De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

Hoofdartikel
Materialisme.

‘The times have been,

That when the brains were out, the man would die,
And there an end; but flow they rise again.’

Shakespeare.

Eenigen tijd geleden in een lezing over ‘Materialisme en Spiritisme’, zeide Dr. A.H. de Hartog, predikant te Heemstede, o.m.: ‘De materialist vindt in zich slechts den lust om uit te leven. Daarom is de materialist de anti-christ, degeen die het kruis niet wil. Hij wil geen geestelijke waarde erkennen, want zet hij zijn oogen open, hij zou naast zich bemerken den plicht. De materialist kan alleen maar dood gaan, terwijl de held sterft; omdat de materialist niet vrijwillig dood wil gaan, maar het leven wil, zonder doel.

Toch behoeft de materialist ons mededoogen; plicht en menschlievendheid kent hij niet, slechts één ding bezit hij, een roep om realiteit, de werkelijkheid ziet hij echter toch niet.

De christenen hebben een hoogere geboorte dan alleen uit de stof. Wordt de materialist door stof beheerscht, de christenen beheerschen de stof; is de materialist geboren uit de stof, tot stof wederkeerend; de christen is geboren uit den geest.’

Niemand kan vaster overtuigd zijn dan ik het ben, dat het materialisme een leugen is en een vloek, maar behalve dit eene: dat de materialist ons mededoggen behoeft, - al is

[p. 754]

het ook om andere redenen dan de door Dr. de Hartog aangevoerde - zou ik niet graag dit alles onderschrijven.

‘De materialist vindt in zich slechts den lust om uit te leven,’ alsof alle materialisten per sé zelfzuchtig zijn! Maar, zoo mag men niet generaliseeren. Ik weet beter. Ik weet, dat er zijn die met Mathew Arnold zeggen en in praktijk brengen: ‘als dan dit aardsche leven het eenige is, laat ons het hoog houden.’

‘De materialist is de anti-christ, die het kruis niet wil, die geen plichtgevoel en geen menschlievendheid kent.’ Hoe durft men zoo iets beweren? Natuurlijk er is materialisme en materialisme, maar er is ook christendom en christendom.

Ik ken dan christenen, naam-christenen, zonder iets in zich van den Christus-geest, zoo zelfzuchtig en onmenschlievend, zonder eenig plichtgevoel, zoo anti-christelijk, dat men zich waarlijk niet behoeft te verbazen, dat zoo'n christendom, - een leugen en een vloek, veel grooter, veel weerzinwekkender nog dan het materialisme, dit laatste in het aanzijn riep.

Niets komt zoo maar uit de lucht vallen, het een ontwikkelt zich altijd uit het ander. Vreemd, dat de christenen dit altijd vergeten. Vreemd, dat ze ‘du haut de leur grandeur’ den staf breken over allerlei richtingen en stroomingen, die het onvermijdelijk gevolg zijn van de ontaarding van het christendom.

Het christendom, dat zich noemt naar hem, die kwam, niet om te oordeelen, maar om zalig te maken, om te redden en te behouden en lief te hebben wat verloren scheen, om te genezen de gebrokener van hart en de kranken naar lichaam en ziel. Het christendom dat zich noemt naar hem, die sprak van den Vader, die de rookende vlaswiek niet zal uitblusschen noch het gekraakte riet verbreken; naar hem die vol deernis, vol ontfermende liefde zijn zegenende handen uitstrekte over allen, want allen zonder onderscheid, die opstaan en tot den Vader gaan, worden in liefde aangenomen en met vreugde begroet. Nog eens het christemdom, dat zich noemt naar hem, en... leeraart bij monde van Calvijn, dat God besloot menschen te verwekken met de opzettelijke bedoeling hen dan door middel van de zonde voor eeuwig te verderven.

In het hoofdwerk van Calvijn ‘de Institutie’, leest men in het III^de boek, dat tot opschrift draagt: ‘Van de eeuwige verkiezing, waardoor God sommigen tot zaligheid en sommigen tot verderf geordineerd heeft’: ‘De eerste mensch is gevallen, omdat de Heere geoordeeld had, dat zulks wet en oorbaarlijk was. Waarom Hij dat geoordeeld heeft is ons onbekend’ (III, 23, 8).

‘Zoo verwerpt dan God degenen, die Hij voorbijgaat, en dat om geen andere oorzaak dan dat Hij hen wil uitsluiten van het erfdeel, hetwelk Hij voor Zijne kinderen verordineert en bestemt’. (III, 23, 1).

‘Dat God door een eeuwigen en onveranderlijken raad eenmaal besloten en verordineerd heeft, welke menschen Hij namaals tot de zaligheid verkiezen en aannemen, en wederom welke menschen Hij tot het verderf verwerpen wilde’. (III, 22, 1). Calvijn zelf noemt dit (Institutie III, 22, 1) het ‘decretum horribile’ d.w.z het ‘gruwelijk besluit’!

‘'t Is wel een vreeselijk besluit, ik beken het; nochtans zal niemand kunnen loochenen, dat God van te voren eer Hij den mensch schiep, geweten heeft wat einde en uitgang de mensch zou nemen en hebben, en dat Hij het daarom te voren geweten heeft, omdat Hij het door Zijn besluit in zulken wege verordineerd had’. (III, 23, 7).

‘Dat dengenen, die Hij ter verdoemenis toeëigent, wel door Zijn rechtvaardig en onberispelijk, maar nochtans onbegrijpelijk oordeel, de toegang tot het leven wordt afgesloten.’ (III, 22, 7).

‘Hetgeen ik zeg moet ook niet schijnen ongerijmd te zijn, te weten, dat God niet alleen den val van den eersten mensch en daarin het verderf van zijn nakomelingen te voren gezien, maar ook door Zijn goeddunken geordineerd en geleid heeft.’ (III, 23, 7).

‘God bekeert derhalve de halsstarrigen en verstokten dáárom niet, omdat Hij aan hen niet te werk legt die krachtiger genade, die Hem niet zou ontbreken, zoo Hij die te voorschijn brengen en gebruiken wilde.’ (III, 23, 1).

‘Dat de Heere menschen geschapen heeft, van wie Hij te voren zonder eenigen twijfel wist, dat zij ten verderve gaan zouden en dat dit alzoo gedaan en geschied is, omdat Hij alzoo wilde.’ (III, 23, 5).

‘Dewijl het bestel en de beschikking van alle ding in Gods hand is, dewijl bij Hem de macht is der zaligheid en des doods, zoo ordineert Hij het door Zijn wil en raad alzoo, dat er onder de menschen sommigen geboren worden, die van den schoot der moeder aan ter dood zekerlijk zijn toegeëigend, opdat zij door hun verderf zouden dienen tot prijs en heerlijkheid van Zijn naam.’ (III, 23, 6).

[p. 755]

‘Dat derhalve de verworpenen het woord Gods hetwelk hun geopenbaard is, niet gehoorzaam zijn, daarvan wordt de schuld wel terecht gelegd op de boosheid en verkeerdheid huns harten als maar meteen daarbij gevoegd wordt, dat ze daarom tot deze verkeerdheid overgegeven zijn, omdat zij door Gods rechtvaardig maar ook door ondoorzoekelijk oordeel opgewekt zijn om door hunne verdoemenis Zijne eer te verklaren.’ (III, 23, 14).

‘Desgelijks wanneer van de zonen van Eli verteld wordt, dat zij niet luisterden naar de heilzame vermaning huns vaders omdat de Heere hen wilde dooden: zoo wordt daarmede niet geloochend dat die halsstarrigheid voortgekomen is van hun eigen boosheid, maar daar wordt ook tegelijk aangewezen de oorzaak waarom zij in hunne halsstarrigheid verlaten zijn geweest, naardien de Heere hunne harten had kunnen verzachten; te weten, omdat Zijn onveranderlijk besluit hen eenmaal tot het verderf verordineerd en bestemd had.’ (III, 23, 14).

‘Die Hij derhalve ter oneere en tot het verderf des doods geschapen heeft om instrumenten te zijn van Zijnen toorn en exempelen van Zijn gestrengheid: die berooft Hij somwijlen van de macht en gelegenheid om Zijn woord te hooren; somwijlen wederom maakt Hij hen door de verkondiging Zijns Woords blinder en onverstandiger opdat zij tot hun bestemd einde komen en geraken mochten.’ (III, 24, 12).

‘God zou den wil der boozen wel kunnen keeren ten goede, want Hij is almachtig. Hij zou, voorwaar, dat wel kunnen-doen. Waarom doet Hij het dan niet? Omdat Hij niet gewild heeft. Waarom Hij het niet heeft gewild, dat staat bij Hem en is Hem bekend.’ (III, 24, 13).

Deze uitspraken zijn met velen van dezelfde kracht te vermeerderen, maar deze zijn voldoende om aan te toonen dat Calvijn door deze theorie, die inderdaad de kern van zijn stelsel is, God maakt tot de oorzaak van de rampzaligheid van allen, die wegzinken in verderf en ondergang.

De gangbare voorstelling onder talloos velen is deze: er is een kansje om zalig te worden, ongeveer op dezelfde manier als waarop het waarschijnlijk is, dat iemand de 100.000 uit de loterij trekt. Tegenover één kans van winnen staan er 99.999 van te verliezen.

Calvijn beweert, dat wij onder de predestinatie hebben te verstaan het eeuwig besluit Gods, waarbij Hij bij zichzelven heeft besloten, wat Hij wilde dat van iederen mensch worden zou; want wij worden niet allen geschapen met dezelfde conditie, maar dezen wordt het eeuwige leven, aan anderen de eeuwige verdoemenis van te voren verordineerd. Daarom, naar dat iemand tot het een of ander einde wordt geschapen, daarom zeggen wij, dat hij of tot het leven of tot den dood is gepredestineerd. (Inst. III, 21, 5).

O, is het niet afschuwelijk zoo'n gruwelijke noodlotsleer? En dát heet godsdienst, christelijke godsdienst nog wel.

De wreedste afgoden der heidenen zijn nog barmhartig vergeleken bij den God van Calvijn. De goden der heidenen kunnen, gelijk hun aanbidders hopen, nog vermurwd worden door offers en gebeden, maar wat valt er te hopen van een God die vóór de grondlegging der wereld besloot om millioenen en millioenen menschen voor eeuwig te verdoemen?

Deze prediking maakt een caricatuur van het Evangelie, blijde boodschap van den grooten Godsgezant.

Ds. J.P. van Melle, Ned. Herv. predikant te Kralingen, aan wiens brochure: ‘Geen Calvinist’ ik dit alles ontleen, besluit: ‘De leer van Calvijn is bijzonder geschikt om de menschen òf moedeloos te maken òf met wantrouwen en wrevel te vervullen tegen een God, van Wien men beginnen moet te veronderstellen, dat Hij het grootste deel Zijner menschenkinderen opzettelijk heeft geschapen om hen voor eeuwig te verdoemen. Als ik deze beschouwing, die ik haat met een volkomen haat, hoor voordragen en bepleiten, dan krijg ik een gevoel over mij, alsof ik een troep oproerlingen, die aan de galg ontsnapt zijn door een gratie-besluit, tegenover mede-rebellen, die niets schuldiger zijn dan zij, zou hooren betoogen, hoe rechtvaardig het is, dat zij straks zullen worden opgehangen, en hoe zij er zich in moeten verheugen zelfs aldus nog mee te mogen helpen om den luister van 's konings rechtvaardigheid te verhoogen!

Maar wat doen de drijvers der predestinatie-theorie anders? Zij erkennen: ‘wij hebben allen gezondigd en derven de heerlijkheid Gods.’ En als zij tot de overtuiging gebracht zijn, dat God niet hun verderf maar hunne zaligheid wil, dan gaan zij zich uitputten in allerlei redeneeringen, even martelend en weerzinwekkend voor het gemoed als onredelijk voor het verstand, om aan te toonen hoe rechtvaardig het is, dat de anderen, dat is de

[p. 756]

groote hoop, overgeleverd worden aan het eeuwig verderf.

Hoe is het mogelijk, dat zij het gruwelijke niet inzien van de leer, ‘dat God door een eeuwigen en onveranderlijken raad eenmaal besloten en verordineerd heeft wat voor menschen Hij namaals tot het verderf verwerpen wilde, en dat dengenen, die Hij ter verdoemenis toeëigent, wel door zijn rechtvaardig en onberispelijk maar nochtans onbegrijpelijk oordeel de toegang tot het leven wordt dichtgesloten (Imt: III, 21, 7). Van dit ‘gruwelijk besluit’ door Calvijn geleerd, zeg ik met mijn gansche hart: ‘horribile dictu!’ ‘'t is gruwelijk om het te zeggen!’ want terwijl het de zedelijke vrijheid, dien God zelf in Zijn schepsel eerbiedigt, vermoordt en feitelijk dus alle verantwoordelijkheid opheft, maakt het Hem, die overvloedige fontein van alle goed, tot de oorzaak der hopelooze rampzaligheid van verreweg het grootste deel Zijner menschenkinderen!’

Is het geen godslastering, geen heiligschennis? En is het te verbazen, dat velen zoo'n christendom (?) den rug toekeeren, een christendom, dat in flagranten strijd is met den geest van Christus? Een christendom, dat God, den Algeest, den Vader, die zooals Christus leert, Zijn zon laat opgaan over boozen en goeden, den Vader, die niet wil dat één Zijner kinderen verloren zal gaan - voorstelt als een monster van wreedheid, zoo onmenschelijk wreed als gelukkig weinigen van Zijn schepselen zijn.

Hoe ik er toe gekomen ben dat boekje van Ds. van Melle te lezen?

Men zal zich herinneren, dat de laatste keer, dat wijlen generaal Booth hier in den Haag was, de Ned. Herv. Gemeente hem vergunning verleende op te treden in de Kloosterkerk.

Over het volgende protest van de Vereeniging ‘Calvijn’ was ik toen niet slechts verontwaardigd maar ten hoogste verbaasd. Ik vond het zoo iets van de donkere middeleeuwen, zoo geheel uit den tijd. Een organisatie of wat ook, is altijd wat de menschen zijn, die het in praktijk brengen en hoewel men Calvijn niet uit de lijst mag halen van den tijd, waarin hij leefde, kon ik mij toch niet voorstellen, dat dit werkelijk was het calvinisme van Calvijn, zoo onverdraagzaam en bekrompen had ik het mij niet gedacht.

Door onverwachte omstandigheden sprak ik korten tijd daarop een predikant hier ter stede en gaf hem mijn verbazing te kennen over dat protest. Om beter ingelicht te worden over het calvinisme, raadde hij mij de lezing der brochure aan.

(Wordt vervolgd).