De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

[p. 591]

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

Hugo. - Gij hebt gezien, dat Uw versjes intusschen reeds zijn geplaatst; deze keer bevielen zij mij bijzonder, ik geloof altijd dat Uw eigenlijk terrein dáár ligt. - Ja, daaraan hebt gij wèl gelijk, dat literair succes niet voldoende is, voor een vrouw althans, tot geluk; volkomen gelijk. - Wat die directie aangaat, ik geloof dat gij-zelve in Uw brief aan mij de redenen, die daar bij de beoordeeling voorzitten, heel goed hebt ontleed; zoo, dat ik er niets aan heb toe te voegen, dan alleen dit, dat partijdigheid van allerlei aard gewoonlijk overal voorzit bij zulke beoordeelingen, terwijl het aan den anderen kant ook een ongelukkige toestand is in ons land, dat elke directie veel te veel moet rekening houden met den minnen laagstaanden smaak van het schouwburg-bezoekend publiek, dat alleen prullen en vodden, en vooral schunnigheden, gelieft te vereeren met zijn bezoek, zoodat het met den besten wil ter wereld onmogelijk is, om finantieele redenen, iets van werkelijke beteekenis te blijven geven op den duur; altijd als dat een enkele maal geschiedt is de schouwburg leeg, en werkt de directie met verlies. Dat ligt er 'm voor een goed deel aan, dat het betere publiek bij ons zich verre houdt van de comedie, zoodat rekening moet worden gehouden met een weinig-ontwikkelden smaak. - In den Haag is het naar een holl: comedie gaan bepaald iets niet deftigs, iets wat men met zekere aanstellerij overlaat aan ‘de burgerij’; de fransche opera dient om zich te vertoonen, maar in de comedie laat zich iemand die wil ‘meedoen’ niet zien; zoo blijft het kwaad bestaan aan twee kanten, want dientengevolge is hetgeen de verschillende directies bieden dan ook meestal van een gehalte dat men maar liever verre blijft; toen ik dezen winter in den Haag was heb ik telkens gezocht naar een stuk dat de moeite was om er heen te gaan, en ik kan niet ontkennen dat de meesten dat niet waren - bij lange niet. -

- Gij houdt mij dan zeker wel op de hoogte, hoe alles afloopt? Van de opvoering van dat andere van U las noch hoorde ik iets. Is die verschoven?

L.P. - Het spijt mij zoo dat ik Uw beide brieven niet nog eerder heb kunnen beantwoorden tengevolge der vele correspondentie; nu echter geef ik U extra-gauw een beurt, om U te zeggen hoe gráág ik met U wil praten op papier, waar gij tot dat doel abonnee werd, na het vertrek der abonnee, die U de Lelie ter lezing gaf. - Allereerst doe ik maar even het zakelijke met U af. Ja, alle gedachtenwisselingen neem ik, als vorm en inhoud dat eenigzins mogelijk maken, op; bij het toenemende plaatsgebrek moet ik alleen meer en meer tot regel gaan stellen, dat de inzenders abonne's of althans geregelde lezers zijn, maar voor het overige beschouw ik deze bijdragen volstrekt niet uit een literair oogpunt, maar, zoo als het hoofd waaronder zij verschijnen reeds uitdrukt, als uitingen der lezers over de meest verschillende onderwerpen, en wrijving van meening onderling. - Uw nu gezonden stukje nam ik op als ‘brief uit Davos’; het is niet iets dat een belofte inhoudt voor de toekomst, als schrijfster, dat zult gij-zelve wel inzien met mij; het is, zooals gij-zelve óók schrijft, een dagboekbladzijde, maar in vloeiend-hollandsch gesteld en gedacht, en die dus, waar velen met U in hetzelfde geval verkeeren, interessant genoeg is om den lezers van de Lelie ter lezing te worden gegeven.

- - Weet gij wat mij, ik ken Davos, zoo frappeerde, - dat gij er zoo enthousiast over schrijft. Voor mij namelijk is de herinnering er aan eene van zeer overstelpende somberheid, ofschoon ik er voor mijn genoegen was en de natuur prachtig vond. - De reis van Landquart naar Davos behoort voor mij tot een der schoonste stukjes natuur, die ik ken; maar Davos-zelf gaf mij een wanhopig neerdrukkende impressie, misschien wel omdat ik een stemmingsmensch ben, die de gedachte aan al wat daar wordt geleden en achtergelaten door menigeen niet van zich af kan zetten, zoodat ik het gevoel heb gehad al dien tijd, alsof de dood met mij rondwandelde met elken stap dien ik deed, en mij toegrijnsde: alles is ijdelheid. - Ik erger mij dan ook altijd bovenmate aan het sportgedoe van de Engelschen, aan het schaatsenrijden en skiën daar; het schreeuwt zoo in tegen het lot der zieken, die er voor een zwakke gezondheid komen. Luges en bobsleighs vind ik trouwens overal een idioot en weerzinwekkend plezier, iets zoo vulgairs en leelijks om aan te zien, en zoo strijdig met mijn gevoel van schoonheid, dat ik eigenlijk nooit veel meelijden heb met hen die er bij verongelukken. Waarom doen zij ook zulke even kinderachtige als gevaarlijke en zinnelooze dwaasheden? Schaatsenrijden en skiën is elegant, en kan ook zijn nut hebben; luges en bobsleighs zijn zinneloos en leelijk. -

Maar, hoe men er ook in 't algemeen over denken moge, al deze soorten van wintergenoegens stuiten mij in elk geval in Davos als zoovele bewijzen, hoe egoïst en meedoogenloos toch de gewone mensch is ten opzichte van het leed zijner naasten. -

Die laatste zin brengt mij als van zelf op den inhoud van Uw brief van 29 Jan., waarin gij zegt, dat gij ‘zoo gaarne eens een poosje met mij wilt spreken over het leed van anderen.’

Ik zou U niet graag Uw eigen ideale levensbeschouwing ontnemen willen natuurlijk; wat aangaat de menschenliefde. Waarom ook? Ik wil U slechts heel eerlijk antwoorden, dat ik zelve niet zulk een onbegrensd geloof heb in menschelijk medegevoel met anderen als gij. Ik vind de menschheid als geheel genomen zoo koud, zoo egoïst, zoo harteloos, zoo alleen bedacht op eigen voordeel, eigen genot, zoo meedoogenloos voortschrijdend juist over het leed heen van anderen, zelfs over anderer graven en anderer smarten waaraan zij-zelf geenzins onschuldig zijn. En neen, ik voor mij geloof niet, als gij, in de mogelijkheid eener verandering ten goede door de oppermachtige heerschappij der liefde. Ik geloof wèl, dat een strenge godsdienstleer, een angst voor het Hiernamaals, den mensch kan leeren zijn slechte hartstochten bedwingen en zichzelf opvoeden tot plicht en onderwerping aan Gods geboden. Maar, indien hij aan zichzelf blijft overgelaten, geloof ik dat hij veel lager en minner is van nature en steeds blijft ook, dan welk dier ook - Natuurlijk, ik spreek in algemeenen zin. Ik-ook ken uitzonderingen; maar dat zijn de enkelingen; wij spreken thans van ‘de’ menschheid. - Neen, die boeken van den door U zoo geliefden Engelschen dichter ken ik niet, maar ik zou U willen vragen: verstaat hij, juist als Engelschman, niet misschien onder dat geloof van ‘liefde’ de Jezus-bijbel-leer, den bijbel dien de Engelschen over het algemeen nog geheel en al in orthodoxen zin accepteeren; den titel van een der door U genoemde gedichtjes deed mij dat denken. En inderdaad, dat zij die zóó gelooven, vasten grond onder de voeten hebben, vind ik heel natuurlijk.

Nu wil ik U naar aanleiding van Uw tweeden brief nog een raad geven, dien gij niet onbescheiden moet vinden; want hij komt alleen voort uit mijn belangstelling in Uw gezondheid. Die raad is namelijk: Kom toch niet in Mei terug in ons gure Holland, indien gij nog niet geheel en al genezen zijt. Want juist Mei is zulk een heel verraderlijke maand. - Gij kent toch wel de bekende regels uit het Haantje van den Toren:

Doch onze noorsche Mei helaas,
zij kan zoo koud, zij kan zoo guur,
zij kan November zijn.

Ik-voor-mij heb de waarheid van dat vonnis steeds ondervonden. Maar, bovendien, uit het heerlijke droge klimaat van Davos ineens worden overgeplaatst in onze vochtige, lage en zware lucht is zulk een waagstuk, dat ik het zoo vreeselijk jammer zou vinden, indien gij U-zelve daardoor wellicht onherstelbaar zoudt benadeelen. Kunt gij niet blijven in de buurt van Davos gedurende de heete maanden, en, als gij volstrekt naar Holland terugmoet, eerst véél later gaan, midden in den zomer? - Ik heb zulke treurige gevallen gezien van te vroeg naar huis gaan, en omgekeerd ken ik eene haagsche dame, door verschillende doktoren opgegeven en niet

