De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Correspondentie van de redactie met de abonnés

Lotos. Ja, na die omwerking zal ik 't stukje plaatsen. - U vraagt mij in Uw brief het volgende:

‘En u, freule Lohman, - me dunkt, u moet het dikwijls getroffen hebben, - vindt u die maatschappij niet kleinzielig en bekrompen, hebt u niet dikwijls te kampen gehad met menschen, oppervlakkige, nietige menschen, die je wel over zoudt willen kneden of boetseeren, om ze des te frisscher naar geest te laten opduiken? Menschen, klein-godsdienstig, godzalig, geniepig soms, die je uitwendig kunnen kwaad-doen, maar voor wie je inwendig medelijdend de schouders ophaalt met de verzuchting “vergeef het hun, want ze weten niet beter”.

‘Wanneer zal iedereen wáar zijn tegen je zelf en tegen anderen, wannéér?’

Beste Mevrouw, wie, die een weinig wereld- en menschenkennis opdeed, heeft zulke menschen niet ontmoet! En zoo U ooit één mijner boeken las, dan moet U toch wel weten, dat ik een hartgrondigen afkeer heb van kleinzielige, geniepige, huichelachtige menschen, van heel onze ‘geordende’ maatschappij! - Maar aan een hervormende kracht uitgaande van boeken genre Heyermans Kamertjeszonde geloof ik geenszins. Zeker, er is wáárheid die heel noodzakelijk dient gezegd te worden. Maar de wijze waarop zij gezegd wordt in dat boek, vind ik vuil, vies, en berekend op vuile, vieze smaken. Gelooft U werkelijk, dat zulke boeken een goeden invloed hebben op die mannen en die jongelui voor wie het noodig zou zijn? Die grijpen er naar, juist om zich er mee te verlekkeren. En diegenen als U en andere dames, die er 't zoogenaamd-mooie uithalen, en ‘de strekking’ bewonderen, die hebben 't immers niet noodig. Voor U, en dergelijke lezers als U, behoefde 't boek allerminst geschreven te worden. Maar dan is er nog de derde, de meest talrijke categorie, die welke er naar grijpt om, uit onreine nieuwsgierigheid, zichzelve te goed te doen: de backfischjes en de onrijpe, groene jongelui. - Heel die tegenwoordige school, genre Coenen, Heyermans, Levenslol, enz., enz., zij is erop berekend om jonge-menschen pervers te maken. En ik ben, als vrouw, een man als Jhr: Rappard, werkelijk dankbaar dat hij met zijn naam er onder openlijk protesteert tegen zulke boeken. Ook zijn artikel over Coenen is een warm getuigenis, waarmede ik ten volle instem, in tegenstelling van de praatjes des heeren Van Deyssel, die trouwens met reden zijn navolgers ophemelt daar hijzelf hun 't schoone voorbeeld heeft gegeven.

- ‘Zonnige Uren’ komt misschien nog; er is zooveel copie. - Uw handschrift moet U bij den uitgever terugvragen met het ingezonden bedrag. - Ik wil heel graag Uw bezoek ontvangen als U eens in Den Haag zijt. Mijn vacantie neem ik van einde Juni tot einde Juli, en ben dan uit de stad. Met mijn gezondheid gaat het nogal. Vriendelijk dank voor Uw belangstelling en brieven. Bij alle meeningsverschil kan men toch goede vrienden zijn, nietwaar? Ingez:-stukken worden terstond vernietigd na weigering; dus kan ik U het Uwe niet terugzenden.

Incognito. Noem toch U naam. Dan kan ik U antwoorden.

