De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

‘Waarom zoudt ge mij Uw meening niet eerlijk zeggen’.

Voor mevr. W.

Het is deze zin, dien ik schreef aan een anderen correspondent in het Lelie-nummer van 13 Jan. 1915 (no. 29), welke U zóó trof, dat gij er U door genoopt voelt ook Uwerzijds met Uw bezwaren tot mij te komen, onder aanhaling mijner dan volgende woorden: ‘Dat vind ik veel prettiger dan zwijgen’. - Welnu, laat me nu vóór alles zeggen, dat ge heel goed deedt aan dat besluit, en dat ik U dank voor Uw waardigen en vriendelijken toon. Juist om die reden wil ik U op deze plaats een afzonderlijk antwoord geven, omdat dit antwoord misschien ook voor anderen - die wèl zwijgen - zijn nut kan hebben.

- Ziet U eens, mijn waarde mevrouw, gij zijt reeds sedert jaren abonnee van de Lelie, omdat deze (ik citeer letterlijk) ‘Uw waardeering heeft voor mijn flink en eerlijk optreden, om mijn krachtige persoonlijkheid in een woord.’

Welnu, heeft het U dan in al die jaren, waarin gij die ‘krachtige persoonlijkheid’ hebt gewaardeerd, ook al waart ge het soms niet met haar eens, (gelijk gijzelve uitdrukkelijk getuìgt), nooit getroffen dat zij met hart en ziel, met vuur en overtuiging, met haar heele wezen, partij trok vóór elke zaak waarin ze anderen verongelijkt achtte? Is niet juist die moed, die durf, die innige overtuiging, het geheim-zelve der ‘krachtige persoonlijkheid’, die gij steeds hebt gewaardeerd?

En zie, thans breekt er een wereldgebeurtenis uit van zoo ingrijpenden, zoo vreeselijken, zoo ver-strekkenden aard als niemand onzer tot hiertoe nog ooit beleefde. Vindt gij het nu heusch, gegeven mijn ‘krachtige persoonlijkheid’, zoo vreemd dat ik ook dáárin eene uitgesproken opinie heb, eene besliste eerlijke opinie, en dat ik daarvoor getuig, en ervoor opkom, en ervoor lijd als het moet, even zooals ik dat doe voor de verongelijkte dieren, voor zoo menige andere zaak, waarover een ander zwijgt, of meepraat met de mode-opinie! Gij zijt het niet met mij eens. Dat doet er niet toe in dezen. Andere lezers weer zullen het niet eens zijn met mijn dierenliefde, weer andere niet met mijn geloof in zake bovenzinnelijke dingen, weer andere niet met mijn opvattingen over de dienstbodenquaestie, of over het ontgroenen, of over alcohol. Enz., Enz.

Nooit heb ik mij daaraan gestoord. Altijd heb ik eerlijk mijne meening gezegd, waarover ook, zonder aanzien der personen, en zonder vrees voor spot of smaad.

En thans zou ik kunnen zwijgen, zou ik kunnen onverschillig toeschouwster zijn van de grootste, de afschuwelijkste ellende die er geschiedt op de wereld? Denk zelve eens even na. Zoudt gij, - na mijn terugkomst uit Duitschland, waar ik getuige was van het uitbreken van den oorlog, waar ik-zelve alles heb meebeleefd van de stemming daar, - zoudt gij mij niet een laffeling hebben gevonden indien ik, bij mijn karakter, toen in Holland angstvallig had gezwegen (omdat hier de stemming dikwijls anti-Duitsch is), ten einde daardoor de meeste mijner abonné's naar den mond te praten. Zou die ‘krachtige persoonlijkheid’ - die U stééds achting en sympathie afdwong, - U dan niet bitter zijn tegengevallen? Nooit heb ik mijne meening in zake Duitschland anders voorgesteld dan als die zuiverpersoonlijke, welke een leek slechts kàn hebben waar het de geheimen der diplomatie geldt. Voor de rest echter acht ik het evenzeer mijn eerlijke plicht de leugens der pers over Duitschland te ontmaskeren als die

[p. 444]

van een bestuur van een dieren-asyl, of die van welken aard, of van wien ook, waaronder onschuldigen lijden, onversaagd en zonder aanziens des persoons aan te toonen.

