De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

B.W. van de K. - Gij zult zeker wel begrepen hebben, dat gij geen kaart vondt van mij te Nice, omdat ik geen pension daar weet, dat ik U zou kunnen aanbevelen. Ik ken alleen groote, dure hôtels daar; en benijd dengenen, die er goedkoop onder dak weten te komen, en toch goed. Dat Genève U niet zou bevallen, vooral niet wat klimaat betreft voor mevrouw, verwondert mij niet; m.i. is alleen aan de Riviera een werkelijk zacht klimaat, althans wat Europa betreft; en dan nog moet men een goeden voordeeligen winter treffen. -

Uw laatste schrijven heeft mij zeer geïnteresseerd, vooral ook, omdat ik het in veel opzichten met U eens ben. Ik heb het dan ook den uitgever laten lezen; gij zijt trouwens lang niet de eenige, die er zoo over denkt. Daarentegen zijn aan uitbreiding finantieele onkosten verbonden, die niet gering zijn te schatten. Zooveel wil ik U echter wel zeggen, dat ik Uw brief in heel ernstige overweging houd. In het bijzonder ook dat eene punt, dat het wenschelijk zou zijn, indien de in de correspondentie gegeven antwoorden tegelijk vermeldden de vraag, waarop zij terugslaan, beaam ik ten volle. Ook daar echter moet men te rade gaan met de plaatsruimte. In elk geval echter zal ik trachten, hetzij nu reeds, hetzij in den nieuwen jaargang, daarmede rekening te houden. Bij al deze dingen moet gij niet vergeten dat ik een blad overnam, dat zich onder mijn redactie wijzigde tot een geheel ander als het oorspronkelijk was; zoo óók wijzigde zich het gehalte der abonnés en der lezers, wier eischen andere zijn, gelukkig, dan die van mevrouw van Wermeskerkens ‘Lelietjes’. - Daarom is het ook zoo gewenscht dat gij en anderen ronduit Uw verlangen kenbaar maakt, en Uw meening uitspreekt. - Een ander Uwer bezwaren, dat de antwoorden niet gauw genoeg volgen naar Uw zin op de vragen, wil ik trachten, voor zoo ver de uitgebreidheid der correspondentie dat eenigzins toelaat, uit den weg te ruimen.

Gij schrijft mij (28 Nov.), met verbazing te hebben gelezen in mijn artikelen, hoe ‘Calvijn te Genève een ketter had laten verbranden’, en gij zegt er bij, hoe naar Uw meening ‘velen in den lande nog nimmer daarvan zullen hebben gehoord’. -

Maar beste B.W. van de K. - wáár komt gij van daan, dat gij niet weet van de verbranding van Servet, den Spaanschen geneesheer Michel Servet, door Calvijn? Die verbranding is immers het stokpaardje van alle liberalen en modernen, en zij wordt dan ook, onder het motto ‘geschiedenis,’ geleerd op de openbare scholen. Ik geloof dan ook niet dat ‘velen in den lande,’ zooals gij vooronderstelt, Uw onwetendheid in dezen zullen deelen, om de zeer eenvoudige reden, dat de Servet-verbranding steeds wordt uitgespeeld tegen Calvijn, door al wie niet steil-gereformeerd, dus ‘calvinistisch’ denkt. Enfin, het feit-zelf dat men thans van moderne zijde zelfs een standbeeld heeft opgericht voor dit slachtoffer van protestantschen godsdienstijver (op precies dezelfde manier, die men den Roomschen van die dagen verwijt), is bewijs genoeg, hoe algemeen-gekend, en wijd en zijd verbreid, is de geschiedenis van Servet's veroordeeling op last van Calvijn, en zijn daarna gevolgde verbranding. -

