De Gulden Passer. Jaargang 82

[p. 7]

[De Gulden Passer 2004]

Jeanine de Landtsheer & Marcus de Schepper
De bibliotheek van Laevinus Torrentius, tweede bisschop van Antwerpen (1525-1595)^*

Laevinus Torrentius (Lieven vander Beke, Gent, 8 maart 1525 - Brussel, 26 april 1595) was een man met behoorlijk wat invloed op het humanistenmilieu in de Zuidelijke Nederlanden van de tweede helft van de zestiende eeuw.¹ Hij verzekerde zijn naam als geleerde door een commentaar op de keizersbiografieën van de Latijnse biograaf Suetonius (ca. 70-ca. 130),² die hij in 1592 opnieuw publiceerde in een sterk uitgebreide versie, nu aangevuld met een editie van Suetonius. Zijn plan om Horatius uit te geven, bleef steken bij de commentaar op de Ars poetica en verscheen pas postuum in 1608.³ Verder toonde Torrentius zich een verdienstelijk dichter die vlot weg kon met de verschillende versmaten uit de klassieke Latijnse poëzie. De eerste druk van deze Poemata Sacra verscheen bij Plantijn in Antwerpen in 1572, maar de steeds verder aangroeiende verzameling kende nog drie uitgaven, respectievelijk in 1575, 1579 en 1594. Naast Oden aan de vrienden uit de periode dat hij in Rome verbleef en gedichten naar aanleiding van historische gebeurtenissen als de slag bij Lepanto (1571), de moord op Willem de Zwijger (1584) en de inname van Antwerpen door Alexander Farnese (1585), ging Torrentius zich van langsom meer toeleggen op religieuze onderwerpen.

Toen hij in de jaren tachtig steeds meer in beslag werd genomen door zijn beroepsbezigheden als rechterhand van de Luikse prins-bisschoppen en vanaf 1587 als tweede bisschop van Antwerpen, ging dat ten koste van zijn literaire activiteiten. Toch bleef hij een trouwe beschermheer voor een aantal collega's-humanisten: hij gaf raad voor hun toekomst, moedigde hun voorgenomen publicaties aan en was graag bereid hen te helpen door het lenen van handschriften en drukken in zijn bezit. Een groot deel van zijn rijke collectie had hij verworven door de bibliotheek van zijn vriend, de Luikse humanist en filoloog Carolus Langius (De Langhe) aan te kopen bij diens dood in 1573. Als dank voor zijn adviezen en materiële

* De afronding van deze studie kwam in een stroomversnelling dankzij de bereidwilligheid van Bart Op de Beeck en Luc Knapen, die de Torrentiusexemplaren uit de door hen ontsloten collecties (Koninklijke Bibliotheek Brussel en Bibliotheek Godgeleerdheid Leuven) signaleerden. Luc Knapen zorgde ook voor de digitale foto-opnames.

1 Literatuur over Torrentius vindt men in A. Gerlo-H.D.L. Vervliet, Bibliographie de l'Humanisme des Anciens Pays-Bas (Brussel, 1972); Supplément, ed. M. de Schepper - C.L. Heesakkers (Brussel, 1988); M.J. Marinus, Laevinus Torrentius als tweede bisschop van Antwerpen (1587-1595) (= Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België. Klasse der Letteren, 131) (Brussel, 1989); Tentoonstellingscatalogus Torrentiustentoonstelling in Antwerpen, kathedraal en k.u. Leuven, fac. theologie [J. Van Damme, ed.] (Antwerpen-Leuven, 1995); J. De Landtsheer, ‘Laevinus Torrentius, vicaris van het bisdom Luik, en de pauselijke nuntiatuur’, Trajecta, 4 (1995), pp. 300-315 en specifiek over de betekenis van Torrentius voor de humanistenkringen Eadem, ‘Laevinus Torrentius: auctor et fautor litterarum’, Handelingen van de Koninklijke Zuid-Nederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, 47 (1997), pp. 131-147.

2 In C. Suetonii Tranquilli xii Caesares Commentarii (Antwerpen: Christoffel Plantijn, 1578). Suetonius beschrijft hierin de levens van Caius Julius Caesar en de eerste Romeinse keizers tot Domitianus († 96).

3 Q. Horatius Flaccus, cum erudito Laevini Torrentii commentario, nunc primum in lucem edito. Henr. Petri Nannii Alcmariani in Artem Poeticam (Antwerpen: J. Moretus, 1608); de ontbrekende commentaar van de Ars poetica werd aangevuld met die van Jacobus Crucquius.

[p. 8]

hulp stuurden een aantal auteurs hem hun werken ten geschenke of droegen ze aan hem op. Dit laatste was, bijvoorbeeld, het geval met het eerste deel van het Syntagma tragicum van de jezuïet Martinus Antonius Delrio⁴ en met de Statiusuitgave met commentaar van de vroeggestorven Mechelse humanist Jan Bernaerts.⁵ De bewaarde correspondentie van Torrentius, waarvan het grootste deel is uitgegeven door Marie Delcourt en Jean Hoyoux,⁶ en van tijdgenoten als Christoffel Plantijn en Justus Lipsius is heel verhelderend voor de contacten van Torrentius met het humanistenwereldje.

In zijn testament bepaalde de Antwerpse bisschop dat zijn uitgebreide bibliotheek zou worden overgemaakt aan het jezuïetencollege te Leuven, waarmee hij zeker tijdens zijn laatste levensjaren nauwe banden onderhield. Vanuit zijn bekommernis om de geestelijken een degelijke opleiding te garanderen droomde hij namelijk van een soort gymnasium in samenwerking met de jezuïeten in Leuven; naast een cursus metafysica en wiskunde, wilde hij een volledige cursus filosofie organiseren. Voor de realisatie van dit project wilde hij zo'n 48.000 gulden investeren; een deel van deze som werd gedekt door de nalatenschap van zijn bibliotheek.⁷ Na de dood van Torrentius werd, vermoedelijk in opdracht van zijn testamentuitvoerders, een catalogus opgesteld, nu in de Koninklijke Bibliotheek van België te Brussel (Hs. 3974-3975), die echter nooit is gepubliceerd. Een voorbereidende studie hiertoe gebeurde in 1999 en diende als basis voor deze inleiding, waarvan de materiële gegevens echter grondig opnieuw werden bekeken en aangepast op grond van verdere bibliografische gegevens.⁸ De analyse ervan levert een verhelderend uitzicht op de belangstelling en de activiteiten van Torrentius, zowel in zijn privé-leven als beroepsmatig.

4 Syntagma tragoediae Latinae in tres partes distinctum (Antwerpen: Weduwe Plantijn en Jan Moretus, 1593-1594).

5 P[ublii] Statii Papinii opera quae extant, Ioh[annes] Bernartius ad libros veteres recensuit et scholiis illustravit (Antwerpen: Weduwe Plantijn en Jan Moretus, 1595).

6 Zie Laevinus Torrentius: correspondance, 3 vols (Luik, 1950-1954). Deze uitgave is gebaseerd op de minuten van Torrentius' briefwisseling van 1583 tot 1595 (Brussel, Kon. Bibl., Hs. 15704). In de voetnoten bij de catalogus wordt naar deze uitgave verwezen met de afkorting DH, Ep.

7 Het project stuitte echter op hevige weerstand van de Leuvense universiteit die hiermee een geduchte concurrentie vreesde voor haar eigen opleiding. Zij greep naar de grote middelen en klaagde haar nood bij paus Clemens viii, die in een breve van 22 december tussenbeide kwam in het voordeel van de universiteit. Het gymnasium sloot definitief zijn deuren in 1597. Cf. Marinus, Laevinus Torrentius..., pp. 190-193.

8 Cf. J. De Landtsheer, ‘The Library of Bishop Laevinus Torrentius: a Mirror of Otium and Negotium’, Humanists and their Libraries, ed. R. De Smet (Brussel, 2001), pp. 173-189. Voordien had alleen L. Dupont twee artikels aan de bibliotheek van Torrentius gewijd: een korte, oppervlakkige beschouwing, ‘Note sur le catalogue manuscrit de la bibliothèque de Torrentius’, Archives et Bibliothèques de Belgique - Archief- en Bibliotheekwezen in België, 43 (1972), pp. 579-587 en een bijdrage over een specifiek onderdeel, ‘La bibliothèque de Torrentius: les livres d'un prélat humaniste du xvi^e siècle sur l'empire ottoman’, Gulden Passer, 50 (1972), pp. 100-123.

1. Het handschrift van de catalogus

Manuscript 3974-3975 van de Koninklijke Bibliotheek van België te Brussel is gebonden in een moderne rode, gespikkelde kartonnen band met een rug in rood leder en opgeborgen in een kartonnen doosje van dezelfde kleur. Het gaat om een kwarto formaat (24 × 19 cm) en is geschreven in een hand uit de late zestiende eeuw, zonder veel versieringen en vrij goed leesbaar, met uitzondering van een aantal verbeteringen of toevoegingen tussen de regels. Na vier eeuwen zijn de overlangse vouwsporen nog steeds duidelijk zichtbaar, [afb. 1]

Het eerste deel bevat de lijst van de gedrukte boeken in twee kolommen en werd door de kopiist voorzien van een paginanummer in de vrije bovenhoek (1 tot 39 en een ongenum-

[p. 9]

Afb. 1. Beginbladzijde van de catalogus (Brussel, kb 3974-3975, p. 1)

merde bladzijde). Het tweede deel, met de alfabetische index van de vermelde auteurs en de catalogus van Torrentius' manuscripten, waartoe ook de geannoteerde boeken dienen gerekend, is eveneens in twee kolommen ingedeeld. In dit gedeelte heeft een recente hand in potlood een foliëring aangebracht in de rechterbovenhoek. Hierbij werd echter de ongenummerde pagina over het hoofd gezien, zodat de foliëring begint met 40, tot 52.

De Catalogus librorum R[everendissi]mi D[omini] Laevini Torrentii Episcopi Antverpiensis is verdeeld in secties, naargelang de talen van de beschreven publicaties. De overgrote

[p. 10]

Afb. 2. Einde van de sectie Poetae en begin van de Humanistae (Brussel, kb 3974-3975, p. 30a en b)

meerderheid van de boeken is geschreven in het Latijn; daarop volgt Grieks, evenals twee werken in het Hebreeuws. Tot slot is er een kleine hoeveelheid boeken in volkstalen, respectievelijk Nederlands, Frans, Italiaans en Spaans. De Latijnse sectie werd onderverdeeld in drieëntwintig categorieën, de veel kleinere Griekse sectie in zeven onderdelen. De verschillende rubrieken zijn afgescheiden door een wit ruimte; de hoofdingen zijn duidelijk geschreven in wat grotere, losse letters. Binnen elke categorie zijn de auteurs alfabetisch geordend - met hier en daar een kleine vergissing - volgens de voornamen, zoals dat ook in de Index is

[p. 11]

gebeurd, een systeem dat gebruikelijk was in die dagen, ook voor gedrukte werken. [afb. 2] Bij publicaties uit de Middeleeuwen en de Renaissance wordt een bondige titel genoteerd; bij werken uit de Oudheid achtte de samensteller van de catalogus de auteursnaam voldoende, al voegt hij regelmatig de naam van de ‘moderne’ uitgever of commentator toe. Dan volgt meestal het formaat (F^o, 4^o, 8^o en 16^o) en het materiaal van de band: leder (c voor corium), dat rood (r voor ruber) of zwart (n voor niger) kan zijn, of perkament (p voor pergamena). Helaas had de samensteller duidelijk niet veel ervaring met het boekenvak, want plaats en datum zijn nooit gegeven, met uitzondering van twee geannoteerde werken, die bij de manuscripten zijn opgenomen.

Dit is een heel verschil met de bibliotheekcatalogus van een tijdgenoot als Justus Lipsius, die na diens dood werd opgesteld door Philippus Zangrius, drukker en beëdigd boekverkoper te Leuven. Hij onderscheidt drie onderdelen: een reeks manuscripten en gedrukte werken gecorrigeerd of geannoteerd door Lipsius, een tweede groep met de ingebonden boeken (libri compacti) en een een derde groep bestaande uit de libri incompacti, een term die men niet letterlijk moet opvatten als ‘losse vellen’, maar eerder dient te verstaan als ‘ingebonden in een voorlopig omslag’. De eerste en de derde categorie beginnen met de werken van Lipsius zelf; in dit geval vond Zangrius het overbodig om de uitgeverij te vermelden, omdat de auteur zijn publicaties toch altijd heeft toevertrouwd aan de Officina Plantiniana in Antwerpen of Leiden. In zowat alle overige gevallen is het formaat met eventueel het aantal delen, de plaats (of de naam van de drukker) en het jaartal van de uitgave aangegeven.⁹ De catalogus maakt ook duidelijk dat Lipsius zijn ingebonden boeken had geordend volgens formaat, zonder te kijken naar de disciplines, wellicht om plaats te sparen; de geannoteerde werken en de incompacti stonden ook qua afmetingen veel meer door elkaar. Zangrius heeft zich niet de moeite genomen het boekbezit alfabetisch te ordenen; hij maakt evenmin een onderscheid tussen de verschillende talen.¹⁰

De catalogus van Torrentius laat dus niet toe een afdoende antwoord te geven op de vraag naar de geografische provenance van de collectie en men kan evenmin nagaan in welke mate (en eventueel voor welke onderdelen) de bisschop nieuwe titels bleef aanschaffen. Aangezien Torrentius echter altijd zeer goede relaties heeft onderhouden met Christoffel Plantijn en na diens dood († 1 juli 1589) met Johannes Moretus, kan men gerust aannemen dat een aanzienlijk deel van zijn boeken afkomstig was van de persen van het Plantijnse Huis - een veronderstelling die trouwens gestaafd wordt door de correspondentie, waarin de bisschop herhaaldelijk aandringt om hem zeker alle nieuwe publicaties te bezorgen - of door hun vertegenwoordigers voor hem werd aangeschaft op de halfjaarlijkse boekenmarkt van Frankfurt.¹¹

9 Het is wel zo dat werken, gedrukt op de persen van het Plantijnse Huis, vaak worden vermeld als Plantini, ook wanneer ze in feite door diens schoonzonen Franciscus Raphelengius in Leiden of Johannes Moretus in Antwerpen zijn gedrukt.

10 Het merendeel van de Griekse manuscripten en publicaties, die Lipsius ongetwijfeld in zijn bezit had, is onvermeld, waarschijnlijk omdat de Leuvense jezuïeten, aan wie hij die bij testament had nagelaten, het aandeel waarop zij recht hadden, meteen na Lipsius' dood hebben weggehaald. Ook de catalogus van Lipsius' bibliotheek, bewaard in de Leidse universiteitsbibliotheek als ms. Lips. 59, is nog steeds niet uitgegeven, maar een editie is door ons gepland in de volgende jaren. Voor een eerste verkenning, zie J. De Landtsheer-M. de Schepper, ‘Boeken van Justus Lipsius. Wegen naar een reconstructie van zijn bibliotheek’, in P. Delsaerdt - K. De Vlieger-De Wilde (eds.), Boekgeschiedenis in Vlaanderen. Nieuwe instrumenten en benaderingen. 28 november 2003 (Brussel, 2004), pp. 69-78.

11 De briefwisseling tussen Plantijn of Moretus en Justus Lipsius laat zien dat hij op die service kon rekenen, cf. A. Gerlo - H.D.L. Vervliet-I. Vertessen, La correspondance de Juste Lipse conservée au Musée Plantin-Moretus (Antwerpen, 1967).

[p. 12]

2. Een analyse van de gedrukte boeken

Laat ons nu de inhoud van de bibliotheek eens nader bekijken: hoeveel boeken had de bisschop verzameld en naar welke onderwerpen ging zijn belangstelling uit?

Aangezien de catalogus een duidelijke indeling heeft toegepast voor de Latijnse en de Griekse publicaties, hebben we ons voor de numerieke beschrijving aan deze categorieën gehouden, in plaats van het wellicht meer gebruikelijke Système des libraires de Paris toe te passen, zoals dat in de loop van de achttiende eeuw werd ontwikkeld door J.-Ch. Brunet.¹² Voor onze commentaar en conclusie zullen we echter wel deze verschillende onderdelen groeperen in vijf meer algemene onderdelen.

Jammer genoeg kan geen precies aantal boeken worden gegeven, omdat de samensteller van de catalogus niet helemaal consequent te werk ging. Vooral de convoluten scheppen problemen: doorgaans worden in dat geval ook de andere titels vermeld, die mee ingebonden zijn. Vaak gaat het om werken die tot verschillende onderdelen behoren. Het aantal banden waaruit een werk bestaat is evenmin precies opgegeven; dat geldt zeker voor een aantal kleinere werken over gelijkaardige onderwerpen, bijvoorbeeld publicaties over het leger of over het Ottomaanse rijk. Dikwijls werden die in een of meer convoluten verzameld met hetzelfde type band, maar zonder precieze vermelding van welke publicaties in welke band thuis horen.

De identificatie van enkele concrete Torrentiusexemplaren (in casu de Suetonius, zie cat. nr. 577) bevestigde ons vermoeden dat niet elk item uit de catalogus naar een afzonderlijk

Afb. 3-4. Suetonius etc.: titelp. en p. 1 van de tekst (Leuven, gbib, P 937 / F^o Suet Omni 1533 - zie cat. nr. 577)

12 Namelijk in zijn Manuel du libraire et de l'amateur de livres, vijfde uitgave (Parijs, 1865).

[p. 13]

‘boek’ verwijst, [afb. 3 en 4] Strikt genomen gaat het dus om een catalogus van auteurs en titels aanwezig in de bibliotheek. In de meeste gevallen komt dat overeen met één ‘boek’, maar niet in alle. Vandaar de soms cryptische aanduidingen als ‘Aelius Spartianus, Suetonius etc.’ (cat. nr. 545) of ‘Ammianus Marcellinus, Suetonius etc.’ (cat. nr. 555). Dat zijn dan verwijzingen naar de auteurs van teksten die in de Suetoniuseditie zijn opgenomen (in casu die van Joannes Baptista Egnatius, in 1533 bij Froben te Bazel verschenen). Niet elk nummer komt dus met een editie overeen! Convoluten (samengebonden drukken die geen bibliografische eenheid vormen) zijn (meestal) te herkennen aan een kommapunt (zoals cat. nr. 158: ‘Dogmate Caballistica; Topica sacra Ioachimi Perionii’).

Een numerieke benadering

In de volgende overzichten proberen we een onderscheid te handhaven tussen ‘titels’ en ‘banden’: in de eerste kolom wordt het aantal titels gegeven; hierbij moet men het aantal convoluten tellen (tweede kolom) om tot het totaal aantal titels te komen (vijfde kolom), of het aantal extra banden en eventueel de dubbels (derde en vierde kolom) om tot het totaal aantal banden te komen (zesde kolom).¹³

De Latijnse boeken maken 81% van de collectie uit:¹⁴

Categorie	titels	+ conv.	+ vol.	dub.	tot. tit.	tot. vol.	pag.
Biblia cum app.	5	-	-	-	5	5	1a
Interpret, sacr. Scri.	47	5	7	2	52	56	1a-2a
Patres	65	16	24	1	81	90	2b-4a
Scholastici	16	-	3	-	16	19	4b
Controversiae	87	32	6	-	119	93	5a-7b
Conciones	15	1	6	-	16	21	8a
Loci communes	21	-	1	-	21	22	8b
Pii libri	17	3	-	-	20	20	9a
Varii tractatus	40	6	1		46	41	9b-10a
Ius canonicum	27	2	7	-	29	34	10b-11a
Concilia	20	1	4	2	21	25	11b
Ius civile	100	20	14	1	220	114	12a-14a
Casistae	6	-	-	1	6	7	14b
Catechistae	10	1	-	-	11	10	15a
Historici sacri	36	7	8	-	43	44	15b-16a
Historici prophani	186	56	9	9	242	204	16b-21a
Medici	74	16	2	4	90	80	21b-23a
Philosophi	82	22	3	2	104	87	23b-25a
Mathematici	31	10	-	-	41	31	25b-26

13 Dankzij dit systeem is het verschil tussen aantal titels en banden meteen duidelijk. De resultaten zijn nauwkeuriger berekend en verschillen aanzienlijk van de totalen gesuggereerd door Dupont, Note sur le catalogue, pp. 581-582.

14 Het paginanummer is gegeven in kolom 7.

[p. 14]

Categorie	titels	+ conv.	+ vol.	dub.	tot. tit.	tot. vol.	pag.
Oratores	51	17	4	2	68	57	26b-27b
Poetae	108	10	6	8	118	122	28a-30a
Humanistae	85	17	9	5	102	99	30b-31b
Diction. et Gramm.	12	4	-	2	16	14	32b
Libri eccles.	9	-	1	-	9	10	[40b]
Totaal					1.396	1.305

Bij de 23 categorieën van de Latijnse publicaties hebben we nog een extra groep gerekend bestaande uit negen titels (tien banden), die in de catalogus achteraan (p. [40b]) zijn gegroepeerd onder de hoofding Libri ecclesiastici. Hierbij horen een Missale Romanum, een Breviarium (in 2 volumes), evenals een gebeden- en meditatieboek van de Spaanse Bruggeling Juan Luis Vives, Preces et meditationes diurnae. Het gaat om boeken die Torrentius wellicht bijna iedere dag gebruikte, niet om studieboeken of theoretische naslagwerken. Het feit dat ze afzonderlijk zijn vermeld aan het einde van de lijst, wijst erop dat ze waarschijnlijk niet in de bibliotheek zelf stonden, maar onder handbereik lagen, bijvoorbeeld op een bidstoel in het slaap- of het woonvertrek van de bisschop.

