De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

Hoofdartikel
De Vagebond door O.G. Thoden van Velzen.

Onder het opschrift ‘Rondblik’ schrijft Anne-Marie in het ‘Weekblad voor Indië’ van 27 April 1913 onder meer het volgende:

‘Laat mij u heden eens iets vertellen van hetgeen Dr. S. Mesdag uit Groningen zegt over de psychologie van den landlooper; en over Kurt Münzer's beschouwingen over den zielstoestand.... der leelijke vrouw!’

We willen het nu niet hebben over de schoone vrouw, noch over de leelijke vrouw.

We laten Anne-Marie aan het woord en vandaag willen we het alleen hebben over den landlooper.

‘Laat ons beginnen met Meneer den Vagebond, het nimmer te miskennen type, dat mij dikwijls de eer aandoet, aangezien ik het voorrecht geniet buiten te wonen, aan mijn huisschel te trekken.

Uiterlijk ken ik ze allicht even goed, als Dr. Mesdag hen innerlijk kent.

De geleerde heeft waargenomen, dat de geestelijke gesteldheid van den landlooper verrassend veel overeenkomst heeft met de verschijnselen der puberteitsjaren van den gewonen sterveling.

Ongedurigheid, fantastische droomerijen, snelle gemoedswisselingen, schrille overgangen van uitgelaten blijdschap naar doffe mistroostig-

[p. 370]

heid, blijven den vagebond zijn leven lang bij. Het percentage alcoholisten onder de landloopers is schrikbarend.

Dr. Mesdag stelt het op 99 percent! Afkeer van arbeid is hoofdfactor tot vagebondage.

Arbeid is voor stommelingen uitgevonden, luidt hun devies. Aan werken hebben ze zonder uitzondering een broertje dood. Daar moeten ze heelemaal niets van hebben! Deze abnormale afschuw van arbeid acht Dr. Mesdag een treffend bewijs van degeneratie.

Het herinnert mij eene ervaring, die de Fransche schrijver Alphonse Karr op dat gebied had, toen hij in het zuiden van Frankrijk een buitengoed bewoonde.

Het bedelen aan zijn huis nam geen eind. Hij liet bij den ingang een bord plaatsen, waarop met groote letters stond geschreven: “Heeren landloopers kunnen op mijn terrein aan het werk worden gezet.”

In ongelooflijk korten tijd slenterde geen enkele landlooper meer over Karr's terrein, voor hen vol “voetangels en klemmen” in den vorm van fatsoenlijken arbeid!

Buitensporig is hun drang om zich te verplaatsen. Zelden leven zij met vrouwen; ook daarvoor zijn ze te ongedurig. In den regel zijn ze goedhartig en zachtzinnig voor kinderen, voor lotgenooten, en voor dieren. Dikwijls openbaart zich hun fantasie in de prachtige namen die zij zichzelf geven en in de scherpzinnige woordenrijkheid, waarmede zij hun afschuw voor werken trachten te verklaren en goed te praten.

Invloed oefenen op meneer den landlooper, die zich doorgaans in zijn huid en in zijne omstandigheden behagelijk gevoelt, trachten zijn zedelijk bewustzijn te verhoogen zou, vrees ik, eene taak zijn, waarvoor Job's geduld en der engelen lankmoedigheid te kort zouden schieten.

Deze trekvogels zijn buitengewoon ongeschikt om in een kooi te zitten. Gevangenissen en bedelaarskolonies, waar zij in verzeild raken door diefstal of inbraak, door bedelarij, zijn een gruwel in hun oogen, want zij missen hun vrijheid, die zij afgodisch liefhebben.

Het spreekt vanzelf, dat in onzen tijd, staande in het teeken der psychologie, rekening wordt gehouden met de geestelijke gesteldheid van den vagebond, wanneer hij, te kwader ure, in aanraking komt met de justitie.

Overwegingen en besprekingen in den geest van den beroemden Lombroso, betreffende de al of niet toerekenbaarheid van beschuldigden, zijn “le moment psychologique” in onze rechtszalen.’

Tot zoover Anne-Marie.

