De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

‘Blücher in Briefen’.

De Duitschers beschouwen den tegenwoordigen oorlog als een soort ‘bevrijdingsoorlog’, iets dergelijks als den strijd tegen Frankrijk in 1813 en 1814. Toen ging er een tijd van tegenspoed en nederlagen aan vooraf, terwijl Duitschland nu zelf toegeslagen heeft, juist om dat nare tijdperk, dat aan 1813 voorafging te voorkomen.

Het is daarom zeer goed te begrijpen, dat de Pruisische held, Blücher, nog meer populair is dan ooit te voren. De correspondentie van Blücher wordt gelezen en herlezen en ieder leest daarin allerlei specifiek edele Pruisische, of beter Duitsche eigenschappen. Niemand zal tegenspreken dat Blücher inderdaad een dapper man was, iemand aan wien het geheele Duitschland zeer veel te danken heeft. Een groot veldoverste is hij nooit geweest. Wolseley spreekt over hem in zijn werk: ‘Le déclin et la chute de Napoléon’ als ‘ignorant de la science de la guerre, avec une audace irréfléchie’. Zeldzaam juist teekende Wolseley met die enkele woorden den generaal Blücher. Wij weten hoe hij in de slagen bij Auerstädt, Lützen, Bautzen, de Katzbach, Leipzig, La Rothière, Vauchamps, Parys, Ligny en Waterloo blijken gaf van die ‘audace irréfléchie’.

Natuurlijk wordt dat door de Duitsche geschiedschrijvers anders beoordeeld, te meer omdat de eindresultaten voor Blücher gunstig waren. Hij overwon toch aan den Katzbach, bij Leipzig en bij Waterloo, en droeg vooral door zijn optreden bij Waterloo het meeste bij tot den val van Napoleon.

Zijn brieven worden in den laatsten tijd echter ook vooral als voorbeeld aangehaald van den krijgsman, die midden in het slaggewoel steeds aan zijn vrouw denkt en haar van alles op de hoogte houdt. Inderdaad deed hij dit. Zijn brieven aan zijn vrouw worden in verscheidene geschiedkundige werken geciteerd. Het zijn als het ware berichten van den Grooten generalen staf, met dat verschil dat er boven staat ‘Lieve Maaltje’ en voor zijn onderteekening, Blücher, ook een of ander vriendelijk woord. De Duitschers beschouwen die brieven echter als voorbeeld voor het goede (Duitsche) huwe-

[p. 459]

lijksleven, en enkele Hollandsche bladen zijn het met die opvatting eens. De Haagsche Post bijv. deelt in haar rubriek, ‘Hare Majesteit de Vrouw’ mede hoe uit die brieven blijkt, dat ‘de krijgsman kracht en hoop vond in de gedachte aan de levensgezellin’.

Hoe oneindig veel meer is die opvatting de juiste, als men de brieven van Napoleon aan Joséphine de Beauharnais naleest.

Als men op dat verschil wijst, dan moet erkend worden dat Maaltje van Blücher, Amalie von Colomb, diens tweede vrouw was en tevens dat Blücher ondanks diens moed en voortvarendheid in de Duitsche bevrijdingsoorlogen, toch een oud man was. Herinneren wij hiertoe slechts aan de door Müffling in zijn ‘Aus meinem Leben’ medegedeelde uiting van generaal Langeron na den slag bij Laon toen Blücher’ malade, sans forces et sans volonté’, was. Langeron riep toen uit: ‘Pour Dieu! quoi qu'il arrive, emportons ce cadavre avec nous!’ Die vriendelijke woorden betreffende Blücher hielden rekening met het feit dat Blücher zoo lang hij slechts leefde, de tegen elkander vijandig gezinde Russen en Pruisen bij elkander hield.