In Uw brief van 25 Oct., (antwoord op mijn correspondentie aan U in de Lelie No. 13) schrijft gij: ‘Ik vond de idees van Gonda heel sympathiek, af en toe een beetje overdrijving, zooals waar ze vertelt dat de schoonmaak haar zoo lief is.’ - Diezelfde opmerking maakte ik-ook, dat zij daar overdrijft. Mij trof haar beschrijving als een uiting dier echt-hollandsche schoonmaak-woede, die, schijnt het, der hollandsche vrouw eigen is, en waarvoor ik niets kan voelen, omdat zij m.i. niets te maken heeft met ware zindelijkheid. Een echt-hollandsche ouderwetsche huismoeder zal dagen verdoen met boenen op hare kasten, en wrijven op dit of dat, maar, voor de zegeningen van badkamer en closetinrichting met goede waterleiding, heeft zij geen gevoel, even weinig als besef van het stofnestachtige van antimacassers, gehaakte kleedjes, en snuisterijen zonder zin. - Overigens zal het Gonda, die altijd buitenshuis werkt met haar hoofd, misschien gaan als mij, die altijd met mijn hersenen werk, en dientengevolge het genoegen van koken beschouw als 'n benijdenswaardige uitspanning, iets waarmede ik onze Marie, wier dagelijksch werk datzelfde koken is, een spottend geringschattend glimlachen afdwing. Zij zegt dan: ‘Jawel, als ik alles klaar zet en weer afwasch voor U, dan vindt U 't fijne werk wel aardig, - maar als U er dat allemaal bij moest doen, zou U 't wat “vies” vinden, potten en pannen schoonmaken, en dat allemaal.’ - Evenzoo stel ik me voor, dat Gonda van den schoonmaak wèl het resultaat graag ziet, de schoongemaakte omgeving, misschien òòk zelve een handje meehelpt met stof-afnemen of wat op zijn plaats zetten, maar 't ergste werk, 't ruwe boenen en vegen en schrobben allesbehalve prettig zal vinden, als ze er zelve eenmaal voor staat.

De geschiedenis die gij meedeelt van dat dienstmeisje, dat door hare mevrouw in haar dienst is behouden ondanks haar onwettig kindje, strekt zeker die dame tot eer, maar ik geloof wèl, dat er in dat speciale opzicht verbetering is in de toestanden, en minder hard wordt geoordeeld dan vroeger.

Laat ik U, zelfs al hebt gij mij blijkens dezen zelfden brief van 25 Oct. nu goed begrepen, nog eens kort en bondig herhalen ter voorkoming van misverstand: Ik vind, zooals de maatschappij en de toestanden nu eenmaal zijn geworden voor ons vrouwen, dat elk meisje moet leeren bijtijds haar brood te kunnen verdienen, geld of geen geld. Maar ik vind ook, dat zij alleen dan moet trachten van haar verkregen kennis gebruik te maken voor geld, wanneer het voor haar finantiën noodig is geworden om in haar onderhoud te voorzien.

Gij schrijft: ‘Ik ben van meening, dat ouders hebben tegenover hun kinderen veel, veel plichten, en maar één enkel recht, en dat nog maar alleen gedurende de jaren der onvolwassenheid: gehoorzaamheid.’ Die zeer-ware opvatting van de ouder-taak juich ik van ganscher harte toe; het ware te wenschen, dat velen haar in praktijk brachten.

Ik geloof, als er van ‘stil verwijt’ sprake is ten opzichte der ontvangen opvoeding, dan kan ik daarvan medespreken op heel droevige wijze. Maar ik geloof óók, dat de overtuiging: mijne ouders hadden mij toch lief, zij handelden niet uit onwil, maar uit onverstand, helpt later alles te vergeven.

Ik zie uit Uw brief van 25 Oct. nog, dat gij mijn niet zeer gunstige ondervinding over Fransch-Zwitserland beäamt na Uw verblijf te Genève. Dat doet mij plezier, en ik neem Uw bevestiging van mijn beweren hier dan ook over, ten bate van andere lezers.

Het bewuste boek van Bölsche las ik met heel veel belangstelling. - Piquant is nu, achteraan, na hetgeen er intusschen voorviel, te lezen Uw beschouwing over Wilhelm II.

[p. 463]

En wat zegt gij dan nu van hem, van zijn Transvaal-oorlogplan, heimelijk naar grootmama gezonden, (hebt gij de rake plaat naar aanleiding daarvan in Simplicissimus gezien?), en van zijn vervreemding, zoo te recht vind ik, door zijn dubbelzinnige ‘persoonlijke’ politiek, van zijn volk?

Gij schrijft (altijd in denzelfden 25 Oct. brief), naar aanleiding van de gedachtenwisseling van den heer Servaas van Rooyen, over mijn ‘meerdere’: ‘'t Gaat er maar om, wat men eigenlijk met het woord bedoelt. Zij, die haar eischen het hoogste stellen, zullen zeer zeker het hardst teleurgesteld worden, want ik geloof zeker dat maar heel, heel weinig mannen aan hooge eischen kunnen voldoen’ - Dat geloof ik met U zoo van ganscher harte, dat ik juist daarom de verstands-huwelijken, waarin meer van berekening dan van liefde sprake is, houd voor de gelukkigste. De meeste gewone vrouwen echter stellen, ook als ze verliefd zijn, haar eischen niet hoog, en worden dus ook niet teleurgesteld.

Welneen, ik heb de bedoelde woorden niet gecursiveerd om U te verwijten gebrek aan openhartigheid, maar wel om U te laten zien, hoe heel ernstig ik het meen, dat ik openhartigheid als eerste eisch stel. (Ik geloof mij te herinneren dat gij in Uw eersten brief U excuseerdet over Uw véle en intieme vragen; vermoedelijk zag mijn antwoord daarop). Zooals gij iets verder schrijft: ‘Misschien hebt U het maar alleen bedoeld als een aanmoediging aan mijn adres, omdat U eenigen schroom ontdekte in mijn brieven’ - Juist, zóó is het inderdaad. Ik heb de door U geciteerde woorden in dat blad ten mijnen opzichte: ‘Een gedécideerde flinke meid’ niet gelezen indertijd, en ik moest glimlachen om Uw verbolgenheid in zake dat woord ‘meid’. Want zeker, ik ben het met U eens, dat het 'n ruwe en allesbehalve fijne uitdrukking is. Maar ik ben op dat punt in onze literatuur reeds lang gewoon-geraakt aan een zeker soort burgerlijkheid, die bij ons dóórgaat voor causerie-toon. Let maar eens op, hoe ‘krant’ voor courant en ‘vent’ en ‘leuke mop’, en allerlei soort van die woorden, moeten dienst doen in de meeste artikelen voor gezelligen-kout-toon, waar zij in werkelijkheid slechts een hoogst-vulgairen indruk maken. Op dezelfde wijze dus treft het mij-persoonlijk niet eens meer, als iemand op die, in zijn oogen geloof ik heel-complimenteuse manier, over mij schrijft. - Gij voegt er iets verder aan toe: ‘Als ik over Multatuli schreef, zou het mij absoluut niet uit de pen willen, te schrijven b.v.: die fideele kerel. - Neen, U niet, maar de heele Nederlandsche schrijversbent - behoudens 'n enkele uitzondering hier of daar, - denkt juist dat ze heel aardig ‘causeeren’, als ze wèl op zoo'n manier over hem schrijven.

- Gij schrijft ten slotte nog, dat liet U zal verblijden te hooren, hoe ik niet om ziekte ben gegaan naar Wiesbaden. Nu, die blijdschap kan ik U geven. Ik heb hier op Scheveningen een klein gemeubeld kwartier gehuurd, waar ik zoo nu en dan intrek, en dan weer eens uitvlieg ook. Zoo zijn wij, aan het einde van het Scheveningsch seizoen, naar Wiesbaden verhuisd, en huurden er kamers tot April; maar tusschen in zijn we nu weer eens hier, voor een poosje.

Uw andere brief van 21 Dec. heb ik in den aanvang van deze correspondentie reeds gedeeltelijk beantwoord. Ik kom op sommige punten daarin expresselijk niet nader terug, omdat zij, zooals gij misschien wel begrijpt, niet heel geschikt zijn op deze plaats te worden behandeld. Zij maken bij mij uit een punt van overweging, maar ik kan daarover noch alleen beslissen, noch het nu reeds doen. Gelijk gezegd, voor zoover het in mijn macht staat ontbreekt het mij niet aan den goeden wil.

Gij schrijft, dat gij mij ‘zooveel hebt te vragen’ o.a. over mijn door U ‘in het geheel niet begrepen strijd tegen het automobilisme.’ - Wat bedoelt gij daarmede? Vermoedelijk berust deze uitdrukking van U op een misverstand. Immers, ik voer geen strijd tegen het automobilisme als zoodanig, maar tegen het te gauw rijden, en daardoor den evenmensch en het weerlooze dier ongelukkig maken. Zij, die zich schuldig maken aan zulk met te groote snelheid rijden, hebben, juist door hun voertuig, de gelegenheid te ontsnappen alvorens men hen als daders kan in hechtenis nemen, en, daar zij gemeenlijk behooren tot de upper-ten, in geld of in stand-opzicht, láát men hen ontsnappen óók, opzettelijk; reeds als iets van zelf sprekends, waar het geldt het ‘redelooze’ dier, maar óók bij het overrijden van arme menschen zonder protectie. Tegen die harteloosheid van de auto-bezitters en die onrechtvaardigheid van de overheid protesteer ik, niet natuurlijk tegen het automobilisme op zichzelf.

Ik begrijp volkomen, hoe het U, die met de O.-I. toestanden, de Gouverneur-Generaal-verhouding, en die der residenten, rekening houd, moet hebben verwonderd wat ik in mijn Dagboekbladen schreef, omtrent mijn niet-inzien de positie, die ik als Gouverneurs-dochter had in te nemen. Eenerzijds geloof ik wat dit betreft, dat gij te veel vergelijkt O.-Indië met Suriname, waar de toestanden in die opzichten veel minder officieel zijn; maar anderzijds is het een feit, dat ook mijn vader-zelf niet inzag zijn eigen positie als zoodanig, te eigenzinnig optrad, en daardoor er niet aan dacht mij in dezen ook maar eenigen dwang op te leggen; terwijl ik mijnerzijds in dat opzicht, met den onafhankelijken zin die altijd een deel is geweest van mijn karakter, mijn eigen hoofd en mijn eigen sympathieën en anti-pathieën volgde. Natuurlijk was dit zéér verkeerd. Juist daarom schreef ik dan ook, dat mijn vader zich niet eigende voor die betrekking. Het spreekt van zelf, ware hij een beter diplomaat geweest in zijn omgang met anderen, hij zou in de eerste plaats zijn eigen dochter hebben aangespoord tot het vervullen harer plicht in dat bijzondere opzicht, náást hem. -

Als gij nu weder opnieuw schrijft, hoop ik U spoediger te zullen beantwoorden dan dezen keer het geval was.

No. 10. - (Brief van 11 Oct. '08). ‘Ingezonden’ stukken worden niet gehonoreerd. Het bewuste Lelie-nommer heb ik U gezonden, omdat het mij trof, dat Uw naam stond in de toilet-corr., en ik dacht dat gij wellicht genegen zoudt zijn de vraagster in te lichten aangaande de door haar bedoelde reformkleeding. Daar ik U echter niet meer ontmoette in die rubriek, is dat blijkbaar niet het geval geweest.

Hoe gij een nota moet inrichten voor den heer Veen? Gij geeft hem op Uw naam, en de nommers waarin bijdragen van U voorkomen, met den juisten ttiel dier stukken erbij.

Met U geloof ik, dat Uw leeftijd een bezwaar zal zijn voor zulke betrekkingen, als die, waarover gij schrijft. Ik zou ook denken, dat gij misschien op de plaats Uwer tegenwoordige betrekking nog méér nut doet dan elders (want, zoo iemand, dan is het U geloof ik, om nut te doen), wijl gij daar zoo bekend zijt, en er blijkbaar invloed bezit.

C.G. - (Brief van 10 Sept). Naar aanleiding van mijn Dagboekbladen, waarin ik vertelde hoe de roman van Rellstab: 1812 mij zoozeer had geboeid als kind en later zoo bitter tegenviel om den te romantischen toon, toen ik hem herlas, vertelt gij mij dezelfde ervaring te hebben opgedaan met dat boek. Gij schrijft over de sterke ontroering, die de lezing ervan bij U verwekte dien eersten keer, evenals bij mij. Zou dat niet komen, omdat de groote historische gebeurtenissen, de verschrikkingen van den krijg, er zoo treffend in zijn beschreven, een jong, ontvankelijk gemoed, dat voor 't eerst van zoo iets hoort, moeten treffen dus in hooge mate? Later sta je veel critischer er tegenover, en let niet meer zoozeer op de je reeds bekende historische gebeurtenissen, dan wel op den bombast van stijl en de overdreven schildering der fantazie-personen. Althans zoo ging het mij. Natuurlijk, gij, als kleine jongen, hebt gedroomd van ‘Bianca met den groenen sluier’, op mij, als klein-meisje, maakten de beide Polen Jaromir, en zijn vriend met een dito naam, dien ik niet meer weet, den diepsten indruk, de een ‘blond en zacht’, de ander ‘donker en vurig’. - Al die literatuur, die gij opnoemt, is ook mij lief: Dickens, Thackeray, Uncle Bräsig, uit Frits Reuter's Gedroogde Kruiden, Walter Scott (gedeeltelijk wat mij aangaat), Schiller, Göthe, Wieland. Marryat laat mij heel koud, en Couperus bevalt mij soms heel goed, en is soms m i. prullig, maar altijd voel je, dat hij 't kan, als hij wil. Schimmel heb ik zoo lang geleden gelezen, dat ik over hem geen oordeel wil uitspreken.

Ja, toen ik nog niet recenseerde, en nog alleen voor uitspanning las, toen ging het mij als U, en genoot ik van een goeden roman. Al die jaren, die ik doorbracht bij een zieke, mijn gezelschap-thuis-behoevende moeder, en ook gedurende

[p. 464]

mijn Surinaamschen tijd, heb ik aan lezen een steeds weerkeerende bron van genot gevonden. Maar nu lees ik voor mijn genoegen nooit meer romans, zelfs niet van de beste schrijvers. Memoires, Geschiedenis, alles wat werkelijk is geschied, ook een of ander humoristisch blad, zooals Simplicissimus, of Jugend, of Punch, of Le Rire, ziedaar mijn uitspanningslectuur.