Dina. Ja, zulke oprecht-geloovigen als Uwe moeder er eene was ken ik-óók, en ik benijd hen. Maar zij zijn zeldzaam. - Dat gij dikwijls behoefte hebt te midden van een druk huishouden aan wat geestelijk voedsel, kan ik zoo volkomen begrijpen. - ‘De mensch leeft niet bij brood alleen’... Maar mij dunkt dat het U toch moet bevredigen een drukken werkkring te hebben, ook al vindt gij het werk zelf niet zoo bijzonder aantrekkelijk. Vergeet toch niet dat gij daardoor veel meer bijbrengt tot het geluk der aan Uw zorg toevertrouwden, dan door geleerde gesprekken en diepzinnige redeneeringen. Ik weet van een zéér begaafde en ontwikkelde vrouw, die haar tijd en haar verstand gebruikte om te correspondeeren en te discussieeren met allerlei beroemdheden van heinde en verre, in binnen- en buitenland. - Zij had geld genoeg om huishoudsters en meiden voor haar gezin te laten zorgen. En zij vond zichzelve volkomen verantwoord om die reden, wanneer zij steeds in haar studeerkamer zat te pennen. Maar haar man, zelf een geleerde van naam, miste alle gezelligheid en huiselijke gemeenschap, waaraan hij sterke behoefte voelde. Hij zocht zijn gezelschap dus van lieverlede op de societeit, en raakte daar aan den drank; letterlijk uit een gevoel van vereenzaming. - En vraag niet hoe treurig het is afgeloopen met sommige der kinderen uit dit gezin! - Gelooft gij niet dat die vrouw veel hooger had gestaan, wanneer zij zich vóór alles had gewijd aan

[p. 881]

de op zichzelf zoo prozaïsche huiselijke bezigheden... In haar plichtsvervulling jegens haar man had zij zeker méér voldoening gevonden, dan in die dorre zelfvergoding van correspondentie met vreemden. Huishouden-doen is zooveel méér, dan alleen kopjeswasschen en koken. Huishouden-doen is: zijn het middelpunt van het gezin waarvoor men zorgt. - Wie die taak goed opvat, kan en mag zeer zeker ook geenszins onontwikkeld zijn. Want zij moet zich weten te verplaatsen in de zorgen en beslommeringen en moeilijkheden van haar omgeving; als zij getrouwd is in die van haar man en haar opgroeiende kinderen. -

- Ik ben het volkomen met U eens, dat een meisje die haar eigen brood moet verdienen datgene moet leeren waartoe zij den meesten aanlegen den meesten lust toont. - Een meisje dat bepaald aanleg toont voor studie, zou ik zeer zeker nooit dwingen zich toe te leggen op iets geheel tegenovergestelds. Maar dikwijls zijn de smaken en de gaven van een opgroeiend kind niet sterk-uitgesproken, en dan is het voor de ouders moeilijk om te beslissen wat zij ervan zullen maken.

Ik ben recht blij dat de Lelie U zooveel stof geeft tot nadenken over menig onderwerp. Schrijf mij gerust daarover wanneer gij lust hebt. - Wat die reis betreft, voor de genoemde som zoudt gij m.i. en in Parijs en in Zwitserland zeer goed in pension kunnen gaan gedurende een dag of 8. Parijs b.v. Hòtel d'Athénée of hôtel Bedford, of hôtel New-York and Hâvre (alle drie in de buurt van de Madeleine, en van de Place de l'Opéra.) Ook adressen van pensions kan ik U wel opgeven. - Aan de meren is Pallanza misschien het meest indrukwekkende wat natuurschoon betreft. - Ik voor mij houd het meest van Bellagio dat allerliefst is gelegen, maar ik zal U tegen den tijd-zelf nog wel nauwkeuriger inlichtingen geven; ook Caddenabia is naar mijn smaak zeer mooi voor een langer verblijf. Herinner er mij maar eens aan tegen dat het zoo ver is. Het duurt nog zoo lang. -