Neutraliteit is iets anders dan kleurloosheid. Wat de wet onder het eerste verstaat, dat zal ik hebben te eerbiedigen. Maar voor de rest zou ik Anna de Savornin Lohman niet meer zijn, indien ik niet, - met al de kracht die in mij is, - bleef getuigen tegen elk onrecht, en elke leugen die ik zie dat de pers verspreidt, eendeels door middel van particuliere ongeteekende ‘brieven’ door anonymi, anderdeels door het weglaten van al die buitenlandsche berichten uit Fransche en Engelsche bladen, die op het karakter en het doen van het Fransche of Engelsche volk een leelijken kijk geven; terwijl diezelfde pers integendeel stelselmatig alles overneemt uit de Duitsche pers wat op den Duitschen volksaard een minder mooi licht werpt. - De gewone Hollander, gij-ook vermoedelijk, is niet, als ik, geabonneerd op Duitsche, Fransche en Engelsche couranten, en kan dus niet lezen en oordeelen voor zichzelven; hij of zij bepaalt zich tot een of twee Hollandsche dagbladen, en gelooft wat die hem voorpraten. Welnu, onze dagbladpers is voor een groot deel eenzijdig, in het beste geval uiterst voorzichtig. En ziedaar waarom ik mijne lezers telkens weder voorhoud andere onbekend-blijvende berichten, uitknipsels uit buitenlandsche bladen, die deze mijne beschuldiging der partijdigheid onzer pers bewijzen.

Den oorlog verafschuw ik (mijn artikel Vredes-gehuichel... en litteratuur no. 29 van 13 Jan., heeft U dat overtuigend bewezen); ik heb den moed, als geen ander in Nederland, openlijk te prediken dienstweigering, als het eenige radicale middel. Maar, de oorlog is er. En, wie hem nu ook maakte, in géén geval verdient de Duitsche natie, het Duitsche volk, die laffe verachtelijke houding, die een groot deel onzer pers ten hunnen opzichte aanneemt, uit pure jaloezie, broodnijd, in den zakkruiperij van Engeland en Frankrijk, en, nog veel erger, baatzuchtige redenen van financieelen aard. Om die reden trek ik de partij van het verongelijkte Duitsche volk, omdat het wordt aangevallen, en verongelijkt, en omdat ik van hen houd, en hen respecteer, en hen beschouw als met ons stamverwant, en omdat onze Koningin-Moeder - door het Ned. volk zoo hoog gesteld, - is een Duitsche prinses, evenzeer en even onwederspreekbaar als de Belgische Koningin dit is en dat blijft. Al zijn de eene en de andere, als volwassen vrouwen, door haar huwelijken, overgeplant naar vreemde hoven, en in vreemde landen, naar geboorte, bloed, opvoeding, zijn zij dóór en dóór en onvervalscht Duitsch. -

En ik herhaal, waar ik voor elke zaak die mij dierbaar is, steeds moedig partij durfde kiezen, zonder vrees of blaam, daar is het mij een raadsel hoe het U kan verwonderen, dat ik ook thans eene opinie, eene eigene, eerlijke, zelfstandige opinie bezit en uitspreek, waar het geldt de grootste ramp, en den grootsten gruwel dezer eeuw. - Indien ik die opinie niet had, of haar niet durfde uiten, dan zou ik niet meer zijn die ik ben, dan zou ik datgene hebben verloren wat gij in mij waardeert: mijn krachtige persoonlijkheid.

- O zeker, ware ik nu maar heftig-Engelsch of heftig-Fransch-gezind, dan viel ik in den smaak van de algemeenheid. Want, dat is hier op dit oogenblik veel méér de manier om in het gevlei te komen, dan door zich begaan te toonen met Duitschland's geïsoleerdheid en de leugens over die natie verspreid. Dat geef ik U volkomen toe. Maar ik heb nooit mijn opinie willen noch kunnen draaien of wenden naar gelang wat de mode meebrengt. Ik schreef het reeds vroeger in dit Blad; toen het mode was zich over den Transvaal-oorlog en Paul Krüger walgelijk-sentimenteel aan te stellen, (speciaal hier in den Haag), toen heb ik daaraan niet kunnen meedoen. Zeker, ik was verontwaardigd op Engeland, maar ik bleef kalm bij het geval, waar anderen zich mal opwonden. Toen de Russische Joden-vervolgingen hier te lande de geheele pers in beweging brachten, heb ik steeds mijn oordeel daaromtrent opgeschort, omdat ik over de zaak niet kon oordeelen naar eenzijdige, conventioneele berichten (dikwijls komende uit Israëlitische bronnen, want de meeste buiten- en binnenlandsche bladen staan onder Israëlitische finantieele invloeden). Thans weer brengt de mode mee om zoowel den Engelsch-Transvaalschen-oorlog als de Russische ‘barbaarschheid’ tegen de Joden gansch en al te vergeten, en geheel en al vóór de Bondgenooten te zijn. Mijnentwege. Het is voor mijn populariteit misschien jammer dat ik niet toevallig óók zóó denk, maar zus. Doch, ik denk nu eenmaal zus. En nu zou ik niet zijn die ik ben, indien ik mijne eerlijke innige overtuiging vóór mij hield uit laffen angst en menschenvrees, en ging schrijven in de Lelie over koetjes en kalfjes. - Begrijpt gij datzelve niet?