Gij vraagt mij, of ik niet óók nog eens een roman wil schrijven? Wel, aan dien wensch van U is voldaan wat mij betreft, daar een groote, nieuwe roman van mij door mij is verkocht aan de uitgevers: Maas en van Suchtelen, die hem, meen ik, dit jaar nog zullen uitgeven. Hij is getiteld: Wat nooit sterft....

Ik hoop, dat Uw overtuiging, dat mijn romans een goeden invloed hebben, zal bewaarheid worden, ook wat dezen nieuwen aangaat. Het is overigens een feit, dat men voortdurend wordt misverstaan, dat zelfs de beste en waarachtigste goede bedoelingen, soms te goeder trouw, en, helaas, héél dikwijls te kwader trouw, anders worden uitgelegd soms dan de schrijver het bedoelde. En, daar zijn eigen protesten daartegen hem niets baten, heb ik voor mij er allang van af gezien er ook maar iets tegen in te brengen, wanneer critici, zoowel als lezers, de dolzinnigste dingen beweren te lezen in mijn werk. Ik troost er mij dan maar mee, dat er ook zijn, die, zooals gij, b.v., mij goed begrijpen. - Dank ook voor Uw belangstelling in de Lelie-correspondentie.

Uw woorden, naar aanleiding van mijn gedachtenwisseling met den heer Servaas van Rooyen over ‘Mijn Meerdere’, troffen me als bijzonder-wáár. Ik neem ze daarom hier over:

‘U zegt, dat U tegen uw' man zoudt moeten opzien, ik geloof dat dit niet zit in Uw vrouw-zijn, maar in 't bezit van karakter. Wie zelf karakter bezit, vergt dit van anderen, omdat hij 't een vanzelfsheid acht.’

Ik geloof wel, dat deze uitlegging van U de ware is.

Regina. Behalve het Pausen-stuk, dat nu spoedig komt, heb ik thans van U niets meer. Voor Uw brief van 17 November l.l. veel dank. Ja, 't geluk van die jonge familie zal U zeker veel vreugde geven. Jammer van die schaduw, die daarop viel door die teleurstelling. Gij begrijpt mij? Zooals ik U reeds per briefkaart schreef, op zichzelf beschouwd zou ik den mij door U aangeboden rashond wát graag genomen hebben, maar ik behoef U niet te zeggen, hoeveel bezwaren er, bij mijn reisleven, verbonden zijn, aan het heen- en weer-trekken met honden. Zelfs al woonde ik echter voor-goed hier, dan nog zou ik, terwille van Benjamin en Frits, liever niet nog een hond er bij nemen, die zeker hun jaloezie zou opwekken. Veel dank echter.

Eveneens veel dank voor Uw brief van 25 October ll., waarin ik met genoegen zie (maar ik twijfelde er niet aan dit antwoord van U te zullen vernemen,) hoe U ‘de bemodderde, bevuilde jas van Ibsen's dr: Stockmann uit zijn Volksfeind prefereert boven ‘den troon van lappen en vodden waarop zooveel begaafde vrouwen heden ten dage zitten.’

Nietwaar, de Jungfrau von Orleans onthoudt je, als je het eenmaal kent. Dat is wat anders dan de hedendaagsche ‘sonnetten’-prullaria.

- Ja, ik begrijp best, dat het voor U niet plezierig is zoo lang op de plaatsing van een stuk te moeten wachten. Maar dat hebt U gemeen met vele anderen. Ik wil intusschen trachten in den nieuwen jaargang aan veler wensch in dit opzicht te gemoet te komen. Ook U zij geantwoord, wat ik reeds meermalen onder het oog bracht van tegenwoordige abonne's en lezers: onder mijn redactie wijzigde zich de oude Lelie van mevrouw van Wermeskerken tot een zoo geheel ander blad dan het toen was, dat ik daardoor sta voor allerlei eruit voortvloeiende gevolgen, welke, hoe aangenaam en vleiend ook voor mijzelve, toch soms hunne moeilijkheden meebrengen, - moeilijkheden, die ik echter vast van plan ben uit den weg te ruimen van lieverlede.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

Nagekomen Correspondentie.

Thelma. - Ik meende dat reeds te weten, maar wilde zekerheid hebben. Dus is het nu aangenomen.

Redactrice.