Op bladzijde 33 begint een nieuwe sectie, de Griekse publicaties (Libri Graeci - 14,5%). Daar het om een veel kleiner aantal gaat dan de Latijnse sectie zijn er slechts zeven categorieen:

Categorie	titels	+ conv.	+ vol.	dub.	tot. tit.	tot. vol.	pag.
Sacri	31	16	1	-	47	32	33a-33b
Libri iuris	5	1	-	2	6	7	33b
Philos. et Medici	51	11	-	1	62	52	34a-34b
Historici prophani	26	9	-	-	35	35	35a-35b
Oratores	35	4	1	1	39	37	35b-36b
Poetae	46	2	4	4	48	54	36b-37b
Diction. et Gramm	12	3	-	-	15	15	37b
Totaal					252	232

De boeken in andere talen (4,5%) worden per taal opgesomd, zonder verder onderscheid qua inhoud:

Taal	items	+ conv.	+ vol.	+ dub.	tot. tit.	tot. vol.	pag.
Hebraei	2	-	-	-	2	2	38a
Flandrici	3	-	-	-	3	3	38a
Gallici	34	7	-	-	41	34	38b-39a
Italici	20	3	-	-	23	20	39b-[40a]
Hispanici	6	1	-	-	7	6	[40a]
Totaal					76	65

[p. 15]

Dit brengt de totale som op 1.724 titels of 1.602 banden. Het aantal werken in de klassieke talen is overweldigend: 1.656 titels of 1.546 banden (beiden ongeveer 96%).

Interpretatie van het boekenbezit

Natuurlijk mag onze aandacht zich niet beperken tot het optellen of aftrekken van aantallen titels en banden. Een onderzoek van welke boeken precies aanwezig waren, toont een sterke verwantschap tussen de bibliotheek, de carrière en de persoonlijkheid van Torrentius. Het werpt ook een soms verrassend licht op bepaalde aspecten van het religieuze en het intellectuele leven in de late zestiende eeuw. Om dit te verduidelijken hebben we de publicaties in de verschillende talen bijeengebracht in vijf algemene categorieën, zoals we die bij de Griekse werken aantreffen: religie, recht (burgerlijk en kerkelijk), geschiedenis (godsdienstig en profaan), filosofie en wetenschappen, en ten slotte taal en literatuur. Trouwens, ook de categorieën van de Latijnse titels zijn tot deze hoofdafdelingen te herleiden.

Religie

Het totale aantal religieuze werken, zonder rekening te houden met canoniek recht en gewijde geschiedenis, bedraagt 398 titels (379 banden), of respectievelijk 23 en 23,5%.

Vanzelfsprekend beschikte een priester, die een goede opleiding had genoten, over een behoorlijk aantal werken behorend tot het domein van de bijbelexegese en de patrologie: die waren hem een hulp om de bijbel te verklaren aan zijn parochianen. In de categorie Interpretes sacrae scripturae springt de naam van Benito Arias Montano in het oog: Torrentius bezat twee exemplaren van zijn commentaar bij de twaalf profeten, evenals een reeks commentaren bij andere onderdelen van het Oude of het Nieuwe Testament. Deze opvallende aanwezigheid wordt verklaard door de goede relaties tussen de Spaanse theoloog, de Antwerpse drukker en Torrentius, wat duidelijk blijkt uit hun correspondenties.¹⁵ Arias Montano had in opdacht van koning Filips ii Plantijn van mei 1568 tot mei 1575 geholpen bij het tot stand komen van de beroemde Biblia polyglotta of Biblia regia en was dus een regelmatige gast des huizes. Ongetwijfeld kwam ook Torrentius, die zijn werken bij Plantijn liet drukken en hem in bescherming nam, regelmatig op bezoek, zelfs toen hij nog in Luik woonde.¹⁶ Montano's commentaren worden aangevuld door onder meer die van de Gentse bisschop Cornelius Jansenius bij de Psalmen en de boeken Spreuken en Ecclesiasticus, evenals door de commentaren van Procopius van Gaza in een Latijnse vertaling. De lijst vermeldt ook verscheidene Psalteria. Bij de kerkvaders (Patres) zijn alle grote namen vertegenwoordigd, met uitzondering van Ambrosius, die we echter wel bij de Humanistae terugvinden in een verzameling brieven (cf. nr. 1235). Torrentius beschikte over drie uitgaven van Arnobius (cf. nr. 60-62); behalve een folio-uitgave in negen delen van Augustinus' Opera omnia bezat hij nog eens een aparte editie van De civitate Dei en enkele kleinere werkjes (nr. 64-66). De editie

15 Cf. respectievelijk A. Dávila Pérez, Benito Arias Montano. Correspondencia conservada en el Museo Plantin-Moretus de Amberes (Alcañiz-Madrid, 2002), 2 vols (= Palmyrenus. Collección de textos y estudios humanísticos, serie textos 3, 1-2); M. Rooses - J. Denucé, Correspondance de Chr. Plantin, 9 vols (Antwerpen, 1883-1918) - M. van Durme, Supplément à la correspondance de Christophe Plantin (Antwerp, 1955), en Delcourt-Hoyoux, Laevinus Torrentius, cf. n. 6. Specifiek over hun relaties na de terugkeer van Montano naar Spanje, cf. J. De Landtsheer, ‘Benito Arias Montano and the Friends from his Antwerp Sojourn’, in De Gulden Passer, 80 (2002), pp. 38-62.

16 De verstandhouding tussen Torrentius en Plantijn is besproken in J. De Landtsheer, ‘Torrentius' literaire activiteiten in het prinsbisdom Luik en in de Nederlanden’ (= Tentoonstellingscatalogus Torrentiustentoonstelling in Antwerpen, kathedraal en k.u. Leuven, fac. theologie), Antwerpen-Leuven, 1995, pp. 23-53.

[p. 16]

Afb. 5-6. Basilius: schutbl. en titelp. (Brussel, kb, vb 1.050³ a 1-2 rp - zie cat. nr. C)

van Tertullianus en Cyprianus door Jacobus Pamelius (Van Pamel) was aan bod gekomen in de correspondentie. De Griekse kerkvaders las hij in een tweetalig Grieks-Latijnse uitgave of in een Latijnse vertaling alleen [afb. 5 en 6, cat. nr. C]. Bij de Griekse werken is ook religieuze poëzie opgesomd, bijvoorbeeld Gedichten van Gregorius van Nazianze of de Parafrase van het evangelie volgens Johannes door Nonnus van Panopolis. In de Latijnse sectie blijft die echter beperkt tot Paulinus van Nola, terwijl Prudentius (in de uitgave van Victor Giselinus) en Juvencus onder de hoofding Poetae zijn opgenomen (cf. nr. 1035 en 1091).

Het grote aantal apologetische of polemische werken (33% van de religieuze werken en bijna 7% van het totaal) is tekenend voor die tijd. Torrentius bezat een exemplaar van de Confessio Augustiniana en de Confessio Calviniana, reacties tegen de stellingen van belangrijke protestanten, verdedigingen van het primaatschap en het gezag van de paus, de autoriteit van de Kerk van Rome en meer bepaald van het Concilie van Trente. Ook de kritiek van Conradus Brunus en Franciscus Turrianus op de Centuriae Magdenburgenses was vertegenwoordigd, evenals de reeds verschenen banden van de meest omvangrijke en systematische weerlegging hiervan, de Annales ecclesiastici van de oratoriaan en invloedrijke kardinaal Cesare Baronio. Torrentius beschikte verder nog over een aantal traktaatjes over het vertalen van de Bijbel in de volkstalen, relikwieën en heiligenverering, de eucharistieviering en andere thema's uit de controverse-literatuur. Onder de Spaanse titels vinden we een compilatie van Torquemada's Instructiones de la inquisicion. Ook een aantal recente theologen van Leuven of Dowaai, tijdgenoten van Torrentius, ontbraken niet: Michael Baius, Johannes Lensaeus en de Engelse vluchteling Thomas Stapleton, die al zijn publicaties naar Torrentius had gestuurd.¹⁷ De overvloed aan polemische traktaten moet men deels ook zoeken in Torrentius' eigen ervaringen: de religieuze ontwikkelingen in de Nederlanden, en zeker in Antwerpen, hadden de behoefte doen ontstaan aan geleerden die tot in de kleinste bijzonderheden

17 Ze zijn terug te vinden in de rubrieken Conciones (Preken) en Historia sacra.

[p. 17]

vertrouwd waren met het katholieke geloof en die in staat waren de argumenten van de tegenpartij van de kaart te vegen.

Het valt natuurlijk op dat er geen titels zijn vermeld die in de Index librorum prohibitorum waren opgenomen. Toch mag men veronderstellen dat de bisschop over de werken van de belangrijkste protestanten kon beschikken - al stonden ze wellicht niet open in zijn bibliotheek, maar in een aparte ruimte - omdat hij steeds opnieuw de katholieke leer tegen hun aantijgingen moest verdedigen, wat moeilijk ging indien men niet de precieze tekst bij de hand had.¹⁸

Ten slotte nog een woord over de categorie Varii tractatus bij de Latijnse titels. Onder deze vage hoofding zijn een aantal werken op het gebied van politiek of ethiek bijeengebracht, een aantal ‘Vorstenspiegels’ zoals Agapetus' De officio iusti Regis, Cunerus' De Christiani principis officio en Osorius' De regis institutione et iustitia, evenals Ferrandus' richtlijnen voor een generaal, De officio ducis militum. Dit onderwerp was heel populair geworden sinds Machiavelli's Il principe. Torrentius had ook de Politica van Justus Lipsius hier kunnen onderbrengen, in plaats van bij de rubriek Humanistae. Verder zijn er nog enkele traktaatjes over toekomstvoorspellingen, magie en hekserij: Franciscus Patricius' Magia philosophica, Petrus Buisfeldius' De sagis en de Malleus maleficarum (Heksenhamer) en zijn hernieuwde versie door Bartolomaeus Spinaeus. Het gaat hier niet om enkele curiositeiten zonder meer: de briefwisseling van de bisschop maakt duidelijk dat hij herhaaldelijk werd geraadpleegd over dergelijke praktijken of wat ervoor werd aangezien.

Blijkbaar had Torrentius een probleem met het onderbrengen van De Cruce van zijn vriend Justus Lipsius:¹⁹ hij wist wel dat het geen theologisch traktaat was, zoals de auteur herhaaldelijk verzekerde, maar zette het ook niet op de juiste plaats, namelijk bij Oude Geschiedenis.

18 Een gelijkaardige hypothese vindt men, bijvoorbeeld, bij T. Van Houdt in zijn bijdrage over de aanwezigheid van scholastici en casuïsten in de bibliotheek van het klooster van St-Hubert.: ‘Il n'est pas exclu que l'oeuvre de théologie morale de [Jean] Caramuel ait été placée sous les verrous par les abbés de Saint-Hubert. Mais nous n'avons aucune certitude à ce sujet.’ Cf. ‘Les ouvrages scolastiques et casuistiques dans la bibliothèque de l'abbaye de Saint-Hubert. Un premier sondage’, in La bibliothèque de l'Abbaye de Saint-Hubert en Ardenne au dix-septième siècle, Documenta Libraria, 20, ed. L. Knapen (Leuven, 1999), pp. 138-161 (citaat p. 155 en hypothese pp. 157-158). Anderzijds wijst een tweede medewerker aan deze publicatie erop dat alleen katholieke exegetische werken aanwezig zijn, zonder zich hierover verdere vragen te stellen: ‘Les ouvrages d'exégèse qu'elle acquérait présentaient en général les caractéristiques d'écrits solides et strictement catholiques. [...] Elle évite absolument les protestants.’ Cf. J.-P. Delville, ‘Les exégètes: bibles, exégètes et prédicateurs à la bibliothèque de Saint-Hubert’, in ibid., pp. 60-112 (citaat p. 111).

19 Cf. over dit traktaat over kruisiging als straf in de Oudheid J. De Landtsheer, ‘Justus Lipsius's De Cruce and the Reception of the Fathers’, Neulateinisches Jahrbuch, 2 (2000), pp. 97-122.

Recht

Torrentius had rechten gestudeerd, eerst in Leuven, waar hij zijn licentiaatstitel behaalde, en daarna in Bologna, waar hij in februari 1552 zijn doctorstitel verdedigde. Bovendien maakten zijn activiteiten als rechterhand van de Luikse prins-bisschop dat hij voortdurend in allerlei juridische procedures zat verwikkeld. Het is dus vanzelfsprekend dat juridische werken goed vertegenwoordigd waren in zijn bibliotheek (11,5% van het totale aantal titels; 12% van het aantal banden). De Latijnse sectie was onderverdeeld in vier rubrieken: kerkelijk recht (ius canonicum) en burgerlijk recht (ius civile) en de veel kleinere groepen Concilies en Casuïstiek.

Er zijn maar liefst drie edities van het ius canonicum: een zonder verdere bijzonderheden, een met een verzameling glossae (verklarende toevoegingen) en een derde met verbeterin-

[p. 18]

Afb. 7. Sallustius: schutbl. en titelp. (Brussel, kb, vb 8.833¹ a 1-3 rp-zie cat. nr. 693)

gen door paus Gregorius xiii. Als administrator van een bisdom beschikte Torrentius ook over de Acta van een aantal concilies en synodes: een Conciliorum summa, de Acta van de concilies van Efese en Trente, de Statuta van het bisdom Luik, de decreta van de synodes van Namen en Hildesheim, etc. In de sectie burgerlijk recht vindt men twee exemplaren van de Codex Theodosii en de verschillende onderdelen van het Corpus iuris civilis in verscheidene edities. De Novellae van keizer Justinianus worden twee keer vermeld bij de Griekse juridische werken. Torrentius' verzameling juridische werken is aangevuld met commentaren bij het Antieke recht of bij aspecten ervan door beroemde tijdgenoten als Franciscus Balduinus, Franciscus Hotomannus, Jacobus Cuiacius en Petrus Pithoeus.

Geschiedenis

De Antwerpse bisschop bezat ook een uitgebreide collectie geschiedkundige werken, zowel uitgaven van klassieke auteurs met of zonder commentaar, als algemene studies over bepaalde aspecten of werken die behoren tot wat men nu ‘hulpwetenschappen’ noemt (20,5% van de titels; 19,5% van de banden).

Iedere geschiedschrijver uit de Oudheid, in het Grieks of het Latijn, was vertegenwoordigd. Torrentius bezat minstens drie verschillende uitgaven of commentaren van Suetonius, waaronder een exemplaar van zijn eigen editio princeps (1578).²⁰ Er waren ook zeker drie ver-

20 Suetonius wordt, zoals hoger gezegd, vaker vernoemd, in combinatie met andere Latijnse geschiedschrijvers. Het gaat steeds om een folio-uitgave, ingebonden in zwart leder.

[p. 19]

schillende edities van Sallustius, waaronder die door Ludovicus Carrio (Antwerpen: Christoffel Plantijn, 1573) [afb. 7; cat. nr. 693] en Tacitus, waaronder de eerste uitgave met commentaar bij alle werken door Justus Lipsius (Leiden: Christoffel Plantijn, 1585). Andere titels bewijzen dat de interesse van de bisschop niet beperkt bleef tot de Oudheid. Zo vindt men een Historia Francorum van Gregorius van Tours, Ammonius en Arnoldus Ferronus, Beatus Rhenanus' De rebus Germanicis, Henricus Ranzovius' Historia Saxonia, Hadrianus Junius' Batavia, een geschiedenis van Friesland door Cornelius Kempius, van Spanje door Johannes Mariana, van Genua door Hubertus Folietus en zelfs Possevinus' Moscovia.

Ook andere continenten zijn vertegenwoordigd, vooral in de volkstalen: een Franse vertaling van Fernando Lopez' La historia de las Indias; Acta van paus Gregorius xiii bestemd voor de ambassadeurs van de Japanse koningen (sic), en een Brief uit Japan, ongetwijfeld een verslag van een jezuïet-missionaris. Het aantal essays en pamfletten over het Ottomaanse Rijk en zijn geschiedenis getuigen van Torrentius' bezorgdheid voor de gebeurtenissen van zijn eigen tijd,²¹ een zorg die hij met vele humanisten, ook van de generatie vóór hem, deelde. Dit biedt misschien ook een verklaring voor het opvallende aantal traktaten over krijgskunst. In humanistenkringen uit de zestiende eeuw was namelijk de overtuiging gegroeid dat de Europese legers misschien beter het efficiënte Romeinse krijgsapparaat als model zouden nemen, om enig verweer te kunnen bieden tegen de blijvende dreiging van de Ottomaanse troepen in het Donau-bekken.²²

Tot slot nog een woord over de hulpwetenschappen. Torrentius beschikte bijvoorbeeld over een exemplaar van de atlas van de Antwerpse cartograaf Abraham Ortelius, diens Theatrum orbis terrarum, Martinus Smetius' Inscriptionum antiquarum liber met Lipsius' Auctarium en verscheidene numismatische werken met gravures ter illustratie van een bepaalde periode, zoals bijvoorbeeld Antonius Augustinus' Familiae Romanae ex antiquis numismatibus en Hubertus Goltzius' Historiae Imp[eratorum] Romanorum ex numismatibus antiquis restituta. Van de Spaanse bisschop Antonius Augustinus is ook een Spaanse publicatie aanwezig, Libro de medallas, die Torrentius had gekregen van Andreas Schott. De interesse in inscripties en munten is wellicht nog een overblijfsel van het verblijf in Rome, waarmee Torrentius zijn studententijd had afgesloten (1552-1557).²³ De Koninklijke Bibliotheek te Brussel bewaart nog steeds het aantekeningenboek dat de jonge geleerde met zich meenam op zijn vele omzwervingen door de stad.²⁴ Bovendien bewijst de correspondentie met Fulvio Orsini, de bibliothecaris van de kardinalen Farnese te Rome, die zelf ook een grote epigrafische en numismatische collectie bezat, dat Torrentius diens voorbeeld volgde en ook een muntenverzameling aanlegde.

21 Zie L. Dupont, ‘La bibliothèque de Torrentius: les livres d'un prélat humaniste du xvi^e siècle sur l'empire ottoman’, De Gulden Passer, 50 (1972), pp. 100-123.

22 Zie hierover onder meer A. Momigliano, ‘Polybius between the English and the Turks’, Sesto contributo alla storia degli Studi Classici e del mondo antico (= Storia e letteratura. Raccolta di studi e testi, 149) (Rome, 1980), pp. 125-141.

23 Torrentius' verblijf in Rome is besproken in J. IJsewijn, Laevinus Torrentius, humanist en dichter, in Laevinus Torrentius. Tweede bisschop van Antwerpen. Tentoonstellingscatalogus Torrentiustentoonstelling in Antwerpen, kathedraal en k.u. Leuven, fac. theologie, [ed. Jan Van Damme] (Antwerp-Leuven, 1995), pp. 11-21.

24 Nl. Hs. 4347-4349.

Filosofie en wetenschappen

Zoals dat het geval was met de colleges aan de universiteiten, waren ook in de bibliotheek de titels van filosofie en wetenschap (18% van de titels; 16% van de banden) nauw verbonden: ook aan het einde van de zestiende eeuw bleef de invloed

[p. 20]

Afb. 8-9. Aristoteles: schutbl. en titelp. (Brussel, kb, inc b 1.192 rp - zie cat. nr. 1299)

van Aristoteles op beide domeinen groot. Deze Griekse filosoof uit de vierde eeuw v. Chr. is overvloedig aanwezig. Torrentius beschikte over verscheidene edities in Latijn en/of Grieks, hetzij van de Opera omnia, hetzij van afzonderlijke werken, [afb. 8 en 9; cat. nr. 1299] Ook een aantal commentaren stonden op de planken. Plato was eveneens goed vertegenwoordigd in beide talen, samen met Plutarchus' Moralia. Plotinus was aanwezig in de tweetalig Grieks-Latijnse editie met commentaar van Marsilius Ficinus. Verder beschikte Torrentius over de hele canon van geneeskundige traktaten uit de Oudheid en Vesalius' Fabricae humani corporis Epitome. Bij de wiskundigen vindt men Euclides in een geannoteerde Latijnse vertaling en een Franse vertaling. Daarnaast zijn er nog enkele kleinere traktaatjes over maten en gewichten, chronologie, astrologie, aardrijkskunde en Vitruvius' De architectura.

Taal en literatuur

Torrentius was echter ook in belangrijke mate filoloog, zoals weerspiegeld wordt in het grote aantal aanwezige publicaties in deze discipline (21,5% van de titels; 25,5% van de banden). Ze zijn onderverdeeld in redenaars, dichters, humanisten (alleen in de Latijnse sectie), en woordenboeken en grammatica's. Cicero is nadrukkelijk aanwezig, als redenaar en briefschrijver, in allerlei afzonderlijke werken, maar ook in een exemplaar van de Opera omnia door de Franse humanist Dionysius Lambinus. De Griekse redenaars zijn even goed vertegenwoordigd, al dan niet voorzien van een Latijnse vertaling. Er zijn traktaten (en commentaren) over retorica, zoals de commentaren van Petrus Victorius en Antonius Riccobonus bij Aristoteles' De arte dicendi, maar ook Erasmus' Ciceronianus en zijn De pronuntiatione linguae Graecae, werken die niet op de Index librorum prohibitorum stonden, kregen een plaats.