[p. 592]

heel jong meer ook, die, door in Davos blijvend te gaan wonen, haar leven redde, en dat terwijl zij door iedereen werd beschouwd als onherroepelijk verloren; zij leeft nog steeds, en het geval is reeds jaren geleden. - Gij schrijft over Uw ideaal van dat maatschappelijk werk, waaraan gij U later wilt wijden; ik begrijp dat heel goed, maar gij zult daarvoor, juist voor dat werk, dat beweging en spreken meebrengt, een goede gezondheid, goede longen moeten hebben. Het is dus een questie van moeten, nietwaar? Door een instorting hier in Holland brengt gij U-zelve misschien voor goed achteruit. -

Of gij U door zulk schrijven als gij bedoelt, met zulk een achtergrond van er door prediken Uw leer van liefde, zult kunnen onafhankelijk maken, kan ik niet beoordeelen, maar betwijfel ik wel een beetje. - Als gij eens een goed hoofdartikel kunt opstellen over dat onderwerp, zendt het dan eens in voor de Lelie; behalve gedachtenwisselingen wordt alles gehonoreerd Het moet echter niet eerst elders zijn verschenen; om die reden is het onmogelijk Uw gedichtjes te plaatsen, die reeds in dat andere blad zijn opgenomen, want de Lelie wordt te algemeen gelezen om dat te kunnen doen. - Gij ziet wel door dit lange antwoord, dat gij U niet hebt vergist toen gij in Uw brief zeidet: Ik heb nu 't gevoel, dat ik recht heb op U. Zoo is het inderdaad. Hoe meer lust gij gevoelt tot schrijven, hoe liever ik U steeds antwoorden zal. -

Dirk ten Haghe. - Het is al een heele tijd geleden sinds Uw brief kwam; hij is ongedateerd, maar ik weet dat hij reeds vrij lang onder mijn berusting is. - Ja, natuurlijk, levensomstandigheden verschillen altijd, wat ieder onzer aangaat; maar U moet niet vergeten dat ik toch niet kan gerekend worden altijd in den Haag te hebben gewoond en alleen met Haagsche kringen of Haagsche opvattingen te doen te hebben gehad. Mij dunkt, de Dagboekbladen reeds bewijzen U het tegendeel. - Het geheel afzonderlijke geval dat U mij mededeelt, en dat ik natuurlijk buiten bespreking laat om de intieme bijzonderheden, kan niet dienen voor algemeen-bewijs natuurlijk. Men heeft ten allen tijde hier en daar bijzonder-teedere, bijzonder-fijnbesnaarde naturen. - In het algemeen genomen echter ben ik het niet met U eens, dat men, drie à vier weken samen onder hetzelfde dak logeerende, niet zou ontdekken van weerszijden welke gevoelens er zijn. - Dat is juist een schaduwzijde van het ‘uitgaan’ in den zin van groote partijen, waarover Maria D. onlangs met mij correspondeerde, dat het niet leidt tot iets anders dan tot de meest oppervlakkige praatjes en salon-beleefdheden, terwijl van elkaars gebreken en deugden leeren kennen, en dáárdoor liefde opvatten voor elkaar, geen sprake kan zijn in zulke omstandigheden, alleen van die uiterlijke aantrekkingskracht, die is verliefdheid, en doorgaat bij velen, te goeder trouw, voor liefde. - Om die reden vind ik dus het lang bij elkander logeeren nog zoo kwaad niet, en ik geloof ook niet dat het altijd zoo droevig afloopt, indien het meisje meent dat haar ‘hij’ niet van haar houdt, want ik heb b.v. onder mijne Lelie-correspondenten eene nu gelukkig gehuwde vrouw en moeder, die mij, bij de aankondiging van haar engagement, vóór eenige jaren, schreef hoe zij nooit had durven hopen, dat ‘hij’ van haar hield, omdat zij hem dagelijks ontmoette, en zich geheel en al had geschikt in haar lot van ‘stille liefde’, die, meende zij, niet werd beantwoord. - Aan den anderen kant, als een jong meisje overtuigd is zichzelve ongelukkig te maken door dagelijkschen omgang met een hij, dien zij meent lief te hebben, en die dat niet ziet, dan handelt zij misschien verstandig door hem te ontvluchten. Voor zoo iets kan men geen regels stellen; elk karakter afzonderlijk geeft daar den doorslag. - Lachen moest ik om Uw zoo rake voorstelling van die zeker soort logeerdames:

Daarentegen ziet men altijd de jongedames, die het om een man alleen te doen is elke invitatie aannemen niet alleen, maar onophoudelijk de zuster uit quasi vriendschap inviteeren, om maar teruggevraagd te worden en zoo de boel te forceeren.

Dat is nu zoo echt van de werkelijkheid afgezien; zoo ken ik er ook zoovele, die maar steeds getroost ‘vriendin’ worden met de jongere zuster als de oudere trouwt, precies net zoo lang als er nog broers in huis zijn of veel jongélui daar komen, en zich dan onvermoeid bij den naam laten noemen door veel jongere geslachten van uitgaande meisjes, alles: op hoop van zegen - die inderdaad ook heel dikwijls nog komt, al is het láát, juist door zulke manoeuvres. -

Dat hier en daar 'n leelijk meisje door haar geest opgang maakt, en een mooi gezichtje niet wordt gefeteerd, komt natuurlijk wel voor, dat geef ik U toe. Maar in het algemeen-genomen let een man veel meer op uiterlijk, figuur vooral, dan op hoofd en hart. - U moet ook niet vergeten bij de door U genoemde voorbeelden, dat een man zoo heel andere eischen stelt aan ‘mooi’ dan wij-vrouwen, en heel dikwijls om een enkele reden van vorm of buste veel meer kijkt naar 'n vrouw, dan om de heele rest van haar uiterlijk; terwijl omgekeerd wat men noemt een ‘mooie pop’ den meesten hunner niets zegt. - En dan, geest is iets anders dan geleerdheid of verstand. - Geest, als een man er niet bang voor is, wat óók wel gebeurt, valt nog wel in zijn smaak. Maar, geestige vrouwen zijn in Holland dun-gezaaid, nietwaar?

Dat ik van De Kleine Johannes I denzelfden diepen indruk had, dien U-ook er van meenam, heb ik in de Dagboekbladen verteld. - Johannessen II en III deden mij, zooals ik indertijd in de Telegraaf schreef, steeds denken aan een lintworm; er kon maar geen einde aan komen. -

- - Ik heb juist onlangs aan Maria D. geantwoord, hoe ik denk over den onzin van ‘bals’ geven en ‘partijen’, in kleine plaatsen en door de gewone middelklasse. Wáárom kan men elkaar niet gewoon-gezellig-huiselijk zien, naar gelang van ieders omstandigheden? Daardoor ook leert men juist de dochters des huizes kennen in haar eigenlijken doen en aard en kleeding en karakter. - Hetgeen U schrijft over dat vliegen-dooden en muizen-vangen beaam ik volkomen. Maar ik-ook voel hier een beslist verschil tusschen noodzaak van zelfverdediging en vrijwillig dooden zooals b.v. geschiedt op de lange jacht. In Parijs is juist over dat punt een questie ontstaan in den boezem der vereeniging Dierenbescherming. Verscheidene leden hebben namelijk geeischt het ontzetten van haar lidmaatschap van de Hertogin d'Uzès, omdat zij, een der invloedrijkste fransche persoonlijkheden op allerlei gebied, en schatrijk, jaarlijks groote jachtpartijen organiseert, waar aan het schandalige lange-jacht genoegen, een marteling van de herten, en voor de honden óók, speciaal wordt geofferd. Diep-beleedigd is de hertogin zelve de eerste geweest nu haar ontslag te nemen. Het standpunt echter dier leden, die bezwaar maakten tegen haar, is volkomen juist: voor haar genoegen pláágt deze vrouw de dieren, die zij heet te beschermen. - Ik-zelve ben doodsbang voor spinnen, maar nooit zal ik die dooden. Ik laat ze buiten het raam zetten. - Vliegen en muizen kunnen zóó talrijk zijn, dat ze tot plaag worden, ook dan vind ik het altijd onaangenaam ze te moeten vernietigen, maar het wordt dan zelfverdediging, en dan gaat het mij als U, en beschouw ik zulke toestanden als een noodzakelijke wreedheid, waarvoor niet ik verantwoordelijk ben. - Uw gesprek met Uw kinderen daarover herinnerde mij aan Multatuli's jongetje, toen zijn vader hem den opstijgenden leeuwerik wees, en zeide: Hij zingt ter eere Gods, waarop de leeuwerik een oogenblik later een vliegje verschalkte, en het kind vroeg: Vader zou die vlieg nu óók zingen ter eere Gods? -

Uw stuk voor gedachtenwisselingen bestemd is uitgebleven. Is het misschien niet meer geschikt dit onderwerp te verwerken tot een hoofdartikel? Zooals gij zeer wáár schrijft dienaangaande, het is een zeer gewichtig vraagstuk, en daarom een onderwerp, dat, door een gehuwde tot ongehuwde vrouwen behandeld, waarlijk wel een hoofdplaats verdient in ons blad. Ik zal het gaarne afwachten. -

Ik dank U hartelijk voor Uw handdruk, en beantwoord dien met oprechtheid. -

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

Nagekomen Correspondentie.

N.N. - Ik ontving zooeven Uw vriendelijk schrijven, waarvan ik de bedoeling zeer waardeer, zoodat ik U wèl zal antwoorden, omdat ik overtuigd ben, dat gij mij verkeerd hebt begrepen. -

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.