De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Hoofdartikel
Ludwig van Beethoven.¹⁾

²⁾

De dood van Beethoven is een triomf voor de schoonheid geweest: een lofzang op haar eigen onsterflijkheid. Wanneer we de muziek van Beethoven zullen hooren dan moeten we weer de macht van de schoonheid erkennen en het eeuwige in haar wezen. Die macht bezielt ook het streven van de Beethoven-vereeniging en de uitvoering van den Beethoven-cyclus zal er ook een schitterend resultaat van worden.

Beethoven is een der grootsten onder de grooten, zijn kunst staat 't dichtst - zou ik willen zeggen, bij de oneindigheid. Zijn kunst

1) Naar aanleiding van den door de Vereeniging: ‘Het Beethovenhuis’ georganiseerden Beethoven Cyclus, April 1911.

2) Uit brief v. L. v. Beeth. aan Frau v. Pachler (1824), zie: L.v.B.'s sämtliche Briefe und Aufzeichnungen. 1783-1814. Wien und Leipzig, 1907. C.W. Stern.

[p. 754]

heeft mèt die van Chopin de smart gemeen. De schoonheid van hun beider kunst is uit de smart geboren. Maar B. was veel krachtiger persoonlijkheid. Die beide ‘God-menschen’ hadden mogelijk elkaar niet begrepen, gedachte en gevoel verhielden zich in hen zoo verschillend.

Toen de romantische school in Duitschland bloeide leefde Beethoven. Dit kwam zijn kunst ten goede. Die menschen van de rom. school begrepen hem en zijn kunst. In dien tijd werd ook het wèzen der muziek het best gevoeld en begrepen. Voor hen was de muziek de hoogste kunst - zij is het minst stoffelijk. Hun lievelings-componisten waren dan ook Bach, Gluck, Mozart en Beethoven. Bach's muziek vergeleek men met de gothische architectuur. Mozart brengt ons in de geestenwereld. En Beethoven, aldus Hoffmann ‘schwört Riesenschatten hervor, die uns vernichten, so dasz wir nur noch in dem Zusammenklang von Leidenschaften leben, den seine Töne wirken. Er ist der romantischste Tonkünstler, ja - der romantische im eigentlichen Sinne, weil er allein die unendliche, durch nichts zu stillende und daher ewig schmerzliche Sehnsucht erregt’. In het wezen der muziek vinden zij het wezen van 't leven. Novalis meende dat de muzikale verhoudingen eigenlijk de grond-verhoudingen in de natuur waren en meende dat in het leven van den ontwikkelden mensch de muziek moest afwisselen met niet-muziek, zooals het slapen en het waken elkander afwisselen.

Beethoven werd den 16^den Dec. 1770 geboren te Bonn. Het heeft lang geduurd voòr men het over den oorsprong der familie eens was. Men heeft beweerd dat hij een onechte zoon was van Fr. Wilhelm II, de koning van Pruisen, anderen beweerden dat hij Hollander was (vanwege het ‘van’ voor zijn naam³⁾. In waarheid was hij de zoon van een gewoon musicus gevestigd te Bonn. Zijn jeugd ging vreugd-loos voorbij en van nature was hij schuw en in zich-zelve gekeerd. Zijn familie-omstandigheden waren droevig, zijn vader, geestelijk en moreel minderwaardig, behandelde hem ruw. Een goede, algemeene ontwikkeling kwam eerst op lateren leeftijd. Door zijn vader werd hij tot de muziek-studie gedwongen met het doel om den zoon zoodra mogelijk te kunnen exploiteeren. In 1887 stierf zijn moeder en na haar dood werd zijn leven door zijn vader nog meer verbitterd en ging hij zijn troost buitenshuis zoeken. Hij vond die bij een zekere familie Breuning. Zijn vader zonk steeds dieper en toen hij zeventien jaar oud was, trad B. feitelijk als het hoofd der familie op. In 1792 stierf zijn vader, in 1793 (tot toen had hij onder Haydn gestudeerd) ging hij naar Weenen, het centrum van het muzikale leven. In den jongen Beethoven huisde een zeer zelfstandige geest en hij bezat een groot vertrouwen in zichzelf. Door zijn kunst-instinct gedreven geraakte hij tot de goede bronnen voor zijn ontwikkeling: Händel, Bach, Mozart, Haydn, Cherubin, bestudeerde hij, vooral op Mozart heeft hij verder gebouwd, niettemin in zijn instrumentaal-muziek moet hij meer op Haydn dan op Mozart zijn voortgegaan. In Weenen, veel meer dan in Bonn had hij gelegenheid zijn genie te ontwikkelen. Moest hij aanvankelijk spaarzaam leven, weldra kwam hij in de eerste kringen van Weenen en genoot vooral de bescherming van prins Lichnowsky, die hem een jaarwedde schonk en van diens vrouw, zelf een bekend pianiste, die steeds met tact B.'s slecht humeur, zijn drift en zijn somber uiterlijk wist te excuseeren.