C. van N. te N. - Daar ik Uw pseudoniem niet mag gebruiken ingevolge Uw briefkaart, hoop ik dat gij deze correspondentie zult lezen en zult begrijpen dat zij voor U is bestemd. Is Uw handschrift al beoordeeld? - Maar ik leer U daardoor niet kennen, want ik volg die beoordeelingen niet. Die schrijfster, die een nicht van U is, ken ik niet persoonlijk. De Vereeniging Die Haghe telt mij niet onder hare leden. - Neen, gij vergt niet ‘te veel van mijn geduld’ door mij meer van U te vertellen, want al mijn brieven boezemen mij belangstelling in voor schrijfsters en schrijvers ervan. Ik ben geen ‘geboren Haagsche,’ en misschien ben ik daarom niet zoo enthusiast over Uw geboorteplaats als gij het zijt. Wel wil ik U graag bekennen, dat ik Den Haag de prettigste plaats van Nederland vind om te wonen.

Emma. Uw waardeerend oordeel over mijn artikel Christenen en Israëlieten deed mij zeer veel genoegen. In antwoord op Uw vraag geef ik U gaarne de nommers op, waarin geschreven werd naar aanleiding van dat artikel. N^o. 39 van 25 Maart 1903. Dit bevat een Ingez: stukje van Mevrouw Marie Marx - Koning aan het adres van M. van H. (M.v.H. had zich, zooals gij uit mijn artikel zult hebben gezien, geërgerd aan de woorden van Mevrouw Marx - Koning op blz: 76 van haar Nacht-Silene: ‘En op de waarde komt het maar aan, grinnikte een loos joden-hoofdje boven een weegschaal. Hij was bezig te wegen en deed door een klein duwtje van den middelvinger de balans overslaan. Geld is alles.’) - Hetzelfde nommer van 25 Maart bevat een Ingez: stukje van mej: Annie Nauta: Aan het Joodsche volk, dichtregelen door haar ‘Overgenomen uit een Inzending van haar in de Stemmen der vrije-Gemeente.’ Het daarop volgend nommer van 1 April bevatte een Ingez: stukje van den heer J.J. Breedveld te Amsterdam, (die, door een ondoordachte uitdrukking in een artikel van hem, aanleiding was geworden, dat Mona zich aan mij beklaagde). De heer Breedveld lichtte in zijn stukje zijn standpunt nader toe, als niets-onaangenaams-te-hebben-bedoeld. - In de daaraanvolgende Lelie van 8 April schrijft mej: M. van H. een Ingez: stukje om mejuffrouw Annie Nauta te danken voor haar sympathie en mooie dichtregelen, en voegt er bij dat zij géén genoegen neemt met het hooghartig Ingez: stukje aan haar adres van Mevrouw Marx - Koning, omdat deze daarin geen antwoord geeft op haar (M. van H's) vraag: ‘Waarom juist den Jood als schurk getypeerd.’ - Ten slotte verscheen in de Lelie van 13 Mei d.a.v. nog een Ingez: stukje van Mona aan den heer Breedveld. In een daaraantoegevoegde noot van mijn hand wordt daarmede de discussie over het bewuste artikel gesloten.

Ofschoon gij mij alleen vraagt naar hetgeen hierover in de Lelie-zelve is geschreven, wil ik er nog bijvoegen, omdat dit U, die zelve Israëliete zijt, misschien zal interesseeren, dat mij een exemplaar werd toegezonden van een Joodsch orgaan, waarin op bijzonder waardeerende wijze over dit artikel van mij werd geschreven, in een breedvoerige beschouwing, die ik met groote belangstelling las, en waarover ik mij buitengewoon heb verheugd. Ik gaf het exemplaar later aan iemand, die het graag wilde verzenden naar vrienden in Indië, en dus kan ik U tot mijn grooten spijt den juisten titel ervan niet meer opgeven... Afzonderlijke exemplaren van de bedoelde Lelienommers kunt gij, voor zoover zij niet zijn uitverkocht, steeds aanvragen bij den uitgever (adres boven dit Blad), die ze U tegen den daarvoor bestemden prijs zal overmaken. Ik zelve heb geen vroegere exemplaren in mijn bezit, behalve één volledigen jaargang. - Voor al Uw vriendelijke woorden veel dank. Ik ben blij dat gij er toe kwaamt mij te schrijven. En ik hoop stellig dat gij het eens zult herhalen.