[p. 21]

Ongeveer alle dichters uit de Oudheid, in het Latijn en het Grieks, stonden op de planken, dikwijls voorzien van scholia en commentaar. Torrentius beschikte over verscheidene edities van Homerus en Vergilius, van de drie grote Griekse tragici uit de vijfde eeuw v. Chr. - Aeschylus, Sophocles en Euripides - evenals van de auteurs van komedies Aristophanes, Terentius en Plautus. De Antwerpse bisschop toonde echter ook grote belangstelling voor de verzen van dichters van zijn eigen generatie of iets vroeger, zoals Laurentius Gambara (twee maal), Janus Secundus, Julius Caesar Scaliger, Johannes Bochius en Adrianus vander Burch. Zijn eigen Poemata sacra staan echter niet op de lijst. Bij de Italiaanse titels vindt men Petrarca terug met een commentaar door Alesandro Velcitello.

Voor grammaticale vragen kon Torrentius terecht bij auteurs uit de late Oudheid als Priscianus (twee maal), Hephaestion, of, dichter bij zijn eigen tijd, Ambrosius Calepinus en Philip Melanchthon. Hij beschikte ook over een exemplaar van het Etymologicum magnum, evenals de lexica van Hesychius, Stobaeus en Henricus Stephanus' Thesaurus linguae Latinae.

Onder de vrij vage hoofding humanistae had Torrentius alle werken verzameld die hij niet kon onderbrengen in een andere categorie. Uit de Oudheid vindt men, bijvoorbeeld, Athenaeus, Aulus Gellius, Macrobius en Valerius Maximus, de laatste in een uitgave door Stephanus Pighius (Wijnants). Er zijn verscheidene monografieën over de Latijnse taal (bijvoorbeeld van Terentius Varro en Marcus Conradus), evenals militaire handboeken (Frontinus, Vegetius, Aelianus uit de late Oudheid, maar ook De bello apparatu van de Byzantijnse keizer Leo x). Verder bezat Torrentius nogal wat briefverzamelingen (Plinius de Jongere, Aeneas Sylvius Piccolomini, Petrus Bembus, Paulus Manutius en twee maal Justus Lipsius) of collecties met Variae lectiones; bijvoorbeeld van Petrus Victorius, Antonius Muretus of Justus Lipsius. Een vaak aanwezige auteur uit de Oudheid was Apuleius; bij de Renaissance-auteurs neemt Lipsius een prominente plaats in.

3. De manuscripten

Over de handschriften, die zijn opgesomd op f. 52r-v, na de Index nominum, kunnen we kort zijn. Het zijn allemaal Latijnse werken, doorgaans in folio- of kwartoformaat, met enkele uitzonderingen in octavo. Ze zijn ingedeeld in vier groepen: sacri, historici, medici en poetae.

Bij de gewijde schrijvers vindt men 15 handschriften terug, waaronder Tertullianus' Apologeticus, de commentaar van Isidorus van Sevilla bij een aantal boeken uit het Oude Testament, enkele heiligenlevens en de Acta van concilies en synodes. Zes ervan zijn convoluten en bevatten naast religieuze werken bijvoorbeeld ook Vitruvius' De architectura (twee keer zelfs) of Cicero's De amicitia en fragmenten van zijn De senectute. Tussen de 25 geschiedkundige manuscripten kunnen we Caesar en Sallustius vermelden, twee handschriften waarvan we weten dat Torrentius ze in september 1591 voor een tijdje uitleende aan Justus Lipsius, het Itinerarium Antoninum, maar ook Apuleius' De deo Socratis en, opnieuw, fragmenten van Vitruvius. Bij de zes medische handschriften gaan enkele over vrouwenkwalen of bepaalde diëten, en zijn ook fragmenten van filosofische werken bewaard. Van de vier handschriften onder de hoofding poetae, ten slotte, zijn er twee van Terentius. Er was ook nog een geannoteerde Horatiuseditie (Venetië, 1478) en de geannoteerde uitgave met commentaar van Silius Italicus door Bonus Marcus (Venetië, 1493), de enige titels waarbij de datum (van de druk) is overgeleverd.

[p. 22]

De onuitgegeven manuscripten van Torrentius zijn niet opgenomen in de lijst. Hij liet echter een commentaar na bij boek zeven van de Historia naturalis van Plinius de Oudere,²⁵ een Suetonius, die afkomstig was uit de bibliotheek van Carolus Langius, met uitvoerige correcties en aanvullingen met het oog op de 1592-editie,²⁶ en de reeds vermelde inscripties die hij had verzameld tijdens zijn verblijf in Rome.²⁷

25 Een kwartoformaat, bewaard in Brussel, Koninklijke Bibliotheek, Hs. 8516-8517.

26 Eveneens een kwartoformaat, bewaard in Brussel, Koninklijke Bibliotheek, Hs. 3526. De addenda en corrigenda zijn in de hand van Johannes Livineius (Jan Lievens), de neef en rechterhand van de bisschop.

27 Zie n. 24.

Conclusie

Volgens de bewaarde catalogus bestond de bibliotheek van bisschop Laevinus Torrentius uit ongeveer 1732 gedrukte werken (ca. 1611 banden) en 50 handschriften of geannoteerde drukken. De overgrote meerderheid was in het Latijn (81% van titels en banden), al was een gedeelte hiervan vertaald uit het Grieks. Dit is een normale verhouding voor een geleerde uit de late zestiende eeuw, die bovendien zelf vlot overweg kon in het Latijn, zowel proza als poëzie. Ongeveer 4,5% van de gecatalogeerde werken (titels en banden) was geschreven in volkstalen.

Een analyse van de publicaties illustreert de ruime belangstelling van Torrentius, niet alleen in de nalatenschap van de Oudheid, maar ook in de publicaties van zijn eigen tijd. Als priester en bisschop beschikte hij uiteraard over een ruime verzameling religieuze werken: van exegese en inspiratie-bij-de-preek, over moraal-theologie, vroomheidsliteratuur, tot apologetische of polemische geschriften (23% van de titels [23,5% van de banden]). Zijn opleiding als rechtsgeleerde verklaart de ruime vertegenwoordiging van juridische werken, die publicaties omvatten op het gebied van burgerlijk en kerkelijk recht, decreten van concilies en synodes, en casuïstiek (11,5% van de titels - 12% van de banden). Hoewel Torrentius zich al lang niet meer actief toelegde op filosofie en wetenschappen, zijn die disciplines niettemin ruim aanwezig (ca. 18% van de titels - 16% van de banden), voornamelijk dankzij het grote aantal edities van en commentaren bij Aristoteles.

De bewaarde correspondentie van de bisschop, waarin geregeld wordt geklaagd over zijn opslorpende ambtelijke bezigheden, toont duidelijk dat hij zijn schaarse vrije tijd bij voorkeur besteedde aan taal en literatuur (21,5% van de titels - 25,5% van de banden). Zowat de hele canon van Latijnse en Griekse schrijvers tot de Oudheid is present, dikwijls uitgebreid met commentaren van latere generaties. Daarnaast voelde Torrentius zich sterk aangetrokken door literatuur van zijn tijdgenoten en hun onmiddellijke voorgangers.

De overvloed aan historische werken ten slotte (20,5% van de titels - 19,5% van de banden), die de hele periode van de Oudheid tot het einde van de zestiende eeuw beslaan, zijn een onmiskenbaar getuigenis van zijn oprechte belangstelling in de geschiedenis van de mensheid in haar geheel, en zijn betrokkenheid bij de gebeurtenissen uit zijn eigen tijd.

[p. 23]

Afb. 10-11. Pythagoras etc.: rug en titelp. (Brussel, kb, vb 5.985 c rp - zie cat. nr. 1443)

De uitgave

De tekst van de catalogus wordt diplomatisch weergegeven. Evidente fouten worden in het register gecorrigeerd. Daar wordt de naamsvorm genormaliseerd en weergegeven volgens het huidige gebruik. Bij al te grote verschillen met de vorm uit de catalogus, wordt die laatste ook opgenomen met een verwijzing.

Na lang beraad is afgezien van verwijzingen naar bibliografische referentiewerken (als Adams, Machiels, de stc's van de British Library etc.). In de inleiding is er reeds op gewezen dat het hier gaat om een catalogus van auteurs en teksten die in Torrentius' bibliotheek vertegenwoordigd zijn. Nu zijn de meeste daarvan met weinig moeite te identificeren door iemand die thuis is op de terreinen die door de collectie worden bestreken. Vele van die titels zijn echter in tal van edities gedrukt. Slechts het formaat wordt vermeld in de catalogus, niet het impressum of het jaartal. Zolang Torrentius' eigen exemplaar niet bekend is blijft het dan gokken. In een enkel geval (zoals cat. nr. 558 Hadrianus Junius' Batavia) bestond er maar één editie. Bij andere is het verleidelijk om - gezien de nauwe relaties - eerst aan Plantijnse of andere Antwerpse drukken te denken. Dat wordt echter vaak ontkracht door de bewaarde exemplaren. Nr. 1045 ‘Claudianus’ zou men kunnen identificeren met de bij Plantijn verschenen editie door Theodorus Pulmannus (1571). De Gentse Universiteitsbibliotheek bezit echter Torrentius' Claudianus, en wat blijkt: het is een Lyonese editie uit 1555!

Met de hulp van gedrukte catalogi (Machiels, Pennink, Verhelst/Van Laere), attente collega's (Bart Op de Beeck en Renaud Adam in de Brusselse Koninklijke Bibliotheek, en Luc Knapen in de Leuvense Bibliotheek Godgeleerdheid) en het toeval, kunnen thans een veer-

[p. 24]

Afb. 12-13. Appianus: schutbl. en titelp.
(Brussel, kb, vb 8.803 c 1-2 rp - zie cat. nr. 1345)

tigtal boeken uit Torrentius' verzameling worden geattesteerd. In die gevallen is de bibliografische beschrijving van de druk en de huidige bewaarplaats (in één geval een oudere bron) vermeld. Nadere bestudering van die exemplaren wijst uit dat Torrentius zijn naam meestal op het voorste schutblad schreef. [afb. 5 en 6] Bij later herbinden kan dat vaak zijn verwijderd, zodat een aantal ‘Torrentiusexemplaren’ wellicht wel bewaard, maar helaas niet (of moeilijk) te identificeren zijn. De Leuvense jezuïeten, die Torrentius' bibliotheek erfden, lieten op sommige (alle?) perkamenten banden een ex dono-verwijzing aanbrengen, [afb. 10 en 11; cat. nr. 1443] Dat deden ze trouwens ook bij de Griekse boeken uit de bibliotheek van Justus Lipsius (zie n. 10). Beide humanisten beschikten niet zelden over dezelfde belangrijke edities van Griekse auteurs. Bewaarde exemplaren met boven de titel de eigendomsinscriptie van het Leuvense jezuïetencollege kunnen dus van een van beide humanisten (of van nog een andere schenker) afkomstig zijn. Dan kunnen enkel oudere inscripties uitsluitsel brengen (zoals de naam ‘Carolus Langius’, die dan weer wel naar Torrentius doorverwijst). [afb. 12 en 13; cat. nr. 1345] Door dit voorbehoud enerzijds en het ontbreken van grote provenancecorpora anderzijds, is er een sterk vermoeden dat nog tal van exemplaren uit Torrentius' verzameling wel ergens bewaard zijn, maar vooralsnog niet identificeerbaar. De publicatie van de volledige catalogus is dan ook bedoeld als een stimulans om gericht te zoeken. In een latere studie hopen wij de dan bekende exemplaren uitvoeriger te bestuderen. De uitgevers houden zich aanbevolen voor nadere aanwijzingen! Die kunnen (ook) worden aangemeld via de Redactie van De Gulden Passer.

[p. 25]

Buiten catalogus?

Onder de ons bekende Torrentiusexemplaren bevinden er zich vier die niet (ondubbelzinnig) te identificeren zijn met titels uit de catalogus. Hun authenticiteit is onbetwist: ze dragen allemaal de handgeschreven eigendomsvermelding van Torrentius en twee hebben ook de inscriptie van het Leuvense jezuïetencollege. Eén boek (een folio-editie van Lactantius) heeft enkel de naamsvermelding. Misschien was het door Torrentius uitgeleend of weggeschonken, of was het gestolen, of om een vooralsnog onbekende reden niet aanwezig toen de inventaris werd opgemaakt. Niet alle ‘bezit’ is altijd samen... Een tweede boek (een deel van een octavo-uitgave van Cicero's filosofische werken) heeft Torrentius' naamsvermelding én een inscriptie van het Antwerpse jezuïetencollege. Misschien heeft Torrentius het boek cadeau gegeven of uitgeleend en is het langs een nog onbekende weg in Antwerpen gebleven.

Voor de twee andere is er niet meteen zo'n verklaring. Die moeten wel (in huis, maar misschien niet in de bibliotheekkamer?) aanwezig zijn geweest en samen met de andere bij de Leuvense jezuïeten zijn aangekomen. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of ze eventueel oorspronkelijk samengebonden waren met een wel in de catalogus genoteerde titel. Hoe dan ook: Torrentius' bibliotheek blijkt dus nog omvangrijker te zijn geweest dan wat in de hiernavolgende catalogus is opgenomen. Wie weet welke boeken nog zullen opduiken... De vier ‘extra’-exemplaren worden beschreven achter de editie van de catalogus en gemerkt met de letters ‘A’ tot ‘D’ (en als zodanig ook in het register opgenomen).

Ten slotte wijst de bewaarde correspondentie uit dat ook enkele handschriften waren uitgeleend toen de catalogus werd opgemaakt. Toen Godeschalcus Stewichius, die een editie van de Panegyrici voorbereidde, bij Torrentius informeerde of hij misschien over een exemplaar van Cuspinianus' editie (Wenen: Hans Metzger, 1513) van deze auteurs beschikte was het antwoord negatief. Hij kreeg echter wel een handschrift ervan te leen aangeboden, evenals de uitgave van Beatus Rhenanus (Bazel: Johannes Froben, 1520) met emendaties aangebracht door Carolus Langius.²⁸ Dat geen van beide bronnen terug te vinden is in de catalogus dient te worden verklaard door het feit dat Jan Lievens, de neef en rechterhand van Torrentius, op het ogenblik van diens dood volop aan zijn eigen uitgave van de Panegyrici aan het werken was.²⁹

Op 30 juli 1594 stuurde Torrentius aan Justus Lipsius zijn manuscript van Statius' Achilleis toe, samen met een exemplaar van de pas verschenen vierde druk van zijn Poemata sacra (Antwerpen: J. Moretus, 1594). Lipsius mocht het manuscript doorgeven aan zijn oud-student en (verre) aanverwant Jan Bernaerts, die het gebruikte bij zijn editie van deze Latijnse dichter.³⁰ Ze verscheen in mei 1595 bij Johannes Moretus en was opgedragen aan de inmiddels net overleden Torrentius.³¹

28 Cf. DH, Ep. i, 214 (8 september 1586). Op 25 november 1586 liet Torrentius zijn collega weten dat hij intussen het manuscript had doorgenomen en nog nota's had toegevoegd aan de editie van Beatus Rhenanus (cf. DH, Ep. i, 236).

29 xii Panegyrici veteres ad antiquam qua editionem, qua scripturam infinitis locis emendati, aucti Johannes Livineius Belga Gandensis recensebat ac notis illustrabat (Antwerpen: J. Moretus, 1599). Lievens baseerde zich op de Cuspinianusuitgave, die hem uiteindelijk werd geleend door Lipsius (cf. ile 93 07 14 l, 2) en het Beatus Rhenanus-exemplaar van zijn oom met de aantekeningen van Langius, nog aangevuld aan de hand van een manuscript, waarop Franciscus Modius een aantal tekstvarianten had aangeduid (in het ‘conspectus siglorum’ van zijn uitgave, p. 6 aangeduid als Apographi Bertiniensis, Franc. Modii fide).

30 Cf. ile vii, 94 07 30 = DH, Ep. iii, 1168.

31 P[ublii] Statii Papinii opera quae extant, Ioh[annes] Bernartius ad libros veteres recensuit et Scholiis illustravit

[p. 26]

Catalogus Librorum R[everendissi]mi D[omini] Laevini Torrentii Episcopi Antverpiensis

Brussel, Koninklijke Bibliotheek, Hs. 3974-3975

In-4to; in contemporain handschrift (laat 16de-eeuws), in 2 kolommen, geschikt per onderwerp Gewoonlijk alfabetisch gerangschikt per rubriek, al ziet men dat soms een naam vergeten is en later tussengeschoven of onderaan een kolom bijgeschreven. Meestal worden formaat en materiaal van de band aangegeven. De titels zijn telkens iets groter geschreven; tussen de verschillende rubrieken is wat blanco-ruimte gelaten. Pag. 1-39 + [40]. Daarop volgt een Index, alfabetisch geordend, de ‘moderne’ auteurs op voornaam met verwijzing naar p en kol. (a of b). Dit gedeelte was niet meer gepagineerd. Een recente hand heeft die taak in potlood overgenomen, maar merkte niet dat het ‘tekstgedeelte’ gepagineerd was en dat de laatste bladzijde ongenummerd bleef. Hij vervolgde dus met foliëring, beginnend bij 40 (f. 40r-51v).

f. 52-53 vervolgt met Libri Manuscripti R[everendissi]mi Domini Laevini Torrentii Episcopi Antverpiensis.

Ook 4 eeuwen later is de vertikale vouwspoor precies in het midden van het blad nog steeds merkbaar

Catalogus Librorum R[everendissi]mi D[omini] Laevini Torrentii Episcopi Antverpiensis

1a Biblia cum apparatu 1 Psalterium iuxta Hebr[aeorum] veritatem per felicem 4^o, c. r 2 Georgii Bulloci Oeconomia Concordantiarum S[anctae] Scripturae F^o, c. rubro 3 Gravii Biblia 4 Oeconomia Bibliorum etc. Partitiones Catechismi Catholici per Georgium Ederum F^o, c. r 5 Testamentum 16^o, c. Nigro Interpretes Sacrae Scripturae 6 Adami Sasbout opera F^o, p 7 Andreae Mazij Comment[arium] in Josuam F^o, c. r 8 Andreae Osiandri Harmonia Evangelica, vide Novum Test[amentu]m inter Graecos F^o. 8^o, c. r 9 Agathae et Luciae Dialogismi 4^o 10 Arethas, in Apocalypsin Catena Explanationum S[anctorum] Patrum in Acta Ap[osto]lorum et Ep[isto]las Canonicas 8^o, c. r 11 Augustini Eugubini Cosmopoeia, vide Salvianum inter Patres F^o, c. r 12 Augustini Steuchi Recognitio Genesis, Exod[i], Num[erorum], Deuteron[omii] ad Hebraeicam veritatem 4^o, c. r

1b Interpretes Scripturae 13 Benedictus Arias Montanus, in 12 Prophetas 4^o, c.n.; F^o c. r

[p. 27]

14 Eiusdem, Historia generis humani 4^o, p 15 Idem, in libros Iudicum 4^o, p 16 Idem, in Josuam veterum aliquot Theologorum Galliae scripta^1 4^o, p 17 Idem, in Evangelia et Acta Ap[osto]lorum 4^o, p 18 Idem, in Epistolas Canonicas et Apocalypsim 4^o, p 19 Benedictus Pererius, in Danielem 4^o, p 20 Catalogus Commentariorum veterum in Biblia, vide Cassiodorum inter Patres et Gregorium Nyssenum 8^o, p 21 Claudius Espencaeus in Epistolam Pauli ad Titum 8^o, c. n 22 Claudius Guillaudus in Matthaeum et Io[hann]em F^o, p 23 Idem in Epistolas Canonicas 8^o, p 24 Cornelii Iansenii Concordia Evangelica F^o, c. r 25 Idem, in Psalmos et Proverbia 4^o, p 26 Idem, in Ecclesiasticum 4^o, p 27 Euthymius Sigabonus in 4 Evang[elia] F^o, c. n 28 Francisci Georgii, in Sacram Scripturam Problemata 4^o, c. n 29 Franciscus Ribera, in Apocal[ypsin] 8^o, p 30 Idem, De templo etc. 8^o, p 31 Franc[iscus] Titelmannus, in Iob^2< 8^o, p 32 Gilbertus Genebrardus, in Psalmos 8^o, p; 8^o c. n 33 Guilielmi Lindani Psalterium 8^o, c. n 34 Franciscus Toletus in Jo[hann]em^3< F^o, p

2a 35 Hector Pintus, in Esaiam 8^o, p 36 Idem, in Ezechielem 4^o, p 37 Hieronimus Varlenius, in Psalmos, vide Michaelem inter histor. sacros F^o, p 38 Iacobi Naclanti Operum to[mus] 1us et 2us F^o, c. n 39 Ioachimi Hopperi Psalterium 8^o, p 40 Io[hann]es Arboreus, in 4 Evang[elia] F^o, c. r 41 Io[ann]es Ferus, in Ecclesiastem 4^o 42 Idem, in Genesim 8^o, p 43 Idem, in Acta Ap[osto]lorum 8^o, p 44 Io[hann]es Gagnaeus, in Ep[isto]las canonicas et Apocal[ypsin] 8^o, c. n 45 Iuvilius, De partibus Divinae legis in Genesim 16^o, c. n 46 Laurentii Vallae Annot[ati]ones in Novum Test[amentu]m 8^o, c. n 47 Laevini Laevini, Biblicarum herbarum explicatio 8^o, p 48 Nicolai Lyrani Glossa ordinaria etc. in 8 volum[inibus] F^o, c. r 49 Oecumenus, in Epistolas Pauli 8^o, c. r

1 Cf. dh, Ep i, 23 aan C. Plantijn (10 oktober 1583): Torrentius kijkt uit naar Montanus' De optimo imperio sive in librum losuae commentarius (Antwerpen, C. Plantijn, 1583).

