De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nummers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Alle brieven moeten, om in de d.a.v. week omgaand te kunnen worden beantwoord, uiterlijk Zaterdag-ochtend in mijn bezit zijn.

Redactrice.

P.S. Het spreekt vanzelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers, die in de corr:-rubriek thuisbehooren.

Dixi. - Gij kunt mij, noch op dien Dinsdag, noch wanneer ook gezien hebben ‘stappend in de tram bij De Witte Brug met nog eene andere dame,’ noch omstreeks 11 uur, noch op eenigen anderen tijd, want ik ben den geheelen winter, zoolang ik hier terug ben, noch nimmer geweest in die tram. Ik moet er altijd om lachen, dat men mij zoo dikwijls ergens méént te zien als ik 't in 't geheel niet was. Vriendelijk gegroet.

Eerloos. - Hartelijk dank voor Uw brief. Ik vooronderstel dat ik in Uw geest handel door hem niet te beantwoorden, onder de bestaande omstandigheden. Wees overtuigd van mijn hartelijke deelneming in den ommekeer, èn van mijne discretie.

J.v.D. - Ik verwijs U, naar aanleiding van Uw langen brief, naar de op het door U bedoelde Overzicht v/d. Week gevolgde Corr: aan mevr: B.B. te B. en aan Lot, in de Lelie van 16 April. In die Correspondenties namelijk wordt reeds véél van het door U ter sprake gebrachte uitvoerig beantwoord door mij. Het komt mij voor dat gij de dingen dooreenwart. - M.i. hebben we in een goed huwelijk niet alleen te doen met rechten, maar óók en vóór alles met wederzijdsche liefde. Ik voor mij ben van oordeel, uit een zuiver oogpunt van billijkheid, dat die jonge vrouw, die haren man geen vrouw in intieme zin meer vermag te zijn, daarmede hare rechten op zijn trouw verliest. Evenzeer ben ik van oordeel dat hij zijnerzijds natuurlijk toont heel veel van haar te houden, indien hij haar nochtans trouw blijft, maar ik geloof dat dit heel veel afhangt van zijn temperament en zijn natuur, en dat de verzoekingen in dit opzicht voor den eenen man veel zwaarder zijn dan voor den anderen. Gij verwart natuur en moraal met elkaar. Hier is m.i. geen sprake van tweeërlei moraal maar wèl van tweeërlei natuur, wat den man en de vrouw betreft. Aan wat de natuur nu eenmaal zoo wilde valt m.i. niets te veranderen, of wij vrouwen het prettig vinden of niet. In antwoord op Uw ‘medelijdenden glimlach’ over het beweren van dien bewusten franschen echtgenoot dat hij, ondanks zijn ontrouw nu en dan, nochtans zijne lichamelijk-onnutte echtgenoot liefheeft in anderen dieperen zin, kan ik U mededeelen dat mij dezer dagen, door een der meest sympathische, meest-hoogstaande, en zeer-gelukkig-gehuwde vrouwen die ik ken, werd geschreven in een particulier briefje: ‘Liefde heeft immers met zoo'n tijdelijke afdwaling niets te maken,’ en daarom hebt gij in Uwe opvatting gelijk. - Gij ziet hieruit hoe er gelukkig-gehuwde vrouwen zijn, die in dezen een geheel andere meening zijn toegedaan dan gij.