Reinier. Omgaand wil ik U dezen keer antwoorden, om U hartelijk te danken voor de toezending van dat adres in Londen. Als het mij eenigszins mogelijk is, ben ik stellig van plan er heen te gaan in dit najaar. Ik zal U dan zeker een en ander van mijn bevindingen meedeelen. Gij hebt er mij werkelijk zeer door verplicht. - Ja zeker, theosofie is veel meer een ‘geloof’ dan 't spiritisme. En ik geloof ook dat gij gelijk hebt met Uw vooronderstelling, dat de theosofen het verkeer met geesten ongeoorloofd achten. Zij erkennen wel het bestaan van hen, maar achten het in 't belang van de afgestorvenen-zelven, dat wij hunne zielen met rust laten. In dat opzicht heeft hunne leer wel eenige overeenkomst met die van vele orthodoxe bijbelgeloovigen. - Of er iets op te vinden zou zijn om iedereen te overtuigen? Neen stellig niet. Hebt gij wel eens gelezen in het Nieuwe Testament die gelijkenis van den rijken man en Lazarus:

‘En het geschiedde dat hij (Lazarus) stierf en van de engelen gedragen werd in den schoot van Abraham.

En de rijke stierf ook en werd begraven, en als hij in de hel zijne oogen ophief, zijnde in de pijn, zag hij Abraham van verre en Lazarus in zijnen schoot....

....“En hij (de rijke man) zeide tot Abraham: Ik bid U dat gij hem (Lazarus) zendt tot mijns vaders huis. Want ik heb vijf broeders, dat hij dit alles betuige, opdat ook zij niet komen in deze plaats der pijniging.

Abraham zeide tot hem: Zij hebben Mozes en de Profeten, dat zij die hooren.

En hij zeide: Neen vader Abraham. Maar zoo iemand van de dooden tot hen heenging, zij zouden zich bekeeren.

Doch Abraham zeide tot hem: Indien zij Mozes en de Profeten niet hooren, zoo zullen zij, ook al ware het dat er iemand uit de dooden opstond, zich niet laten gezeggen.” (Evangelie van Lucas. Hoofdstuk 16).’

- Ik geloof dat deze woorden volkomen toepasselijk zijn, ook op de hedendaagsche menschheid. Wie niet wil worden overtuigd van het een of ander, die vindt altijd wel een deurtje om aan de waarheid te ontsnappen, al ware het dat er iemand uit de dooden opstond.’

- Mij zijn hier in Den Haag alleen séances bekend bij particulieren, niet waar iedereen toegang kan krijgen. - Als gij daarover meer wilt weten, schrijf dan aan den heer de Fremery of den heer Schimmel.

- Wat die feuilleton's betreft, die geeft de heer Veen extra, vanwege de vele advertenties en de meerdere uitgebreidheid der Lelie.

[p. 882]

M. van de Zee. - Vriendelijk dank voor Uw gezelligen vertrouwelijken brief, die mij zoo ineens van U op de hoogte bracht. - Ja, onderwijzeressen van achttien jaar moeten m.i. nog evenveel leeren als hunne leerlingen-zelven. Maar niet elk jong ‘onderwijzeresje’ is daarvan zoo eenvoudig-doordrongen als gij het zijt. De meesten dunken zich zelf héél wijs, en doen daardoor dikwijls akelig-pedant. - Wat schrijft gij aardig en dankbaar over de Kweekschool te Apeldoorn. Voor Uw leermeesteressen is het een groote voldoening als de leerlingen later zulke getuigenissen afleggen.

Dat gij dacht, toen de schooljaren achter den rug waren, ‘eigen-baas’ te zullen wezen, en in plaats daarvan ondervindt hoe gij niet eenmaal zijt: ‘meesterknecht’, verwondert mij niets. En, geloof mij, dat ligt niet aan Uw betrekking, maar aan het leven. Niemand onzer is zijn ‘eigen-baas’. Wij worden allen geleid door omstandigheden, plichten, betrekkingen, door invloeden soms geheel buiten ons-zelf-om. Hoe ouder gij worden zult, hoe meer gij dat zult ondervinden: Wij gáán niet, maar wij worden geleid, of wij willen of niet.

Ik ben zoo blij dat gij zoo eerlijk en verstandig schrijft over U-zelf, en zoo moedig inblikt in Uw vrouw-natuur. 't Is het ongeluk der meeste vrouwen, dat zij dit niet durven. Zij zijn bang, uit valsche schaamte. Hoe flinker en rustiger en onbevangener gij Uzelve in deze questie bekijkt, en hoe kalmer gij U neerlegt bij de niet te veranderen wáárheden van ons vrouw-zijn, hoe gelukkiger gij Uzelve zult gaan gevoelen, en hoe gemakkelijker het U zal vallen Uzelf te ‘overwinnen’.

- Zeker, ik begrijp best dat het kennismaken met de gemeenheid en de ruwheid en laagheid van de wereld U pijn doet. Menschen die, zooals gij, vroeg alleen en onafhankelijk zijn, en een betrekking hebben te vervullen midden in den strijd van het dagelijksch bestaan, leeren de ontgoochelingen en de bitterheden van het mensch-zijn vroeg kennen, en krijgen inééns levenservaring en levens-ondervinding. Zelve ook heb ik ondervonden, dat het schrijnt en schreeuwt van pijn in je, als je na een jeugd van volkomen onwetendheid inééns staat midden in het leven. 't Is of er dan iets bréékt in je, iets doodgaat, dat nooit, nooit weer levend kan worden. De éérste ervaringen van dien aard zijn de smartelijkste. Zij stalen je voor later!

Voor ‘het leuke idee 't jaar 1904 bij de Lelie te voegen’ moet gij niet mij bedanken; ik wist er niets van. 't Is een cadeau en een idee van den uitgever, den heer Veenalleen.

Neen, Uw brief vind ik niet ‘te lang’. Ik heb er U zoo heelemaal uit leeren kennen, en dat vind ik altijd prettig waar het mijn correspondenten geldt. Schrijf dus gerust altijd zoovéél gij wilt.

Ellen. Ik hoop dat dit pseud: door U wordt herkend. Ik meen zeker te weten dat het Uw vroeger pseud: is. En gij geeft in dezen brief géén nieuw op. Hartelijk dank voor Uw vriendelijke wenschen aangaande mijn redactriceschap bij gelegenheid van 1904. Wel, ik ben héél blij, dat gij mij althans beter begrijpt. Mij gelijkgeven in alles behoeft geenszins. Bij een zóó verschillende levensbeschouwing als gij en ik blijkbaar hebben, ligt het voor de hand, dat gij het in sommige dingen niet eens zijt met mij. Inderdaad had ik U geenszins gehouden voor reeds zoo oud als gij mij nu meedeelt te zijn. Ik had U geschat op 20 à 22 jaar! Dat gij ‘In den strijd’ hebt begrepen doet mij bijzonder veel genoegen. Overigens ben ik het volkomen ééns met U, dat het een wenschelijke toestand zou zijn indien de menschen elkaar méér licht en liefde gaven en minder elkaar plaagden en sarden. Maar de menschen zijn nu eenmaal niet zoo. Misschien zal het U interesseeren te vernemen dat een theosoof, die toevallig mijn vorige correspondentie aan U onder de oogen kreeg, mij schreef hoezeer 't hem verheugde, dat ik U daarin had gewezen op het onmogelijke van op te treden tegen onrechtvaardigheid en geméénheid en tegen slechte menschen, alleen met ‘zachte’ woorden. - Hij haalde in zijn brief aan, den strijd der Transvalers, dien hij had meegemaakt, en herinnerde aan het door dit volk geleden onrecht waaraan heel de christelijke (?) wereld haar zegel heeft gehecht ten slotte, door te buigen en mooi weer te spelen voor Engelands almacht. - En, waar héél de menschenmaatschappij zóó dóór en dóór vervuild en verrot is, denkt gij daar heusch dat een paar ‘zachte’ en ‘lieve’ woorden in staat zijn het verzet te prediken, en het kwaad te smoren?

Heimwee, dank ik zeer voor de uit Banjermasin ontvangen prentbriefkaart, en de vriendelijke daarop geschreven woorden aan mijn adres.

Mevr: B.P. geb: S. Ik hoop dat U zich hierin herkent? U geeft geen ps: op. Hartelijk verheugt het mij, dat U 't zoo ééns zijt met mijn stukje: O mocht ik Moeder zijn, en dat U dikwijls iets van mijn hand in de Lelie vindt, waarmede U het ééns zijt. - Als ik 't goed raad, zijt U de moeder van een mijner correspondenten, en woont deze bij U in? - Vriendelijk dank voor Uw brief.

Mevr: W.S. geb: G. Aan U kan ik bijna 't zelfde schrijven, als hierboven staat aan mevr: B.P. geb: S. 't Verheugt mij zelf altijd zoo zéér, als getrouwde vrouwen 't met mij ééns zijn, óók omdat zij uit den aard der zaak in eigen kring een grooteren invloed hebben dan de ongetrouwde. Uw goed voorbeeld werkt daarom zoovéél uit. Met Uw ‘teeken van instemming’ hebt U mij dan ook oprecht verheugd.

Bella. - Dat gij mij zoo vertrouwt, en zooveel van U zelve vertelt kan ik slechts waardeeren, en dat doe ik ook van ganscher harte. Maar gij zult mij zeer veel genoegen doen, door mij te willen uitleggen wáárin ik U goed deed op dat punt door U behandeld in Uw opstel. Ik wil dat héél graag van U weten, vooral-óók omdat gijzelve mij nog meer opstellen hierover toezegt, die ik echter nog niet ontving. Als ik U helpen kan, wil ik 't zoo gaarne, daarom zal ik gráág hierover méér vernemen. - Ja, dat Uw slechte ervaringen, gelukkig voor U, nog niet zoo heel vele zijn, zal meen ik wel een beetje liggen aan Uw nog zoo kort leven, (gij deelt mij Uw aantal levenjaren mee). Toch brengt Uw positie méé, dat gij de wereld jong zult leeren kennen. Ik durf, na het weinige dat ik van Uw werk gezien heb, U nog niet voorspiegelingen dat gij er mede zult verdienen Of er ‘iets goeds’ in is, klinkt zoo vaag. Om te verdienen, zóó dat het geldzorgen verlicht, moet werk van literairen aard goed zijn. En ik kan U niet aanraden neven Uw betrekking en bij Uw zwakke gezondheid Uw krachten te versnipperen. Ik vrees dat gij dan méér tijd verkwist, dan gij vergoed krijgen zult door geldwinst. Vergeet niet dat tijd geld is voor werkende vrouwen. Zend mij in elk geval wat méér ter beoordeeling. Ik ben hartelijk blij dat mijn waarheidsliefde U bevalt, en ik zal mijn best doen U eerlijk en naar mijn beste weten te raden. Te veel moeite U te helpen zal 't mij niet gauw zijn.

Lúctor. Wilt gij mij eens meedeelen bij gelegenheid, of die bewuste verandering van abonnement in orde kwam?

Mevr: W. F - D. Ingez: stukken worden terstond na weigering vernietigd. Het Uwe is dus reeds lang verscheurd.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

Sluiting red: ged: