De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus met verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid ben dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

Paul. - Ik moet mijn best doen U niet te verraden, dus kan ik uw brief niet zóó uitvoerig beantwoorden, als ik om de zaak wel zou wenschen. Ik zal trachten zeer voorzichtig te zijn. Kijk eens, twee dingen zijn in het mij door U medegedeelde geval mogelijk. Ten eerste, en dat houd ik voor 't waarschijnlijkste, is dat meisje veel meer kind dan zij-zelve inziet, kind in dien zin, dat zij zich heeft laten beïnvloeden door de onnatuur van haren tijd, die, bij monde van zeker soort zelf-onbevredigde juffers, leert: alleen 'n ziels-liefde is mooi en geslachtsliefde is ‘min’ (om hare eigene uitdrukking te gebruiken). Ten tweede, kan het óók zijn, dat hare weigering voortkomt uit een onbewusten afkeer van die gemeenschap juist met U; in dat geval heeft zij zichzelve vergist, heeft zij U niet lief zooals dat nóódig is om als man en vrouw samen gelukkig te worden maar alleen als vriend, en dan zullen hare oogen van zelf later opengaan voor de beteekenis van gezonde geslachtsliefde, als zij den rechten ontmoet; dan zal zij hare eigene dwaze redeneering van nu leeren inzien dóór dien rechten, leeren inzien, dat liefde zonder geslachtsomgang, waar het het huwelijksleven juist in den hóógsten zin geldt, eenvoudig is... onzin en onnatuur. Oók dit laatste geval is, gegeven haar jeugdigen leeftijd, niet uitgesloten, en daarom denk ik dat gij in elk geval zult verstandig doen met kalm af te wachten en niets te overhaasten. Wat echter de éérste mogelijkheid aangaat, gij kunt er haar op wijzen, dat zij al heel onlogisch redeneert, wanneer zij iets, dat wij overal in de gansche schepping om ons heen niet alleen zien, maar ook heel natuurlijk en gewoon vinden, alleen waar het den mensch geldt ‘min’ gelieft te noemen. Waarom is de éérlijke natuur-drang ‘min’? Zij wordt dat eerst, wanneer men juist zóó doet als zij-zelve, namelijk er aldoor over redeneert en het bevoelt en het betast, alsof het eigenlijk 'n iets ware om zich voor te schamen, en te doen stiekem in 't geheim, als 'n schande. - Maar wie liefheeft, heel eerlijk liefheeft een man, en wie hem met lijf en ziel toebehoort, waarom

[p. 318]

zou die er zich ook maar één seconde voor schamen, dat zij één met hem gaat worden in lichamelijken zin.? Waarom zou dat in hem of haar ‘min’ zijn? Alles wat tegennatuurlijk is, dat is onrein en vies en onnoembaar. Zij is m.i. een kind, omdat zij dat alles niet begrijpt, omdat zij geloof slaat aan de jaloersche woorden door zelf-manlooze juffers uitgevonden om haar. eigene onbevredigd-gebleven zinnen te bedwelmen daaraan. - Geloof mij, als zij eenige jaren ouder is, zal het haar precies zóó gaan als 'n andere correspondente van mij, die haar engagement om die zelfde reden uitmaakte, en heel fraaie ingezonden stukken schreef voor de Lelie over ‘ziels’liefde (welke ik niet plaatste in haar eigen belang), - en die nu Gode zij dank een heel-gelukkige vrouw en moeder is, welke mij onlangs juist over haar baby en over haar vroegere theoriën daaromtrent heel overtuigdgelukkig schreef.

Mijn antwoord op Uw vragen is dan ook: 1. Neen, als een meisje werkelijk lief heeft met gezonde liefde, dan zal zij óók van den sexueelen omgang met dien man géén afkeer kunnen hebben, maar wèl bestaat de mogelijkheid, (die ik hier veronderstel zoo te zijn), dat zij zich, onder den invloed harer overspannen lectuur en harer onrijpe vriendinnen en van haren onnatuurlijken tijd zelve wil wijsmaken, hoe het eigenlijk zoo behooren moest, dat zij er een af keer van had. 2. Voor deze vraag verwijs ik U naar het hierboven aangehaalde voorbeeld dier thans overgelukkige moeder. 3. M.i. is de leeftijd, die dit meisje heeft, zéér geschikt om onder den invloed te geraken van dergelijke onwijze en onnatuurlijke denkbeelden. Dat hóórt er op dien leeftijd bij heden ten dage. Indien zij een normale natuur is, dan zal zij als zij ouder wordt van zelve zich ontworstelen aan hare omgeving. Maar een bepaalden leeftijd daarvoor stellen gaat moeilijk. Ik zou b.v. zeggen, wanneer een vrouw op haar, laat ons zeggen 25^ste jaar, nog steeds zóó overspannen blijft, dat ze den eerlijken geslachtsomgang voor iets dat ‘min’ is aanziet, dan beklaag ik den man die haar toch neemt tot echtgenoote, want dan zal ze wel al haar leven lang een overspannen malloot blijven, die hem met zulke redeneeringen drijft op den slechten weg, en dan daarna heel verwonderd doet over zijn ontrouw en zijn ‘minheid’, en zichzelve houdt voor 't slachtoffer, inplaats van voor wat ze is in werkelijkheid: de alleenschuldige. 4. Dat boek waarover gij schrijft las ik niet, kan dus over de daarin bedoelde persoon en hare liefde geen oordeel hebben.

