De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toege zonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen

[p. 238]

betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

Opheldering. - Het is heel jammer, dat gij niet precies aanhaalt het Lelie-nommer waarin de correspondentie, die Uw gedachten zoo bezig houdt, voorkomt; want dan zoude ik mijn eigen woorden kunnen herlezen in het zinverband waarin zij voorkomen, en weten wat gij eigenlijk bedoelt, terwijl ik nu slechts moet gissen, temeer omdat gij in Uw eigen woorden, uit Uw herinnering, citeert, en het dus heel goed mogelijk is, dat ik, mijn eigen, de juiste woorden herlezende, tot de ontdekking zou geraken, dat Uw herinnering U eenigzins bedroog. Iemand uit het hoofd citeerende, blijkt het namelijk zoo dikwijls, dat men diens bedoeling verkeerd weergaf, omdat men die bedoeling onjuist uitlegde bij de lezing. Indien gij dus toch bezitter blijft van de Lelies, zou het wellicht wenschelijk zijn in de vroegere jaargangen na te slaan wat U zoo bezighoudt, en het mij een volgenden keer precies in mijn eigen woorden aan te halen. - Afgaande op wat gij mij thans daaromtrent schrijft, in Uw brief van 29 Aug., zou ik denken, dat mijn antwoord op de gedachtenwisseling van den heer Servaas van Rooijen aan mij gericht, en voorkomende in het nommer van 9 September, U reeds éénig antwoord en licht heeft gegeven in de questie, die U zoozeer bezighoudt. - Wat gij uit het hoofd citeert, doet mij namelijk denken, dat gij mij verkeerd hebt begrepen, want ik vooronderstel, dat gij die correspondentie bedoelt, waarin ik spreek van het huwelijk tusschen een vrouw van beschaving en een niet-beschaafd man, als zijnde m.i. ondenkbaar waar het wezenlijk blijvende liefde (geen verliefdheid) geldt. - In dien zin heb ik, zoo herinner ik mij, inderdaad eens gesproken van ‘minder-ontwikkeld’, welke uitdrukking gij thans gebruikt. Een huwelijk tusschen een vrouw van beschaving, van goede manieren, van stand en opvoeding, en een man die deze uiterlijke voorrechten mist, en behoort, laat ons zeggen, tot den werkmansstand b.v., loopt m.i. altijd verkeerd af. De vrouw moge zich inbeelden, door hare oogenblikkelijke verliefdheid, dat zij deze maatschappelijke klove op den duur niet zal zien, in de werkelijkheid, ik weet daarvan meer dan een droevig voorbeeld, loopen dergelijke verbintenissen altijd uit op groote dèsillusie; en dat kan m.i. ook niet anders. Dit is het eenige wat ik mij kan herinneren, uit hetgeen gij citeert, ooit te hebben gezegd aangaande ‘mindere-ontwikkeling’, en, gelijk gij ziet, hebt gij mij dan geheel en al verkeerd begrepen. Want, let wel, ik bedoel niet een man oorspronkelijk van lageren stand dan de vrouw, maar wiens opvoeding en werkkring hem in beschaving haars gelijke maakten, maar ik bedoel alléén degenen, die bleven in een maatschappelijk veel lagere sfeer dan de hare, en daardoor de manieren behielden, de gebruiken, de denkwijze, van den werk- of burger-man, waar zij zich in al die opzichten voelt en weet de dame.

Mocht ik mij vergissen, en gij een andere correspondentie op het oog hebben, wees dan zoo goed haar nauwkeurig aan te geven. Het is ondoenlijk U te antwoorden op Uwe vage herinnering alleen van wat ik ‘ongeveer’ gezegd heb, méér dan een jaar geleden. - Ik bepaal mij er dus toe Uw brief als zoodanig te beantwoorden. - Welnu dan, gij spreekt herhaaldelijk van een ‘minderwaardigen’ man. Als gij daaronder verstaat iemand die op zedelijk of ander gebied laag staat, laat mij U dan dadelijk antwoorden, dat de gevallen talloos zijn, waarin óók hoogstaande vrouwen juist op zulke mannen verlieven, omdat dezulken heel dikwijls beschikken over gaven en aantrekkelijkheden, welke haar verblinden, en haar hem doen liefkrijgen. Verstaat gij daarentegen onder ‘minderwaardig’ iemand, die in verstand en geest en ontwikkeling verreweg de mindere is eener hoogstaande vrouw, neen dan geloof ik niet, dat zij zoo iemand zal liefkrijgen, (als hij een op haar zinnen werkend uiterlijk heeft, zal zij misschien op hem verlieven, maar dat is iets geheel anders dan liefde).