2< Tussengeschreven in dezelfde kleur inkt. Deze toevoegingen wijzen erop dat de samensteller van de catalogus zijn eindresultaat nog eens grondig vergeleken heeft met zijn notities.

3< Onderaan bijgeschreven in een iets donkerder kleur inkt.

[p. 28]

50 Paulus Ricius, in Psalmum Beatus Vir etc., vide Io[hannes] Vignerium inter Scholasticos F^o, c. n 51 Procopius Gazaeus, in Octateuchum, F^o, c. n 52 Phrases Hebraeicae Veteris Testamenti explicatae ex commentarii 6 Hebraeorum et aliis 4^o, c. r 53 Psalterium Quintuplex F^o, c. n 54 Radulphus Flaviacensis, in Leviticum F^o, p 55 Santes Pagnini Isagoge ad sacras literas et ad mystices Sacrae Scripturae sensus F^o, c. n 56 Thomas, in Genesin 57 Thomas de Vio Gaietanus, in Parabolas Salomonis, Ecclesiasten, et tria capita Isaiae 8^o, p

2b Patres 58 D[ivus] Anselmus F^o, c. r 59 Aristaeas Ignatius, De licentia sectarum 8^o, p 60 Arnobius, Adversus Gentes 8^o, p 61 Idem, Adversus Gentes cum notis Theodori Canteri 8^o, p 62 Idem, in Psalmos et Adversus Gentes 8^o, p 63 D[ivus] Athanasius, Gregorius Nyssenus F^o, c. r 64 D[ivus] Augustinus in 9 volum[inibus] F^o, c. r 65 Idem, de Civitate Dei F^o, c. r 66 Confessio Theologica ex Aug[ustini] Confessionibus et Meditationibus correcta; Expositio Missae Romanae; Aug[ustin]us, De utilitate credendi, et catechezandis rudens 16^o, p 67 D[ivus] Basilius F^o, c. r 68 Beda in 4 volum[inibus] F^o, c. r 69 Bernardus F^o, c. n 70 Bibliotheca Patrum in 4 volum[inibus] F^o, c. n 71 Bracharii, Epistola. Diadochus, Nilus 16^o. p 72 Cassiodorus, Catalogus commentariorum veterum in Biblia 8^o, p 73 Catena Patrum Graecorum in Iob 4^o, p

3a 74 Clemens Alexandrinus F^o, c. n 75 Clemens Romanus 8^o, p 76 Cyprianus cum annot[ati]onibus Pamelii F^o, c. r 77 Cyrillus Alexandrinus F^o, c. r 78 Cyrilli Hierosol[imitani] Catecheses^4 8^o, p 79 Damascenus et Jo[hannes] Cassianus F^o, c. r 80 Diadochus, Nilus, Sixtus 3us etc. 16^o, p 81 Dorothei sermones 8^o, p 82 Effreni quosdam Opuscula 8^o, c. n 83 Euchelii opera, vide inter Interp[retes] script[urae] Guiliel[mum] Hanierium^5< F), p 84 Eugyppij Thesaurorum ex D[ivi] Aug[ustini] operibus tomus 1us et 2us F^o, c. n D. Eugyppi abbatis Aphricani Thesaurorum ex D. Augustini operibus, mille ante annos (...) tomus primus [- secundus], iam recens diligenti cura Ioannis Herold Acropolitae (...) in lucem aeditus. Vitam authoris, ex Trithemio Abbate uersa pagella (...) exhibit. Basel: Robert Winter, augustus-september

4 Eiusdem Catecheses, Cyrilli etc.: geschrapt en verbeterd in lichtere inkt.

5< [Eusebii opera] 8^o, c. n, Euchelii etc.

[p. 29]

1542. Folio. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 1.173 c rp herk.: ‘Liber D. Gulielmj ab Horion in Ordinghen | nunc est L. Torrentij’ (titelpagina), jezuïeten Leuven (ibidem). 85 Fulgentius 8^o, p 86 Gregorius Nazianzenus interprete Billio^6< F^o, c. r 87 Eiusdem Or[ati]ones tres cum Scholiis Iulii Eugubini Gabrielii 8^o, p 88 Gregorii opera F^o, c. r 89 Gregorius Nyssenus et D[ivus] Athanasius F^o, c. r 90 Eiusdem et Nazianzeni opuscula quaedam, Petri Bizzarri varia opuscula, etc. 8^o, c. n 91 Idem 4^o, p 92 Eiusdem Catecheticus Nicetae Index in thesaurum orthodoxae fidei; Petri Latinensis expositio in or[ati]onem D[om]inicam cum Politicis Germani de cruce D[omi]ni; Catalogus comment[ariorum] veterum in Biblia, Micrologus de Ecclesiasticis obser[vat]ionibus per Iac[obum] Pamelium 8^o, p 93 Hesychii presbyteri Centuria 1a et 2a 8^o, c. n 94 Hieronymus in 6 volumin[ibus] F^o, c. r 95 Hilarius F^o, c. r

3b 96 Ignatius Aristaeas de licentia sectarorum 8^o, p 97 Io[hann]es Cassianus 8^o, c. n 98 Idem, cum Damasceno F^o, c. r^7 99 Ioh[annes] Chrysostomus in 3 volum[inibus] F^o, c. r 100 Io[hann]es Climachus et Sophronii Pratum spirituale 8^o, p 101 Irenaeus, Adversus haereses 8^o, c. n 102 Isidorus, De summo bono et contemptu mundi; Nili sententiae tropologicae 16^o, c. r 103 Eiusdem Etymologicon F^o, p 104 Iustinus Martyr F^o, c. n 105 Lactantius, et Tertulliani Apologeticus 8^o, p L. Coelius Lactantius Firmianus, Divinarum institutionum libri septem proxime castigati, et aucti. Ejusdem De ira Dei liber I. De opificio Dei liber I. Epitome in libros suos, liber acephalos. Phoenix (...). Carmen de dominica resurrectione [&] Tertullianus, Liber apologeticus cum indice. [Voorreden van Paulus Manutius en Joh. Bapt. Egnatius; herzien door Hon. Fasitelius]. Venetië: Erven Aldus Manutius & Andrea Asolani [= Paulus Manutius], 1535. 8^o. ex.: Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 231 J 25 herk.: ‘Carolus Langius canonicus Leodiensis; nunc L. Torrentii’ (schutblad), ‘E bibliotheca G.J. Gerard, Brux. 1781’ (f. 1a). comm.: Bron: R. Pennink, Catalogus der niet-Nederlandse drukken 1500-1540 aanwezig in de Koninklijke Bibliotheek 's-Gravenhage. [Den Haag], 1955, p 135 nr. 1306 (2de exemplaar). 106 Idem cum Notis Michaelis Thamaesii 8^o, p 107 Leonis Papae opera F^o, p 108 Luciferi Episcopi Calaguritani opuscula; Eunapius Sardianus, De vita Chr[ist]i 8^o, p 109 Marci Eremitae opuscula; Marci exercitoris disputatio; Hesichii presbyteri Centuriae 1a et 2a 8^o, c. n 110 Nilus, Diadochus etc. 16^o, p

6< Hesychii presb[yteri] Centuria 1a et 2a; 8^o, c. n; [Hieronumus in 6 volumin[ibus]] F^o, c. n; [D[ivus] Hilarius] F^o, c. r, Fulgentius: blijkbaar had de kopiist Hieronymus geschreven en voegde hij er Hesychius en Hilarius aan toe, om vervolgens te constateren dat hij nog enkele G's vergeten was, waarop hij de drie namen schrapte.

7 F^o, c. n, r

[p. 30]

111 Eiusdem sententiae tropologicae 16^o, c. r 112 Optatus Milevitanus; Victoris Hystoria de persecutione Wandalica 8^o, p 113 Origenes F^o, c. r 114 Patres varii de divinis officiis F^o, p 115 Paulinus 8^o, p 116 Petri Chrysologi Homiliae 8^o, c. r 117 Philonis opera 8^o, c. r 118 Prosper 8^o, p 119 Rupertus in 3 volum[inibus] F^o, c. n 120 Salvianus, De vero iudicio et providentia Dei, Anticimenon; Aug[ustini] Eugubini Cosmopoeia F^o, c. r

4a 121 Tertulliani Opera cum Annot[ati]onibus Pamelii^8 F^o, c. n 122 Eiusdem tomus 1us et 2us in 2 vol[uminibus] 8^o, p 123 Theodoreti opera F^o, c. r 124 Vigilii Martyris Opera 8^o, c. n 125 Theophylactus F^o, c. r

4b Scholastici 126 Aegidii Romani Quodlibeta F^o, c. n 127 Aloysii Carbaialis Theologicae sententiae 8^o, p 128 Caroli Bovilli Theologicae conclusiones F^o, c. n 129 Conclusiones desumptae ex univera Summa D[ivi] Thomae 8^o, p 130 Hervaei Quodlibeta F^o, c. n 131 Io[hannis] Viguerii Institutiones F^o, c. n 132 Iosephi Angles Flores theologicarum quaestionum in 4 lib[ris] Sentent[iarum] 8^o, c. n 133 Petrus Lombardus, Magister Sent[ent]iarum 8^o, c. n 134 Petrus Pomponatius, De n[atu]ralium effectuum causis; De Incantationibus; De praedestin[atio]ne; <De> libero arbitrico etc. 8^o, c. r 135 Nicolai Denyse, Resulutio Theologorum 8^o, p 136 Raymundi Theologia naturalis 8^o, p 137 Scotus in 4 volum[inibus] 8^o, c. n 138 D[ivus] Thomas, Con[tra] Gentiles F^o, c. n 139 Eiusdem Summa Theologica F^o, c. r 140 Eiusdem Quodlibetales quaestiones F^o, c. n 141 Thomas de Vio Caietanus in 3am partem D[ivi] Thomae 8^o, c. n 142 Theologia naturalis 8^o, c. n

5a Controversiae

8 Cf. dh, Ep i, 27 aan J. Pamelius (26 oktober 1583): Pamelius had hem een exemplaar beloofd van zijn boek. Torrentius verwijst naar zijn Tertullianushandschrift, afkomstig uit de bibliotheek van Carolus Langius (zie sectie Libri manuscripti, nr. 1); dh, Ep I, 87 aan Plantijn (7 juli 1584): het boek dat Plantijn beloofd had op te sturen is nog steeds niet aangekomen. Cf. ook nr. 1193; dh, Ep i, 149 aan J. Pamelius (1 september 1585): dank voor het toezenden van zijn Tertullianuseditie, A. Septimii Florentis Tertulliani, Opera quae hactenus reperiri potuerunt omnia [...]cum Iacobi Pamelii [...]argumentis et adnotationibus (Parijs: M. Sonnius, 1584).

[p. 31]

143 Alanus Copus 4^o, p 144 Albertus Pighius, De libero arbitrio F^o, p 145 Eiusdem hierarchia Eccl[es]ica et ratio componendorum dissidiorum etc.; Apologia indicti Concilii generalis adversus Lutheranos F^o, p (1) Albertus Pighius, Hierarchiae ecclesiasticae assertio libris sex comprehensa. Item, Componendorum dissidiorum & sarciendae in religione concordiae ratio (...). Keulen: Erven A. Birckmann, 1572. Folio. Samengebonden met: (2) Idem, Apologia indicti a Paulo iii. Ro. Pont. Concilij adversus Lutheranae confoederationis rationes (...). Keulen: [Melchior von Neuss], 1538. Folio [en met:] (3) Idem, De aequinoctiorum solsticiorumque inuentione (...). Eiusdem de ratione Paschalis celebrationis (...). Parijs: ‘In vico Diui Iacobi sub scuto Basiliensi’ [= Conrad Resch met materiaal van Pierre Vidoue], [ca. 1520]. Folio. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 1.547 c 1-3 rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven (titelpagina 1 en 3) comm.: Cat. 145 geeft enkel de titels van 1 en 2. Is 3 later bijgebonden? 146 Eiusdem Apologia in Mart[inum] Bucerum, et R[ati]o componendorum dissidiorum 4^o, p 147 Eiusdem Controversiae 8^o, p 148 Alphonsus a Castro, Adversus haereses; Gab[rielis] Prateoli, Elenchus alphabeticus F^o, p 149 Idem, De iusta haereticorum punitione 8^o, c. n 150 Antonius Florebellus; Vincentius Lirinensis; Io[hannis] Gropperi or[ati]o in solemni Epiph[aniae] D[omi]ni 4^o, p 151 Antonius Monchiaconus, De sacrificio Missae; Robertus Arboricensis, De utriusque gladii facultate 8^o, c. n 152 Archibaldi Hamiltonii Confessio calviniana 8^o, p 153 Augustiniana Confessio F^o, p 154 Claudius de Sainctes 8^o, p 155 Conradus Brunus, Refut[ati]o Eccl[es]icae historiae Matthiae Illyrici 8^o 156 Cornelii Schultingi Confessio Hieronymiana F^o, p 157 Cyrillus Alex[andrinus], Adversus anthropomorphitas et de lapsu hominis; Iacobus Leydesma, De divinis scriptoris quavis lingua non legendis 8^o, p 158 Dogmate Caballistica; Topica sacra Ioachimi Perionii 8^o, p 159 Francisci Costeri Controversiae 8^o, p

5b 160 Franciscus Turrianus, Contra Magdeburgenses 4^o, p 161 Idem, De Eccl[es]ia 4^o, p 162 Fredericus Staphylus, et Antonius Florebellus, De auctoritate Eccl[es]iae 4^o, p 163 Eiusdem Controversiae 8^o, p 164 Idem cum Lindano, De fugiendis idolis 8^o, p 165 Idem, de vero scripturae intellectu, De bibliorum in vulgare idioma translatione 8^o, c. n 166 Gabr[ielis] Prateoli Elenchus alphabeticus o[mn]ium haeresium F^o, p 167 Gaspar Contarelius, De potestae Pontificis; Reginaldus Polus, De Concilio 8^o, p 168 Gaspar Vlierbergius, De Religione Catholica 8^o, p 169 Georgius Cassander, De baptismo infantium 8^o, p 170 Gonzali Ponce, R[espo]nsio ad Waramundum 4^o, p 171 Guilielmi Lindani Panoplia et Stromata F^o, p

[p. 32]

172 Eiusdem Apologia pro Missas Petri^9 8^o, p 173 Eiusdem Apologia 8^o, p 174 Eiusdem Dubitantius et De fugiendis idolis 8^o, p 175 Guilielmus Rossaeus, De iusta Repub[licae] Chri[stia]nae in Regis impios auctoritate 8^o, p 176 Henrici Cuyckii Or[ati]o de vitandis libris pernitiosis, et Contra Politicos 8^o, p 177 Hieronymus Osorius, De Religione; et Melchior Canus, De regno Dei 8^o, p 178 Iacobus Ledesma, De divinis scripturis quavis lingua non legendis 8^o, p

6a 179 Iacobi^10 Payva Orthodoxarum quaestionum libri 8^o, c. r 180 Io[hann]is Bunderi Scutum fidei Catholicae^11< 8^o, p 181 Eiusdem Compendium rerum Theologicarum controversarum 8^o,. 182 Io[hann]is Cochlaei Philippica 7a in Melanchthonem, vide Coradum inter varios F^o, p 183 Idem, De sacris reliquiis Christi et S[anctorum] eius 8^o, c. n 184 Io[hann]is Eckii loci communes 16^o, c. n 185 Io[hann]es Garetius, De veritate corporis Christi etc. 8^o, c. n 186 Eiusdem assertio orandum esse pro mortuis 16^o, c. n 187 Io[hann]is Hessels, Probatio corporis Christi in Euchar[ist]ia et de Invocatione Sanctorum etc. 8^o, c. n 188 Idem, De co[mmun]ione sub unica specie et specialis fidei confutatio; De perpetua Cathedrae Petri firmitate 8^o, c. n 189 Io[hann]is Lensaeus, De libertate Chri[sti]ana, et De Politicis 8^o, p 190 Idem, De Ecclesia^12 8^o, p 191 Idem, De Eccl[es]iae satisfactione 8^o, p 192 Idem, De purgatorio et Limbo 8^o, p 193 Idem, De verbo Dei non scripto^13 8^o, c. n 194 Idem, De variis piorum persecutionibus; De officio hominis Christiani; De unica religione 8^o, c. n 195 Io[hann]is Rokyzanae Tractatus de 7 Sacr[ament]is Eccl[es]iae, vide Conradum inter varios F^o, p 196 Io[hann]es de Przibram, De professione fidei antiquae contra novas sectas, vide Conradum inter varios F^o, p

6b 197 Io[hann]es Roffensis, Assertionis Lutheranae confessio 8^o, p

9 Cf. dh, Ep ii, 664 aan de jezuïet Andreas Schott (30 januari 1589): Lievens bereidt de editie voor van Lindanus' Missa apostolica, divinum sacrificium S[ancti] apostoli Petri (Antwerpen: C. Plantijn, 1589.

10 Jacob[us]i

11< [Iodoci Ravesteyni Defensionis Concilii Trident[ini] tomi duo in 2 volum[inibus]] 8^o, c. n; [Iodocus Tiletan] Io[hann]is etc.

12 dh, Ep ii, 365 aan Antonius Walterus (12 december 1587): lof voor de uitgave van Johannes Lensaeus, De una Christi in terris Ecclesia libri vi (Leuven, Sassen, 1587); dh, Ep ii, 374 aan Dominicus Lampsonius (17 januari 1588): idem.

13 dh, Ep iii, 868 aan Johannes Lensaeus (23 augustus 1591): Dank voor opdracht van Johannes Lensaeus, De verbo Dei non scripto seu traditionibus ecclesiasticis contra scholasticam Antonii Sadeelis De verbo Dei scripto (Antwerpen: J. Moretus, 1591).

