse zaken - voordat het zin heeft van de nieuwe Nederlands-Indonesische betrekkingen iets goeds te verwachten. Wat het zelfbeschikkingsrecht van de Papoea's aangaat: hoe minder Nederland Indonesië aan die vooral door Amerika en de VN verkregen belofte herinnert, hoe groter de kans is dat er in de komende jaren iets van terecht komt. Het is voor de Papoea's te hopen dat hun leidende figuren zo verstandig zullen zijn aansluiting bij Indonesië te propageren, met regionale autonomie. Wat de Nederlandse regering over een paar maanden waarschijnlijk wèl kan doen, wanneer de gemoederen tijdens de VN-interimperiode tenminste wat afkoelen, en wanneer het aanbod niet op een koloniale manier gepresenteerd wordt, is: Indonesië voorstellen dat wij de komende jaren een behoorlijk bedrag lenen of schenken ten behoeve van de ontwikkeling van Nieuw-Guinea.

K.L. Poll