Het spijt mij zeer, dat ik U niet particulier kon antwoorden. Gij zult mijn in de vroegere correspondentie aan U opgegeven redenen, dat het niet aangaat met onbekenden particulier te correspondeeren over zooiets kiesch, zeker billijken. Indien ik U niet volledig genoeg beantwoordde, dan is dat omdat ik vreesde U te zullen verraden. Kan ik U nog verder van dienst zijn dan gaarne.

J.H.D. - Ik vind Uw laatste stuk (het uittreksel uit Hoekstra) geschikt tot een of meer hoofdartikels, en wil het reeds spoedig plaatsen. Moet het met Uw eigen naam of met een pseudoniem onderteekend? - Ik vind het bij iemand van Uw vroegeren werkkring en Uw leven iets zoo sympathieks, dat gij U voor zulke dingen interesseert, en niet, zooals vele heeren in Uw omstandigheden doen, alleen opgaat in het materieele leven. Gij neemt het mij niet kwalijk indien ik dit zeg? Er zijn er die mij op dit gebied wel eens kunnen doen uitroepen: ‘Als je zulke mannen ziet - dan zou je heusch er toe komen 'n vrij-vrouwige mannenhaatster te worden!’ -

Met groote belangstelling las ik wat gij mij hebt geschreven over dat verlies, terwijl gij afwezig waart toenmaals. Voor scheidingen van langeren tijd heb ik, om dien angst voor wat er intusschen gebeuren kan, een groote, zenuwachtige vrees, maar in Uw geval weet ik ook bovendien zeker, dat ik nog zou verbitterd zijn geworden door de overweging: Dat alles ware niet noodig geweest, indien die beroerde, gemeene oorlog niet ware. Ik zou van U wel eens willen weten, of gij in zulke oogenblikken ook maar iets hebt gevoeld van ‘vaderlandsliefde’, als de troost waarop je dan wordt gewezen. Want, wat heeft vaderlandsliefde met zoo'n ellendige politiek te maken? En, zelfs al ware dat zoo, dan nog zou zij bij mij niet opwegen tegen de liefde tot mijn eigen gezin. Schrijf mij eens wat gij toen hebt gevoeld daaromtrent. - Over de geschiedenis met Ferrer in Spanje hoop ik nog afzonderlijk in de Lelie te schrijven. Men heeft mij zelfs uitgenoodigd op een socialistische vergadering er over te komen spreken, waarvoor ik bedankte. Maar, laat ik U nu vóór alles zeggen, al geloof ik ook, dat die man onrechtvaardig en zonder voldoend onderzoek is doodgeschoten, weten kunnen gij en ik m.i. niets daaromtrent, dan wat de anti-clericale, meestal beslist-democratisch-getinte couranten erover verkiezen te verzinnen. Wie onzer weet iets van wat er zelfs in zijn méést onmiddellijke nabijheid gebeurt, achter de schermen, waar het politiek geldt? En gelooft gij dan werkelijk, dat gij hier in Holland een juist en volledig overzicht kunt hebben van de tegen Ferrer aangevoerde beschuldigingen, en van de wijze waarop zijn proces is gevoerd? Gij ziet het van den kant dien de protestanten en de socialisten willen laten zien, de Roomschen zien het van den anderen, dien de priesters en de clericalen hun voorhouden, maar de waarheid weten alleen die heel enkelen, die het drama hebben uitgelokt, Ferrer-zelf en zijn rechters. Hoe het er overigens met het geweten van sommige menschen uitziet, kan ik mij evenmin voorstellen als gij. Ik heb daarvan onlangs een zoo sprekend staaltje weer ondervonden in mijn eigen particuliere leven, dat ik mij nog steeds daaromtrent afvraag: hoe kunnen zulke menschen, die zich naar Christus noemen en beweren naar zijn geboden te handelen, ooit één rustig oogenblik hebben, terwijl zij zóó valsch en meedoogenloos misbruik maken niet alleen van het recht van den sterkere, maar zelfs bedriegen. En toch ben ik overtuigd, dat die menschen die ik hier bedoel zichzelf o zoo braaf vinden, en o zoo laag neerzien op mij en andere ‘ongeloovigen’. - Gij kent het bekende woord van den grooten franschen schrijver: ‘Ik weet niet hoe het uitziet in de ziel van een misdadiger, wel weet ik, dat