Waárom dat fransche echtpaar, dat tot mijn ‘Overzicht van de Week’ aanleiding gaf, niet overgaat tot scheiding - is U onverklaarbaar om die reden, die gij eenvoudig niet wilt erkennen, namelijk: dat noch de man, noch de vrouw eene scheiding wenschten. Ik voor mij kan mij dat ook zeer goed verklaren, daar de vrouw harerzijds, dóór hare lage streek, wel getoond heeft haar bezit, haar recht van echtgenoote, boven alles, zelfs boven hare eer en haar fatsoen, te stellen, en de man zijnerzijds, volgens zijn eigen getuigenis, bovenal terwille zijner kinderen, de voorkeur gaf aan het laten voortduren van het schijn-echtelijk-leven. Er zijn, zoowel hier te lande als elders, honderden en honderden echtparen, die aldus, enkel in schijn, ‘gehuwd’ zijn, en die ieder hun eigen weg gaan, maar er om allerlei redenen de voorkeur aan geven nochtans niet over te gaan tot scheiding. - Gij hadt van mij verwacht, dat ik nadrukkelijk zou hebben verklaard, hoe eene scheiding de oplossing zou zijn geweest voor dit bewuste huwelijk van die twee fransche menschen. Wel, ik heb dat daarom niet uitdrukkelijk gezegd, omdat niet hun geval op zichzelf mij zoo belangrijk voorkwam, maar wèl de zaak die aanleiding gaf tot de quasi-vergiftiging van de echtgenoote, door hare eigen hand. Vanuit de verte kunnen ik noch gij beoordeelen of die twee menschen al of niet logen in de door hen voor den rechter opgegeven oorzaken, die hen noopten niet te willen scheiden. In het algemeen genomen echter geef ik U gaarne toe, waar eene vrouw haar man zoo weinig liefheeft, dat zij hem door leugens en laster voor de politie brengt en in de couranten, daar doet zij zonder twijfel oneindig beter van hem te scheiden. Wat den man aangaat, hij heeft verklaard om de kinderen eene scheiding niet te wenschen, en ik kan mij voorstellen dat de aanwezigheid van kinderen altijd een zeer groot bezwaar is in dergelijke gevallen. Immers, deze verliezen een thuis. Zij worden toegewezen aan vader of moeder, en maken vanaf dat oogenblik allerlei treurige ervaringen

[p. 703]

mede van verdeeldheid en haat. - Ja, beslist, - niet ‘om de huiselijke vrede’ te bewaren, maar uit liefde kan ik mij zeer goed voorstellen dat eene vrouw een oogje dicht doet voor de oogenblikkelijke, zuiver-vleeschelijke afdwalingen van haar man. Ik heb dit reeds zoo dikwijls gezegd, dat het wat eentonig wordt daarop telkens terug te komen. Maar inderdaad, m.i. is het van eene vrouw eene bespottelijke pretensie dat zij het haren man zóó euvel duidt indien de schoonheid en het lichaams-mooi eener jonge en bekoorlijke andere vrouw hem momenteel doen bezwijken, en ik voor mij vind zulk een momenteel, en zuiver in geslachtelijken zin ontrouw-zijn veel gemakkelijker te vergeven dan de ‘geestelijke vriendschappen’, die bestaan tusschen vele mannen en andere vrouwen dan hunne eigene. Zulk eene ‘geestelijke vriendschap’ (als b.v. die van madame Curie voor den echtgenoot van eene andere vrouw; ik besprak dit geruchtmakend geval indertijd in de Lelie van 13 Dec. 1911) zou mij op den duur veel eerder tot eene scheiding brengen dan eene lichamelijke ontrouw. Beide gevallen zijn in boeken (beide van mannenhand) magnifique beschreven, 't eerste, mijn standpunt, in Vrouwenmacht van Gustaf af Geyerstam, het tweede, een geestelijke vriendschap, in Einsame Menschen, (tooneelstuk) van Hauptmann. Wel, ik voor mij vind dat de sympathieke heldin uit Vrouwenmacht de rechte opvatting heeft in dezen en ik vind óók dat de geestelijke vriendschap in Einsame Menschen leidt tot eene beleediging der wettige echtgenoote véél grooter dan eene lichamelijke ontrouw voor haar zou zijn geweest.

Ik verdedig den man in dit geval geenszins. Maar ik bestrijd het recht der vrouw van hem tot trouw willen dwingen met de wet in de hand en van dit te durven noemen liefde harerzijds. En ook geloof ik zeer zeker dat er voor een man verontschuldigingen bestaan, door zijne natuur, die - anders is dan die van de vrouw.

Ziedaar tevens mijn antwoord op Uw ‘nieuwsgierigheid’ wat ik zou gezegd hebben indien de vrouw overspel hadde gepleegd. Zeer zeker zou ik dat, in een huwelijk, en waar kinderen aanwezig zijn, veel sterker afkeuren in de moeder dan in den vader. Om de m.i. niet te weerspreken reden, dat de vrouw in zuiver zinnelijken zin anders is aangelegd dan de man, dat hare behoeften minder uitgesproken-enkel-lichamelijk zijn, dat zij veel korter jong blijft, enz. Wanneer b.v. ik moest denken dat mijne moeder zich, uit zuiver-lichamelijk-niet-zich-bedwingen-kunnen, had vergeten aan den eersten den besten man, van welken stand of welk karakter ook, in een oogenblikkelijke opwelling van begeerte, dan zou ik dat een veel onoverkomelijker, veel schandelijker iets vinden, dan wanneer ik 't zelfde wist van mijn vader; en ik ben overtuigd dat iedereen, die eerlijk is, datzelfde zal erkennen. Nog eens, hier is geen sprake van tweeërlei moraal, maar van tweeërlei natuur, m.a.w., niet van een door de menschen en de maatschappij aangenomene zedelijkheidsopvatting, maar van eene natuurwaarheid die nu eenmaal zoo is, of zij U bevalt of niet. - Lees overigens, wat betreft het door U gestelde omgekeerde geval, wat ik dienaangaande schreef in de corr. aan Lot, in de Lelie van 16 April.