Nu zal ik mijn oordeel hieraan toevoegen; en dan kunt gij u scharen óf aan de zijde van Dr. Mesdag en Anne-Marie of aan mijne zijde

‘Arbeid is voor stommelingen uitgevonden, luidt der landloopers devies. Aan werken hebben ze zonder uitzondering een broertje dood. Daar moeten ze heelemaal niets van hebben! Deze abnormale afschuw van arbeid acht Dr. Mesdag een treffend bewijs van degeneratie.’

Die afschuw van arbeid was echter oorspronkelijk niet hun deel. Integendeel, de meeste landloopers zijn het geworden door de omstandigheden en door de maatschappelijke toestanden.

Laat mij enkele voorbeelden uit honderden vertellen.

Eens ontmoette ik een landlooper, die vroeger wijnboer geweest was. Jaren lang had hij als arbeider vlijtig gewerkt en gespaard. Toen kwam hij er toe, zelf land en huis te koopen, om zelfstandig en onafhankelijk wijnboer te zijn. Gedurende een paar jaren ging het goed. Daarna kwamen echter twee tot drie mislukte oogsten. De schulden hoopten zich op. Reserve-kapitaal had hij niet.

Dies raapte hij den bedelstaf op en vanaf dien tijd, het vertrouwen in zichzelf verloren hebbende, is hij landlooper geworden en gebleven.

Een andermaal trof ik een landlooper, die vroeger kunstenaar, theaterzanger geweest was.

In zijn roemrijken tijd had hij de handen vol geld. Het publiek stroomde naar het theater toe, wanneer hij speelde of zong.

Daar hij zeer jeugdig was, toen de roem begon, en hij nog niet veel levenservaring had opgedaan, meende hij, dat hij gedurende zijn geheele bestaan succes zou hebben.

Helaas, het succes duurde een paar jaren. Zijne stem werd minder. Geld had hij gedurende den te korten tijd van zijn roem niet gespaard. Ook hij was gedwongen zwerver te worden, daar hij voor geene andere loopbaan gestudeerd had.

Dan was er een landlooper, die gedurende tal van jaren een flinke kantoorklerk geweest was. Jaar in, jaar uit had hij ijverig gewerkt, maar zijne chefs verhoogden nimmer zijn salaris, daar zij vreesden hem te verwennen. En daarom werd ook hij, door de onrecht-

[p. 371]

vaardige behandeling opgezweept, landlooper en bleef het gedurende zijn overige leven.

Het ìs immers veel verrukkelijker in Gods vrije natuur rond te zwerven, dan als eene slaafsche machine in een kantoor te werken.

Tal van arbeiders, die geen geregeld werk kunnen vinden, worden langzaam maar zeker landloopers.

Oorspronkelijk zijn dus bijna alle landloopers vlijtige en goede werklui geweest.

Nog zal ik een voorbeeld noemen. Eens in den hooitijd trof ik in de Vereenigde Staten een man, die gedurende een paar dagen den boer bij het hooien kwam helpen.

Vroeger was hij horlogemaker in Zwitserland geweest. Hij had een eigen zaak gehad. Maar van de Vereenigde Staten gedroomd hebbende als te zijn het land van belofte voor Tederen gewilligen werkman, was hij daarheen gezeild.

Te New-York, in deze vreemde wereld, kon hij geen betrekking vinden, tenminste niet in zijn vak.

Langzamerhand raakten zijn spaarpenningen op. Zelfs moest hij zijn goede kleeren verpanden en tenslotte verkoopen. Toen bleef er slechts één weg open, de wijde prairieën in te trekken en vanaf dien dag was hij landlooper.

Geregeld werk vond hij nimmer. Slechts nu en dan een enkelen dag dat hij arbeid had, genoeg om niet van honger om te komen.

Die afschuw van werk komt dus niet natuurlijk te voorschijn, maar komt daardoor, dat de arbeid niet beloond werd naar verdienste, of dat de betreffende geen werk in het vak kon vinden, waarin hij was opgeleid.

Naar mijn oordeel is dus die afschuw van arbeid geen degeneratie-verschijnsel, maar een verschijnsel natuurlijk gesproten uit omstandigheden en de treurige maatschappelijke toestanden.