[p. 445]

Voor de rest wil ik slechts zeer kort op Uw vragen antwoorden, omdat die vragen onderwerpen gelden, die ik nu reeds duizend en eenmaal besprak in de Lelie, en waarover ieder zijn persoonlijke meening heeft, zoodat het vervelend wordt voor de lezers om steeds opnieuw hetzelfde te lezen. Daar is Uw beschouwing over Luik, enz. M.i. verwart gij, als de meeste vrouwen, hier geheel en al gevoel en verstand. Uit een gevoels-oogpunt moet ieder mensch zoowel de inname van Luik als het bombardement van Yarmouth of de belegering van Reims een gruwel vinden. Natuurlijk; juist daarom vind ik elken oorlog per-se een gruwel, en ben ik voor algemeene dienstweigering door alle natiën, waar het oorlogen geldt. Uit een verstands-oogpunt echter is de oorlog uitgebroken, en moet er dus een einde aan komen door bloed, en door overwinningen, en door gruwelen (want alle veldslagen en bombardementen komen op gruwelen neer). Welnu, dan spreekt het toch vanzelven, dat men de eene partij liever de overwinning gunt dan de andere, en dat men, nu de Duitschers eenmaal in België invielen, een zeer voorspoedigen veldtocht, enz., die tot een spoedigen vrede leidt, een betere oplossing vindt dan een over en weer blijven rondscharrelen, gelijk nu reeds maanden lang geschiedt, waarbij de winter, het leven in de loopgraven, enz., enz., nog tallooze slachtoffers méér maken, dan indien alles binnen enkele weken ware afgeloopen. (En het laatste had immers toch slechts alléén dan kunnen geschieden indien of de Duitschers, of de Bondgenooten, aanhoudend hadden gezegepraald). - Dan het Belgische Koningspaar! Ik heb met de Belgische bevolking het grootste medelijden. Niet met den Belgischen Koning, althans niet in eenig ander opzicht dan dat wat aangaat het medelijden dat elk mensch verdient, die het slachtoffer werd der omstandigheden. Hij en zijn vrouw namelijk houden ruimschoots het noodige over, en zullen naderhand ruimschoots schadeloos gesteld worden, wie ook overwint; maar de bevolking blijft het slachtoffer. En daarom, zeer zeker, m.i. zijn er wel degelijk gevallen, waarin een vorst de plicht heeft liever in het belang van zijn onderdanen een ‘zaakje’ te maken van zijn eigen zoogenaamde ‘eer’ (die met hun bloed, en hun goed, en hun leven wordt betaald), dan die onderdanen op te offeren aan het onware begrip van eer en plicht dat hier werd voorgeschreven door den ongelijken oorlog. Luxemburg heeft zich aan de noodzaak onderworpen, en België-óók had dit kunnen doen, en daarna kunnen afwachten (zie ook de meening van generaal Staal in dezen). - Ten slotte de quaestie van dienst-weigering. Officiers-vrouw of niet, als men eerlijk gelooft dat oorlog en vaderlandsliefde niets met elkaar te maken hebben, dan mag men, óók als officiers-vrouw, de kinderen niet opbrengen in leugen en onwaarheid. Niet elke officier heeft daarenboven uit ‘vaderlandsliefde’ dat beroep gekozen. De meeste jongelui integendeel worden het om allerlei andere redenen. Waarom dus zou dat niet het kind aan het verstand te brengen zijn? Maakt dan óók elke moeder haar kind wijs, dat haar man uit ‘roeping’ advocaat werd, of rechter, of leeraar, of wat ook?

