De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

L.P. - Welk een aardige verrassing toch.! Ik vind het zoo hartelijk van U, dat voor mij te doen. Uw eerste brief begint met den wensch mij als ‘lieve freule’ toe te mogen spreken. Wel waarom niet? Als gij in Uw hart die behoefte hebt, kan het mij slechts aangenaam en welkom zijn. -

Uit Uw laatsten brief blijkt reeds, dat gij over het onderwerp, waarover gij in Uw eersten schrijft, in den grond niet heel veel anders denkt dan ik, en nog duidelijker zag ik dat uit Uw artikel onlangs. Ik geloof dan ook dat gij de uitdrukking: ‘Ongetrouwde vrouwen zijn overtolligheden’ (ik heb Uw eersten brief hier voor mij) anders uitlegt dan zij moet worden opgevat. Neen zeker, gij, noch wie ook, behoeft in dien zin een overtolligheid te worden, waarin gij het voorstelt; maar wèl geloof ik, dat de natuurbestemming van elk vrouwelijk-wezen is vruchtdragen, en dat zij dus daarom in die natuurbestemming mislukt, indien zij onvruchtbaar blijft. Echter, wij staan voor zooveel raadselen, ook in de natuur, dat er niets aan te doen is, dan, juist als gij-zelve het ook beschreven hebt in Uw artikel, van het leven te maken zooveel moois, als wij zelve ervan vermogen te verkrijgen; wat nu echter de eene mooi of nuttig vindt, is dikwijls in de oogen van een ander weer bijzaak, en daarom geloof ik dat wij daarvoor geen algemeene regels kunnen stellen (iets wat tegenwoordig juist zoo dwaas geschiedt in zake nuttigheid, ‘plicht aan de

[p. 783]

maatschappij’, al die mooie phrasen meer), maar dat elke ongehuwde vrouw voor zich-zelve moet verantwoorden hoe zij haar leven wil maken en wil inrichten. -

Heel veel van die ‘ontwikkeling’, waarmee gij zoo dweept, leidt m.i. juist tot hoogmoed, inbeelding, zelfoverschatting, en allerminst tot geluk, noch voor de omgeving, noch voor eigen-ik; ik heb ten minste heel wat voorbeelden daarvan onder de oogen, van vrouwen, die noch voor zichzelve een opgewekten gelukkigen indruk maken met hare ontwikkeling en nuttigheid, noch in hare eigenlijke omgeving iets anders verspreiden dan twist en ergernis, omdat zij nimmer zijn thuis, of daar waar men haar waarachtig nóódig heeft, maar wel op vergaderingen of in gehoorzalen, etc. - Ik zeg dit alles niet tegen U-persoonlijk, omdat ik uit Uw brieven den indruk heb, dat gij een zéér-religieuse natuur zijt, die U door een hooger, een religieus plichtbesef, dus een van waarachtige menschenliefde, laat leiden, en natuurlijk heb ik dáárvoor allen eerbied. - Maar, hoe kunt gij spreken van ‘volmaaktheid’ en van ‘volmaakt-worden’? Dat is immers en voor den man en voor de vrouw een ondenkbaarheid. Van volmaaktheid is zoo weinig sprake op aarde, niets en nergens, dat mij het stopwoord van sommige moderne dominees van ‘naar-volmaaktheid moeten wij streven’, altijd belachelijk voorkomt van oppervlakkigheid. Ik haat phrasen. En ik vind zooveel in het modernisme, in dien geest van een liefdeleer zooals gij blijkbaar óók zijt toegedaan, zoo louter phrase zonder grondslag, heel fraai in den mond van den prekenden voorganger, maar waarnaar niemand doet, of waaraan niemand ook iets heeft, omdat het woorden zijn zonder inhoud.

Gewöhnlich glaubt der Mensch, wenn er nur Worte hört, Es müsse sich dabei doch auch was denken lassen.

Dat woord van Göthe is heel waar, en heel toepasselijk op het gehoor van moderne woordvoerders, die in goed gelukten woorden-omhaal de luisterenden overdonderen met allerlei zinledige phrasen van deugd, christenplicht, liefde jegens allen, volmaking, streven naar het hoogere, enz. enz.