Ook dat de landlooper geene vrouw wil hebben komt daardoor, dat hij inziet geene vrouw te kunnen onderhouden.

Mijns inziens mag de mensch niet trouwen, als hij niet voldoende kan zorgen voor onderhoud van vrouw en kinderen.

De landlooper is dus eerlijk, wanneer hij zich die lasten niet op den hals haalt, die hij niet zou kunnen verantwoorden.

Het huwelijk brengt lusten en lasten mee en de landlooper overweegt en vindt, dat hij geene familie kan voeden noch opvoeden.

De landlooper is de personificatie van opstand tegen het tegenwoordige slaafsche systeem van exploitatie van den arme.

Hij komt in opstand tegen de onderdrukking, waaraan hij te lang heeft blootgestaan gedurende zijne jeugd en langzaam wordt hij tot landlooper.

De landlooper is de personificatie van het onrecht, dat nog alom tegenwoordig is.

De landlooper vindt bijna nooit geregeld werk. Dus moet hij gaan van plaats tot plaats.

Bagage zou dus eene hindernis voor hem zijn. Hij verkoopt dan ook langzamerhand zoo ongeveer alles, wat hij bezit. Sommige menschen mogen hem soms een dag werk geven, maar ze zijn weer blij van zulk een armoedigen, slecht gekleeden broeder bevrijd te zijn.

In de steden is hij verplicht om nachtlogies te bedelen of in de vijfcent-logementen te overnachten. Men weet, dat bedden in dergelijke hotels vol vlooien, luizen en wandluizen zitten.

Wanneer een landlooper zich buiten gereinigd heeft, in de rivier zijne kleeren gewasschen heeft en hij komt in een vijfcenthotel, dan zit hij den volgenden dag vol ongedierte.

De ellendige, hopelooze toestand van landloopers maakt dan ook, dat menigeen zich aan drank verslaaft, om maar zijn ellende, kommer en verdriet gedurende een oogenblik te vergeten.

Er zijn ook landloopers, die, wanneer ze goed betaald worden, wel van geregeld werk houden.

Zoo trof ik een paar van hen behulpzaam bij het bouwen van spoorwegen. Ze verdienden tot drie dollars per dag. Gedurende zeven jaren hadden ze rondgezworven zonder ooit te werken. Maar met goede belooning hadden ze het toch beter gevonden te gaan arbeiden. Den meesten gelukt het echter niet goed loonend werk te vinden en daarom zwerven ze voort.

Mochten ze soms een enkelen dag gaan werken, dan worden ze meestal op zulk eene brutale wijze bejegend, dat ze vroolijk zijn weer het ruime veld gekozen te hebben.

Wie helpt deze verschoppelingen der maatschappij? Bijna niemand. Het Leger des Heils neemt ze in zijne nachtkwartieren vol ongedierte op, vanwaar ze vaak beroerder weggaan dan ze al gekomen zijn.

En dan meestal mogen ze in die logementen niet vertoeven zonder betaling.

En dat geld moeten ze eerst samenbedelen. Dat gaat niet gemakkelijk. Eten krijgen ze wel nu en dan bij den boer, maar geld niet vaak.

[p. 372]

Derhalve vinden ze het dikwijls beter onderdak te zoeken in hooischuur, onder bruggen, in waggons van spoorwegen, in loodsen, enz.

Natuurlijk riskeeren ze opgepakt te worden door de politie.

Maar, als ze verstandig zijn, dan zoeken ze die nachtkwartieren meestal een paar uren gaans buiten de stad.

Wat voeding betreft, weten ze wel, dat ze een goeden maaltijd krijgen, wanneer ze een of ander karwei voor den boer verrichten.

Landloopers houden van vrijheid. Door hun buitenleven worden ze vrijheidlievend. Ze staan dan ook niet graag onder de plak van den een of anderen drilbaas. Dit onder de plak zijn doet hen ook dikwijls den arbeid schuwen.

Met tact echter zou men honderden landloopers weer aan geregelden arbeid zich doen gewennen.

Daartoe behoort echter geduld en menschlievendheid. Ze hebben het leven meestal niet van de beste zijde leeren kennen.