Over de absolute begeerte naar vrede tot elken prijs, die onze Koningin bezielt, heerscht slechts één gevoelen hier in den Haag. En Zij bevestigt dit door haar geheele doen metterdaad. Juist daarom dwingt Zij mij thans zooveel sympathie af. En ik voor mij geloof dan ook zeker, dat Zij niet zou hebben gehandeld als de Koning van België het deed. - Dat bewees en bewijst Zij voortdurend.

- Zooals ik begon, zoo eindig ik. In de bijna veertien jaren, waarin ik de Lelie redigeer, heb ik haar gemaakt tot wat zij is, een veelgelezen Blad, door mijn ‘krachtige persoonlijkheid’, die den moed heeft eerlijk en onbevreesd over alles hare meening te zeggen, maar ook, die dat doet hartstochtelijk en impulsief, uit waarachtig meevoelen. Indien ik niet zulk een uitgesproken met alles méélevend temperament bezat, ik zou niet zijn die ik nu eenmaal ben. Ik zou noch tegen de dieren-mishandeling, noch tegen het onrecht op moreel gebied der gevallen vrouw uit de volksklasse aangedaan, noch over het lot van de bedelkinderen, van de verwaarloosde jeugd der armsten onder de armen, het kroost der dronkaards en gedenegereerden, zoo te velde trekken uit diepen innerlijken aandrang als ik het steeds doe. Ook over alle deze onderwerpen loopen de meeningen van alle mijne abonnés uiteen; de een respecteert mij, of heeft sympathie voor de Lelie, om geheel tegenovergestelde redenen waarom de ander haar gaarne leest. Maar allen - daarom is zij zoo veelgelezen - voelen mijne oprechtheid, mijn eerlijkheid, mijn mij-zelve-geven aan de zaak die ik voorsta, mijne ‘krachtige persoonlijkheid’. Welnu, ik ben ervan overtuigd, die

[p. 446]

allen, - gij-ook, waarde mevrouw, - zouden bitter in mij zijn teleurgesteld, indien ik dezen winter een angstvallig stilzwijgen had bewaard over eene zaak waarover wij allen eene besliste opinie hebben, omdat zij ons allen raakt tot in onzen levens-kiem. Van tweeën een, hadde ik uit onverschilligheid gezwegen, ik ware dan mij-zelve niet meer, ik ware verzwakt. Goddank ben ik dat niet. Hadde ik echter uit angst gezwegen, uit vrees den een of anderen abonné of lezer te zullen krenken, ik zou de minachting verdienen van alle eerlijke menschen onder U. - Toen ik in October in Amsterdam kwam, en de uitgesproken anti-Duitsche stemming in Holland (speciaal daar ter stede) leerde kennen, toen ware het zeer zeker voor mij-persoonlijk het gemakkelijkst en veiligst geweest, in overleg met den uitgever die dat wenschte, mijn roman als vervolg te geven, en den oorlog per-se te vermijden. Maar ik heb integendeel den uitgever terstond gezegd, hoe ik dit niet zou kunnen noch willen doen, waar ook-ik, als elk denkend mensch, leefde met mijn gansche ziel mèt en in den vreeselijken gruwel die rondom ons geschiedt. Dat ik mij aan de wettelijke neutraliteits-voorschriften moet trachten te houden, dat spreekt vanzelven. Al is het opmerkelijk hoe weinig de censuur toeziet op anti-Duitsche pers-artikelen.! Dit laatste echter gaat die censuur aan, niet mij. Ik heb alleen te rekenen met eigen eer en geweten en inborst. - Thans is de oorlog min of meer op een dood punt, en is er daarom uitteraard niet zooveel aanleiding over hem te spreken en te schrijven als in het begin. Nochtans, telkens wanneer er onrecht geschiedt in mijne oogen, op welk gebied ook, op dat van dieren- of van menschenmishandeling, op dat van leugensverspreiding over de Duitschers, of van doodzwijgen van wat er zijdens Engeland met Transvaal is geschied, telkens kan en zal ik niet anders dan dat doen wat ik steeds gedaan heb: Getuigen naar mijn heilige, eerlijke overtuiging, getuigen tegen de leugen, voor de waarheid - zonder aanzien des persoons.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.