Elburg. Ik heb Uw brief met bijzondere belangstelling gelezen. Het gebeurt zoo zelden dat iemand zóó warm en sympathiek schrijft over Uw vak als gij het doet. Zeker, heel gaarne wil ik U van dienst zijn. Echter, ik weet geen familie in Engeland wier adres ik U tot het beoogde doel zou kunnen opgeven. Daarentegen is het mij bekend dat heel dikwijls gediplomeerde pleegzusters kosteloos (of althans tegen zeer geringe finantieele vergoeding) werkzaam zijn tijdelijk in Engelsche hospitalen, om daardoor de Engelsche taal aan te leeren. Gelijk gezegd, zij moeten dan natuurlijk pleegzustersdiensten verrichten evengoed als in haar eigen land. Meermalen sprak ik Duitsche verpleegsters die op zulk eene wijze tijdelijk in Engeland werkzaam waren, en ik twijfel er niet aan dat ook Hollandsche zusters zich op dezelfde wijze de gelegenheid kunnen verschaffen hare ervaring en kennis uit te breiden. De vraag is natuurlijk - en zij is eene die ik U niet terstond weet te beantwoorden - langs welken weg moet gij gaan om tot dat doel te geraken. Mij dunkt dat het hoofd-bestuur van het Roode Kruis, 't bestuur van de pleegzusters-vereeniging (zulk eene vereeniging bestaat immers?), of ook de een of andere dokter wellicht, U zullen kunnen zeggen tot welke hospitalen, tehuizen, gestichten, wat het ook zij van dien aard, gij U zult moeten wenden in Engeland. Mag ik nu eens afschrijven Uw getuigenis van Uw beroep? Het klinkt daarom zoo sympathiek, omdat Uw opvatting m.i. zoo mooi is:

U weet niet hoe heerlijk het werk is in een ziekenhuis. Door vriendelijk te denken en te voelen tegenover z'n patiënten kan men hun als 't ware in een sfeer doen leven, dat 't leven voor hen ook nog iets liefelijks verkrijgt; dan glanzen hunne oogen als ze je zien; dat is de poëzie van een ziekenzaal.

Inderdaad, ik kan mij levendig voorstellen, waar zóó de ware roeping van de wezenlijk heelmooie, echt-vrouwelijke taak, die gij U hebt gekozen, door U wordt opgevat, daar kan het niet anders of Uw werkkring moet U groote voldoening geven, en zal strekken tot zegen van velen. Altijd heb ik gezegd, en zal ik blijven zeggen, dat ik het verplegen van zieken en ongelukkigen en idioten beschouw als de edelste en mooiste roeping eener ongetrouwde vrouw. Alleen, zij moet dan ook wezenlijk die roeping in zich hebben, iets wat maar met weinigen 't geval is. Gaarne wil ik bij gelegenheid nog eens van U vernemen of gij zijt geslaagd, en of mijn raad U iets heeft kunnen helpen.

Truus te A. - Uit Uw brief begrijp ik dat gij gaarne een brief van mij zoudt willen ontvangen, in antwoord op den Uwen. En, waar gij ziek zijt, en zulk een brief zoo bijzonder prettig zoudt vinden, heb ik er ernstig over gedacht, niettegenstaande ik zoo zelden particulier antwoord, aan Uw wensch te voldoen, om U een genoegen te verschaffen. De inhoud echter van Uw schrijven deed mij ten slotte er de voorkeur aan geven U langs den corr:-weg te beantwoorden, omdat het