Napoleon ontmoette Joséphine voor het eerst bij Madame Tallien en werd onmiddelijk verliefd op haar, ‘dans toute l'ètendue du mot, dans toute la force de sa plus grande acception’, zegt Marmont. Joséphine was de eerste liefde van Napoleon. Joséphine van haar kant was minder verliefd en waarschijnlijk heeft zij wel aan haar vriend Barras gevraagd of Napoleon het opperbevel zou krijgen over het leger van Italië. Even onwaar als het mooie verhaaltje, dat Napoleon met haar in kennis kwam, doordien Eugenius de Beauharnais hem den degen van zijn vader terug vroeg, is het praatje, dat Napoleon protectie zocht en daarom met de vriendin van Barras trouwde. Napoleon trouwde uit liefde, niet uit berekening. Toen reeds voelde hij, dat hij geen protectie noodig had en zeide o.a. tot Joséphine: ‘Mon épée est à mon côté, et avec elle j'irai loin’. Joséphine was volstrekt niet ingenomen met datgene wat zij noemde ‘cette assurance ridicule’. Maar toch had zij vertrouwen in de toekomst van Napoleon, wànt van haar kant was het huwelijk met Napoleon wel een ‘mariage de raison’.

Twee dagen na zijn huwelijk vertrok Napoleon met Junot naar het leger van Italië. Men weet hoe Napoleon met dat leger wonderen verricht heeft, dat leger waarvan hij zeide: ‘la patrie vous doit beaucoup et ne peut rien vous donner’.

Terwijl hij dat leger in alle opzichten reorganiseeren moest om het geschikt te maken voor zijn plannen, was zijn vrouw hem geen oogenblik uit de gedachte. Marmont zegt, dat terwijl Napoleon's geest geheel en al ingenomen was met zijn toekomstplannen, hij toch nog tijd wist te vinden om andere gevoelens te doen spreken, ‘il pensait sans cesse à sa femme.’ Hij schreef haar enkele dagen na zijn vertrek: ‘Chaque instant m'éloigne de toi, adorable amie, et à chaque instant je trouve moins de force pour supporter d'être éloigné de toi.. Tu es l'objet perpétuel de ma pensée; mon imagination s'épuisse à chercher ce que tu fais. Ecris-moi, ma tendre amie, et bien longuement, et reçois les mille et un baisers de l'amour le plus tendre et le plus vrai.’

Terwijl hij de bekende grootsche wapenfeiten verricht schrijft hij haar voortdurend en vraagt haar bij hem te komen. Joséphine vond het leven te Parijs als de gevierde vrouw van Napoleon, den held van Italië, veel aardiger dan een samenzijn met hem in Italië en bleef waar zij was. Over zijn billijk verlangen zijn vrouw bij hem te zien wist zij slechts te zeggen: ‘Il est drôle, ce Bonaparte.’

Het viel al haar vrienden op, dat zij zoo onverschillig voor haar man wras. Bekend is, dat een harer vrienden, Bailleul, die haar daarover eens onderhield, tot antwoord kreeg: Oui, je crois Bonaparte un fort brave homme.’

Als hij eenige dagen zonder brief van haar is, denkt hij dat Joséphine ziek is.

Hij schrijft haar dan: ‘Si elle est dangereuse, je t'en préviens, je pars de suite pour Paris.’

En ook lezen wij van hem: ‘Ma bonne amie, aie soin de me dire que tu es convaincue que je t'aime au delà, de tout ce qu'il est possible d'imaginer; que tu es persuadée que tous mes instants te sont consacrés, que jamais il ne m'est venu l'idée de penser à une autre femme; qu'elles sont toutes à mes yeux sans grâce, sans beauté et sans esprit.’

Joséphine heeft er wel voor gezorgd, dat Napoleon eindelijk ook oog kreeg voor andere vrouwen, zoo zelfs, dat men een boek heeft kunnen schrijven over ‘Napoléon et les femmes’.