Zijn er dan geen hoog-ontwikkelde mannen’ - vraagt gij - ‘voor wien het een levensbehoefte is, een voorwaarde voor moreel geluk, om een vrouw te verafgoden om haar beminnelijke en verheven hoedanigheden die boven de zijne staan.’

Natuurlijk zijn er zulke mannen. Maar ik geloof niet, dat zij hunne vrouwen zullen ‘verafgoden’ om hare superieuriteit van geleerde, artiste, wat ook van dien aard, maar veel meer om hare zuiver-vrouwelijke eigenschappen, van moeder- en echtgenoote-trouw, van huisvrouw-gaven, van al datgene waardoor een waarachtig-hoogstaande vrouw kan zijn de hulpe van haren man, zijn raadgeefster, zijn steun in moeilijke oogenblikken, zijn troosteres, wat niet al. - M. a.w.. de vrouw als vrouw is superieur op een geheel andere wijze dan de man als man.

Verder citeer ik uit Uw brief:

Ik heb voor mij zelf een misschien nog vage oplossing gevonden en die is, dat een hoog-ontwikkelde en fijngevoelige vrouw absoluut geen liefde kan gevoelen voor een alledaagsch, platdenkend, of onontwikkeld man; maar dat zij daarentegen wel degelijk achting en liefde kan bezitten voor een man wiens daden blijk gaven, dat hij gevoel bezit, edele karakter-eigenschappen, en wiens gemoed kan ontvlammen in toorn of bewondering, al bereikt dat alles dan ook niet de hoogte waarop zij zelve staat.

Wel, mij dunkt, zoo is het inderdaad, en het door U gestelde geval, dat gij hierna laat volgen, vind ik, juist om die reden, dan ook eenigzins gezocht. Immers wanneer twee menschen, man en vrouw, op de wijze hoogstaand zijn als gij het schildert in Uwe bovenstaande door mij aangehaalde woorden, ieder op hunne manier, dan gaat het toch niet aan met een goudschaaltje af te meten, wie van beiden het hoogste staat (juist óók al weer dáárom niet, omdat de eigenschappen zoo verschillend zijn). En, om U de waarheid te zeggen, zou ik de vrouw, die een man hóógstelt en dáárom vriendschap toedraagt, en hem dan ten slotte bedankt, omdat hij niet zóó hoog staat in haar eigen oogen als zij zelve, een pedante zelf-aanbidster vinden, veel meer dan een waarachtig superieure vrouw. Ik geloof daarom ook niet, dat een waarachtig superieure vrouw, bij wie een spoor van liefde aanwezig is voor den man in questie, op zulk een eigenaardige vergelijkende manier zal gaan redeneeren, maar wèl dat zij of hem hare wederliefde zal schenken, zonder uitmeten in hoeverre hij hooger staat dan zij, anderzijds hem zal afwijzen, omdat zij voelt, hem - al heeft hij ook nog zooveel superieure eigenschappen, veel meer dan zij zelve - met dat al toch niet te kunnen beminnen.

Zeker, als een man een superieure vrouw zóó mooi lief heeft als gij het schildert, dan is het zeer zeker hard voor hem door haar te worden afgewezen, maar ten eerste geloof ik, dat een man bijna zonder uitzondering zijn eerste liefde wel weer te boven komt (en zijn tweede en derde ook), en ten tweede lijkt het mij toch wel wat veel gevergd, dat een vrouw haar eigen levensgeluk zou moeten ten offer brengen, uit medelijden met dat van den man dien zij niet liefheeft. Uit medelijden te worden geaccepteerd is bovendien in een roman gemeenlijk ook heel wat aandoenlijker dan in de werkelijkheid; in een roman ontstaat daarna dan óók nog de liefde, in de werkelijkheid echter sterft weldra óók het medelijden, en ontstaat van weerszijden verbittering en vervreemding.