[p. 33]

198 Io[hann]is Tristemii Liber 8 quaestionum ad Maximilianum Caesarem 8^o, c. n 199 Iodoci Ravesteyni Defensionis concilii Trident[inis] tomi duo in 2 volum[inibus] 8^o, c. n 200 Iodocus Tiletanus et Franciscus Sonnius 8^o, p 201 Iulius Firmicus Maternus, De errore profanarum religionum 8^o, c. n 202 Iustitia Britannica 8^o, p 203 Ludovicus Vives, De veritate fidei Chri[stia]nae 8^o, p 204 Marianus Victorius, De sacramento confessionis 8^o, c. n 205 Martinus Duncanus, Contra Anabaptistas 8^o, c. r 206 Martinus Peresius, De traditionibus 8^o, p 207 Matthias Bredenbachius et Petrus Cunerus 8^o, p 208 Eiusdem, Antiperaspistes 4^o, c. r 209 Melchioris Cani Loci Theologici 8^o, p 210 Michaelis Baij, Epistola de statuum inferioris Germaniae Unione 8^o, p 211 Idem, De meritis operum et de libero arbitrio, etc. 8^o, p 212 Eiusdem Apologiae pro responsione ad quaestiones Marnixii de Sacramento altaris 8^o, p 213 Idem, De libero ho[min]is arbitrio; De iustific[ati]one, sacrificio etc. 8^o, c. n 214 Nicolaus Sanderus, De Imaginibus 8^o, p 215 Petri Canisii Commentarii de verbi Dei corruptelis tomi duo, et de Beata Virgine F^o, c. n 216 Petrus Cunerus et Matthias Bredenbachius 8^o, p 216 Petri Fontidonii Apologia pro Concilio Tridentino 8^o, p 217 Petrus d'Opmere, De sacrificio Missae 8^o, p

7a 218 Refutatio Ecclesiasticae historiae Matthiae Illyrici et collegae eius Magdeburgici 8^o 219 Reginae Angliae Edictum et ad idem responsio 8^o, p 220 Reginaldus Polus, De Concilio 8^o, p 221 Idem, De Concilio, Baptismo Constantini 8^o, p 222 Raemundus Rufus, In Carolum Molinaeum 8^o, p 223 Roberti^14 Arboricensis Traductio larvae Calvinisticae 8^o, p 224 Idem, De utriusque gladii sanctitate, et De haereticis 8^o, c. n 225 Robertus Bellarminus in 3 vol[uminibus] F^o, p 226 Stephani Gardineri Confutatio responsionis Ioliffi et Ionson 8^o, p 227 De Sacrilegis 8^o, p 228 Stephani Wuitoniensis Confutatio cauclationum in S[anctissimae] Euch[a]r[ist]iae veritatem 8^o, c. n 229 Theodorus Pectanus, De Originis pec[ca]to, et De Chr[ist]i satisfactione et purgatorio 4^o, c. n 230 Theologiae Lutheranae trimembris Epitome 8^o, p 231 Thomas Stapletonis contra Witackerum 8^o, p

14 Robert[us]i

[p. 34]

232 Eiusdem Antidota Evangelica in 2 volum[inibus] 8^o, p 233. Idem, De principiis fidei F^o. p 234 Thomae Waldensis doctrinalis antiquitatum fidei Eccl[es]iae tomi tres in 2 vol[uminibus] F^o. c. r 235 Vita Lutheri, Calvini; Incendium Calumnisticum, Flores Calumnistici 8^o, p

7b 236 Vincentius Lirinensis, Antonius Florebellus 4^o, p

8a Conciones 237 Augustini Valerii Rhetorica Eccl[es]ica 8^o, p 238 Aelii Antonii Homiliae tres; Caesarii homiliae 40 8^o, c. n 239 Claudii Guilliaudi Conciones quadragesimales 8^o, c. n 240 Eusebii Emisseni homiliae in Evangelia 8^o, p 241 Firmini Capitis Homiliae, Vitae Patriarcharum Ioach[imis], Perionii, Gallini 8^o, p 242 Io[hann]is Osorii Concionum libri duo 8^o, p 243 Laurentii Cuperi Conciones de 4 novissimis et Paraclesis spiritualis militiae^15 8^o, p 244 Lud[ovici] Granatensis Concionum tomi quinque 8^o, c. n 245 Eiusdem Rhetorica Eccl[es]ica 8^o, c. n 246 Macarii Aegyptii homiliae 50 8^o, p 247 Philippi Diei Conciones in 6 vol[uminibus] 8^o, p 248 Ruyardi Tapperi Orationes Theologicae^16 8^o, p 249 Thomae Stapletoni Promptuarium morale in 2 vol[uminibus] 8^o, p 250 Eiusdem Promptuarium Catholicum^17 8^o, p

8b Loci communes 251 Ant[onius] Bonfinius, De pudicitia coniug[ali] v[ide] Othonem inter Theologos 8^o, p (bovenaan de lijst onder de titel tussengekribbeld in iets lichtere inkt) 252 Antonii Melissae loci communes 16^o, c. n 253 Benedicti Ariae Montani Humanae salutis monumenta 4^o, c. n 254 Aristotelis Thesauricum commentarium Petri Sainctfleur 16^o, c. r 255 Conradi Gesneri Epitome bibliothecae F^o, c. n 256 Conradi Lycosthenis Similia 8^o, c. n 257 Eiusdem Apophthegmata 8^o, c. r 258 Caroli Magni fragmenta de ritibus veteris Ecclesiae^18 259 Damasi Regulae Canonicae 8^o, c. n 260 Gregorii Capucini Enchiridion Ecclesiasticum 8^o, p 261 Hieronymus Cardanus, De utilitate ex adversis capienda 8^o, c. n

15 Cf. dh, Ep i, 136 aan Laurentius Cuperus (22 mei 1585): dank voor het toezenden van Quattuor hominis novissima etc. (Keulen: Maternus, Cholinus, 1583).

16 In dh, Ep i, 61 aan C. Plantijn (10 oktober 1583) informeert Torrentius naar werk van Tapper.

17 Cf. dh, Ep iii, 1155 aan Thomas Stapleton (25 mei 1594): dank voor het toezenden van zijn Promptuarium Catholicum super Evangelia [...] (Keulen: A. Mylius, 1594).

18 8^o, c., n

[p. 35]

262 Icones operum misericordiae cum explicationibus Iulii Roscii F^o, p 263 Ludovici Domitii Brusonii Facetiae et Exempla 4^o, c. n 264 Lyturgicon Ecclesiae Latinae tomus 1us per Iacobum Pamelium 4^o, c. r 265 Lamberti Danaei Aphorismi politici^19< 16^o, p 266 Marci Maruli Exempla 8^o, c. n 267 Matthaeus Galenus, De origine Monachorum 4^o, p 268 Rabanus, De virtutibus et vitiis 8^o, c. n 269 Petrus Io[hann]es Olivarius, De prophetia 4^o, p 270 Stephani Bellengardi Sententiarum Volumen F^o, c. n 271 Theodori Zwingeri morum Philosophiae poeticae tomi duo in 2 vol[uminibus] 8^o, c. n

9a Pii libri 272 Anastasii Antiocheni varii tractatus 8^o, p 273 Bonaventurae Speculum disciplinae et profectus religiosorum^20< 16^o, p 274 Francisci Costeri Meditationes de laudibus B[eatae] Virginis et in Salve Regina 16^o, p 275 Eiusdem Medit[ati]ones de passione D[omi]ni 16^o, p 276 Henrici Kyspenningii liber de medtit[ati]one mortis 8^o, p 277 Hieronymus Platus, De bono status religiosi 4^o, p 278 Humbertus, De eruditione Religiosorum, Regulae monasticae S[anctorum] Patrum 16^o, c. n 279 Io[hann]is Frederici Lummii, Thesaurus Chri[sti]ani ho[min]is ex scriptis D[ivi] Aug[ustini]^21 8^o, c. n 280 Ioachimus Perionius, De vita Christi, B[eatae] Virginis et Apostolorum 16^o, c. n 281 Io[hann]is Langhecrucii Flores Sp[irit]uales 16^o, c. n 282 Io[hann]es Thaulerus, De vita et passione Chr[ist]i 8^o, c. n 283 Ludovici Blosii, Conclave animae fidelis 16^o, c. r 284 Paulus Ricius, De caelesti agricultura, de co[mmun]i r[ati]o[n]e Sacrorum, de anima coeli etc., vide I[ohannem] Vignerium inter Scholasticos F^o, c. n 285 Regulae Ordinis S[ancti] Francisci 16^o, p 286 Speculum Sacerdotii, vide Clementem Romanum inter Graecos 4^o, p 287 Thesauri Chr[ist]iani ho[min]is ex D[ivi] Aug[ustini] scriptis pars 1a 16^o, c. r 288 Viola animae 16^o, c. n 289 Thomae de Kempis aliquot pia opuscula 16^o, p 290 Io[hann]is Tritemii liber exhortationum ad monachos 16^o, c. n

9b Varii tractatus 291 Aegidii Witzii tractatus de continendis operibus 8^o, p

19< [Matthaeus Galenus] Lamberti etc.

20< [Theodori p] Bonaventurae etc.

21 Cf. dh, Ep ii, 491 aan Dominicus Lampsonius (10 september 1588): Johannes Fredericus Lumnius, rector van het Antwerpse begijnhof, heeft zijn Thesaurus Christiani hominis bij Plantijn ter perse gelegd. Het werk is opgedragen aan de Luikse prins-bisschop Ernest van Beieren (Antwerpen: C. Plantijn, 1588).

[p. 36]

292 Agapetus, De officio iusti Regis^22< 16^o, c. r 293 Antonii Possevini, Petri Coreti defensio veritatis adversus assert[at]iones insertas libro D[omi]ni de la Noue 8^o, p 294 Ant[oni] Augustini bibliotheca^23< 4^o, p [Andreas Schottus], [Antonii Augustini] Bibliotheca manuscripta Graeca [& Bibliotheca manuscripta Latina & Bibliothecae mixtae]. Tarragona: Philippus Mey, 1587. 4^o. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 12.125 hss herk.: ‘Reuerend[issi]mo D[omino] Laeuino Torrentio Antuerpiensium Episcopo And. Schottus Antuerp lib. mer. D. misit Antuerpiam’ (titelpagina), jezuïeten Leuven (f. [a2r]). 295 Augustinus Steuchus, De donatione Constantini 4^o, c. r 296 Aurelii Cassiodori variorum libri, et de anima, vide epigr[ammata] graeca^24< F^o, c. n 297 Bartholomaei Spinaei novus malleus maleficarum 8^o, p 298 Eiusdem, Apologia Hispaniae Regis contra falsas accusationes Reginae Angliae^25< 8^o, p 299 Conradus Brunus, De seditionibus cum appendice Io[hannis] Cochlaei^26 F^o, p 300 Cunerus, De Christani Principis officio 8^o, p 301 Ferrandus, De officio ducis militum 16^o c. r 302 Francisci Georgii Veneti Harmonia mundi F^o, c. r 303 Franciscus Floridus, De Iulii Caesaris praestantia et eiusdem lectiones succissivae F^o, p 304 Francisci Patritii Magia Philosophica 16^o, p 305 Franciscus Vargas, De Episcoporum iurisdictione 4^o, p 306 Fredericus Nausea, De consumm[ati]one mundi etc., vide Hippolytum inter graecas 8^o, c. r 307 Gabrielis Prateoli Nostrorum temporum calamitas et deploratio 8^o, p 308 Gasparis Contarani opera F^o, c. n 309 Georgii Cassandri Ordo Romanus de officio Missae 8^o, c. n 310 Guilielmi Budaei Lucubr[ati]ones variae F^o, c. n 311 Guilielmi Durandi Rationale diurnorum officiorum 8^o, c. n

10a 312 Hieronymus Osorius, De Regis institutione et Iustitia 8^o, p 313 Idem, De nobilitate et gloria 8^o, p 314 Hieronymi Perboni Oviliarum opis F^o, p 315 Iacobus Simanca, De Republica, vide inter Controv[ersias] Petrum Fontidonium 8^o, p 316 Iacobus Iansonius, In Canonem Missae et Catholici Ecclesiastae instructio 8^o, p 317 Iacobus Omphalius, De usurp[ation]e leg[um]^27< F^o, p 318 Io[hann]es Ferrarius, De Republica instituenda F^o, p 319 Io[hann]es Gemesii Cordubensis opera 8^o, c. n

22< Tussengeschreven in dezelfde kleur inkt.

23< Tussengeschreven in dezelfde kleur inkt. Cf. dh, Ep ii, 565 (30 januari 1589): Torrentius dankt Andreas Schott voor het toezenden van Antonius Augustinus' Bibliotheca Graeca ms, mixta ex libris editis variar[um] linguarum (Tarragona: P. Mey, 1586), opgesteld door Martinus Baillus. De toezending van het boek gebeurde vermoedelijk door bemiddeling van Jan-Caspar Schetz van Grobbendonk, die toen in Madrid verbleef. In dh, Ep ii, 559 (24 januari 1589) wordt de ontvangst ervan gemeld. Zie ook cat. nr. 335.

24< Tussengeschreven in iets lichtere kleur inkt.

25< [Cunerus] De Christani Principis officio; 8^o, p Eiusdem, Apologia.

26 cum appendice etc.: tussengeschreven, maar in dezelfde kleur inkt.

27< Tussengeschreven in lichtjes andere kleur inkt.

[p. 37]

320 Io[hann]es Langhecrucii Speculum vitae Ecclesiasticae 8^o, p 321 Io[hann]es Picus Mirandula, De praenotione rerum, de fide et ordine credendi, Theoremata etc. F^o, c. r 322 Eiusdem opera F^o, c. r 323 Io[hann]es Reuchlin, De verbo mirifico 16^o, c. n 324 Iustus Lipsius, De Cruce^28 4^o, p 325 Io[hann]is Pierii, Hieroglyphica F^o, c. r 326 Laurentii a Villavincentio Oeconomia pauperum 8^o, p 327 Ludovici^29 Mogarolae comitis Dialogus de Nilo. Aug[ustin]us Ricius, De motu 8ae sphaerae etc. 4^o, p 328 Ludovicus Vives, De disciplinis. Forensia Budaei F^o, p 329 Idem, De Concordia et Pacificatione 8^o, p 330 Malleus Maleficarium in 2 vol[uminibus]^30 8^o, p 331 Petrus Buisfeldius, De Sagis 8^o, p 332 Petri Bizzari Varia opuscula, vide Gregor[ium] Nyssenum 8^o, c. n 333 Theodori Zwingeri Theatrum vitae humanae in 4 vol[uminibus] F^o, c. r 334 Vita Sacerdotum 8^o

10b Ius canonicum 335 Antonii Augustini^31 de emendatione Gratiani Dialogi 4^o, p 336 Fr[ater] Antonius Paganus, De ordine, iurisdictione et residentia Episcoporum 4^o, p 337 Boetii Eponis Heroicae et Ecclesiasticae quaestiones, et de iure sacro libri in 2 vol[uminibus]^32 8^o, c. n 338 Damasi Burchardica 8^o, c. n 339 Dynus in Regulas Iuris Canonici, vide Christophorum inter [ius] civil[e] 8^o, c. r 340 Antonii Cuyckii, Instit[uti]ones Iuris Canonici 16^o, p 341 Felini Sandaei commentaria in decretales in 2 vol[uminibus] F^o, c. r 342 Franciscus Duarenus, De sacris Ecclesiae ministeriis 8^o, p 343 Fredericus de Senis, De resignatione beneficiorum 8^o, p 344 Geraldus Rodolphus, De literis canonicis^33 8^o, p 345 Guilielmus Mandagotus, De Electionibus 8^o, p 346 Idem, De electionibus minorum Praelatorum 8^o, p 347 Hieronymus Gigas, De pensionibus 8^o, p

28 ile vii, 94 01 30 t: een van de eerste exemplaren van De cruce libri iii ad sacram profanamque historiam utiles. Una cum notis (Antwerpen: J. Moretus en Wwe C. Plantijn, 1593-1594) wordt toegezonden aan Torrentius. Op 14 maart 1594 dankt Torrentius de auteur voor het boek (cf. ile vii, 94 03 04 = dh, Ep iii, 1128). [ile vii = lusti Lipsi Epistolae, pars vii: 1594, ed. J. De Landtsheer (Brussel, 1997)].

29 Ludovid[us]i

30 Tussengeschreven in dezelfde kleur inkt.

31 Antoni[us]i Augustin[us]i Cf. dh, Ep ii, 565 aan Andreas Schott (30 januari 1589): dank voor de beloofde toezending van Antonius Augustinus, De emendatione Gratiani dialogorum libri duo (Tarragona: P. Mey, 1587), wat vermoedelijk gebeurde door bemiddeling van Jan-Caspar Schetz van Grobbendonk, toen in Madrid. Op 24 januari 1589 meldt Torrentius de ontvangst cf. dh, Ep ii, 559. Zie ook cat nr. 295.

32 dh, Ep ii, 473 (22 augustus 1588): Lof en dank voor toezenden van de Heroicarum et Ecclesiasticarum quaestionum libri vi (Douai: J. Bogardus, 1588).

33 dh, Ep i, 117 aan Guilielmus Lindanus (5 januari 1585): aanbeveling van de auteur met referentie aan zijn De litteris canonicis (Keulen: G. Calenius, 1582).

[p. 38]

348 Io[hann]es Bernardi Practica criminalis Ecclesiastica 16^o, p 349 Io[hann]es Bruxellus, De homicidio et in c[apite] licet de vitanda et de electione 4^o, p

11a 350 Io[hann]is Ficklei Theologia Iuridica 8^o, p 351 Io[hann]es Staphylus, de gratiis expectaturis et aliis literis ap[osto]licis gratiae et iustitiae 4^o, p 352 Ius canonicum cum glossa in 3 vol[uminibus] F^o, p 353 Ius canonicum emendatum per Gregorium 13um F^o, c. r 354 Ius canonicum in 4 vol[uminibus] 8^o, p 355 Ludovicus Gomez, In Regulas Cancellariae 8^o, c. n 356 Martinus ab Aspilcueta, De reditibus Eccl[esiast]icis 8^o, p 357 Nicolai Vigelii Methodus Iuris Pontificii 8^o, p 358 Pauli Lancelotti Instit[uti]ones Iuris canonici 8^o, c. n 359 Petri Rebuffi feudorum declar[ati]o, et servitutum 8^o, p 360 Idem, De decimis et de congrua portione beneficiorum vicariis debita 8^o, p 361 Rochus de Curte, de iure patronatus 4^o, p

11b Concilia 362 Aeneae Sylvii Epistolae 4^o, p 363 Burchardi decreta F^o, p; 8^o, c. r 364 Conciliorum tomi 4 F^o, p 365 Canones Apostolorum et Conciliorum Theod[ori Balsamonis] F^o, p 366 Concilium Cardinalium sub Paulo 30 8^o, p 367 Conciliorum summa 16^o, c. n 368 Ephesini concilii Acta 4^o, c. n 369 Georgii ab Austriae Reformatio Curiae Leodicensis 4^o, p 370 Eiusdem statuta Diocesis Leodicensis 4^o, c. n 371 Gangrense concilium 4^o, p 372 Ivonis decretum F^o, c. n^34 Ivo, Decretum. Leuven: Bartholomaeus Gravius, 1561. Folio. ex.: Gent, Universiteitsbibliotheek, Gent. 7260 herk.: door Joannes Molinaeus aan Torrentius geschonken, jezuïeten Leuven, jezuïeten Brussel, J.F. vande Velde comm. Bron: J. Machiels, Catalogus van de boeken gedrukt voor 1600 aanwezig op de Centrale Bibliotheek van de Rijksuniversiteit Gent. Gent, 1979, 1-108. 373 Fr[ancisci] Ioverii Sanctiones Eccl[esiast]icae F^o, c. r 374 Ivonis Summa Decretorum 8^o, p 375 Io[hann]is Monlucii Reform[ati]o cleri Valentini 8^o, p 376 Leodiensis diocesis statuta 4^o, p 377 Namurcensis synodi diocesanae Decreta 8^o, p 378 Thomas Campesius, De auctoritate conciliorum, et caelibatu clericorum non abrogando 8^o, p 379 Tridentinum Concilium F^o, c. r; 16^o, c. n

34 F^o, [p] c. n

[p. 39]

380 Canones Concilii Coloniensis; Reform[ati]o cleri Germaniae 381 Statuta Synodi Episcopi Hildesemensis 8^o, c. r

12a Ius civile 382 Andreae Geyl, Practicae observationes de pace publica et de pignoribus F^o, c. r 383 Alciatus in 2 volum[inibus] F^o, c. r 384 Andreas Tiraquellus, De nobilitate et Iure primogenorum F^o, c. r 385 Idem, De legibus connubialibus et iure maritali F^o, c. r 386 Idem, De retractu municipali et conventionali 4^o, c. r 387 Idem, In l[emmate] si unquam c[aput] de revocandis donat[ionibus] 8^o, c. r 388 Antonius Albanus, De p[otes]tate Papae 4^o, p 389 Antonii Guberti Polyhistor et Apologeticon 4^o, p 390 Antonius Augustinus, De legibus F^o, p 391 Eiusdem Emend[ati]ones et Opimo et De excusat[ione] F^o, c. r 392 Baltasar Ayala, De iure et officiis bellicis 8^o, p 393 Barnabas Brissonus, De verb[orum quae ad ius pertinent] s[igni]fica[tion]e etc. parergon F^o, p 394 Eiusdem Selectarum ex iure civili antiquitatum libri. De adulteriis, etc. 4^o, p 395 Idem, De ritu nuptiarum et iure connubiali et Novellae Iustin[iani] 4^o, p 396 Bernardinus de Bresti, De monte pietatis 4^o, p 397 Bartolus in 5 volum[inibus] F^o, c. r 398 Brachylogos Iuris Civilis 8^o c. r 399 Caii Institutiones 8^o c. r 400 Christophorus Portius, In Instit[ution]ibus Iuris civilis F^o, c. r 401 Christophori Ehemii Principia 8^o, p 402 Christophori Phreislebii Paratitla ad iuris utriusque titulos 8^o, c. r

12b 403 Claudius Cantiuncula, In tres libros Instit[utionum] F^o, c. r 404 Eiusdem Or[ati]o in patrocinium Iuris Civilis et De r[ati]one studii legalis, v[ide] Rochum inter Canon[icum] 4^o, p 405 Eiusdem, Topica legalia^35 F^o, c. r 406 Claudius Coteraeus, De iure et privilegiis militum F^o 407 Claudius Mondain, De seditiosis^36 8^o, c. r 408 Codex Theodosii F^o, p; 8^o, p 409 Conradi Lagi Methodus Iuris 8^o, p 410 Decius et Dynus, In regulas Iuris 8^o, p 411 Dominici de Rota Decisiones novae et antiquae F^o, c. n 412 Eguinarius Baro, In 1am partem Digesti veteris F^o, p

35 Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

36 Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

[p. 40]

413 Fr[anciscus] Bald[uinus], Disput[ati]ones duae de Iure civili ex Papiniano et De Iurispr[udentia] Mutiana^37 8^o, c. n 414 Franciscus Balduinus, In leges 12 tab[ularum] Iuris civilis Cathecheses; Edictum Principum Rom[anorum] de Christianis^38 8^o, c. r 415 Idem, De pignor[ibus]; De condit[ionibus]; De division[ibus] obligat[is]; De cautionibus; De evict[ionibus]; Ad leges Caton[is]; Notae ad librum 1um et 2um Digestorum 8^o; c. r 416 Eiusdem, Iustinianus 8^o, c. n 417 Francisci Conani opera F^o, c. r 418 Francisci Hotomanni Comment[arii] verborum Iuris, et legum Romanarum Index; Magistratuum Romanorum descriptio, etc. F^o, c. n 419 Eiusdem Instit[uti]ones Iuris civilis F^o, c. n Franc[isci] Hotomani iurisconsulti commentarius in quatuor libros institutionum iuris civilis. Secunda editio ab auctore recognita. Lyon: (Thibaud Payen voor) Antoine Gryphius, 1567. Folio. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 2850 c rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven (titelpagina). 420 Idem, De legibus et usur[is] 8^o, p 421 Idem, De feudis 8^o, p 422 Eiusdem quaestiones illustres et Franco-Gallia 8^o, p 423 Eiusdem leges 12 tab[ularum] 8^o, p 424 Eiusdem Partitiones Iuris 16^o, p 425 Francisci Zoaneti Interpret[ati]ones ad Principum rescripta; Liber rerum quotidianar[um] F^o, c. r

13a 426 Gerardus Niger, De feudis 8^o, c. n 427 Guilielmus Budaeus, In Pandectas et de asse F^o, c. r 428 Eiusdem Forensia, vide inter Varios Ludov[icum] Vives F^o, p 429 Guilielmi Cornhuijsii Iuris civilis partitio, vide Franc[iscum] Polletum inter Histor[icos] 8^o, p 430 Guilielmi Fornerii Selecta 4^o, p 431 Guilielmus Maynerius, De Reg[ulis] Iuris F^o, c. r 432 Hieronymus France, In Regulas Iuris 8^o, c. r 433 Hieronymus Gigas, De crimine laesae Maiestatis 8^o, p 434 Iacobi Cuiacii opera in 2 vol[uminibus] F^o, c. r 435 Eiusdem Comment[ariorum] in tit[ulo] de Excusation[ibus] observat[is] lib[er] 6us, 7us, 8us F^o, p 436 Idem, Ad feudorum libros F^o, p 437 Eiusdem Paratitla 16^o, p 438 Iacobi Reyvardi Tribonianus 8^o 439 Idem, De iuris ambiguitatibus; De auctoritate prudentium et De praeiudiciis 8^o, p 440 Idem, De regulis Iuris, et Pithoei adversaria 8^o, p 441 Iason in 6 tomis F^o, c. r 442 Instit[uti]ones Iuris Civilis cum Accursio F^o, c. r 443 Institutiones Iuris Civilis 16^o, c. n

37 Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

38 Rom[anorum] [Christianorum] de Christianis

[p. 41]

444 Io[hann]es Brechaeus, In tit[ulo] de verb[orum] socione F^o, c. n 445 Ioachimus Hopperus, De obligationibus; Tabula in libros de Iuris arte F^o, c. n 446 Idem, De vera Iurisprudentia F^o, p

13b 447 Io[hann]is Apellii Commentationes F^o, c. r 448 Io[hann]is Corasii In varias Iuris partes interpret[ati]ones F^o, c. r 449 Eiusdem Ep[isto]licae quaestiones^39< 8^o, p 450 Io[hann]is Imberti Iuris Civilis Sectio 1a 4^o, p 451 Io[hann]es Ramus, De tutelis; Enchiridion Regularum Iuris 8^o, c. r 452 Idem, in Regulas Iuris 8^o, p 453 Iulianus Taboesius, De magistratibus post cataclysmum institutis; De repub[lica] ac lingua Francica, et Gothica; Topica diurni Iuris methodus; Ep[isto]lae Christianae familiares 4^o, p 454 Ius Civile cum glossa in 5 vol[uminibus] F^o, c. r 455 Iuris Civilis textus in 2 vol[uminibus] F^o, p 456 Laelius Taurelius, Ad Gallum etc. F^o, c. r 457 Lazarus Bayfius, De captivis, De auro et argento 4^o, p 458 Ludovici Mayni Actiones Iuris 8^o, c. r 459 Marius Salomonius, In aliquot leges Iuris Civilis F^o, c. r 460 Nicolaus Bellonus, De testam[entis]; De obligationibus, etc.; Eiusdem Consilia F^o, c. r 461 Nicolai Everardi Loci legales 8^o, c. r 462 Nicolaus Gruchius, De comitiis diversae rerum publicarum formae F^o, c. n 463 Nicolai Vigelii Methodus Iuris Civilis F^o, c. n 464 Eiusdem Practica forensis 8^o, c. r 465 Nicolaus Cisnerus, Ad L[emma] si priusquam de operis novi nunciat[ura] 8^o, c. n 466 Obertus de Orto et alii, De feudis 8^o, c. n

14a 467 Octavius Vestrius, In Romanae aulae actiones et Iudiciorum mores 8^o, p 468 Petri Erodii Rerum ab omni antiquitate indicatorum Pandectae F^o, c. n 469 Petri Grammari Commentationes et de praestantia ac certitudine legalis scientiae^40 F^o, c. r 470 Petrus Loriotus, De iuris apicibus; De iuris arte et regulis iuris F^o, c. r 471 Petri Nannii Leges municipales Mechliniensium 4^o, p 472 Petrus Peckius, De iure sistendi et manuum iniectione 8^o 473 Petri Pithoei Mosaicarum et Romanarum legum coll[ecti]o et notae 4^o, p 474 Eiusdem Adversaria 8^o, p 475 Petri Rebuffi Repet[iti]o L[emmae] Vinc. cod[icilli] de eo quod interest 8^o, c. r 476 Petri Vanderani Enchiridion Iudiciarum 8^o, c. r 477 Raphael Gumanus in 2 vol[uminibus] F^o, c. r

39< Tussenin bijgevoegd in een lichtere kleur inkt.

40 legalis [fidei] scientiae

[p. 42]

478 Raphael Fulgosius in 2 vol[uminibus] F^o, c. r 479 Udalrici Zazii Singularia responsa in varias leges 2 vol[uminibus] F^o, c. r 480 Eiusdem Leges antiquae, et Charondae Ulpiani tituli 16^o, p 481 Ulpiani tituli 29; Iulii Pauli sententiae receptae; Novellae Iustin[iani] 8^o, c. r 482 Viglius Zwichemus, In 10 tit[ulos] Institut[ionum] de testamentis F^o, c. r 483 Wolfgangi Originum ac Germanicarum antiquitatum libri; Leges Salicae etc. F^o, p

14b Casistae 484 Bartholomaei Fumi Summa 8^o, p 485 Guidonis de Monte Rochelii Manipulus Curatorum 16^o, c. n 486 Martini ab Alpilcueta Mariani Enchiridion 4^o, p 487 Eiusdem Compendium 16^o, p 488 Petrus Soto, De Institutione Sacerdotum 16^o, C. n; 4^o, c. n 489 Summa Sylvestri 4^o, c. r

15a Catechistae 490 Catechismus Romanus 8^o, p 491 Enchiridion Chri[sti]anae institutionis in concilio Coloniensi editum, vide Concilia 8^o, c. r 492 Georgii Ederi Partitiones Catechismi Catholici, vide Oeconomiam Biblior[um] F^o, c. r 493 Io[hann]is Gropperi Institutio Catholica 16^o, c. n 494 Io[hann]es Hessels in Decalogum 8^o, c. n 495 Io[hann]es Nyder, Praeceptorium baculus pastoralis 4^o, c. r 496 Matthiae Felisii Institutiones Christianae 8^o, p 497 Idem, in Decalogum 8^o, p 498 Ludovicus Grandt, In Symbolum 4^o, p 499 Michaelis Mersburgensis Episcopi Catechismus F^o, c. r 500 Petri Canisii opus Catechisticum F^o, c. r 501 Petri Laticensis Exp[ositi]o in orationem D[omi]nicam, vide Greg[orium] Nyssenum 8^o, p 502 Thomas de Benuxanus, De fide et symbole 8^o, p

15b Historici sacri 503 Abdiae historia apostolica 8^o, c. r 504 Adonis Viennensis Chronica 8^o, c. r 505 Aloysii Lipomani historiae Eccl[esiast]icae de vitis Sanctorum pars 1a et 2a F^o, c. r 506 Arnoldi Mermannii Theatrum conversionis Gentium, vide Cassiodorum inter Patres 8^o, p 507 Baptista Platina, De vitis Pontificum F^o, c. r 508 Caesaris Baronii Annales in 4 vol[uminibus]^41 F^o, p

41 Het gaat hier om de eerste vier volumes van Cesare Baronio, Annales Ecclesiastici, 12 vol. (Antwerpen: J. Moretus, 1589-1612). Vanaf 1588 stuurde Baronio de delen die te Rome verschenen waren (1588-1607) naar de Officina Plantiniana, waar ze opnieuw werden uitgegeven. Torrentius stelde voor ze na te lezen vóór ze ter perse gingen, wat inderdaad gebeurde. Het eerste deel (Antwerpen, 1589) bevat een liminair gedicht in elegische disticha van de Antwerpse bisschop aan Baronio. Cf. dh, Ep iii, 879 aan Baronio (14 september 1591): het tweede deel is bij Moretus verschenen.

[p. 43]

509 Eiusdem Notae in Martyrologium^42<^43< F^o, p 510 Caroli Sigonii Respub[lica] Hebraeorum 8^o, p 511 Francisci Haraei Compendium Vitarum Sanctorum Surii et Lipomani 8^o, c. n 512 Gregorii 9 Gesta insignia^44< 4^o, p 513 Gilberti Gerebrandi Chronographia 16^o, c. n 514 Greg[orius] Turonensis Historia Francorum 8^o, c. r 515 Hegesippus, De excidio urbis Hierosolymorum 8^o, c. r 516 Historiae Eccl[esiast]icae scriptores Graeci F^o, c. r 517 Io[hann]is Cochlaei Historia Hussitarum, vide Conradum Brunum inter Varios F^o, p 518 Io[hann]is Petri Maffei Historia Indica, Ep[isto]lae Indicae et Vita P[atris] Ignatii 8^o, p 519 Eiusdem Vita P[atris] Ignatii 8^o, p 520 Io[hann]es Placentinus, De Episcopis Tungrorum 8^o, p 521 Io[hann]es Tritemius, De scriptoribus Eccl[esiast]icis 4^o, p 522 Io[hann]is Zonarae Annales F^o, c. r

16a 523 Iosephus in 3 tomis 16^o, c. n 524 Laurentii Surii Vitae Sanctorum in 6 vol[uminibus] F^o, c. n 525 Lausiaca historia 4^o, p 526 Martini Poloni Chronicon 8^o, p 527 Matyriologum Romanum 8^o, c. n 528 Michaelis Bucchingeri Historia ecclesiastica F^o, p 529 Nicephori Eccl[esiast]ica historia F^o, c. n 530 Nicolaus Sanderus, De schismate Anglicano 8^o, p 531 Onuphrius, De ritibus sepeliendi mortuos, et de coemeteriis etc. F^o, c. r 532 Idem, De septem urbibus Eccl[esiast]icis 8^o, p 533 Papyrius Massonus, De Pontificibus Romanis 4^o, p 534 Petri Ribadenerae Vita P[atris] Ignatii 16^o, p 535 Richardi Vita S[ancti] Patritii 8^o, p 536 Severi Vita S[ancti] Martini 8^o, c. r 537 Sophronii Pratum sp[irit]uale, v[ide] Io[hann]em Climachem inter Patres 8^o, p 538 Theatrum crudelitatum haereticorum nostri temporis^45<^46< 4^o, p 539 Sulpitii opera a Victore Giselino notis illustrata 8^o, p 540 Theodoreti historia 4^o, p 541 Thomae Stapletoni Tres Thomae, et or[ati]ones funebres 8^o, p 542 Victoris historia de Wandalica persecutione in Africa, vide inter Patres Optatum 8^o, p

42< [Caroli Sigonii Respub[lica] Hebraeorum; 8^o, p] Eiusdem Notae etc.

43< Cf. dh, Ep ii, 477: Martyrologium Romanum ad novam kalendarii rationem et ecclesiasticae historiae veritatem restitutum (Antwerpen: C. Plantijn, 1589).

44< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

45< [Suffridi Petri or[ati]o] Theatrum crudelitatum etc.

46< Cf. dh, Ep ii, 347 aan Nicolas Woestenraad (2/5 november 1587): Torrentius stuurt exemplaren van Richard Verstegan's Theatrum crudelitatis haereticorum nostri temporis (Antwerpen: A. Huberti, 1587) naar Luik bestemd voor Woestenraad. Hij is vol lof over de verzen die er bij staan. dh, Ep ii, 388 aan Willem van Grimbergen (3 maart 1588): stuurt exemplaar vergezeld van lovend commentaar.

[p. 44]

16b historici prophani 543 Abrahami Ortellii Theatrum orbis terrarum F^o, p 544 Adriani Barlandi Comites Hollandiae et Episcopi Traiectenses F^o, p 545 Aelius Spartianus, Suetonius etc. F^o, c. n 546 Aegidius Tschudius, De prisca Rhetia, et Alpinis gentibus 4^o 547 Aelianus, Modestus De re militari, Sextus Iulius etc. F^o, c. r 548 Aeneae Vici Commentaria in Iulii Caesaris numismata^47< 4^o, p 549 Agapetus Diaconus, De officio Regis; Andreas Alciatus etc. 8^o, p 550 Aemilii Probi Imp[eratorum] Graecorum vita 4^o, p 551 Alberti Riantzii Wandalia, et Alterc[ati]o Synagogae et Ecclesiae F^o, c. r 552 Eiusdem Saxonia 8^o, c. n 553 Eiusdem historia Eccl[esiast]ica Saxoniae 8^o, c. n 554 Aloysius Armerius De Golleta, Jo[hann]es Etrobius, De expeditione Tuniceae, Laonicus Chalcondyla etc. F^o, c. r 555 Ammianus Marcellinus, Suetonius etc. F^o, c. n 556 Eiusdem Res gestae 16, c. n 557 Ammonius, De gestis Francorum, Sextus Iulius Frontinus etc. F^o, c. r 558 Adriani Iunii Batavia 4^o, p 559 Aeneas Silvius, De ortu imperii Romani, Andreas Alciatus etc. 8^o, p 560 Antonii Augustini familiae Romanae ex antiquis numismatibus^48 F^o, p

17a 561 Eiusdem Fragmenta historicorum collecta cum notis Fulvii Ursini 8^o, p 562 Antonii Possevini Moscovia 8^o, p 563 Antiquitatum variarum auctores 16^o, p 564 Arriani Alexander 8^o, p 565 Andreas Alciatus De formula Romani Imperii etc. 8^o, p 566 Arnoldus Ferronus, De rebus gestis Francorum 8^o, c. n 567 Andreas Dominicus Floccus, De potestatibus Romanorum, Sallustius Carionis etc. 8^o, p 568 Aurelius Victor, Suetonius, Aelius etc. F^o, c. n 569 Aurelii Cassiodori Chronicon, Eusebii etc. F^o, c. n 570 Ausonii Burdigalensis, Liber de clarissimis urbibus, cum comment[ario] Vineti 4^o, p 571 Augerius Busbequius^49 cum Martino Cromero De situ et moribus Poloniae 8^o, p 572 Bartholomaeus Facius et Io[hann]es Iornanus Pontanus De rebus sui temporis 8^o, c. r 573 Berosus De antiquitatibus, Marius Valerius etc. 4^o, p

47< [Aemilius] de rebus gestis Francorum; 8^o, c. n, Aeneae Vici etc.

48 In dh, Ep ii, 359 aan Andreas Schott (5 december 1587) vermeldt Torrentius dat hij in Rome een exemplaar heeft gezien van Familiae Romanae quae reperiuntur in antiquis numismatibus ex bibl[iotheca] Fulvii Ursini adiunctis xxx ex libro Antonii Augustini (Rome: Tramezini, 1577). Hij vraagt om hem zo mogelijk ook andere werken van de Spaanse auteur toe te sturen.

49 Augerius [Dusq] Busbequius

[p. 45]

574 Eiusdem et aliorum prisca historia in 2 volum[inibus] 16^o p 575 Belgicae pacis dicta F^o, p; 8^o, p 576 Blondus Flavius^50< F^o, p 577 Baptista Egnatius, Suetonius, Aelius etc. F^o, c. n Omnia quae antehac emendatiora. Annotationes Des. Erasmi & Egnatii cognitu dignae. C. Suetonius Tranquillus, Aelius Spartianus (...). Ammianus Marcellinus quatuor libris auctus. Cum indicibus copiosis. Basel: Hieronymus Froben & Nicolaus Episcopius, juli 1533. Folio. ex.: Leuven, Bibliotheek Godgeleerdheid, P 937 / F^o Suet Omni 1533 herk.: ‘Suetonius cum notis manuscriptis Torrentii’, jezuïeten Leuven; ‘Racheté pour 40 sols à Lille le 5 février 1857, offert au Collége S.J. de Louvain par le Collége S.J. de Tournai, le 16 du même mois. Ex Bibliotheca Torrentii’ (schutblad). Het exemplaar is uitvoerig geannoteerd door Torrentius (en anderen?).^51< 578 Beatus Rhenanus, De rebus Germanicis F^o, c. r 579 Caroli Bulla aurea F^o, p 580 C[aii] Iulii Caesaris Commentaria 8^o, p 581 Caesarum Imagines ex antiquis numismatibus desumptae 4^o, c. r 582 Caesarum Vitae per diversos 8^o, p

17b 583 C[aius] Crispus Sallustius 16^o, c. r; 8^o, c. n; 8^o, p 584 Carolus Sigonius, De iure Provinciarum et Vita Scipionis 4^o, p 585 Idem, De Repub[lica] Atheniensium 8^o, p 586 Eiusdem Fasti consulares, et in eosdem Commentarii. De no[min]ibus Romanorum F^o, c. r 587 Eiusdem Historia de Regno Italiae 4^o, c. n 588 Idem, De antiquo iure Italiae 4^o, c. n 589 Idem, De antiquo iure populi Romani et c[etera] F^o, c. n 590 Claudius Sesellius, De Repub[lica] Galliae et Regum officiis; Summa doctrinae Platonis de Repub[lica] 8^o, c. n 591 Conradus Brunus, De bello Hussitiarum, vide eiusdem inter varios F^o, p 592 Cornelius Tacitus 16^o, c. r 593 Idem cum Comment[ariis] I[usti] Lipsii F^o, c. n; 8^o, p 594 Cornelius Rempius [sic],^52 De origine, situ et rebus gestis Frisiae 8^o, p 595 Coriolanus, Marinus, Laconicus et c[etera]; Christophorus Calvetus, De Aphrodisio capto F^o, c. r 596 Constantini Manassis et Glycae Annales 8^o, p 597 Dans Aligerius, De Monarchia, Andreas Alciatus et c[etera] 8^o, p 598 Demetrius, Alabardus, M. Valerius et c[etera] 4^o, p 599 Dion, Suetonius, Aelius et c[etera] F^o, c. n 600 Diodorus Siculus F^o, p 601 Diogenes Laertius 8^o, p 602 Dionis Cassii Romana historia cum Xiphilino F^o, c. n 603 Dion[ysii] Halicarnassaei Antiquitates Romanae F^o, c. r

50< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

51< Een studie hiervan, met vergelijking van Torrentius' eigen Suetoniuseditie, door J. De Landtsheer is in voorbereiding.

52 Er diende te staan Kempius.

[p. 46]

604 Damianus a Goes, De rebus Aethiopicis, Indicis, Lusitanicis et Hispanicis et De bello Cambaico 8^o, p

18a 605 Eunapius Sardianus, De vitis Ph[ilosoph]orum et Sophistarum, vide Luciferum inter Patres 8^o, p 606 Eutropii Historia Romana cum annot[tati]onibus Henrici Glareani 8^o, c. n 607 Eutropius, Messala Corvinus etc. 16^o, p 608 Egenart, De Carolo magno; De severitate 4^o, p 609 Epigrammata antiquae urbis F^o, c. r 610 Eusebii Chronicon F^o, c. n 611 Ferdinandi Pintiani Observ[ati]ones in historiam n[atu]ralem Plinii 8^o, c. n 612 Fasti et triumphi Romanorum F^o, c. n 613 Flandriae et Hollandiae Comites F^o, p 614 Flavius Vopiscus, Suetonius, Aelius et c[etera] F^o, c. n 615 Francisci Balduini Institutio historiae universae et famosi libelli 8^o, c. n; 4^o, p 616 Florentius vander Haer, De initiis tumultuum Belgicorum 8^o, p 617 Francisci Massarii Annot[ati]ones in 9um librum Plinii 4^o, c. r 618 Francisci Polleti Historia fori Romani 8^o, p 619 Franciscus Zoanettus, De Romano imperio, de primatu prioris geniti Regum et c[etera]; de duplici ven[ati]one 4^o, c. n 620 Fulvii Ursini Imagines, et Elogia virorum illustrium, et eruditorum ex lapidibus antiquis, et numismatibus expressa cum annot[ati]onibus F^o 621 Franciscus Robertellus, De convenientia supputationis Livianae et ratione corrigendi, et emend[ati]onum liber F^o, c. r 622 Franciscus Tarafa, De regibus Hispaniae 8^o, c. r 623 Francisci Patritii^53 De historia Dialogi 8^o, c. n

18b 624 Georgii Fabricii Roma, itinera, antiquitates, monumenta 8^o, c. r 625 Gerardi Mercatoris Chronologia F^o, c. n 626 Gerardi Moringi Vita Adriani 6i 4^o, c. r 627 Apologiae pro Carolo 5^o 628 Gabrielis Barricis De antiquitate et situ Calabriae 8^o, p 629 Guilielmi Godelevaei Descriptio aulae Turcicae 8^o, p 630 Guil[ielmi] Neubargersis Rerum Anglicarum libri 5 8^o, p 631 Guilielmus Soonus, De situ orbis 8^o, p 632 Guilielmi Tyrii Historia belli sacri F^o, c. n 633 Hermolaus in Plinium 4^o, c. n 634 Helmoldi Chronica Slavorum^54< 4^o, c. r 635 Hieronymus Osorius, De rebus gestis Regis Emanuelis 8^o, p 636 Huberti Folietae Historia Genuensis F^o, p

53 Francisc [us]i Patriti[us]i

54< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

[p. 47]

637 Eiusdem Coniuratio Io[hannis] Ludovici Flisci Tumultus Neapolitani, Caedes Ludovici Farnesii 4^o, p 638 Henricus [sic]^55 Mutius, De rebus Germanorum; Chronica Abbatis Vispergensis F^o, p 639 Huberti Goltzii Fasti magistratuum et Triumphorum Romanorum. Catalogus consulum a Tiberio ad Iustinianum Caesar Augustus F^o, p 640 Eiusdem Historia tribuum et populorum Graeciae et Siciliae F^o, c. r 641 Hermanni Contracti Chronicon, Eusebii etc. F^o, c. n 642 Herodianus^56< F^o, c. n 643 Iacobus Fontanus, De bello Rhodico; Laconicus et c[etera] F^o, c. r 644 Huberti Goltzii Historiae Imp[eratorum] Romanorum ex numismatibus antiquis restituta; Vita Iulii Caesaris et Res gestae F^o, p

19a 645 Herodoti Geographia historica Graecol[atine]; Pomponius Mela et c[etera] 4^o, p 646 Iacobus Bracellus, De bello Hispanico, et Iovianus, De bello Neapolitano 4^o, c. r 647 Iacobi de Strada, Imagines Imperatorum 4^o, c. n 648 Herodoti Halicarnassaei historia 8^o, c. n 649 Iacobus Sadoletus, De liberis recte instituendis, Petrus Bembus et c[etera] 8^o, c. r 650 Io[hann]is Marianae Historia rerum Hispaniae F^o, p 651 Io[hann]is Aventini Annales Boiorum F^o, c. r 652 Imperatorum imagines F^o, c. n 653 Io[hann]es Etrobius, De expeditione Turcicae, Laonicus et c[etera], Io[hann]es Martinus Stella, De Turca in Hungaria successibus F^o, c. r 654 Inscriptiones vetustatis F^o, c. r 655 Io[hann]is Turpini, Reginonis et c[etera] Historia Germanica F^o, c. n 656 Ioachimi Perionii Commentarii in Pomponii Melae De situ orbis libros, In Iulii Solini Polyhistora, In L[ucium] Florum ac tabulam Cabetis^57 F^o, c. n 657 Inscriptionum antiquarum liber cum Auctario Iusti Lipsii^58 F^o, p 658 Io[hann]is Goropii Becani Origines Antverpien[ses]^59 F^o, p 659 Eiusdem Hermathenae, Hieroglyphica, Vertumnius Gallica, Francica et Hispanica F^o, p 660 Io[hann]is Curopalatae Gabii compendium Historiae a Nicephoro Imp[eratore] ad imperium Isaaci F^o, p 661 Ioachimius Perionius, De magistratibus Romanorum et Graecorum 662 Io[hann]es Sarius, De Senatu Romano 4^o, p 663 Io[hann]is Renthusii Coll[ati]o Academiae veteris et novae 4^o, p

55 In feite Huldericus.

56< Tussenin bijgevoegd in een lichtere kleur inkt.

57 Er zou moeten staan Cebetis.

58 Scil. M[artini] Smetii Inscriptionum Antiquarum quae passim per Europam Liber. [...] Accessit Auctarium a lusto Lipsio (Leiden: F. Raphelengius, 1588). In dh, Ep ii, 399 (10 april 1588) schrijft Torrentius aan D. Lampsonius dat Lipsius hem een exemplaar heeft toegestuurd.

59 dh, Ep i, 23 aan C. Plantijn (10 oktober 1583): Torrentius heeft zijn exemplaar van Johannes Goropius Becanus, Origines Antverpiae (Antwerpen, 1569) met correcties van de auteur al enkele jaren voordien aan Plantijn bezorgd.

[p. 48]

664 Io[hann]is Ludovici Fisci Convictus Neapolitani 4^o, p 665 Iodoci Willichii Comment[arii] in Taciti Germaniam vide Porphyrium inter Graecos 8^o, c. r

19b 666 Io[hann]es Bernartius, De utilitate legendae historiae 8^o, p 667 Io[hann]es Viperanus, De rege et regno; De scribenda historia 8^o, p 668 Io[hann]is Fabri Via Regia; Bellum Livonicum, et c[etera] 8^o, p 669 Io[hann]es Boemus, De gentium moribus 8^o, p 670 Io[hann]is Naucleri, Chronicon Tomi duo F^o, c. n 671 Io[hann]es Sarius, De Senatu Romano 4^o, c. n 672 Io[hann]is Vasaei, Chronicon Hispanae 8^o, c. r 673 Io[hann]is Bodini Methodus historica 674 Io[hann]es Iovianus, De Historia 675 Io[hann]es Viperanus, De scribenda historia, et multi alii de historia 8^o, c. n 676 Io[hann]es Iovianus Pontanus, De rebus sui temporis 8^o, c. r 677 Isidori Hispalensis Origines, Chronologia Gerardi et c[etera] 8^o, c. n 678 Iustinus cum Notis Fran[ciscus] Modii 16^o, p 679 Iordanis historia, Andreas Alciatus etc. 8^o, p 680 Iosiae Sicaleri [sic]^60 Resp[ublica] Helvetica 8^o, p 681 Iulius Frontinus, De aquaductibus Romanis, Marius Valerius et c[etera] 4^o, p 682 Iulius Pelusius, De Rep[ublica] Germaniae 4^o, p 683 Iulius Capitolinus, Suetonius etc. F^o, c. n 684 Lampridius, Suetonius et c[etera] F^o, c. n 685 Laonicus Chalcondyla, De rebus gestis Turcorum, et alii et c[etera] F^o, c. r vide inter Graecos Nicephorum F^o, c. n^61 686 Lamberti Schafnaburgensis Historia Germanica 8^o, p; F^o, c. n 687 Lilius Geraldus, De diis gentium F^o, p 688 Eiusdem Historia Poetarum 8^o, p 689 Lamberti Hortensii Historia Ultraiectensis F^o, p 690 Leonardus Aretinus, De temporibus suis F^o, c. r

20a 691 L[ucius] Annaeus Florus, cum comment[ariis] Eliae Vineti 16^o, p; 4^o, p 692 Laevini Torrentii Comment[arii] in Suetonium^62 8^o, p 693 Lud[ovici] Carrionis Sallustius cum castig[ati]onibus Rivi, scholiis Pauli Manutii, Emend[ati]onibus Cypriani a Potnia et Iani Douzae Notis 8^o, p (1) C. Sallustii Crispi operum, quae exstant, noua editio. Edente et recensente Ludovico Carrione. Antwerpen: Chr. Plantijn, 1579. 8^o. Samengebonden met: (2) In C. Sallustii Crispi Catilinam, et Iugurtham, Ioannis Rivii Castigationum lib. ii. Aldi Manutii Paulli F. Scholia. Cypriani a Popma Emendationes. In historiarum lib. vi. a Ludovico Carrione collectos, auctos, & restitutos. Eiusdem Lud. Carrionis Scholia. Antwerpen: Chr. Plantijn, 1579. 8^o [en met:] (3) Iani Douzae Nordovicis Ad C. Sallustii Crispi historiarum libros, notae (...). Antwerpen: Chr. Plantijn, 1580. 8^o. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 8.833^1 a

60 Er dient te staan Simleri.

61 vide [eiusdem] inter Graecos Nicephorum; F^o, c. n: tussenin bijgevoegd in lichtere inkt

62 Het betreft hier een exemplaar van Torrentius' eigen Commentarius in C[aii] Suetonii Tranquilli xii Caesares Commentarii (Antwerpen: C. Plantijn, 1578).

[p. 49]

1-3 rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven (titelpagina 1). 694 Liutprandus, De rebus gestis per Europam; Sextus Iulius, et c[etera] F^o, c. r 695 Lupoldus, De Iuribus imperii, vide Fran[ciscum] Turrianum inter Controversias 4^o, p 696 M[arci] Antonii Sabellici historia in 3 vol[uminibus] F^o, c. n 697 M[arci] Tullii Ciceronis historiae^63 8^o, p 698 Marcus Valerius Probus, De Notis Romanis 4^o, p 699 Matthaei Beroaldi Chronologia^64 8^o, c. n 700 Mariani Scoti et Martini Poloni Chronicon F^o, c. n 701 Martinus Barlesius, Melchior Soiterus, De bello Pannonico F^o, c. r 702 Matthaei Palmerii Chronicon F^o, c. n 703 Nicetae Acominati 86 annorum historia F^o, p 704 Nicolaus Gruchius, De Comitiis Romanorum F^o, p 705 Onuphrius Panvinius, De Romanis principibus, De Comitiis imperatoriis; Caroli 4 aurea Bulla F^o, c. n 706 Eiusdem Fasti et in eosdem Commentarii; De ludis secularibus; de Sybillis et de antiquis moribus F^o, c. n 707 Idem, De republica Romana 8^o, c. n 708 Paulus Aemilius, De rebus gestis Francorum 8^o, c. n 709 Pandulphi Historiae Neapolitanae 4^o, p 710 Pauli Iovii Historia in 5 vol[uminibus] 8^o, c. n 711 Paulus Manutius, De legibus Romanis F^o, c. r 712 Idem, de civitate Romana, vide Ant[onium] Aug[ustinum] inter Italicos^65< 4^o, p 713 Pauli Orosii Historia 8^o, c. n 714 Pauli Diaconi Historia 8^o, p 715 Eiusdem Historia de Longobardorum origine F^o, c. r

20b 716 Pauli^66 Odenbornii Vita Io[hannis] Basilidis Moschi 8^o, p 717 Pausanias in 2 tomis 16^o, c. n 718 Petri Bembi Historia Veneta et alia 8^o, c. r 719 Eiusdem Opuscula^67< 8^o, c. r 720 Petri Saincte Fleur, Historia rerum memorabilium 16^o, c. r 721 Petri a S[ancto] Audomaro Causae calamitatum Belgii 8^o, p 722 Petrus Bizarus, De bello Cyprico, et de bello Pannonico et initio tumultus Belgici; Bessarionis or[ati]o de suscipiendo bello contra Turcas 8^o, p 723 Petrus Martyr, De rebus Oceanicis et Babylonica legatione 8^o, p 724 Petri Rami Caesar 8^o, p 725 Petrus Diaconus et Marcus Valerius Probus, De notis Romanis 4^o, p

63 Tussenin bijgevoegd in een lichtere kleur inkt.

64 Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

65< Tussenin bijgevoegd in iets donkerdere inkt.

66 Paul[us]i

67< Tussenin bijgevoegd in lichtere inkt.

[p. 50]

726 Petrus Callimachus, De pugna Varriensi F^o, c. r 727 Plutarchi vitae in 3 vol[uminibus] 8^o, p 728 Pomponius Laetus, Suetonius et c[etera] F^o c. n 729 Idem, de magistratibus Romanorum 8^o, p 730 Polybius de [re militari] Bello Punico F^o, c; r 731 Procopii Historia F^o, c. r 732 Petrus Gillius, De Bosphoro Thracio et de topographia Constantinopoleos 4^o, p 733 Pomponius Mela, De situ orbis cum annot[ati]onibus Andreae Schotti et castigationibus Hermolai et Nonii Pintiani 4^o, p 734 Q[uintus] Curtius, de Alexandri rebus gestis 8^o, c. n 735 Raphaelis Volterani Princeps 8^o, p 736 Idem, et eiusdem Oeconomicus Xenophontis F^o, c. r 737 Radulphus, De columna, de translatione imperii 8^o, p 738 Refut[ati]o causarum Elizabethae, Reginae Angliae 8^o, p 739 Rerum Britannicarum auctores praecipui F^o, p 740 Richardi Stanihursti Historia Hiberniae 4^o, p 741 Richardi Streinnii stemmata gentium et familiarum Roman[arum] F^o, p 742 Saxonis Grammatici historia Danica F^o, c. n 743 Sebastianus Foxius, De regni regiisque institutione 8^o, c. n

21a 744 Suetonius cum Comment[ariis] Beroaldi, Sabellici et Egnatii 16^o, c. n; F^o, p 745 Suetonius, Aelius Spartianus et c[etera] F^o, c. n 746 Sebastiani Conradi Quaestura 8^o, p 747 Stephani Pighii Hercules Prodicius^68 8^o, p 748 Sextus Iulius Frontinus, Flavius Vegetius, et c[etera] F^o, c. r 749 Titelmanni Bredenbacchii^69 Bellum Livonicum 8^o, p 750 Titus Livius F^o, p 751 Valerius Maximus cum annot[ati]onibus Stephani Pighii 8^o, p 752 Wolfgangus Lazius, De aliquot gentium migrationibus, sedibus fixis et c[etera] F^o, c. n 753 Eiusdem Commentaria Reip[ublicae] Romanae in exteris provinciis bello acquisitis constitutae^70< F^o, c. n 754 Zozimi, Procopii, Agathiae, Iordanis et Leonardi Aretini historiae F^o, c. r 755 Velleius Paterculus, Florus, Rufus, Eutropius, Messala Corvinus 16^o, p

21b Medici 756 Actuarius, Aretaeus et c[etera] F^o, c. n 757 Adolphi Occonis Pharmacopoeia 8^o, c. n 758 Aetius, Aretaeus et c[etera] F^o, c. n

68 Cf. dh, Ep ii, 367 aan N. Woestenraad (24 december 1587): Torrentius stuurt hem een exemplaar van Pighius' Hercules Prodicius (Antwerpen: C. Plantijn, 1587).

69 Titelmann [us]i Bredenbacch[us]ii

70< [Zozimi] Procopii, Agathiae, Iordanis et Leonardi Aretini historiae; F^o, c. r, Eiusem Commentaria etc.

[p. 51]

759 Aloysius Eursinus, De animi affectibus compescendis 8^o, p 760 Andreae Vesalii Fabricae humani corporis Epitome 8^o, c. n 761 Eiusdem Epitome de partibus humani corporis F^o, p 762 Alexander Trallianus, Aretaeus et c[etera] F^o, c. n 763 Alexander Trallianus 4^o, c. n 764 Andreas, Lacuna in Dioscoridem 16^o, p 765 Antonius Mizaldus, De secretis hortorum et Centuriae memorabilium, utilium et iucundorum 8^o, c. n 766 Idem, De secretis hortorum et arborum insitione 8^o, p 767 Aretaeus, Rufus Ephesius etc. F^o, c. n; 16^o, c. r 768 Artemidorus Daldianus, de somniorum interpret[ati]one 8^o, c. r 769 Articella cum comment[ariis]; Galenus in Prognostica Hippocratis 4^o, c. r 770 Balduinus Ronsaeus^71 8^o, p 771 Bartholomaeus Maranta, De simplicibus 4^o, p 772 Bassiani Laudi Iatrologia 4^o, p 773 Blasii Hollerii Medicae artis Theorica^72 8^o, p 774 Caelius Aurelianus 8^o, p 775 Cassii Problemata de Animalibus^73< 4^o, c. r 776 Caroli Clusii Historia rariorum stirpium Hispaniae 8^o, p 777 Conradi Gesneri Tres tomi de Animalibus F^o, c. r 778 Cornelius Celsus^74 4^o, p; 8^o, p; 16, p; F^o, c. n 779 Cornelii Gemmae Cosmocritica 8^o, p

22a 780 Cornelii Schylandri Medicina astrologica 8^o, c. n 781 Diocles, De tuenda valetudine, vide Melesium inter Ph[ilosoph]os 4^o, c. r 782 Dubravius, De piscinis et piscium alimento 8^o, p 783 Erotis Gynecia, Nicolai Richaei et c[etera] 4^o, p 784 Euonymi Thesaurus de remediis secretis^75< 8^o, p 785 Galenus in 3 vol[uminibus] F^o, c. n 786 Idem in Prognostica Hippocratis 4^o, c. r 787 Gabriel Fallopius, De medicatis aquis et fossilibus 4^o, c. n 788 Guilielmus Gratarolus, De vini n[a]t[u]ra, arteficio et usu et alia opuscula 8^o, p 789 Guilielmi Rondeletii Practica in 2 tomis 8^o, p 790 Idem, De piscibus F^o, c. n 791 Hieronymi Cardani Contradicentium medicorum libri; De Sarza parilia, De Cinae radice; Consilium pro dolore vago; Iacobi Peletarii Contradictoria 8^o, c. r

71 In dh, Ep iii, 779 aan Balduinus Ronsaeus (22 november 1590) dankt Torrentius de auteur voor het toezenden van zijn Miscellanea seu Epistolae medicinales (Leiden: F. Raphelengius, 1590) en zwaait hem lof toe. In dh, Ep 812 (26 maart 1591) prijst hij hem voor zijn Venatio medica (ibid., tweede druk).

72 artis [Rhetor] Theorica.

73< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

74 Een van de uitgaven is van Balduinus Ronsaeus met nota's van Jeremias Thriverius (Leiden: F. Raphelengius, 1592), cf. dh, Ep iii, 981 aan Balduinus Ronsaeus (8 juli 1592): dank toezending.

75< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

[p. 52]

792 Hieronymi Fracastorii opera 4^o, c. r 793 Hippocratis opera F^o, c. n 794 Idem, De ho[min]is structura, vide Melesium inter Ph[ilosoph]os 4^o, c. r 795 Iacobi Curionis Hiermotinius 4^o, p 796 Iacobi Peletarii Contradictoria 8^o, c. r 797 Idem, De concili[ati]one locorum Galeni 4^o, p 798 Iacobus Grevinus, De venenis 4^o, p 799 Iason Pratensis, De creanda sanitate 4^o, p 800 Io[hannis] Baptistae a Porta, Magia naturalis 16^o, p 801 Iacobi Sylvii Gynecia 4^o, p 802 Io[hann]es Fernelius 16^o, p 803 Io[hann]is Baptistae a Canigiolis, De morbis novis interpola 8^o, p 804 Io[hann]is Gorraei Definitiones medicae F^o, c. n 805 Io[hann]es Chrysippus, De Iure alchimiae 8^o, c. n

22b 806 Io[hann]is Langii Ep[istu]lae medicinales 4^o, c. r 807 Iodocus ab Archies, de causis contemptae medicinae 8^o, p 808 Io[hann]es Rolanus 8^o, p 809 Isaacus Iudaeus 8^o, p 810 Iosephi Strathii Sphygmica ars 8^o, p 811 Laurentii Rusii Hippiatria F^o, c. n 812 Leonardus Botallus 16^o, p 813 Laevinus Lemnius, De occultis naturae miraculis 8^o, c. n 814 Ludovici Bonacioli De utero, aiusque partibus liber F^o, p 815 Marcellus Empyricus F^o, c. n 816 Marsilius Ficinus, De tuenda sanitate 8^o, p 817 Nicolaus Monardus, De simplicibus medicamentis 8^o, p 818 Nicolaus Myrepsus, Aretaeus et c[etera] F^o, c. n 819 Eiusdem medicamentorum opus F^o, c. n 820 Oribazii Gordiani^76 Operum tomi duo 8^o, p 821 Eiusdem Synopsis 8^o, c. r 822 Paulus Aegineta^77< F^o, c. n 823 Pauli Hessi Defensio problematum quorundam medicinalium 8^o, p 824 Petri Andreae Mattheoli Comment[arii] in Dioscoridem F^o, c. n 825 Petrus Bellonus,^78 De aquatilibus 16^o, c. r 826 Petrus Crescentius, De omnibus agriculturae partibus, et de plantarum animaliumque n[a]t[u]ra et utilitate F^o, c. n 827 Petri Hispani Thesaurus pauperum 8^o, c. n 828 Quintus Serenus, De cur[ati]one morborum, vide Georg[ium] Picto[rium] inter humanistas 8^o, p 829 Eiusdem De medicina praecepta 8^o, p

76 Gordani suprascr.

77< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

78 Petrus [Crescentius] Bellonus.

[p. 53]

830 Raymundus Lullius 8^o, p 831 Rembertus Dodonaeus, De historia frumentorum et leguminum 8^o, c. r 832 Eiusdem Historia flarum et Coronarum 8^o, p

23a 833 Rufus, Aretaeus F^o, c. n; 16^o, c. r 834 Scribonianus Largus, Aretaeus et c[etera] F^o, c. n 835 Theophrasti, Paracelsi collectanea 8^o, p 836 Thomae Iordani Pestis Phaenomena et Bezoar Lapidis descriptio 8^o, c. n 837 Vegetii Mulo medicina 4^o, p

23b Philosophi 838 Albricus, De Deorum imaginibus 839 Arati Phaenomena F^o, c. n 840 Algazelis Logica et Ph[ilosoph]ia 4^o, p 841 Aristotelis opera F^o, c. n 842 Eiusdem De secretiore sapientia lib[ri] 14 4^o, p 843 Eiusdem Politica 4^o, c. r 844 Eiusdem Organum per Argyropeslum et Boetium 4^o, p 845 Eiusdem Ethica cum Lambini annot[ati]onibus 4^o, p 846 Eiusdem Ethica cum Coiimbricensis cursus disputationibus^79< 4^o, p 847 Arnoldi de Villanova Thesaurus thesaurorum et c[etera] 8^o, p 848 Augustinus Niphus in 8 libros Topicorum F^o, c. n 849 Augustinus Steuchus, De perenni philosophia 4^o, c. n 850 Bened[ictus] Pererius, De rerum naturalium principiis^80 8^o, p 851 Boetii omnia opera philosophica F^o, c. n 852 C[aii] Iulii Higini Fabula Palaphati, Fulgentii, et Phornuti F^o, c. n 853 Cassii Problemata de animalibus, vide Io[hannem] Langium inter Medicos 4^o, c. r 854 Callimachi Hymni et Sententiae Graecorum 4^o, c. r 855 Chrysostomus Iavellus, De physico auditu et anima 8^o, p; 856 Eiusdem Epitome ph[ilosoph]iae naturalis et supernaturalis 8^o, p 857 Eiusdem Logica 8^o, c. r 858 Conradus Gesnerus, De fosilibus, lapidibus et gemmis 8^o, p 859 Cornelii Valerii Dialectica, Physica et Ethica 8^o, c. n 860 Chalcidius in Timaeum Platonis 8^o, c. n

24a 861 Epicteti Enchiridion Graecol[atine] cum scholiis, Symplicii et Arriani Commentariis; De Epicteti disput[ati]onibus 8^o, p 862 Eustratius, In Moralia Aristotelis; Aspasius et Michael Ephesius F^o, p 863 Francisci Hotomanni Dialectica 8^o, p 864 Franciscus Patritius, De Ar[istote]le 4^o, p

79< Tussenin bijgevoegd in een donkerdere kleur inkt.

