De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Hoofdartikel
Als het getij verloopt door E. Overduyn-Heyligers.

Mevrouw van Breukelen had dien middag jour gehad.

De laatste bezoekster was heengegaan; en nu drukte ze even op het electrische knopje, half verborgen achter de zware pluchen draperie van vieil-or, waarachter de deur schuil ging, luisterde of Marie, het tweede meisje, wel oplette, om uit te laten.

Enkele woorden tusschen de bezoekster en Marie gewisseld, stelden haar gerust.

Ze deed een paar passen in den ruimen salon, tusschen de Italiaansch-noten meubels, die ordeloos waren weggeschoven, en waarin nog iets was achtergebleven van de intimiteit, die er geheerscht had. Op kleine élégante tafeltjes stonden kopjes van oud blauw porcelein, en in den zilveren bouilloir, waaronder een spiritusvlammetje zachtjes brandde, zong nog het water.

Bij den schoorsteen zeefde wat kwijnend licht door de roze zijden lampekap, die boven het groen onixen voetstuk oplook als een fijne lichtbloem.

Op den paravent van vieil-or zijde, bij de deur, waren paarse irissen geborduurd, met zacht groene lintvormige blaren, en op de tafel voor de kanapee lichtte wit op een

[p. 130]

bouquet narcissen, nog ongerept temidden van de kleine luxevoorwerpen, die vaag contourden in het lampeschijnsel.

Mevrouw van Breukelen nam de cosy van den zilveren trekpot, ordende de kopjes op de theetafel, en bedacht zich, of ze Marie zou bellen, om haar te helpen opruimen....

- Nee, toch maar niet....

Ze wilde liever nog wat ongestoord blijven voortdroomen; er hing haar iets in de gedachte, een mededeeling, die haar bezig hield, en waarover ze moest nadenken.

Bij den hoogen schoorsteenspiegel bleef ze even staan, staarde in gedachten verzonken naar het beeld daarin teruggekaatst; en het was nu of zij een gesprek begon, een vragen en antwoorden tusschen twee die elkander begrepen.

In haar nauwsluitend kleed van heliotroop duchesse, dat haar nog mooie figuur gunstig deed uitkomen, scheen ze veel jonger dan haar zestig jaren; en het mooie zilverwitte haar, dat, zacht geonduleerd, haar nog frissche gezicht, met fijn profiel, omgaf, contrasteerde prachtig met de levendige donkere oogen.

De bezoeken hadden haar toch wat vermoeid; er lagen donkere kringen onder haar oogen. Ze merkte het op.... En plots overviel haar een matheid, die was de reactie na een rusteloozen middag van zich inspannen, van met al de haar eigen energie zich willen voordoen als een gelukkige vrouw, die men haar schoonheid en fortuin benijdde.

Ze liet zich neer in een fauteuil bij den haard, waarin een zacht vuur verglom achter de mika ruitjes, soms een metaalblauw vlammetje zich rekte in het donkere kratertje, en dan geluidloos wegplofte.

Mevrouw van Breukelen keek er naar, in volslagen apathie daar weggedoken in den diepen fauteuil die haar koesterend omgaf.

En toch, terwijl ze zich liet gaan, was er iets in haar gerezen dat haar denken vasthield.

Die jours, wanneer zij haar kennissen bij zich zag, wanneer haar kamers overvuld waren met mondaine menschen, die daar tot vertrouwelijkheid aangedreven wegdoezelend in diepe intimiteit, elkaar op gedempten toon, onder giegellachjes, - zich latend gaan in weelde van eigen onaantastbaar fatsoen, - vertelden van de chronique scandaleuse, waren voor Amelie van Breukelen het criterium van haar eigen wenschen en handelingen.

Na een jour bij haar-zelve, voelde ze heel beslist, in haar weifelingen, den aangewezen weg.

Het was als een moreele dwang, die suggestief op haar inwerkte, het haar klaar deed worden, dat wat ze wilde niet kon....

En toch vandaag.... vandaag, na die lange jaren van onderworpenheid aan de publieke opinie, was er een bewustheid in haar gekomen, die haar overwegingen deden wankelen. Voor het eerst was mevrouw de Lygne, een schrijfster, die zij al meermalen bij anderen ontmoet had, op haar jour gekomen.

En in tegenstelling met gewone gesprekken, waarbij geheimzinnig over alles wat niet in den volmaakt conventioneelen regel lag werd geoordeeld, en veroordeeld, scheen de meening van deze ‘wel-wat-geavanceerde-vrouw’ haar uit den langen twijfel te hebben wakkergeschud.

Het gesprek liep over een aanstaande scheiding van een in de uitgaande wereld bekend echtpaar.

En de moeders verzuimden niet haar afkeuring te doen blijken over een vrouw, die haar kinderen verliet voor den man dien ze liefhad.

Toen was het ineens gekomen, bij die verdediging door mevrouw de Lygne, die de gesprekken plots door haar overtuigenden toon deed verstommen.

‘Vindt u het werkelijk zoo erg, dat een vrouw, die in haar huwelijk geen liefde heeft gekend, die altijd door haar man bedrogen werd, eindelijk toegeeft aan een mooi groot gevoel voor een ander,’ vroeg ze met verheffing van stem.

Er hing na die vraag even een stilte, toen waagde er een een kleine tegenwerping. ‘Neen, lieve mevrouw, zoo erg zou dat niet zijn; maar die vrouw is moeder, heeft twee kinderen: zij kan als echtgenoote falen, maar als moeder,... ziet u,... als moeder...’

‘Alsof het begrip moeder alle begrip van verdere eischen aan het leven doodzwijgt. Kent u haar?’ vroeg mevrouw de Lygne.

‘Neen, en ik wil ook geen oordeel in deze zaak vellen....’

‘O, ik wel!’ viel mevrouw de Lygne heftig in. ‘Ik wil heel graag een oordeel in deze zaak hebben, ik ken mevrouw van Rechten heel goed; en ik weet hoe dor en kleurloos haar leven is geweest. En haar kinderen? Zullen die ooit hun moeder een opoffering van eigen geluk vergoeden?

‘Binnen korten tijd gaan ze elk hun eigen weg, en wat dan? In hun eerste jeugd is ze alles voor hen geweest, zij was een moeder, aan wie vele vrouwen zich spiegelen kunnen;

[p. 131]

nu gaan de kinderen al een paar jaren naar school, en zullen zeer zeker het gemis aan hun moeder voelen; maar is dat niet eerder aan den vader te wijten dan aan haar?’

‘En mag nu aan deze vrouw verweten worden, dat zich ook bij haar het leven doet gelden, dat zij snakt naar een beetje geluk? Elkeen heeft toch recht te leven zou ik meenen, en niet de man alleen. Nu blameert men haar om de kinderen. Maar daar steekt het niet. Niet omdat zij haar kinderen verlaat, maar omdat zij durft reiken naar nieuwe liefde, naar nieuw geluk. Och kom, zou zij iets minder goed zijn dan de vrouwen, die haar kinderen overlaten aan dienstboden, een schijnleven lijden naast den man, dien zij bedriegen met een amant, en alleen samen blijven, omdat.... nu ja omdat het zoo'n opzien zou baren als ze gingen scheiden - als niet nog minder nobele drijfveeren hen weerhouden. In onzen tijd moesten we ons toch eigenlijk schamen voor een leven van enkel huichelarij. Wie kan zeggen hoe het leven van mevrouw van Rechten is geweest, hoe ze moest dulden dat haar man met zijn maîtresse, met wie hij zich overal vertoont, de kinderen van school haalde en er mee ging wandelen. Zelfs waar de liefde dood is heeft men toch nog plichten tegenover elkaar.’

‘Ja, ziet u, dat gedrag van hem is niet te verdedigen, 't is infaam, bepaald infaam; maar toch kan het met haar niet door den beugel. Waar zou het met de maatschappij naar toe moeten, als de vrouw niet meer aan den kant van de moraal was....’ zei een van de bezoeksters.

Maar mevrouw de Lygne liet zich niet uit het veld slaan. ‘Ik voor mij geloof dat wij beter de moraal dienen door waar te zijn, dan door te schijnen wat we niet zijn. Zeer zeker is het te betreuren, dat niet alle huwelijken gelukkig zijn; maar daarom kan men toch niet zonder onderscheid veroordeelen, alleen omdat die vrouw gaat scheiden. Elk geval behoort op zichzelf beschouwd te worden, en 't is gevaarlijk te generaliseeren. Als mevrouw van Rechten een leelijke, onsympathieke vrouw was kwam ze in het beklag; nu ze mooi is, zich goed kleedt, een man, die voor anderen een begeerlijke partij lijkt, haar lief heeft, steenigt men haar. Het is zoo gemakkelijk oordeelen als men er buiten staat.’

‘Ja u hebt daarin ook weer gelijk mevrouw de Lygne; maar ziet u, dat de kinderen door de rechtbank den man zullen worden toegewezen, is de uitspraak van het hoogste gezag, en dat is voor de vrouw, op zijn zachtst genomen, bedenkelijk, altijd louche....’ waagde kordaat een jonge vrouw, die zich nog verheugde in de aanbidding van een onbeproefde liefde.

‘Volstrekt niet louche, voor die op de hoogte zijn. Onze wet eischt nu eenmaal het flagrant délit, en ik zou wel eens willen zien hoe mevrouw van Rechten dat zou kunnen bewijzen. En als hij niet scheiden wil, tenzij zij afstand doet van de kinderen, is zij wel noodgedwongen daarin toe te stemmen, of het voorbeeld van haar man te volgen en in vrije liefde te leven met den man dien ze lief heeft. Dit zou men misschien nog eerder tolereeren. Zij kiest evenwel het eerste. Onze wetten zijn nu eenmaal gemaakt door de mannen, voor de mannen, voilà tout.’

‘Moeten wij ons nu maar geduldig laten knevelen, omdat het recht steeds aan hun kant is? Is de handeling van meneer van Rechten niet veel meer te laken dan die van zijn vrouw?’

‘In dit geval zeer zeker’, viel een lieve oude dame bij, die mevrouw de Lygne al half voor haar pleit had gewonnen; ‘maar.... haar kennissen zullen toch wel’....

‘O, dat geloof ik ook wel’, gaf mevrouw de Lygne grif toe,; ‘toch, er is meer in het leven dan wat oppervlakkige kennissen. En als zij te kiezen heeft tusschen een paar van die oppervlakkige kennissen en den man dien ze lief heeft, dan lijkt me die keuze niet moeielijk’....

Mevrouw van Breukelen had ademgespannen toegeluisterd.

't Leek haar plots een openbaring. En 't was of er een lichtfakkel werd ontstoken in de duisternis van haar zielebestaan, waarin zij altijd zoekend had rondgetast, nergens steun vindend, nergens een uitkomst ziende waarop ze kon aansturen....

Ineens werd het klaar in haar, dat zij zelve...., dat zij....

Maar toen riepen haar weer haar plichten van gastvrouw, en weg waasde uit haar denken wat daar plots was gerezen.

Ze schonk thee, beantwoordde vriendelijk afscheidsgroeten, stelde weer anderen voor, onwezenlijk als in een droom.

En nu ze zat weggedoken bij het haardvuur, raadpleegde ze haar herinnering.... Wat was het ook weer geweest, dat haar sensatie had gegeven van opbloeiend geluk, een nieuwe

[p. 132]

horizon waar ze zichzelve zag. Zij, wier leven jaarlang was geketend door de conventie vrij.... vrij.

O, was dat denkbaar, was het mogelijk! Niet meer te voelen dien druk van te moeten schijnen wat ze niet was, eindelijk zichzelf te kunnen zijn, eindelijk....

Die toekomst-illusie bloeide voor haar open, als een heerlijk geluk. Ze zou nu niet langer dat beschamende voelen van een scheiding, 't tartende van het: ‘we moeten maar van elkaar gaan....’

En dat alles was plots in haar gerezen door een simpel gesprek....

Maar nog kon ze haar gedachten niet rangschikken, 't was alles zoo ineens op haar aangestormd, en terwijl leek wat ze gehoord had haarzelf afkeurenswaardig. Ja, ja, de vrouwen behoorden aan den kant van de moraal. Maar wat zij van plan was te doen was niet immoreel, geen plichten weerhielden haar.... dat wist ze heel zeker.

Loom stond ze op, en ging naar haar slaapkamer om haar ontvangtoilet te verwisselen tegen een huiskleed.

II

Later dan gewoonlijk kwam de oud-generaal van Breukelen dien middag thuis.

Zijn vrouw wachtte hem in de eetkamer. Iets in zijn houding zei haar dat zij zich in acht moest nemen om een minder aangenaam gesprek te voorkomen.

Zij was er aan gewoon geraakt zich naar zijn luimen te schikken; maar vandaag was 't of iets van haar gewone lankmoedigheid haar had begeven.

Op de besognekamer had de generaal dien middag een ernstig gesprek gehad met zijn vrienden, alle oude heeren gelijk hij. ‘Je moet door een zuren appel heen bijten’, zeiden ze hem. Een paar onaangename weken dan ben je er doorheen.

En de oude generaal besloot dien raad op te volgen, met het vaste voornemen in zich den tegenstand van Amelie te breken.

Lang te voren was hij het al met zichzelf eens geweest, dat er een eind aan moest komen: 't kon zoo niet langer. Het leven met zijn vrouw verveelde hem, werd hem ondraaglijk.

‘Vrouwen, die oud worden, zijn ongenietbaar’, was zijn stopwoord wanneer zijn vrouw het niet met hem eens was.

Even de zeventig voorbij hinderde het hem, dat zijn eens zoo gevierde vrouw, voor wier bezit hij heel wat moeite deed, ook oud was geworden; nog wel tien jaar jonger dan hij, maar toch oud. Te oud om de nog altijd jeugdige gevoelens van den generaal te begrijpen.

Het ergerde hem, dat zij niet in alles met zijn neigingen meeging, meeleefde in het zich jong voelen van den grijsaard.

‘Jij bent natuurlijk jaloersch, omdat je oud bent, en ze van jou geen notitie meer nemen’ zei hij smalend, als hij haar even het voorhoofd zag fronsen, wanneer hij zich in haar oogen belachelijk maakte, en zijn galanterie een jong meisje een ondeugend spotlachje ontlokte.

‘Jij kunt de zon niet in het water zien schijnen, jij gunt me niks,’ norschte hij dan.

‘Wat drommel, het leven is er toch om van te genieten!’ Dat konden vrouwen maar nooit inzien als ze oud werden. Stom om je te verbinden door een huwelijk.

Je bleef zoo van alles verstoken, en hij hield er nog wel van, eens een aardig bekje onder de kin te strijken.

Vanavond heviger dan anders voelde hij den wrevel opkomen tegen Amelie.

Na den eten waren ze in de suite gaan zitten, - die hun huiskamer was, - van het gezellige huis aan de Laan Copes in den Haag.

Mevrouw, met in zich het voorvoelen van iets onaangenaams, schonk rustig thee.

Haar zilverwit haar ving het schijnsel van de zijde-omkapte lamp.

De bouquet narcissen stond nu temidden van couranten en tijdschriften op de tafel waaraan zij zaten. In de dreigende houding van den generaal voorvoelde mevrouw van Breukelen een naderenden storm. Maar zij suggereerde zich niet langer de lijdelijke rol daarbij te spelen. Dien middag, toen hij van zijn besognekamer terugkeerde, en de begroeting uitbleef, wist ze dat ze zich op iets onaangenaams had voor te bereiden.

Het onder dreigend stilzwijgen hardhandig omgaan met deksels en schotels, het zich met den rug naar haar toewenden gedurende den maaltijd, en vóór dat zij met haar dessert gereed was opstaan van tafel, waren onmiskenbare teekenen, dat de minste kleinigheid aanleiding kon geven tot een uitbarsting.

En ofschoon het gebrek aan vormen, die hij tegenover zijn vrouw overbodig achtte, haar hinderde, meer nog om de ervaring, de teleurstelling, dat het vernisje van vroegere galanterie slechts een vernisje geweest was, dan om de beleediging, die hij haar aandeed,

[p. 133]

had zij lang afgeleerd dit in hem te verbeteren.

Heel kort na hun huwelijk, toen nog jong en opbruisend van karakter, had ze hem wel vriendelijk maar op beslisten toon verzocht, dit kleine decorum tegenover haar in acht te nemen. Daarna was hij op zoo een onheusche manier tegen haar uitgevaren, had hij haar zoozeer vernederd en bespot, dat zij zich voelde ineenschrompelen als een bloem, waaroverheen de nachtvorst gaat. Tevergeefs zou men die willen koesteren en verzorgen: geen weldadige zonnestralen vermogen haar weer tot vorige schoonheid en bloei te brengen.

Zoo ging het Amelie van Breukelen als jonge vrouw.

Zij bleef de plaats innemen naast haar man, verbergde voor iedereen haar smart, als ze met hem bezoeken aflegde, of ontving, en zij hem aanzag oneigenlijk, vreemd, wanneer hij zich uitputte in beleefdheden tegen anderen, en zijzelve straks zijn ruwheden zou moeten ondergaan.

Het deed haar koel en ongenaakbaar schijnen, en men vond mevrouw van Breukelen geen aardige vrouw.

Van Breukelen, die haar anders gekend had, haatte die houding in zijn vrouw, moest zich inhouden tot zij samen weer thuis waren, om aan haar zijn bedwongen woede te koelen.

Een andere maal ontzag hij zich niet haar in tegenwoordigheid van anderen iets onaangenaams te zeggen.

Maar intuïtief voelde hij, dat hij dit moest vermijden, wilde hij zijn reputatie van man van de wereld handhaven. En hieraan hechtte de generaal van Breukelen groote waarde.

Een onbeschrijflijke teleurstelling was die verbintenis geweest voor Amelie. Zij hield van van Breukelen met de algeheele overgave eener eerste liefde. Zij, het gevierde jonge meisje, zag in den slanken, knappen jongen man, met zijn hoofsche manieren, zijn innemenden glimlach, zijn neerbuigende zachtheid, en zijn mooie theorieën over het huwelijk, haar ideaal.

Een poosje mocht Amelie zich in dien geluksroes laten gaan. Toen, plots, op een dag nog kort na hun huwelijk kwam de ontgoocheling.

(Wordt vervolgd.)