Uw brief eindigt met de vraag of gij mijn door U uit het hoofd geciteerde correspondentie goed hebt begrepen, en of ik U op die vraag wil antwoorden. Ik kan dat, onder verwijzing naar het hierboven daaromtrent gezegde, niet doen, omdat ik niet weet of gij mij juist hebt geciteerd, en dus mijn bedoeling goed hebt begrepen, toen gij die

[p. 239]

weergaaft in Uw eigen woorden. - Gij moet mij nommer en woorden aangeven; dan kan ik vergelijken.

Aangaande het ps. zij nog gezegd, dat gij mij natuurlijk zeer zeker nog eens een artikeltje moogt zenden, en dat gij, omdat het usance is, in elk geval stééds een bewijsnommer ontvangt waarin Uw bijdrage is opgenomen, ook al zijt gij abonné. Verder kan ik ook U niet genoeg herhalen, dat ook Uw verdere brieven, die gij aankondigt, mij heel welkom zullen zijn, en ik ze gaarne zal beantwoorden, en aan Uw verdere vragen alle aandacht wil wijden.

Wat ten slotte het mooie van Holland aangaat, zeker daarin hebt gij gelijk, zoozeer gelijk, dat ik, wat mij betreft, op het schoone ervan een veel ruimeren kijk juist heb gekregen dóór veel reizen. Maar met klimaat en gezondheid heeft een meer of minder mooie natuur niet te maken. Ik voel mij in vocht en kilheid ziek, en word in een droge lucht een ander mensch; dat is dus voor mij persoonlijk mijn hoofdgrief tegen ons vaderland.

Hoopvol. - Waarom zou ik 't ‘dwaas’ van U vinden, dat de aanname van Uw stukje U genoegen deedt.! Integendeel, ik zou het aanstellerig vinden, als gij U heel onverschillig hadt gehouden, en vind Uw briefje sympathiek, omdat het zoo natuurlijk van toon is. - Daarom behoeft gij waarlijk ook geen oogenblik te denken, dat ik Uw briefje niet-belangrijk genoeg vind, omdat het geen groote vraagstukken aanroert, en handelt over U-zelve. Iedereen moet en mag mij schrijven over dat wat haar of hem op dat oogenblik op het hart ligt; juist dat geeft immers de waarde aan den inhoud, dat hij geheel komt uit vrije beweging, uit behoefte dit of dat te uiten. Schrijf ‘af en toe’ gerust, zoo kort en zoo lang aan mij als gij wilt, en over wat gij wilt, en laat U geen vrees weerhouden, dat ik dit denk daarbij, of dat vind, over Uw leeftijd, of Uw ervaring of wat dan ook. Ten eerste kan ik, waar ik meer levenservaring heb dan gij, U misschien dus dubbel goed van dienst zijn, ten tweede is levenservaring en leeftijd zoo iets betrekkelijks. De een van mijn eigen leeftijd is nog een onnoozel schaap, ende ander, veel jonger misschien, heeft zooveel leed ondervonden, dat zij den ernst van het leven maar al te volkomen begrijpt. - Ik zal uw stukje gaarne onderteekenen met Uw vollen naam eronder, als het zoover is. - Vriendelijk gegroet, en ik hoop op wederziens in deze rubriek.

J.F. - Gij moet met de terugzending van dat stukje geduld hebben, daar ik op dit oogenblik het niet hier heb. - Ik wil U gaarne toelichten wat ik bedoelde met ‘gevaarlijke strekking’. M.i. wekt de lezing van dergelijke schetsjes in jonge gemoederen de illusie, dat het verkrijgen van onderscheidingen, op de door U geschilderde wijze, veel gemakkelijker gaat dan in werkelijkheid het geval is. Bij de hedendaagsche neiging van jongelieden zich op zulke punten veel te gauw iets in te beelden - waarop in de werkelijkheid o zoo veel desillusie volgt - lijkt mij het uitstrooien van dit zaad niet wenschelijk. Natuurlijk, indien een geheel uitnemende vorm den inhoud vergoedt, dan stap ik daarover heen; in gevallen echter als het onderhavige, waarin ik met middelmaat-werk te doen heb, houd ik óók rekening met de min of meer voelbare ‘tendenz’ van 't aangeboden verhaal. -

Intusschen behoeft een en ander U geenzins af te schrikken opnieuw iets in te zenden, als gij daartoe lust gevoelt. De Indische weekbladen, door U genoemd, zijn mij niet onbekend - Dank voor Uw toelichting aangaande Uw persoon.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

Abonnée vanaf haar 14^de jaar. (Zie het voorgaand nommer). Ik beloofde U in het voorgaand nommer een antwoord van bevoegde zijde op de door U mij gestelde vragen. Mijn zegsman, wien ik die vragen overbracht, veroorlooft mij zijn inlichtingen hieronder af te drukken:

U vraagt op de eerste plaats wat een mis, een hoogmis, het H. Misoffer en het ‘opdienen’ daarvan beteekent.