Zijn vrije, breede phantazie deed hem weldra boven velen uitmunten, improviseeren en phantazeeren waren trekken van zijn talent, waarmede hij zich in zijn eersten tijd verhief boven zijn beide Weensche concurrenten, Woelfl en Steibelt. Den 29^sten Maart 1895 treed B. als klavier-speler in het openbaar op met zijn C-dur concert (Op 15) en den 19^den Mei met zijn bekende Trio's⁴⁾. Door zijn reizen naar Praag en Berlijn (1796), verbreidde zijn roem zich en verbeterden zijn geldelijke omstandigheden aanmerkelijk, ondanks zijn slechte economische eigenschappen.⁵⁾

3) In 1837 verscheen te A'dam: Brief aan den Heer burgemeester Van Bonn, door M. van Marsdijk, die beweerde dat B. de zoon was van reizende muzikanten die de kermissen van Holland bezochten en dat hij in Aug. 1772 op de kermis te Zutphen werd geboren, in een kleine herberg: ‘de Fransche tuin’. De onjuistheid hiervan is aangetoond door een jeugd-vriend van B., Dr. F.G. Wegeler. (Biograph. Notizen über L.v.B.).

4) J.B. Cramer schreef toen: ‘Das ist der Mann, der uns über den Verlust Mozarts trösten wird.’ Van dien tijd zijn: de drie Trio's, Op. 1, talrijke var; Lieder, Tänzen; de sonaten Op. 2, 7, 10, 13, 14, die Adelaide Op. 46, Quintetten, Op. 4 en 16; Ah perfido. Op. 60; de 2 sonaten voor p. en violoncel. Op. 5; de drie son. voor p. en v. Op. 12; het B-dur concert. Op. 19; het septet. Op. 20 (oòk het oratorium: Christus am Oelberge).

5) Sedert 1795 waren zijn beide broers Karl en Johann in Weenen. Over de verhoudingen onderling bestaan niet altijd even goede meeningen B. zou vaak misleid zijn door hen. Dit moet echter overdreven wezen. B. was Karl zelfs dankbaar voor diens zakelijke bemoeiingen, B -zèlf verafschuwde alles wat zakelijk was. Met contracten, honoraria, bemoeide hij zich zelden of nooit.

[p. 755]

Weldra zag men B. groot in zijn teerste uitdrukkingen zoowel als in zijn sterkste kracht en zijn diepe phantazie en vele en diepe ideeën gaven aan zijn kunst een voorname biezonderheid. In zijn machtigste momenten kan hij alles om zich heen en zichzelf vergeten. In dien tijd ontstaat reeds het beste van zijn composities. Dan - in zijn hoogste streven en in zijn krachtigsten arbeid voelt hij het noodlot hem naderen. Sedert 1793 deden zich de eerste verschijnselen van een gehoor-ziekte voor, die tenslotte tot volslagen doofheid werd. Aanvankelijk zich de kwaal niet zòò bewust, vinden wij in brieven van ± 1801, hoe hij zich smartelijk daarover uit.⁶⁾ Zijn kwaal werd voor hem een bron van het diepste ziele-lijden en zijn temperament en karakter waren er niet naar om spoedig in zijn lot te berusten: zijn strijd bleef groot en heröisch. Zijn rijke phantazie vermocht hij niet in spreektaal te uiten, alleen de muziek was zijn taal. Hij was vaak heftig tegen zijn beste vrienden, maar was 't ook weer even spoedig vergeten. Hij had een groot verlangen naar persoonlijke vrijheid en humor was een goed helper voor hem om zijn zwaarmoedigheid te bestrijden. In alles vinden wij de trekken van het genie dat de boeien van tijd en van ruimte bijna niet dulden kan. Zijn groote liefde voor de natuur geeft ons ook een diepen blik in zijn gemoedsleven. In en buiten Weenen kende ieder hem, en zelfs de laagsten groetten hem eerbiedig als voelden zij de macht van zijn zeldzaam talent. Een hooge moraal lag er in zijn leven, en een hooge moraal lag er in zijn kunst, anders zou hij nooit de kracht gehad hebben tot het scheppen van zoovele onvergankelijke werken. B. is nooit getrouwd geweest, ofschoon hij de liefde wèl heeft gekend, en steeds in haar hoogste opvattingen gevoeld. Physiek was hij sterk; ondanks zijn drift was hij goed, edelmoedig, naïef, eenvoudig, wat in de kringen waarin hij verkeerde aanleiding tot vele anecdoten heeft gegeven. Hij hield van Homerus en van de romans van Walter Scott, en als man van verbeelding was hij dichter tegelijk. Toen hij den 26^sten Maart 1829 stierf had hij van de kunst àlles genoten, wat de kunst te genieten geven kán, maar buiten haar was hij noòit gelukkig geweest.

In den tijd van 1800-1812 (13) gaf hij de hoogste producten van zijn kunstvermogen.⁷⁾ In het begin van 1800 komen ook zijn eerste groote symphonieke orkest-composities tot stand, 5 April 1800, gaat zijn eerste symphonie C-dur (op 21). Zij wijzen op een eigen ontwikkeling der muziek-gedeelten, dit geldt oòk voor zijn Quartetten en sonaten. Zijn meeste composities zijn gebouwd naar een dichterlijk plan, waarover B. zich zelden uitliet, een groote zelf-kritiek deed hem tot het volmaakte komen. Wel vaak had hij met de uitdrukking en den vorm te worstelen. Terzelfder tijd dat B. Eroica schreef en daarmede het gebied der hoogere toonkunst betreden had, schreef hij de beroemde Kreutzersonate. (In 1805 gedrukt als op. 47 -, 17 Mei 1803 het eerst gespeeld.). 20 Nov. 1805 ging ‘Fidelio, oder die eheliche Liebe’, een mislukking. Omgewerkt, ging de opera in Maart 1814 weèr, en toèn met groot succes. Na, ‘Fidelio’ schreef B. geen opera-muziek meer, wèl tooneel-muziek, (o.a. het plan voor Grillparzer's Melusinde.) - en wees daarmede den weg naar het muziek-drama. In de jaren 1805-1806 schept hij wel zijn meest volmaakte werken, waaronder het beste: de C-moll symphonie: de strijd tegen het noodlot en de overwinning van den geest. De hoogste uiting van een hoogen poètischen en dramatischen geest. Zijn innig verkeer met de natuur vinden wij in zijn Pastoral-symphonie⁸⁾. In 1812 ontstaat zijn A-dur symphonie die de B-uitleggers wèl hoofdbreken heeft gekost. Want hoe meer B. zich van de buitenwereld afzonderde en afzonderen mòest, te meer vervalt hij in zijn ideeën-rijk waarin wij hem niet steeds te volgen vermogen. Op den top van zijn roem en van de bewondering zijner tijdgenooten staat B. 1813-14, zijn doofheid belette hem nog niet zijn premières zélf te dirigeeren, terloops zij opgemerkt dat B. noòit een goed dirigent is geweest. Dan - wanneer in de herfst zijn broer sterft, begint zijn ver-

6) Zijn kwaal maakte hem zeèr melancholiek, hij heeft wel aan zelfmoord gedacht. In een schrijven aan M. v Seyfried; ‘- - - Alleen de kunst heeft mij teruggehouden, het schijnt mij onmogelijk de wereld te verlaten voòr ik alles heb gegeven wat ik voèl te moeten geven. Daarom dat ik dit ellendige leven voortleef waarin een niets mij van de gelukkigste in de ongelukkigste stemming brengen kan.’ Het testament aan zijn broer (6 Oct. 1802), wijst ook op zijn groote melancholie.

7) Uit dezen tijd: de eerste 6 Quart. Op. 18 (1800-'01) de son. voor p. B-dur. Op 22; As-dur. Op. 26, Es-dur en Cis-moll. Op. 27; D-dur. Op. 28; G-dur, D-moll, Es-dur, Op. 31, C-dur. Op. 53 - piano en v. Op 23 en 24. A-dur, C-moll. G-dur, Op. 30, met hoorn Op. 9, het C-moll-concert Op. 37; C-dur Quintet Op. 29, Die Geschöpfe des Prometheus, Op. 43 en verschil var.

8) 9 Febr. 1812 ‘Die Ruinen von Athen’ en ‘König Stephan’, verder de phant. voor p., ork. en koor. Op. 80. Het p-conc. in Es Op. 73; de Quart in Es-dur Op. 74 en F-moll Op. 95; het B-dur Trio Op. 97; de son. voor p. Es-dur Op. 81 en Fis-dur Op. 78, met violoncel A-dur Op. 69, met v. G-dur Op. 96.

[p. 756]

drietigste tijd. De strijd in zijn binnenste wordt geweldiger. Hij behoorde tot de kathol. kerk, maar vond er evenmin als in een ander geloof, bevrediging; in zijn eigen kunst wilde hij de godheid - d.i. de eenheid, de schoonheid zoeken. Die innerlijke strijd ligt in de D-dur-Messe van 1819. In Mei '27 gaat zijn 9^de symph. in D-moll met het onvergelijkelijk mooie slot-koor: ‘Freude schöner Götterfunken.’ Zijn kunst-moraal wilde dat hij begrepen zou worden, daarom neemt hij de menschelijke taal bij zijn muziek te hulp.⁹⁾

Bijna al zijn scheppingen zijn standbeelden voor zijn genie. Hij voelde al wat verheven was en beheerschte in zijn phantasie de harmonie van het Leven. In zijn muzikaal denken is een strenge logica, die verbinding vaak geeft met deze en geéne wereld. Navolgers heeft hij niet gehad: Rodolphe en Ries bleven ver achter bij hun leermeester. Voor zijn hooge phantasie en ideeën bleef de instrumentaalmuziek de aangewezen vorm en daarin heeft het genie zijn grootste wonderen gewrocht. Hij was een dier zeldzamen die op de hoogte der menschheid staan en waarvan de naam een karakteristiek zegel is voor een gehèele kunst periode.

JOHAN KONING.

9) Uit zijn laatste periode o.a. 5 Quart. (Es-dur Op. 127, B-dur Op. 130, Cis-moll Op. 131, B-moll Op. 132, F-dur Op. 135). - Men zou B's werk in 3 categ. kunnen verdeelen: a) Zijn jeugd-werk, (invl. v. Mozart); b) Symphonieën; c) het meer specifiek methaphysische in zijn kunst: de werken als van uit een andere wereld.