Denn eben wo Begriffe fehlen
Da stellt ein Wort zur rechten Zeit sich ein!

Geloof mij, dat is geschreven voor het modernisme. Men moge over het orthodox christendom, of over het R.K. geloof, oordeelen hoe men wil, het berust op een leer, een dogma, in elk geval, maar 't modernisme is zoo recht een gepraal met mooie en deugdzame woorden zonder inhoud.

- Gij vergist U geloof ik volkomen indien gij meent dat er in elk mensch is een ‘drang naar volmaaktheid,’ en ‘naar goed-zijn’. Och-arme! Als dat zoo ware, dan ware de wereld niet wat zij is in de werkelijkheid (waarvan gij trouwens zelve getuigt dat gij er buiten staat door uwe tegenwoordige gezondheid) want in de werkelijkheid van de dingen zijn de meeste menschen integendeel van huis uit slecht, naar, hardvochtig, egoïst. Sla eens een kind gade en let maar eens op hoeveel leelijks en bepaald aangeboren zelfzuchtigs schuilt reeds in zoo'n jonge ziel. Niet zonder reden leeraart dan ook het orthodoxe bijbelgeloof iets geheel anders dan wat gij neerschrijft, namelijk dit, dat wij allen van kind-af in zonde zijn ontvangen en geboren, en dat de natuurlijke mensch is verdorven dóór en dóór. Of men nu de verlossings-leer door den zoendood van Christus, die daarvoor de reiniging brengt, wil aannemen of niet, het feit in elk geval blijft wààr, dat de natuurlijke mensch is van kind af in ‘zonde’ (noem het als gij dat liever wilt in slechtheid) is geboren en is ontvangen. Van een drang naar volmaaktheid in hem, en naar goed zijn zie ik niets, bij de meesten niets, alleen een drang naar veel geld-verdienen en oppotten, of naar eerebaantjes, of naar 'n ander belasteren, of naar coquetteeren, of naar wat-ook dat is voor en boven alles zelfzucht. - Nog eens, och arme! Denkt gij werkelijk ‘dat de meeste menschen niet gelukkig kunnen zijn met een slecht geweten’!!! Tegen zulk een idéálisme valt niet te redeneeren. Behoudt het; het is misschien voor u-zelve het gelukkigst zoo.

- ‘Wie zal zeggen, wat voor kracht al zelfs een glimlach niet doet, de handdruk van een, die gemis en eenzaamheid kent, het vertroostende woord van een die vrede vond in eigen leed’.

Die woorden van U beaam ik ten volle, maar vindt gij heusch dat zulk ‘nuttig zijn’ ook maar iets gemeen heeft met het moderne-vrouw-geschetter, waarvan ik de nutteloosheid bespot? Weet gij, wat gij in die woorden bedoelt, dat is, zou ik zeggen, juist de verouderde, de meer en meer te loor gaande nuttigheid in de verborgenheid en de stilte van het dagelijksch leven, waarin ik geloof dat ligt het geheim van de ware vrouwelijke nuttigheid voor anderen.

- Nu kom ik tot Uw tweeden brief. Ik wil beginnen met U de verzekering te geven, dat gij U niet vergist indien gij overtuigd zijt, dat mijn hart voor U openstaat. Het staat open voor ieder die ernstig meent wat zij zegt, en oprecht is, onverschillig of hare levensbeschouwing een andere is dan de mijne. Ik wil U ook naar aanleiding van dien brief nog op een ding attent maken, opdat gij mij niet verkeerd begrijpt, en dat is, dat ik de menschen evengoed zie naar de goede zijden die zij natuurlijk óók hebben, als naar hunne slechte en leelijke eigenschappen. Ten slotte is het toch immers niet hunne eigen schuld dat zij zóó zijn en niet anders; zij maakten zichzelf niet. En dat is dan ook voor mij altijd het groote struikelblok in de leer van den Bijbel, dat God ons allen in Adam-alléén liet vallen, en daardoor de gelegenheid ons ontnam persoonlijk, uit eigen-wil, waarlijk-volmáákt te zijn. Er is voor mij een zoo ontzaggelijke onrechtvaardigheid in die voorstelling dat het strijdt met elke idee van een rechtvaardig en liefdevol Schepper. Enfin, ik wil hiermede dus zeggen, dat ik, zoo ik de menschen zie als allesbehalve lieve en zelfopofferende wezens, maar in tegendeel als zelfzuchtig, hard, liefdeloos, toch ook wel weet hoe zij bij oogenblikken soms heel-erg kunnen ‘meevallen.’ En zeker is dat het geval in dagen van ziekte; dat werkt op hun medelijden, en doet heel dikwijl het betere in hen bovenkomen. Daarom geloof ik dat juist gij menigeen van zijn of haar besten kant hebt leeren kennen.