Mis, hoogmis, en H. Misoffer is precies een en hetzelfde. Alleen wanneer de Mis of het Misoffer met meer plechtigheid wordt opgedragen, spreekt men van ‘Hoogmis.’

Door de Mis of het misoffer verstaat de Katholiek het onbloedig offer van het Nieuwe Verbond, dat op alle plaatsen ter wereld aan God wordt opgedragen volgens de voorspelling van Maleachi (1, 10 en 11).

Het offer in het algemeen is het meest specifiek goddelijk eerebetoon. Daarin uit zich op heel bijzondere wijze 's menschen erkenning, dat God de Schepper en Heer aller dingen is. Daarin uit zich tevens 's menschen schuldbesef tegenover den Allerhoogste, alsmede zijn dank en smeeking. Men vindt geen godsdienst zonder offer. Aan het offer werd dan ook een heel bijzondere plaats gegeven in den godsdienst dien God aan Mozes openbaarde, nl, in den Joodschen Godsdienst, die ten doel had de Christelijke eeredienst voor te bereiden en aan te duiden. In den Joodschen godsdienst had men brand- of aanbiedingsoffers, zoenoffers, smeekoffers, dankoffers, enz., bloedige en onbloedige. Al deze offers hadden behalve de onmiddelijke eere Gods die zij beoogden, tevens ten doel ieder op hun wijze het verheven offer van Christus te verzinnebeelden, waarmede Hij alle offers van het Oud Verbond zou bekronen en voltooien. Door één offer, zegt Paulus, heeft Christus in eeuwigheid voltooid die geheiligd worden. (Hebr, X 14).

Dit ééne offer is het offer des kruises, waardoor een godmensch een goddelijk Persoon zich zelven op de verhevenste wijze slachtofferde. Dit offer was van oneindige waarde, het was de hoogste daad van aanbidding on erkenning van Gods opperheerschappij, de hoogste en volkomen genoegdoening voor 's menschen zondeschuld, de hoogste uiting van dankbaarheid, de allerkrachtigste smeeking. Dit offer het welk de verscheidenheid der offers van het oud Verbond op de verhevenste wijze samenvat, maakt ze tevens allen overbodig. Welnu, door de Mis wordt het ééne Kruisoffer als het ware aan alle geloovigen in handen gegeven, opdat ieder nu uit zijnen naam en op zijne beurt aan God de hooge offereer kunne brengen die Hem door Christus in het Kruisoffer gegeven werd. De Mis beschouwt de Katholieke Kerk als een gedachtenis, een representatie van het Kruisoffer. Het is 't zelfde offer maar een andere offering. Volgens de Katholieke Kerk verhoudt zich de Mis tot het Kruisoffer ongeveer als een drukexemplaar tot het geschreven werk. De auteur behoeft zijn werk slechts éénmaal te schrijven; maar ieder die een gedrukt exemplaar bezit, heeft het geheele werk van den schrijver. Zoo heeft Christus slechts eenmaal zijn bloedig offer gebracht; maar dit verheven offer leeft voort in de Mis, in welk onbloedig offer voortdurend de eindelooze verdiensten van het Kruisoffer aan God worden aangeboden. De Mis nu is in den grond niets anders dan het avondmaal. Volgens de Katholieke Kerk heeft Christus, toen hij het avondmaal hield, het eerste Misoffer opgedragen en heeft Hij het avondmaal werkelijk gewild als een gedachtenis-offer. De Katholieke Kerk maakt dit o.a. op uit de woorden van Paulus, die Christus noemt ‘priester volgens de orde van Melchisedeck (Hebr. V. 10.) gelijk de Messias ook in Psalm (IX. 5,) wordt aangeduid. Het priesterschap wordt bepaald door het offer. Nu lezen wij in Gen. XIV. 18 van Melchisedeck, dat hij brood en wijn voortbracht, (d.i. offerde) omdat hij priester was van den Allerhoogste. Is dus Christus priester volgens de orde van Melchisedeck, dan moet hij ook een offer als dat van Melchisedeck hebben opgedragen. Maar we lezen dat Christus alleen, toen hij het avondmaal vierde, brood en wijn heeft genomen, brak en aan zijne leerlingen gaf, zeggende: ‘dit is mijn lichaam hetwelk voor u gegeven wordt.’ Eveneens nam hij de kelk, zegende dien en zeide: ‘Dit is de kelk van mijn bloed, die voor u vergoten wordt’.