Dus moeten ze tamelijk veel vertrouwen in iemand hebben willen zij weer geregeld voor zoo iemand gaan werken.

Ze hebben het vertrouwen in menschen verloren, omdat ze te lang ruw en onmenschelijk behandeld zijn.

Dikwijls maken ze kennis met den rechter, die hen wegens landlooperij veroordeelt.

De rechter heeft zelden of nooit honger geleden. Derhalve kent hij den landlooper niet, die gedurende jaren geen goeden disch gezien heeft.

Gelaten draagt de zwerver dan ook zijn vonnis, zonder te protesteeren, zelfs al was dat vonnis onrechtvaardig.

Waarom? Omdat de landlooper weet dat voor hem geen recht bestaat.

Hij weet dat niemand zich zijn lot aantrekt en daarom gaat hij naar de gevangenis, zooals een schaap naar de slachtbank, zonder mopperen, zonder protest.

De politie behandelt den landlooper meestal ruw en hardhandig, wreed en onrechtvaardig.

Ze zijn het gelukkigst, wanneer ze in eene goede streek aangeland zijn, waar volop vruchtboomen zijn en groenten verbouwd worden. Overdag houden zij zich dan meestal schuil, maar 's nachts maken zij een vuur, koken wat aardappelen, en wat bieten, eten een appel en tevreden zijn ze.

Natuurlijk biedt het zwerversleven veel interessants.

De groote vrijheid ligt voor hen. Ze zijn niet verplicht een bevel uit te voeren, want niemand is er die hen beveelt.

Met zonsopgang zijn ze op weg en bij zonsondergang zoeken ze eene geschikte plaats om te overnachten.

De weg, de eindelooze weg roept hen, trekt hen en er is bijna geene macht, die hen zou kunnen terughouden.

Langzamerhand leeren ze de Groote Vriendin Natuur kennen. Ze weten nauwkeurig, hoe de wind waait, of het regenen zal, of dat men vorst of sneeuw kan verwachten.

Ze kennen de vruchtbare landouwen en de dorre, eenzame woestijn.

Ze kennen de heldere, zuivere lucht der woestijn en de natte nevellucht van het noorden.

Ook lezen zij. Zij vinden hier eene courant, daar een verwaarloosd boek. Daaruit putten ze de noodige wijsheid.

Vaak wandelen zij langs spoorwegen. Want reizigers, soms ex-landloopers of landloopers in spe, werpen de couranten, die ze gelezen hebben, uit de coupé-vensters. De landlooper weet zulks en op die wijze krijgt hij allerlei bladen te lezen, die hij hier en daar verstrooid langs de rails der spoorlijnen vindt.

's Avonds vindt men ze bij groepen rondom een vuur geschaard. Iedereen vertelt zijn meer of minder opgesmukte levens- en lijdensgeschiedenis met vele humoristische tafereelen daartusschen.

Ze zien dag in dag uit de zon opkomen, die ze roept verder te gaan, want te lang in eene plaats vertoeven dat laat de politie niet toe.

Ze kennen de zon goed en hebben haar lief, die Tederen morgen den hemel en het landschap met de schoonste tinten schildert.

Voor rivieren en beekjes hebben ze ook een zwak. Aan de oevers der rivieren houden ze vaak stil, bouwen er soms een kamp en richten zich zoo in, dat ze er enkele dagen kunnen vertoeven.

Want hier is het voor hen zoo gewichtige water, waarmee ze hunne kleeren kunnen wasschen en hun eten kunnen koken.

Ze verdeelen onder elkaar alles wat ze hebben kunnen machtig worden. De een heeft wat boontjes opgehaald, de ander wat aardappelen en een derde wat brood.

Daarvan maken ze hunnen maaltijd. Dan komen de tongen los en iedereen vertelt iets van wat hij zoo al beleefd heeft. Deze verhalen zijn niet altijd even vroolijk. Er komen ook droevige tafereelen in voor.

[p. 373]

Toch biedt het vrije zwerversleven naast veel droevigs ook veel romantische en humoristische zijden.

Trouwens iedereen, die veel van reizen houdt, heeft iets van den landlooper in zich.