Toen Joséphine eindelijk geen uitvlucht meer wist om in Parijs te blijven, ging zij 24 Juni 1796 met Junot en Murat mede naar Milaan. Napoleon was in de wolken, zij

[p. 460]

‘sanglotait comme si elle allait au supplice’, zegt Arnault.

Na het korte samenzijn in Milaan volgen de brieven van Napoleon elkander snel op, en allen zijn even hartelijk en verliefd van aard. En dat, niettegenstaande de dagen in Milaan hem de oogen wel eenigszins geopend hebben. Zoo schreef hij in een zijner brieven: ‘Mille baisers aussi brûlants que tu es froide.’ Toch schreef hij haar den volgenden dag weer: ‘Il y a deux jours que je suis sans lettre de toi. Voilà trente fois aujourd'hui que je me suis fait cette observation: tu sens que cela est bien triste.’

Wederom twee dagen later schrijft hij dat hij naar Verona vertrekt om vandaar over Mantoua naar Milaan te gaan, waar hij haar hoopt te ontmoeten, ‘pour ne plus me quitter. Adieu, belle et bonne, toute nonpareille, toute divine; mille baisers nouveaux.’

Ondanks zijn brieven, ondanks zijn heldendaden wordt Joséphine hoe langer hoe onverschilliger. Steeds treft men in Napoleon's brieven passages als deze: ‘Trois jours sans lettres de toi; je t'ai cependant écrit plusieurs fois.’

Als Napoleon eenige dagen later haar mededeelt dat Wurmser als eenig redmiddel overblijft zich te laten opsluiten in Mantoua, en dat de Republiek nu meester is over Italië en Tirol, eindigt hij dat schrijven met: ‘Sous peu de jours, nous nous verrons; c'est la plus douce récompense de mes labeurs et de mes peines. Mille baisers ardents et bien amoureux’.

In zijn brief van 24 November 1796 schreef hij: ‘Tout va bien, Wurmser a été battu sous Mantoue. Il ne manque á ton mari que l'amour de Joséphine pour être heureux.’

Dat geluk werd hem ten deel, maar te laat. Toen Napoleon zelf onverschillig voor Joséphine was geworden begreep zij wat zij in hem verloor, en begon zij pas van hem te houden. Tot dien tijd gaf zij de voorkeur aan allerlei onbeteekenende officiertjes boven haar man. Napoleon was niet gelukkig in de keuze zijner echtgenooten. Later moest hij ondervinden, dat Maria Louisa een Neipperg boven hem stelde.

Gedurende zijn verblijf in Egypte vernam Napoleon dat Joséphine de vriendschap hernieuwd had met een gewezen huzaren-officier Hippolyte Charles. Dit gaf den laatsten stoot aan zijn vereering en liefde voor haar en had tot direkt gevolg dat hij in Egypte zich sterk aangetrokken gevoelde tot Paulina Fourès, de vrouw van een officier der jagers, welke dame daarom door de soldaten genoemd werd ‘Notre Souveraine de l'Orient.’

Reeds toen dacht Napoleon aan echtscheiding, maar kwam er niet toe uit een gevoel van piëteit tegenover haar, die hij zoozeer bemind had. Later kwam de echtscheiding toch, maar om politieke redenen. Ware Joséphine van den aanvang af voor Napoleon de liefhebbende vrouw geweest, die zij had moeten zijn, dan zou Napoleon nooit van haar gescheiden zijn. Nooit ware dan het voor Frankrijk ongelukkige verbond met Oostenrijk gesloten en de wereldgeschiedenis had een geheel andere loop gehad. Bij het ‘waarom?’ in de Napoleontische geschiedenis is het ook: ‘cherchez la femme’.

Vanaf dien tijd veranderen de brieven van Napoleon van karakter, zij worden meer gelijk aan die van Blücher. Alleen weidde hij niet zoo uit over de door hem doorleefde geschiedkundige gebeurtenissen. Zijn brieven verraden nog steeds groote zorg voor de gezondheid en het geluk van zijn vrouw. Zoo lezen wij in een zijner brieven uit Duitschland: ‘Paris achèvera de te rendre la gaieté et le repos, le retour de tes habitudes, la santé’.

Het opmerkelijke van zijn brieven aan haar is ook, dat Napoleon niet tracht mooi te schrijven. Geen enkele zijner brieven doet denken aan de prachtige stijl van zijn proclamaties en ultimata. Het zijn hartelijke maar zeer gewoon geschreven brieven.

Na zijn teleurstellingen wat zijn huwelijk betreft bleef Napoleon een zeer goed echtgenoot. Thibaudeau zeide: ‘Une fois appaisées les querelles des premières années, c'était en tout un trés bon ménage.’ Daarbij kwam, dat hij de kinderen van Joséphine geheel als zijn eigen kinderen behandelde, hij was een vader voor de kinderen van zijn vrouw zegt Thibaudeau en ‘il en avait toute la tendresse.’ De eenige vrouw, die Napoleon op zijn levensweg ontmoet heeft, die hem waard was, is de schoone Gravin Maria Walewska. Zij was een der weinigen, die hem ook in tegenspoed trouw bleef en hem gedurende zijn verblijf te Elba met hun zoontje kwam bezoeken.

Niettegenstaande zijn verdwenen liefde voor Joséphine viel het scheiden hem later toch zeer moeilijk en was werkelijk de eenige reden daarvan, dat hij een zoon moest hebben voor de bevestiging van zijn dynastie en van de macht van Frankrijk. Ook na zijn

[p. 461]

huwelijk met Maria Louisa bleef hij vriendschappelijke betrekking met Joséphine onderhouden en zijn brieven aan haar uit dien tijd zijn ook allen even lief en zorgzaam.

Napoleon was in ieder opzicht een goed huisvader, zoodat hij voor zijn tweede vrouw ook een zeer goede echtgenoot was.

Gedurende zijn verschrikkelijken strijd met geheel Europa na 1812, en zelfs in de treurige dagen van den inval in Frankrijk in 1814 heeft hij tijd en lust aan haar te schrijven en voor haar te zorgen. Zoo schreef hij in een zijner brieven in 1814: ‘Tenez gaie l'Impératrice, elle se meurt de consomption’.

Een zijner treffendste brieven is wel die aan Maria Louisa, geschreven voor zijn vertrek naar Elba. ‘Ma bonne amie, je pars pour coucher à Briare. Je partirai demain matin pour ne plus m'arrêter qu'à Saint-Tropez. J'espère que ta santé te soutiendra et que tu pourras venir me rejoindre.’

Ja, dat kon Maria Louisa wel, maar de Oostenrijksche Prinses, de Keizerin van Frankrijk was liever de maîtresse van een Neipperg en liet niets meer van zich hooren.

Toen Napoleon van Elba te Parijs terugkwam liet zij zich door Neipperg een brief dicteeren aan Metternich, waarin zij verklaarde geheel en al vreemd te zijn aan de plannen van Napoleon en zich onder de bescherming der Mogendheden te stellen.

Joséphine de Beauharnais is geen sympathieke figuur in de wereldgeschiedenis, maar zoo verachtelijk als Maria Louisa is zij zeker niet. Zij kon niet buiten emotie, moest flirten en pleizier hebben, maar nooit zou zij Napoleon in het ongeluk verlaten hebben.

Maar hoe dit zij, zeker is dat er geen beter en beminnenswaardiger echtgenoot te vinden was dan Napoleon en dat zijn brieven aan zijn vrouw het toonbeeld zijn van brieven van een man, die in de ernstigste omstandigheden, die al zijn tijd en energie in beslag nemen, toch tijd en lust weet te vinden, om zijn hart uit te storten aan haar, die hij boven alles lief heeft.

De brieven van Blücher aan zijn tweede vrouw zijn daarmede niet te vergelijken.

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.