Ook de oudste vaders hebben in het avondmaal een offer gezien en in de herhaling daarvan de vervulling van Maleachi (I 10, 11,), o.a. Irenaeus (bijv. adv. Haer IV. 17. 5.), die een leerling was van Polycarpus, welke op zijn beurt weder een leerling was van Joannes den Apostel; evenzoo Justinus (Dial. c. Tryph No. 117 (ed. Migne), de Christen wijsgeer, die in 163 den marteldood stierf en verder de voornaamste heiligste vaders, gelijk zelfs Luther (de Missa private) en Calvijn (Lib. IV. Inst. c. 9. & 1. en 12.) toegeven.

Het woord Mis (welk woord zeer oud is; want reeds

[p. 240]

Augustinus gebruikt het) waarschijnlijk afkomstig van missie of missa, hetwelk beteekent ‘wegzending.’ Wanneer nl. de heilige handeling begon, werden de nog niet gedoopten weggezonden, als zijnde nog niet ingewijd in de leer aangaande het misoffer, welke leer de Katholieke Kerk in de eerste tijden, uit vrees voor ontheiliging steeds placht geheim te houden (Lex ariani). De verschillende ceremonieën van de Mis zijn langzamerhand om het wezenlijk deel, het avondmaal, heengevoegd, de eene vroeger, de andere later; ook zijn deze niet overal dezelfde. Maar dat deel der Mis hetwelk men de Canon noemt, is zeer oud en in den grond overal hetzelfde. Reeds de H. Paulus zinspeelt er op in zijn brief I Timoth. II: 1 en 2.

U zult uit deze uiteenzetting wel begrepen hebben wat door ‘opdragen’ (niet: ‘opdienen’) der H. Mis te verstaan is. Als de priester de handeling, die men de Mis noemt, verricht, zegt men, dat hij het offer opdraagt, ofschoon niet de priester de eigenlijke offeraar is, maar Christus, die zichzelf aan den hemelschen Vader aanbiedt. De priester is slechts de bedienaar in 't offeren.

U vraagt op de tweede plaats, of de R.K. werkelijk gelooven, dat het Sacrament beschouwd wordt als te zijn niet het symbool, maar het werkelijke Lichaam van Christus.

Hierop antwoord ik, dat de Katholieke Kerk het Sacrament des altaars beschouwt én als symbool én als het werkelijke Lichaam van Christus. Wat onder het bereik onzer zintuigen valt, nl. de gedaante van brood en wijn (kleur, smaak, reuk, grootte, enz.) beschouwt de Katholieke Kerk als symbool van Christus' lichaam en bloed; maar zij houdt vast, dat onder dit symbool het werkelijke lichaam en bloed van Christus verborgen is, dat wil zeggen de zelfstandigheid van Christus' lichaam en bloed. Volgens de Katholieke Kerk heeft op het oogenblik, dat de priester de woorden van Christus: dit is mijn lichaam, dit is mijn bloed, over het brood en den wijn uitspreekt, eene verandering plaats van de geheele zelfstandigheid van het brood en den wijn in de zelfstandigheid van Christus' lichaam en bloed. Van het brood en den wijn blijft alleen de uiterlijke gedaante over en die gedaante is het sacramenteele teeken, hetwelk Christus' lichaam en bloed als spijs en drank ten eeuwigen leven aanduidt en tegelijk geeft. Deze werkelijke tegenwoordigheid neemt de Katholieke Kerk aan op grond van de H. Schrift in verband met de Apostolische overlevering, o.a. van de woorden van Paulus: ‘Is niet het brood dat wij breken, een deelgenootschap aan het lichaam van Christus?’ en: ‘wie onwaardig eet en drinkt, eet en drinkt zich een oordeel, niet onderscheidende het lichaam des Heeren.’