- Hetgeen gij schrijft over Uw richting in Uw werk, aangaande Uw geschiktheid tot dat bepaald genre, van anderen aard dan het eerste mij gezondene stukje, beaam ik volkomen; ik vond Uw artikel dáárna gezonden veel krachtiger en veel persoonlijker van inhoud. - Het vervolg van Uw brief, over de kracht die gij put uit Uw geloof, laat ik liever onbeantwoord, omdat ik U hoe ik-zelve denk over die vage ‘liefdeleer’ reeds hierboven uiteenzette, en het nu verder den schijn zou krijgen als wilde ik Uw geluk U ontrooven door U mijn nuchtere levensbeschouwing in zulke dingen door redegetwist op te dringen. En daaraan denk ik geenzins. Menschen als gij zijn voor hen-zelve gelukkig denk-ik, waarom zou ik U dus Uw geluk willen ontrooven, of zelfs het bezoedelen door het te betwisten. Ik heb U, daar gij mijne meening hebt willen weten, eerlijk en oprecht geantwoord, maar ik gun U Uw blijde geloof in de menschheid van harte, en hoop dat gij op Uw weg en Uw werk allen mogelijken voorspoed moogt genieten wat dat alles aangaat.

- Uw voornemen echter, terwille daarvan weder den winter in Holland te gaan beproeven, terwijl gij daar reeds eens slechte ervaringen mee opdeedt, lijkt mij bepaald onvoorzichtig. O ja, al Uw bezwaren, en Uw verlangen hier in Uw vaderland te arbeiden, begrijp ik zeer goed. Maar gezondheid laat zich niet dwingen; ik heb dat zelve ook dezen winter weer tot mijn groote schade ondervonden, ons klimaat is nu eenmaal een geváár voor zulke gestellen; gij kunt immers toch ook uit de verte Uw vrienden beïnvloeden door Uw schrijven, en, wat Uw omgeving betreft, liefde verspreiden kan men overal. Misschien is het Uw taak, niet hier maar dáár te arbeiden, ons leven wordt zoo anders geleid dan wij 't zouden willen; wij denken te beslissen, maar een ander, een Groote Onbekende, neemt onze hand, en voert ons waar hij werk heeft voor ons.

Ik ben het volkomen eens met U, dat men aan het gevaar went als men een kwaal heeft, en daardoor heel anders staat tegenover de ziekte-in-questie dan de gezonden het doen. Vroeger dacht ik-zelve namelijk altijd, dat een hartkwaal iets heel zenuwachtigs moest zijn door 't gevaar van het zoo plotseling kunnen-dood-blijven. En nu gaat het mij juist omgekeerd, en verwijt ik mij-zelve zoo dikwijls, dat ik er veel te weinig aan denk of bij stilsta, hoe gauw ik er uit

[p. 784]

kan zijn, omdat ik, als ik dat deed, nog veel méér zou elk uur van geluk waardeeren, en bij elken mooien dag die mij gegeven wordt met dank zou behooren stil te staan. Maar in plaats daarvan denk ik eigenlijk net even weinig aan het voor mij meer-onmiddelijke gevaar van in-eens doodgaan, als welke gezonde man of vrouw ook. En zoo zal het de lijders aan zwakke longen ook wel gaan. Neen, ik was inderdaad enkel voor mijn genoegen, op een doorreis, eenige dagen in Davos, maar ik was zoo zwaar verkouden toevallig, en hoestte zoo schrikwekkend, dat iedereen mij aanzag voor een patiente die het niet weten wilde waarvoor ze kwam, en mijn reisgenoote daarom met stil-medelijdende blikken aanzag als zij en ik verzekerden, dat ik volstrekt niet voor mijn gezondheid daar was, met oogen die zeiden: Wat moet die arme vriendin zich goedhouden en er op losliegen!

- In Uw volgenden brief deedt gij zeer verstandig door niet te wachten op een eerste antwoord of ‘Uw brieven mij wel aangenaam zijn’, maar door gezellig en flinkweg te schrijven wat Uw hart U ingeeft. Immers, natuurlijk zijn Uw brieven mij héél welkom; iemand, die zulk een helder en opgewekt zieleleven heeft, kan niet anders dan mij een lieve correspondente zijn, maar ook U kan ik slechts zeggen, wat ik reeds telkens antwoordde, in den nieuwen jaargang hoop ik omgaand te correspondeeren; eerst moet ik nu mij nog inrichten naar de oude manier, en wel eens lang laten wachten.

Gij doet er mij groot genoegen mee, mij over alles wat U op het hart ligt eerlijk te schrijven; ten eerste vind ik vleierij onuitstaanbaar, ten tweede is het voor mij een bewijs van belangstelling dat gij nadenkt over mijn opinie, ten derde beweer ik geenzins, dat ik altijd gelijk heb en een ander ongelijk, en hoor dus graag Uw meening, ten vierde leer ik mijn correspondenten immers alleen waarlijk kennen, als zij hun hart voor mij openen in oprechtheid en zonder terughouding. Dus... gij hebt behoefte mij te schrijven over mijn woorden omtrent Jezus als menschbeschouwd, en gij voegt daaraan toe: ‘Ik beschouw hem heel anders dan U, omdat ik zelf meer en meer ga voelen dat hij gelijk heeft, en een leven in zijn geest mooi en zegenrijk is, en de weg tot het koningrijk Gods.’ - Zie eens, door Uw vroegere brieven reeds heb ik al begrepen dat Jezus voor U zulk een ideaal zal zijn in Uw eigen leven, en daarom verwijs ik U maar weer naar bovenstaand antwoord in 't eerste gedeelte van mijn brief; dat zegt U hoe ik 't voel, en tevens hoe ik U niet graag Uw stemming in dezen zou willen afnemen of betwisten. Zoo iets is een persoonlijke opvatting, eene die zich niet aan elkaar laat opdringen. En waartoe ook? Alles wat gij schrijft dienaangaande laat mij-persoonlijk inderdaad, wat de Jezus-figuur aangaat, koud; het doet mij denken aan Tolstoï en zoovele anderen, aan wier goede bedoelingen ik niet twijfel, maar wier naief geloof, in de mogelijkheid de menschheid te zullen veranderen, ik dom vind. - Echter, Jezus Christus-alléén hééft de menschheid veranderd; Hij deed wat voor of na hem niemand deed nog, Hij gaf de wereld een nieuw aanschijn en in Zijn naam leefden en stierven duizenden martelaren. En juist dáárom is Hij voor mij niet een mensch, maar wel degelijk een God; ik heb dat nooit zoo sterk gevoeld als in Rome, waar om Zijnentwille zoo oneindig veel is geleden, en gansch een heidenwereld onderging, alleen door Zijn Woord -

- Ten slotte nog Uw laatste schrijven bij Uw artikel gevoegd. Ik neem daaruit deze woorden van U over omdat gij daarin mij zoo juist navoelt:

‘Ik geloof dat U Uw waarheid meer predikt tegen de vrouwen, die uit hoogmoed, eigenwaan, preutschheid of afgunst beweren den man tot hun geluk niet noodig te hebben, ik geloof dat U opkomt tegen aanstellerij, en doen alsof, terwijl er geen steek van waar is.’

Heb ik U goed begrepen, vraagt gij. Ja-zeer-zeker. Precies dat is het, dáártegen alleen protesteer ik En zij, die mij het hardst uitschelden om mijn protest, bewijzen ten slotte gewoonlijk zelven hoezeer ik gelijk heb. Zoo was er b.v. hier in Den Haag, toen mijn brochure ‘De liefde in de Vrouwenquaestie’ verscheen, en zooveel huichelachtige verontwaardiging uitlokte, van dames die de waarheid niet wilden hooren, ook een lang niet meer jonge juffrouw, wonend met haar vader en zuster, wier heilige afschuw van mijn brochure al bijzonder groot was, totdat.... ze op zekeren dag een belachelijk huwelijk kon doen met een oud mannetje, die haar vader had kunnen zijn; - toen greep ze dien laatsten onverhoopten kans met beide handen aan, en bevestigde daardoor in ieders oogen, wat de meesten reeds vooraf hadden vermoed: dat haar kuische verontwaardiging op mij slechts was geweest nijdigheid, omdat ik haar en zoovelen harer aan de kaak had gesteld in haar geheimste begeerten.

Hartelijk gegroet, en nogmaals véél dank.

X.H.X. - Ik denk er niet aan U particulier te beantwoorden. Waartoe? Ik heb Uw laatsten brief niet in de Lelie beantwoord, omdat ik niet in vruchtelooze discussies wil treden over dergelijke boekbeschouwingen; gij zijt natuurlijk partijdig, en dus zou het geen de minste reden of doel hebben U te beantwoorden. Ook zond ik U om diezelfde reden vroeger dat Blad weer terug. Ik denk er eerlijk zoo over, als ik het zeg, en dus behoeft gij niet te beproeven mij tot andere meening over te halen door mij de opinies van anderen voor te houden, aan wier eerlijkheid ik daarenboven, omdat ik weet wat critiek waard is, achter de schermen gezien, en hoe zij tot stand komt, héél dikwijls met goede reden twijfel.

Wat nu Uw schrijven van 20 dezer aangaat, ten eerste wenschte ik dat gij daarin niet zoo met de stroopkwast werktet want, alweder, in Uw geval doet dat verdacht aan. Het kan zijn dat ik U verkeerd beschuldig wanneer ik zeg, dat gij den indruk maakt alsof gij hoopt mij tot een gunstiger meening te verteederen door mij op te vleien, over de waarde die gij juist aan mijn oordeel en mijn karakter hecht, etc, etc, maar, dien indruk maakt gij zóó beslist dat gij er mij door afstoot, en dus Uw doel niet bereikt. - Om U niet te verraden wil ik hier niet in bijzonderheden treden maar U alleen zeggen, dat gij, wel verre van mij te overtuigen, mij integendeel versterkt door Uw schrijven in mijn indruk, dat het U te doen is om geen mooie bijredenen bij die reclame-zucht. Dat gij nu achterna de schuld daarvan schuift op anderen maakt het niet beter maar erger voor U. Gij hebt het gewild en het hun gevraagd. - Nergens in die bewuste recensies zeide ik iets van al de dingen, die gij mij in den mond legt, en waartegen gij U dus verdedigt zonder reden, maar geheel andere dingen schreef ik, waartegen niets valt in te brengen, en die gij dan ook voorbijgaat. - Ik zeg U ook heel eerlijk dat ik eerst zal gelooven dat gij Johan de Meester zoo flink de waarheid hebt gezegd over zijn critieken en ‘het gekwijl en opgehemel beurtelings van zijn vijanden en vriendjes’, als ik dat zelfde eerst ergens van U lees openlijk, in een of ander Nederlandsch Blad, met Uw naam eronder. Dat gij mij onder vier oogen dat dappere heldenfeit meedeelt schijnt mij meer bestemd om mij op te vleien, dan overeenkomstig de waarheid. Dat zeg ik U héél eerlijk. - Gij vergist U echter wanneer gij denkt dat ik mij laat vangen door zulke grootsprekerij. - Ik herhaal, over de bewuste boeken zal ik eerlijk het goede en het kwade zeggen naar mijn eigen eerlijk oordeel erover, en gij zult mij plezier, en U-zelf een dienst doen, door niet op mij te willen influenceeren door vleierij noch door grootsprekerij. - Wat Uw aangekondigd bezoek aangaat, ik zal U dit onderhoud niet weigeren, maar in die twee zomermaanden ben ik niet in Holland, maar wèl in September weer; nog eens, als ik U harder heb toegesproken dan gij verdient, dan is het Uw eigen schuld; ik houd niet van dat soort vleien U-zelf-ophemel-brieven; zij hebben een gevaarlijke overeenkomst met het onware in Uw boeken.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.