[p. 704]

mij voorkomt dat dit wenschelijker is ter voorkoming van verder misverstand. Immers, waar gij, zelve eene verpleegster, mijn stukje over den gestorven verpleger Braam (zie Overzicht v/d. Week van 16 April) te goeder trouw zoo verkeerd opvat blijkbaar, daar bestaat de mogelijkheid dat het anderen evenzoo zoude gaan. En, omdat dit mij zou spijten, daarom wil ik U liever in het openbaar antwoorden hoe ik eenerzijds er geenszins aan twijfel dat Braam bij zijne vrienden, zijne mede-verplegers, enz, natuurlijk wèl in herinnering zal voortleven, en anderzijds hoe ik het in het minst niet afkeur wanneer de vrienden, familie, enz. den teruggekeerde levenden van de ambulances hartelijk begroeten en feestelijk verwelkomen. Mijn aanval van 16 April gold de pers, gold de autoriteiten belast met het officieel verwelkomen dezer ambulances. Zij, noch de couranten, noch deze autoriteiten, vonden het der moeite waard aan den voorgoed achtergebleven Braam de hulde, die hem teekomt, te brengen, - enkel en alleen omdat hij maar een eenvoudige verpleger was. Daartegen protesteer ik, evenzeer als ik het belachelijk vind, dat sommige ambulance-doktoren voortdurend briefjes schrijven van de plaatsen waar zij werkzaam zijn, om zichzelf op te hemelen en om te vertellen van de recepties en de feesten die zij bijwoonden, alsof zij eigenlijk tot dat doel waren uitgezonden, en evenzeer als het mij weerzinwekkend-bespottelijk aandoet wanneer de terugkeerende Grieksche ambulance aanstellerig in zwaren rouw gekleed rouwdiensten gaat bijwonen voor Koning George van Griekenland in de Grieksche Kapel. Al die dingen vind ik mal, en waar aan zulke reclame-berichten steeds in elke courant plaats wordt verleend, daar is er aan de nagedachtenis van den heldhaftig voor zijn taak gestorven bescheiden verpleger Braam nauwelijks een woord gewijd. - Hebt gij mij nu beter begrepen? Het is juist omdat ik in dezen partij trek voor de het werk doende Verplegers en Verpleegsters, in tegenstelling van de te vele eer die wordt bewezen aan de artsen en de voornaamheden, dat ik het door U bedoelde stukje schreef. - Gij spreekt van die verpleegster, die zóó zwaar ziek achterbleef, dat men aan haar herstel wanhoopte, en vraagt in verband daarmede, of die dan niet evengoed hare plicht deed als Braam. Maar natuurlijk deed zij dat! Ik heb gelezen van hare ziekte, en er mij daarbij juist aan geergerd dat daarover, evenals van den dood van Braam, nauwelijks werd gerept, terwijl er b.v. van Zuster Kuyper nog eens, extra likkerig, bijstaat hoe zij eene dochter is van dr. Kuyper, (wat doet dat er in 's hemelsnaam toe in hare verpleegsterqualiteit!) enz., enz. Om dus te resumeeren, ik heb met het bedoelde stukje willen zeggen dat de couranten en de autoriteiten wèl allerlei mooie woorden verspillen aan de voornaamheden, die in de ambulances hebben meegewerkt, b.v. ook aan het reclame-achtig gedoe van den consul, maar al heel weinig belangstelling toonden voor hen die wezenlijk deden, de verplegers en de verpleegsters, de dooden zoowel als de levenden. Dat echter deze laatsten in hun eigen omgeving wel degelijk zullen worden geëerd en gehuldigd, dat geloof ik even gaarne, als ik U geloof, waar gij verzekert dat de collega's van den gestorven Braam zijne nagedachtenis hoog zullen houden. Ik hoop dat gij mij nu beter hebt begrepen. Voor Uw vriendelijke woorden over de Lelie dank ik U recht hartelijk; ook deed het mij veel genoegen in Uw brief te lezen, hoe gij zoo dikwijls reeds vóóraf zegt: freule Lohman zal daarover wel een woordje schrijven in de Lelie. Dat bewijst dat gij mij doorziet in mijn aard. De reden, die U eindelijk den tijd geeft mij te schrijven, is nu wel eene voor U-zelve niet vroolijke, maar voor mij is het aangenaam dat gij daardoor Uw voornemen hebt kunnen uitvoeren; want ik waardeer Uw brief zeer. Daarom zal het mij ook zeer aangenaam zijn, indien gij Uw plan, mij na Uw thuiskomst opnieuw te schrijven, wilt uitvoeren. Schrijf mij dan meteen eens of gij mijne meening nu beter begrijpt, en ook hoe het U gaat thans, en wees hartelijk gedankt voor Uw schrijven.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.