Over dit leerstuk valt natuurlijk nog heel wat te zeggen, het is voor de menschelijke rede totaal onbegrijpelijk. Maar de Katholiek vraagt slechts: heeft God het geopenbaard? Zoo ja, nu wat zegt het dan, dat wij het met onze beperkte rede niet begrijpen? Een oneindige God, kan natuurlijk heel wat meer dan wij bevatten kunnen. Bovendien is dit leerstuk zóó goddelijk schoon, dat het alle trekken draagt van goddelijken oorsprong. Hoe heerlijk te kunnen denken: ‘Zóó bemint God de menschen, dat Hij niet alleen mensch wilde worden, om uit liefde tot het menschelijk geslacht te kunnen lijden en sterven en ons zoo een aller-sprekendst bewijs van zijne liefde te geven; maar dat hij bovendien het middel heeft uitgedacht, om zich geheel te geven aan een ieder in het bijzonder om op ieder in 't bijzonder persoonlijk de vruchten van zijn lijden en dood te komen toepassen en te toonen, dat hij de liefde die hij in zijn lijden aan heel het menschelijk geslacht betoond heeft, ook werkelijk aan ieder in het bijzonder toedraagt! Is het wonder, dat een katholiek die van deze gedachte doordrongen het H Sacrament ontvangt, zich als in den hemel verplaatst gevoelt en aan niets anders meer kan denken dan aan een zóó liefdevollen God, liefde voor liefde te geven?

U zegt op de derde plaats, zoo gaarne méér te willen weten omtrent de tusschenpersonen (Heiligen, Maria, Christus zelf). Waarvoor zijn die noodig, vraagt u, als men zich toch direct tot God kan wenden? Beginnen we met Christus te onderscheiden van de Heiligen. Christus is voor den Katholiek de God-mensch, de mensch geworden God. Christus is voor ons volstrekt noodig als middelaar, omdat God het zoo wil. God wilde voor 's menschen zondenschuld een evenredige voldoening en deze kan Christus alleen geven. Als mensch kon hij voldoen uit onzen naam, als God had zijne voldoening een oneindige waarde, en deze moest zij hebben daar zij moest opwegen tegen de boosheid der zonde, die, als zijnde de beleediging van een oneindige Majesteit, ook oneindig groot is. De heiligen zijn als tusschenpersonen niet strikt noodig, zeker niet als raadgevers. Maar hun voorbede is nuttig, gelijk de voorbede van ieder ander ook levend braaf mensch, nuttig is. Veel vermag het aanhoudend gebed eens. rechtvaardigen, zegt de H. Schrift, alsmede: Bidt voor elkander opdat gij zalig wordet. (Jac.)

Volgens de Katholieke Kerk vindt God er behagen in, op de voorbeden zijner dienaren, die hem tijdens hun sterfelijk leven bijzonder geëerd en bemind hebben, gunsten uit te deelen. Zoo toont Hij, hoe aangenaam Hem hun dienst was, hoe Hij de liefdebewijzen zijner dienaren op prijs stelt. Waar zij met verloochening van zich zelven Zijn eer en liefde gezocht hebben, geeft Hij hun nu zeker aandeel in Zijn almacht. Is dat niet een krachtige prikkel tot deugd? Bovendien is het niet zeer redelijk dat wij reeds in dit leven met hen beginnen om te gaan, hen beginnen te beminnen en te vereeren met wie wij eeuwig hopen gelukkig te zijn in het andere leven? Het versterkt de liefdeband tusschen de heiligen en ons. Ziedaar een onderdeel van hetgeen de Katholieke Kerk verstaat door ‘de gemeenschap der Heiligen’.

Hiermede hoop ik u het een en ander eenigszins te hebben opgehelderd. Ik zal u gaarne verdere inlichting verschaffen indien u zulks verlangt. Als u eenige andere kennis met de Katholieke leer wîlt maken, raad ik u voorloopig aan: ‘Waar is de Kerk van Christus?’ van Van Hagen f 0.25, ‘Heeft God werkelijk tot de menschen gesproken? of het feit der Openbaring’ door Famulus f 0.40. Handleiding bij het onderricht in de Katholieke godsdienst, van J.P. de Groot f 0.90. Al deze boekjes kunt u krijgen bij Van Langenhuyzen, Singel, Amsterdam.

F.A.M.

Sluiting red: ged: