De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Hoofdartikel
Naar het Oosten van Europa.
Weenen en Buda-Pest.
(Vervolg van No. 32).

Weenen heeft zich ten allen tijde mogen verheugen in eigen kunst, die zich niet beperkt heeft tot de muziek, doch die in de beeldende kunst achtereenvolgens Fuger, Von Lampe, Daffinger, Von Pettenkofer, en bovenal Hans Makart als schilders deed schitteren; de roem van beeldhouwers als Danner en Messerschmidt verspreidde en op het gebied van bouwkunst in de 17^e en 18^e eeuw terecht wonderen deed spreken van Fischer von Erlach en Lukas von Hildebrandt, later in den geheel modernen tijd van Friedrich Schmidt, van Godfried Semper en van Otto Wagner. Buda-Pest stelt ons daartegenover weinig wat ons bekend is. Zeker, er zijn Hongaarsche schilders, wier namen hier niet nader behoeven te worden genoemd, die geniale stukken hebben geschonken; maar hun roem gaat niet terug tot eeuwen geleden; hun roem blijft beperkt tot in den laatsten tijd en het is in de Hongaarsche musea vooral kunst van buiten, welke men te bewonderen heeft, en waarbij men waardeert dat zij van zooverre naar hier is gebracht. Slechts op het gebied der muziek spreekt ook Buda-Pest tot een ieder die het bezoekt; van zijn Conservatorium gaat onmiddellijk de gedachte uit aan Franz Liszt, wiens herinneringen de kostbaarste reliquieën

[p. 514]

van het Nationaal Museum zijn, en met hem is het een rij van vele namen, die aller gedachten doet opleven aan de zoo eigenaardige, hartstochtelijk zwaarmoedige muziek van de Hongaren; muziek die de eenige sleutel is om toegang te vinden tot de raadselachtige psychologie van dit eigenaardige volk.

* _* *

Het sterkst intusschen spreekt het onderscheid tusschen Buda-Pest en Weenen wel uit het karakter der bevolking. De Weener en vooral de Wienerin worden op één lijn gesteld met den Parijzenaar en de Parisienne, geheel ten onrechte evenwel, omdat datgene wat bij deze lichtzinnigheid is, bij gene opgewekte, doch daarom niet oppervlakkige levenslust verraadt; geheel ten onrechte ook, wanneer men het uiterlijk-gelijkende der allures plaatst naast het innerlijk zoozeer verschillende dierzelfde allures. Een Parijzenaar is beleefd en voorkomend, is geestig en wanneer het noodig is galant; een Weener is ook vriendelijk, is ook bereidwillig om iemand een dienst te doen, maar is boven alles ‘gemütlich’; wanneer men slechts een uur in Weenen vertoefd heeft, is men er even goed thuis als in zijn eigen woonplaats, terwijl men tegelijkertijd geniet van het frissche en sprudelende, dat van de bevolking der Keizerstad als het ware uitstraalt en dat zich mededeelt aan een ieder, die daarmede kennis maakt. Hoe geheel anders is het met Buda-Pest. In plaats van het ‘gemütliche’ en zonnig lachende van den Weener, hier het zware en dikwerf drukkend sombere, dat den te naderen Oosterling kenmerkt en dat bij dit volk van Mongoolschen aard tot een doffen ondertoon is geworden; hier ook niets van het gemütliche en opgewekte straatleven dat men in Weenen kan apprecieeren, juist omdat er genoeg esprit in zit om het niet tot Duitsche lawaaiigheid te doen ontaarden; hier veel meer eene koude en strakke bevolking, die niet meer contact zoekt dan hoogst noodzakelijk is. Er zijn in Weenen zeer verschillende categorieën van bewoners; er is de hooge adel, welke haar genealogieën kan opvoeren even hoog als de Habsburgers zelven en die dan ook bijna even onaantastbaar en ongenaakbaar zijn als de keizerlijke familie; zij leven slechts in een enkel opzicht het Weener leven mee. Doch nevens haar is er contact tusschen alle groepen der bevolking; er is althans geen afscheiding, die toenadering bij welke gelegenheid ook onmogelijk maakt. In Buda-Pest wel, en men ziet het in de theaters en de restaurants, men gevoelt het op straat en men neemt er een indruk van mee naar buiten.

Er wordt immer gezegd, dat de Hongaar hartstochtelijk van natuur is en alleen de flikkering van zijne oogen is daar, om het bewijs van die stelling te leveren; doch het is geen hartstocht, gelijk de Italianen die kennen; hartstocht, die zich uiten moet, en die veelmeer eene zaak is van temperament dan van gevoel. Bij de Hongaren zit de hartstocht dieper. Ze is een onafscheidelijk deel van het volksleven en misschien daarom wel is de Czardas zoo'n typisch Hongaarsche dans, omdat hij kalm, langzaam, bijna vervelend aanvangt om zich in steeds woester tempo te uiten, zooals slechts de Hongaren zich in den dans uiten kunnen. En misschien daarom vermogen de Rhapsodieën van Liszt beter dan iets anders om de Hongaarsche volksziel te begrijpen; beter dan tal van geschriften het zouden vermogen, omdat er daarin een bijna onhoorbaar iets is, dat spreekt van het lijden en strijden, van de indrukken der natuur op dit volk.

Tziganer-kapellen, wij stellen ze den eisch, dat zij vurig en opgewonden moeten spelen en wij vinden dat echt Hongaarsch; in Buda-Pest spelen zij heel anders, als zij althans muziek van het eigen land spelen, wat zij lang niet altijd doen. Alleen dan, wanneer zij minder spelen voor den vreemdeling dan wel voor de eigen bevolking, wanneer men ze treft aan de stations op de spoorweglijnen, waarbij dan van elk oponthoud gebruik gemaakt wordt voor een klein concert, dan behoeft men slechts de omgeving te raadplegen om zich af te vragen waar men is, en dan kan men deze Hongaarsche muziek, die bovenal muziek der natuur is, wel het best waardeeren. Muziek is er in Hongarije overal. Muziek op de straten en muziek tot in de kleinste en onaanzienlijkste dorpjes.

Men heeft Buda-Pest menigmaal genoemd het Parijs van Oost-Europa, een roem intusschen, die Bukarest het in de laatste jaren naar den kroon steekt. Meer dan eens hoorden wij de opmerking maken, dat niet Buda-Pest het Parijs van Oost-Europa, maar Parijs het Buda-Pest van West-Europa is, gezien den ontzettenden rijkdom van de Hongaarsche hoofdstad. Inderdaad, de breede avenues en geheel de opzet van Buda-Pest toonen welke onmetelijke fortuinen deze Magyaarsche edellieden met historische namen, die klinken tot ver over de grenzen, in

[p. 515]

bezit hebben; fortuinen, die zich uitspreken in de aaneengerijde kleine paleisjes, en de hofhouding van vele dier edelen gedurende een winterseizoen in Buda-Pest; fortuinen, die wel een weinig zich uiten ook in overdaad, in een te zeer streven naar goud en glans en schittering. Men ziet dien overdaad in Buda-Pest in het innerlijk der theaters, in het uiterlijk der gebouwen, in de met monumenten overladen straten, tot in de afmetingen van den historischen Hofburcht aan de Ofenerzijde der stad toe!

Ongetwijfeld is deze burcht majestueus, en staat hij daar als een wachter over de stad, aan de overzijde; als een wachter van niet minder beteekenis dan de monnik Gerhard, die boven op den Blocksberg zijn schitterend en in de natuur zoo indrukwekkend monument gekregen heeft voor zijn geloof, dat ook tegenover de bedreigingen der Turken onwankelbaar was. Maar er is in het compacte van deze steenmassa iets, dat niet alleen meer majestueus, maar ook gewild krachtig, bijna onaangenaam aandoet. Intusschen, aan de schoone ligging van Buda-Pest en den Donau kan dit niets afdoen; die ligging is inderdaad onvergelijkelijk, en als men 'savonds in Buda-Pest aankomt en vanaf de Pesterzijde de eindelooze lichtenrij langs beide kaden afschouwt, en aan den overkant opziet tegen de donkere bergengevaarten, die den toegang tot het meer Oostelijk-Europa schijnen af te sluiten, en die spreken van een strijd van eeuwen en eeuwen her, dan geniet men een uitzicht, dat weinigen steden gegeven is. Het is wel eigenaardig: Weenen dat de stad van den schoonen blauwen Donau heet, ontleent niets van zijne charme aan deze machtige rivier, die er tegenwoordig slechts gekanaliseerd doorheen stroomt, en alleen een kwart uur gaans buiten de stad nog een harer natuurlijke armen heeft. Buda-Pest daarentegen, dat alles aan dienzelfden Donau dankt, verbindt in niets zijn naam aan haar schoonheid en haar welvaart. Toch is het de Donau en steeds weer de Donau, welke aan Buda-Pest beteekenis geeft en heeft gegeven; het is de rivier, die de beide stadsgedeelten scheidt en tegelijkertijd verbindt; het is de rivier, die het uitzicht vanaf den Koningsburcht tot aan de eerste uitloopers der Karpaten toe zoo indrukwekkend en zoo afwisselend maakt, het is de rivier ten slotte, die Pest als een achtergrond van rijkdom en van macht met al zijne schoone gebouwen ten sterkste tot uiting doet komen. Wie eens op het platform, dat de tuin vormt van den koninklijken burcht aan den Ofenerkant is gekomen, vindt zijn blik als onverbreekbaar geboeid door dit uitzicht, dat hem ook in den Donau een der grootvorsten van Europa's stroomen onweerlegbaar doet erkennen; wie daar eenmaal staat moet zich wel bedenken, dat de tijd voortgaat, om daar niet uren en uren achtereen te blijven staan staren en nimmer genoeg te hebben van het schitterende schouwspel.

Dat uitzicht, Weenen mist het, en zal het nooit meer krijgen; tegenover deze schoonheid van Buda-Pest kan het harerzijds niets stellen en blijft het altijd ten achter.

HENRI VAN DER MANDERE.

October 1912.