[p. 319]

die van een zoogenaamd “braaf man” nachtzwart is van gemeenheid.’ Wel zoo gaat het mij helaas ook, uit eigen droeve ervaring; ik ook zou niet graag in de schoenen staan van o zoo vele ‘brave menschen’, die ik van te nabij ken.

Gij schrijft dat er twintig jaren geleden van den dood van Ferrer veel minder notitie zou zijn genomen dan nu. Dat ben ik met U eens. Dat komt m.i., omdat de anarchie en de revolutie steeds méér naderen, de pers doet al het mogelijke, niettegenstaande zij is in de handen der bourgeoisie, om den ondergang van de hedendaagsche maatschappij te helpen bevorderen, door zulk een uitbundig lawaai te maken als zij nu weer deed in het Ferrer-geval. - - Ferrer is geen doel; maar middel slechts, om oproer aan te blazen. Daarover wilde ik het juist hebben in een afzonderlijk artikel: dat niet al dit ‘betoogen’ geldt een protest tegen een begane onrechtvaardigheid, maar slechts is een voorwendsel om democratische denkbeelden te verkondigen. Want, ware het in werkelijkheid slechts om de onrechtvaardigheid als zoodanig te doen, dan zou de menschheid tegen elke onrechtvaardige daad even eenstemmig protesteeren. Het tegendeel is het geval, zij laat alles toe, duldt alles, de onrechtvaardigheden zijn als een zee - en niemand steekt een hand uit tot verandering.

Wat het slot van Uw brief betreft, in zake die godsdienstbeschouwing geloof ik, dat wij nu niet ver meer van elkaar afstaan. Want ik-ook denk er zoo over im grossen und ganzen. M.i. heeft de gewone mensch tucht noodig; en heden ten dage zorgt alleen de R.K. Kerk daarvoor, voor die broodnoodige tucht.

Terwijl ik U dit zit te schrijven brengt zooeven de post mij Uw brief kaart met Uw vriendelijke herstel-gelukwenschen, waarvoor véél dank.

A.H. - Ik vond het beter U gedeeltelijk op een afzonderlijke plaats te beantwoorden, wijl het hier een onderwerp geldt van algemeen belang. Wat Uw brief overigens aangaat, ik las met veel genoegen, dat gij en Uw zuster de Lelie zoo gaarne lezen, en het spijt mij, dat gij niet eerder aan Uw lust eens aan mij te schrijven hebt voldaan, want Uw bezwaar, dat men zich ‘daartoe goed moet kunnen uitdrukken’, is geen bezwaar, daar gij U uitnemend hebt uitgedrukt deze keer omtrent Uw bedoelen, dus U-zelve hierin zeker te laag schat. Gij hebt gelijk, het is moeilijk zich in het lot of de gedachten van een ander te verplaatsen, maar ik geloof dat ik dat nog al heel goed kan, daarvan getuigt mij menige correspondentie; dus probeer het maar eens als gij er lust toe krijgt. - Gij ook, zelve R.K., schrijft: ‘Laat J.K. zich eens door deskundigen laten voorlichten’! Daaruit blijkt dus, hoe mijn veronderstelling, dat de R.K. Kerk niet enkel verbiedt, maar óók voorlicht, een juiste is - Hebt gij gelezen Bij Ons van M. van Ravesteyn, dat ik onlangs in dit blad besprak.? Mij dunkt, dit geeft de strijd en het mooie van Uw geloof heel juist weer. - Uw vriendelijke wensch aan het slot van Uw brief, dat dit eerste schrijven de aanleiding moge worden tot meerdere correspondentie tusschen ons, beäam ik van ganscher harte. Gij zult in de Lelie hebben gezien, hoe ik juist drie weken vacantie had genomen, na de badkuur in Nauheim, toen ik Uw brief ontving; vandaar dat ik hem eerst nu beantwoord.

L.P. - Uw brief met het boekje heb ik ontvangen, maar dezen, dien ik nu beantwoord, is van vroegeren datum, daarom wil ik daarmede beginnen, dan hoort gij toch alvast iets van mij. Voor den vriendelijken aanhef van Uw brief heel veel dank, en hetgeen gij daarin schildert van Uw gevoelens kan ik heel goed begrijpen, omdat ik-zelve dat ook dikwijls zoo heb, dat ik mij heelemaal geef aan iemand dien ik niet ken, (ten minste alléén schriftelijk), alleen omdat hij of zij mijn sympathie wekt, zonder er bij stil te staan of de betrokken persoon mij návoelt. - Nu, in dit geval ziet gij, dat ik Uw bedoelen heb gewaardeerd, en, om Uw eigen uitdrukking over te nemen, dat het mij dientengevolge héél welkom is ‘als gij blijft’. - Juist op dit oogenblik stel ik Uw handelwijze heel bijzonder op prijs, door de stemming waarin ik ben. - Ik kan best begrijpen, dat gij die Engelsche gedichtjes niet in 't Hollandsch overzet, daardoor zouden zij verliezen, en ik vind met U, dat wij, behalve van de Genestet, heel weinig van dien aard hebben, alleen hier en daar in de psalmen en gezangen. Onze Hollandsche berijmde overzetting van de psalmen is veel mooier dan de Fransche; onder de Duitsche gezangen, van Gerhardt b.v., zijn óók wel enkele mooie. - Ziet gij, dat zeg ik U nu héél eerlijk, dat kan ik niet, dat wat gij wilt: ondanks alle ellende en onrechtvaardigheid om mij heen toch maar, zonder geloof in een eindelijke zegepraal, meegaan met zulke idealisten als gij. Integendeel, ik word moedeloos en in opstand bij het aanschouwen van dien niet te dempen oceaan van wreedheden, meedoogenloosheden, lasterpraat, egoïsme, waaruit onze wereld bestaat. Ik ben ook zooveel ouder dan gij, ik heb oogenblikken, als ik mij lichamelijk moe voel, dat ik denk: het moet een kalme rust zijn zoo in te slapen voor goed, uit al dien rommel van gemeenheid, en valschheid, en slechtheid, uit te zijn - voor goed. Dat ik dan toch weer wensch te blijven leven, is uit een egoïst geluksgevoel van het levenpersoonlijk goed te vinden, door de groote liefde, die om mij heen is, van mijn vriendin, en onze Marie, en onze honden-jongens. Maar voor de rest ben ik er moe van, moe van dit onsympathieke, raadselvolle ding, dat heet geboren worden, gedésillusioneerd worden in alles wat je hieldt voor eerlijk en waar, en dan heengaan, dikwijls na o zooveel strijd, en lijden, en lichaamssmarten, - heengaan, waarheen?

Gij vraagt mij wat ik zelf voel in dien tekst van Jezus? Wel, om de waarheid te zeggen, ik heb in de Jezus-figuur steeds geëerbiedigd (zoo lang ik orthodox geloofde) de Goddelijkheid, maar zijn persoon, en zijn handelingen, waren mij dikwijls raadselachtig; echter, hem eenmaal als Gods Zoon eerbiedigend, beredeneer je dat liever niet Van daar dat ik de moderne beschouwing van gewoon-mensch in hem te zien zoo weinig kan navoelen, want dan zegt hij mij niets, wordt hij, bij mijn levensopvatting van de dingen, voor mij een soort goedgeloovige, maar toch van zijn eigen idealen dom het slacht-

[p. 320]

offer wordend Tolstoï, of een ‘profeet’ van dien aard, voor wier ideeën ik niets kan voelen, dan dat ik ze, als zij te-goeder trouw zijn, dom vind om de onbereikbaarheid ervan.

Met U geloof ik wel, dat zulke door een ideaal bezielde menschen (aangenomen dat zij oprecht zijn) voor hen zelf gelukkig zijn, maar ik vind hen dom. Hoe dommer je bent, hoe gelukkiger. Dat is mijn standpunt. Met U ben ik het eens, dat ik nogtans diegenen, die doen naar hun ideaal, onverdeeld bewonder, (maar ik vind dezulken dun gezaaid, de meesten doen er niet naar.) Juist daarom heb ik ook zulk een onbegrensde sympathie voor nonnen, en voor R.K. liefdezusters, en voor R.K. zendelingen, omdat die allen zooveel doen van grenzenlooze zelfopoffering. Laten ze het dan doen ‘om den hemel te verdienen’, ze doen het dan toch maar. En, onder al dat egoisme en die wreedheid en laster om je heen, vind ik menschen, die zooveel goeds doen, onverdeeld te bewonderen. Hartelijke groeten en veel dank.

Henriëtte II. - Hartelijk dank voor Uw lieven vriendelijken brief naar aanleiding van Nauheim. - Ja, vroeger was ik zeer ‘bewegelijk’, maar ik kan nu lichamelijk niet veel meer. Spelen met onzen Benjamin probeer ik nog wel eens, als hij er zoo om bedelt door iets weg te stelen of zooiets, dan wil hij worden nagejaagd; maar hem dragen en opnemen mag ik niet meer, wat voor mij werkelijk een groote teleurstelling is, omdat ik zoo dol ben op mijn honden. - Ja, verrukt waren ze beiden, toen wij aan het station aankwamen, waar Marie ons met hen wachtte! - Naar aanleiding daarvan wil ik nu meteen Uw vraag beantwoorden. Gij zegt dat Uw moeder-hondje vinnig beet naar haar eigen kind, toen dat een beentje kreeg, en gij voegt er bij, dat gij, naar aanleiding van deze en dergelijke opmerkingen, óók in de natuur niet alles liefde vindt, maar dat integendeel ook dáár iedereen voor zichzelven leeft, en voor zichzelf opkomt meedoogenloos. Dat nu ben ik met U eens. Nog onlangs schreef ik juist daarom ook, gelijk gij misschien in de correspondentie hebt gelezen, aan iemand, die mij een artikel had gezonden, waarin hij de natuur ten voorbeeld stelde als liefde te prediken, dat dit absoluut valsch gedacht is De natuur is even goed wreed als de menschen, en de dieren onderling zorgen voor hun eigen zelfbehoud, met verdelging van elkander. Onze Frits, de vader van Maries twee hondjes, is zóó vinnig op hen, dat wij den kleinsten dikwijls moeten redden voor zijn uitvallen. Benjamin daarentegen is voor Frits een engel van zachtheid, laat hem voorgaan bij alle eten en drinken, laat zich door hem uit den mand duwen, en toch is hij de grootste, en heeft een flinken bek met mooie tanden. Wij schrijven dat echter toe aan zijn liefde en trouw aan ons, die hem van den eersten dag af deden begrijpen, hoe Frits onze lieveling was reeds vóór hij kwam, en hoe hij dus ons hart het best zou winnen door van Frits alles te verdragen. Als wij hem dan ook voor zijn toegevendheid en zachtheid prijzen, kijkt hij ons zoo verstandig aan alsof hij wil zeggen: Dáárom doe ik het ook juist, opdat jullie zooveel mogelijk van mij zult houden. - Ik voor mij geloof, dat het natuur-instinct van een dier ophoudt als moeder lief te hebben, zoodra het jong de moederzorg kan ontbeeren. Dat ziet men overal. En, zou in de menschenwereld niet eigenlijk datzelfde instinct óók het ware zijn, en is het als volwassenen elkaar zoogenaamd liefhebben, omdat men familie van elkaar is, niet bij de meeste menschen véél meer een zaak van plicht dan van heel diep gevoel? Kent gij niet met mij vele ouders, die in den grond veel meer denken aan zichzelf dan aan hunne volwassen kinderen, enz., enz.? - Dat in ditzelfde zinverband bij vele ouders ook de liefde enkel bestaat uit ‘apenliefde’, om met Uw man te spreken, geef ik hem volkomen toe; speciaal ook waar hij zegt, dat zij zooveel vergoelijken of ongestraft laten uit gemakszucht, terwijl ‘een knauw in figuurlijken zin veel beter ware geweest’. - Ik vind Uw werk middelmaat-werk, dat zeg ik U heel eerlijk, niet slechter en niet beter dan dat wat de meeste tijdschriften vult, maar voor de gedachten erin kan ik persoonlijk heel veel meevoelen, daarin herken ik iemand die denkt. - 't Spijt mij zoo, dat Uw gezondheid niet geheel beter is nog. De meeste dergelijke ongesteldheden van langdurigen aard geven zoovele teleurstellingen, en de ‘men’ heeft er nogtans veel minder medelijden mee, dan met een plotselinge ziekte van acuut gevaar. Aan menschen die veel ziek zijn ‘went’ de omgeving, en, dat het vele ziek-zijn voor den patient-zelf nog erger is dan een hevige maar afloopende ongesteldheid wordt daarbij niet bedacht. - Hartelijk het beste gewenscht er mee, en vriendelijke groeten.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.