80 Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

[p. 54]

865 Franciscus Toletus, In libros Physic[es] et De Gener[ati]one 4^o, p 866 Franciscus Valesius, De sacra Philosophia 867 Francisci Ruei, Gemmae 8^o, p 868 Franciscus Vicomercatus, In libros Meteororum F^o, p; F^o, c. n 869 Idem, In 12m librum Metaphysic[es] 4^o, c. n 870 Franciscus Rufus, Valerius Cordus et Severinus Gabelius 8^o, p 871 Gaspar Contarenus, De Elementis, vide Theophilum inter Graecos 8^o, p 872 Georgii Acanthii Ph[ilosoph]ia Platonis 8^o, p 873 Georgius Agricola, De re metallica F^o, c. r Georgii Agricolae de re metallica libri xii (...). Basel: Hieronymus Froben & Nicolaus Episcopius, maart 1556. Folio. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 4.106^2 c rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven (titelpagina). 874 Georgius Gemistius, de differentia Ar[istote]licae et Platonicae Ph[ilosoph]iae 4^o 875 Georgii Pictorii Physicarum quaestionum centuriae tres, vide Lud[ovicum] Vives inter Controversias 8^o, p 876 Hieronymus Capivaccius, De differentiis doctrinarum 16^o, p 877 Hieronymus Cardanus, De subtilitate 8^o, p 878 Hieronymi Mercurialis Ars gymnastica 4^o, p 879 Iacobi Carpentarii Platonis cum Ar[istote]le comparatio^81< 4^o, p 880 Iacobus Scheckius, In 8 libros Physic[es] de Anima et de demonstr[ati]one F^o, c. n 881 Iacobi Carpentarii U[nive]rsae naturae et logicae descriptio, et r[espo]nsio ad expo[siti]onem disput[ati]onis; de methodo 4^o, c. n

24b 882 Iacobi Schegkii De finiendi r[ati]o ex Ar[istote]lis 70 et 60 Topic[orum] 883 Iamblicus, Proclus et c[etera] 16^o, p 884 Idem, De mysteriis Aegyptiorum; Vita et secta Pythagorae 4^o, c. n 885 Io[hann]es Argenterius, De somno et vigilia 4^o, c. n 886 Io[hann]is Monhemii Elementa physiologiae 8^o, c. n 887 Io[hann]is Pauli Pernumiae Philosophia naturalis F^o, p 888 Io[hann]is Sturmii Theodori Ducae Libri de co[mmun]icatione naturali, vide Hermogenem inter Graecos 8^o, p 889 Iulius Caesar Scaliger, De subtilitate ad Cardanum 4^o, c. n 890 Leo Baptista, De pictura, vide Theodorum inter Graecos^82< 8^o, p 891 Laevini Lemmii, Similitudines 8^o, p 892 Libri diversorum de chymia et lapide philosophico, seu metaphysico 8^o, p 893 Ludovici Coronnel, Physica F^o, c. r 894 M[arcus] Antonius Natta, De Deo F^o, p 895 Melesius, De natura hominis 4^o, c. r 896 Naturales Ph[ilosoph]iae partes duae cum Scholiis 4^o, p

81< [Hippocrates] Iacobi Carpentarii etc.

82< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

[p. 55]

897 Mercurius Trismegistus 16^o, p 898 Nicolaus Biezius, De Republica 4^o, c. n 899 Nicolai de Cusa, Opera F^o, c. r 900 Nicolai Leonici Explic[ati]o libri Ar[istote]lis de partibus animalium 8^o, p 901 Pauli Mazini Paradoxa 902 Petri Rami Scholia Physicae 8^o, p 903 Eiusdem Scholia in liberales artes F^o, p 904 Eiusdem Animadversiones Ar[istote]licae 8^o, c. n 905 Eiusdem Dialectica 8^o, p 906 Petrus Pomponatius, De naturalium affectuum causis, de incant[ati]onibus et c[etera], vide eundem inter Scholast[icos] 8^o, c. n 907 Platonis opera^83 F^o, c. r; F^o, c. n 908 Eiusdem De morte dialogus 4^o, p 909 Eiusdem Theologia de immortalitae animorum 8^o, c. n 910 Plotinus, De rebus philosophicis F^o, c. r 911 Marci Ant[onii] Zimarae Theoremata; Tabula et dilucid[ati]ones in dicta Ar[istote]lis, et Averrois F^o, p

25a 912 Polemonis Naturae signorum interpret[ati]o 4^o, c. r 913 Plutarchi Moralia in 3 tomis 8^o, p 914 Petri Hemonis Physiologiae compendium 4^o, c. n 915 Otho Werdmullenis, De dignitate, usu et methodo Ph[ilosoph]iae moralis 8^o, p 916 Proclus, Porphyrius, Psellus 16^o, p 917 Robertus Caenalis, De mensuris et ponderibus 8^o, p 918 Rodolphus Agricola, De inventione dialectica 8^o, c. n 919 Scala Ph[ilosoph]orum, Ludus puerorum; Artis auriferae volumina duo; Rosarium Ph[ilosoph]orum 8^o, p 920 Sebastianus Foxius, De Platonis et Ar[istote]lis consensione 8^o, p 921 Eiusdem Ethica, vide Dion[ysium] Halicar[nass]ae inter Graecos^84< 8^o, c. r 922 Sebastianus Paparella, De efficientia primi motoris, vide Blasium inter Medic[os] 8^o, p 923 Sextus Empyricus, Adversus Mathematicos et eiusdem Pyrrhoniae hypotyposes F^o, p 924 Simon Porcius, De rerum naturalium principiis et De puella Germanica per biennium non edente, et De conflagr[ati]one agri Puteolani 4^o, c. r 925 Simon Simonius, In librum Ar[istote]lis de sensibus F^o, c. n 926 Syriani Metaphysica et Physica Toleti 4^o, p 927. Thomas de Vio Caietanus, In Porphyrium, Categorias, libros poster[iores] et De ente et essentia 8^o, c. n 928 Zacharias Scholasticus, Quod mundus non sit Deo coaeternus 8^o, p

83 Het gaat hier wellicht om edities van Marsilio Ficino's vertaling. In dh, Ep ii, 307 aan J. Lievens (4 juli 1587) wordt vermeld dat de Plato-vertaling van Ficino nog niet is aangekomen.

84< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

[p. 56]

25b Mathematici 929 Abrahami Ortelii Thesaurus geographicus F^o, p 930 Eiusdem Theatri Epitome 8^o, c. n 931 Adrianus Iunius, De anno et mensibus, v[ide] Carol[um] Sigonium inter Histor[icos] 4^o, p 932 Andreas Papius, De consonantiis 4^o, p 933 Alabardus, De minutis ponderibus et mensuris, vide M[arcum] Valerium inter Historic[os] 4^o, p 934 Augustinus Ricius, De motu 8ae Sphaerae et De Astronomiae auctoribus, v[ide] Conradum inter Varios F^o, p 935 Beda, De Computo per gestum digitorum, v[ide] M[arcum] Valerium^85 inter Historicos 4^o, p 936 Calendarium Gregorianum 8^o, p 937 Claudii Ptolemaei opera F^o, c. n 938 Eiusdem Geographia cum Comment[ariis] Iosephi Moletii 4^o, p 939 Eiusdem Tabulae Geographicae F^o, p 940 Euclides cum explic[ati]one Theonis, Campani et Hypsiclis F^o, p 941 Pomponii Gaurici tomi duo F^o, p 942 Cornelii Gemmae Ars Cyclonomica F^o, p 943 Gemma Frisius, De Astrolabro catholico; De principiis Astronomiae et Cosmographiae; De usu globi; De divisione orbis et Insulis 8^o, p 944 C[aii] Iulii Hygini Astronomicon, vide Aratum inter Graecos^86< 4^o, p

26a 945 Georgius Agricola, De mensuris et ponderibus F^o, c. n 946 Idem, De re metallica 8^o, p 947 Glareani Dodecachordon F^o, c. 948 Guilielmi Philandri Epitome in libros Georg[ii] Agricolae de ponderibus 4^o, p 949 Iacobi Chemeii Sphaera 8^o, p 950 Iacobi Peletariii Algebra 4^o, c. r 951 Io[hannes] Baptista Porta, De furtivis literarum notis 4^o, p 952 Io[hannes] de Royas, Comment[arius] in Astrolabium 4^o, p 953 Iul[ius] Frontinus, De aquaductibus Romanis 4^o, c. r 954 Io[hann]is de Sacrobosco, Sphaera cum scholiis Eliae Vineti; De ortu poetico et computus Eccl[esiast]icus 8^o, p 955 Eiusdem Sphaera F^o, c. r 956 Io[hann]is Martini 957 Iodoci Clichtovaei Arithmetica F^o, c. r 958 Io[hann]is Stoefleri Comment[arius] in Procli Sphaeram mundi F^o, c. n 959 Pomponii Gaurici sculptura 4^o, p 960 Procli Sphaera Graecol[atine] vide C[aium] Iulium Higinum inter Ph[ilosoph]o F^o, c. n

85 M[arcum] [Anto] Valerium

86< Onderaan de bladzijde toegevoegd.

[p. 57]

961 Eiusdem Sphaera, v[ide] Iac[obum] Scheckium inter Ph[ilosoph]os 4^o, p 962 Severini Boetii Aritmetica F^o, c. r 963 Sixti ab Heminga Liber de Astrologia 4^o, p 964 Theodori Graminei Annot[ati]ones in sphaeram 8^o, p 965 Theodorus Gaza, De mensibus, v[ide] Carol[um] Sigon[ium] inter Historic[os] 8^o, p 966 Varii auctores de agrorum cond[iti]onibus et constitutionibus limitum 4^o, c. n 967 M[arcus] Vitruvius, De architectura 4^o, p 968 Idem, De architectura et de staticis experimentis 4^o, c. r 969 Io[hann]es Gemesius, De correctione anni mensiumque Romanorum, vide Theodorum Gazam inter Graecos^87< 8^o, p

26b Oratores 970 Adriani Turnebi Comment[arii] in libros Ciceron[is] de legibus 4^o, p 971 Idem in iocos Ciceronis, v[ide] L[ucium] Annaeum Florum inter Historic[os] 4^o, p 972 Aeschinis Or[ati]ones aliquot, et Ep[isto]lae cum comment[ariis] Hieron[ymi] Wolfii in 2 vol[uminibus] 8^o, c. n 973 Andreae Naugerii Orationes duae, v[ide] Hier[onymum] Fracastorium inter Medicos 4^o, c. r 974 Antonius Viperanus, De componenda or[ati]one et eiusdem Or[ati]ones sex et De optimo genere oratorum 8^o, p 975 Audomari Talaei Comment[arii] in Cicer[onis] Academica, Lucullum, Libros de Oratore, Topica et paradoxa, In Ar[istote]lis 1am Ethic[am] 4^o, p 976 Eiusdem Rhetoricae libri duo, v[ide] Petrum Ramum inter Ph[ilosop]hos 8^o, p 977 Antonii Pini Declam[ati]ones F^o, c. n 978 Aristides F^o, p 979 Caelius 2us, In Cicero[nis] Philippicas F^o, c. r tussenin bijgevoegd 980 Cornelii Taciti Dialogus de Oratore 8^o, c. n 981 Cremonensium Orationes tres adversus Papienses in controversia principatus 8^o, p 982 Demetrius, De elocutione v[ide] Dionysium inter Graecos 4^o, c. n tussenin bijgevoegd 983 Dio Chrysostomus F^o, p 984 Demosthenis Orationes aliquot et Ep[isto]larum Comment[arii] Hieron[ymi] Wolfii in 2 vol[uminibus] 8^o, c. n 985 D[esiderius] Erasmus, De pronunciatione Linguae Graecae et eiusdem Dialogus Ciceronianus 8^o, c. n 986 Antonii Mureti Or[ati]ones 8^o, p 987 Idem In Catilinarias 8^o, p 988 Fabius Victorinus, In libros Rhetoricos 8^o, p

27a 989 Fulvii Ursini In Ciceronem Notae 8^o, p

87< Onderaan de kolom bijgevoegd in hetzelfde, maar nu iets kleinere geschrift.

[p. 58]

990 Gerardi Voschii Comment[arii] in Somnium Scipionis et Variae Lectiones 8^o, p 991 Guilielmius^88 Trapezuntius, In or[ati]onem pro Q. Ligario 8^o, p 992 Franc[isci] Hottomani Comment[arii] in Or[atio]num Ciceronis volumen ium F^o, p 993 Hermogenes per Natalem de Comitibus; Aphthonius per eundem 8^o, p 994 Hieronymus Ragazonius, In Ciceronis Ep[isto]las familiares 8^o, p 995 Iacobi Lud[ovici] Strebaei Commentarii in libros De Oratore, In Oratorem et Brutum, et Victoris Pisani F^o, p 996 Iacobus Omphalius, De Elocutione 8^o, p 997 Ioachimi Camerarii Elementa Rhetorices; Bartholomaeus Viotus, De demonstr[ati]one 8^o, p 998 Eiusdem Utriusque linguae commentarii F^o, c. r 999 Io[hann]is Francisci Pici Epistola de Imit[ati]one, Io[hann]es Sambucus, De imit[ati]ione a Cicerone petenda, et Paraphrasis in Somnium Scipionis 8^o, p 1000 Iovita Rapicius et Rhetores antiqui 8^o, p 1001 Isocrates per Hier[onymum] Wolfium 8^o, c. n 1002 Luciani opera per diversos F^o, c. n 1003 M[arci] Tullii Ciceronis opus in 9 vol[uminibus] cum annot[ati]onibus Lambini 8^o, p 1004 Eiusdem Brutus cum comment[ariis]^89< 8^o, c. n 1005 Eiusdem Officia ex editione variorum; De amicitia etc. cum annot[ati]onibus Caroli Langii 8^o, p 1006 Idem, De officiis Caroli Langii etc. 8^o, p 1007 Eiusdem opera in 2 vol[uminibus] F^o, c.n 1008 Eiusdem Thesaurus F^o, p 1009 Paulus Manutius, In epistolas ad Atticum 8^o, p Commentarius Pauli Manutii in epistolas Tulli Ciceronis. Venetië: Aldus, 1557. 8^o. ex.: huidige bewaarplaats onbekend (zie ‘herkomst’) herk.: ‘Cet exemplaire a appartenu à Torrentius (Van der Beken), fameux prélat belge, mort à Bruxelles en 1595, dont la signature se trouve sur un f. qui suit le titre, et ensuite à Hyacinthe Durand, chanoine de Metz, dont le nom se voit sur le titre: Hyacinthus Durand, ecclesiae Metensis Canonicus, 1747, et qui a écrit des notes au verso du titre et sur le f. qui le suit; il ajoute: Ce livre ne peut être méprisé que par un ignorant. M. l'abbé d'Olivet me l'acheta à la vente de la bibliothèque de M. Racine, auteur de ces tragédies immortelles qui vivront autant que les belles-lettres.’ (Bron: Catalogue des livres rares et précieux et des estampes composant la bibliothèque de feu M. Gustave Chartener de Metz. Première partie. Paris: V^ve Adolphe Labitte, 1885, p 96 nr. 395). 1010 Idem, Ad Quintum fratrem, et in Brutum 8^o, p

27b 1011 Idem In Ciceronis or[atio]nem pro Sextio 8^o, p 1012 Orationes clarorum virorum 8^o, p 1013 Petrus Gunterus, De arte Rhetorica; Veterum aliquot de arte Rhetorica trad[iti]ones 4^o, p 1014 Petri Rami Praelectiones in Ciceronis Orationes 8 consulares; Platonis epistolae et Brutinae quaestiones 4^o, p 1015 Eiusdem Ciceronianus 8^o, p 1016 Petri Victorii Commentarii in libros Ar[istote]lis de arte dicendi^90< F^o, c. r 1017 Philippi Beroaldi opuscula^91< 8^o, p

88 Dit moet natuurlijk Georgius zijn.

89< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

90< [Petri Mosellani] Petri Victorii etc.

91< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

[p. 59]

1018 Q[uintus] Asconius Pedianus in aliquot or[ati]ones Ciceronis F^o, p; 8^o, p 1019 Quintiliani Institutiones cum annot[ati]onibus Petri Mosellani et Antonii Pini, et eiusdem Declamationes F^o, c. n 1020 Eiusdem declamations^92< 4^o, c. n 1021 Reinhardi Compendium Rhetoricae Ciceronis 8^o, p 1022 Sebastianus Corradus, In Ep[isto]las ad Atticum 8^o, p 1023 Thesaurus linguae Latinae in 3 vol[uminibus] F^o, p 1024 Xistus, in libros de natura Deorum, et in Paradoxa 8^o, p 1025 Themistii Euphrodae or[ati]ones Lat[inae] per Hieronymum Donzellinum v[ide] Demetrium inter Graecos^93< 8^o, p 1026 Theodori Ducae Libri de co[mmun]ic[ati]one n[atu]rali v[ide] Hermogenem inter Graecos^94< 8^o, p

28a Poetae 1027 Adriani vander Burch, Farrago piarum similitudinum 8^o, p 1028 Eiusdem Sylvae piorum amorum 8^o, p Adriaan van der Burch, Charitas sive sylvae piorum amorum. Leiden: Officina Plantiniana (Franciscus Raphelengius), 1595. 8^o. ex.: Gent, Universiteitsbibliotheek, bl. 5703 herk.: ‘Rev. in Christo Patri ac domino, domino Laevino Torrentio (...) misi (...) A. Vanderburch’, jezuïeten Leuven, ‘Franc. Guill. Van Aerschodt Presb.’ comm.: Bron: J. Machiels [zie nr. 372] b-1102. 1029 Eiusdem Epigrammata^95 8^o, p 1030 Aemilius Macer, De hiereis 8^o, p 1031 Aeschylus 8^o, p 1032 Andreas Naugerius 8^o, p 1033 Aviani fabulae 16^o, p 1034 Ausonius Scaligeri 16^o, p 1035 Aurelius Prudentius cum comment[ariis] Victoris Giselini 8^o, p (1) Aurelius Prudentius Clemens Theodori Pulmanni Craneburgii, et Victoris Giselini opera, ex fide decem librorum manuscriptorum, emendatus, et in eum, eiusdem Victoris Giselini commentarius. Antwerpen: Chr. Plantijn, augustus 1564. 8^o. Samengebonden met: (2) Victoris Giselini, in Aurelii Prudentii Clementis V. Cl. opera, commentarius. Antwerpen: Chr. Plantijn, oktober 1564. 8^o. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 6.244^a a 1-2 rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven (titelpagina 1). 1036 Ant[onius] Flaminius^96< 8^o, p 1037 Baptistae Mantuani Fastorum libri 8^o, c. n 1038 Baltasar Castalion 8^o, p 1039 Belgiae querimonia 8^o, p 1040 Basilius Zanchius 1041 Benedictus Lampridius 8^o, p 1042 Ben[edicti] Ariae Montani Poemata 8^o, p 1043 Eiusdem Psalmi 4^o, c. n; 4^o, p 1044 Catullus, Tibullus,^97 Propertius 16, c. n; 8^o, p Catullus. Tibullus. Propertius. Nova editio. Josep-

92< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

93< Onderaan bijgevoegd in iets donkerdere inkt.

94< Onderaan bijgevoegd in iets donkerdere inkt.

95 Cf. dh, Ep iii, 782 aan Adriaan vander Burch (24 november 1590): dank voor het toezenden van de Epigrammata, (vol. 1+2) (Leiden: F. Raphelengius, 1589-1590) en dh, Ep iii, 997 aan idem (13 juli 1592): dank voor het toezenden van de Centuria iiia van de Sacrorum epigrammaton (Leiden: F. Raphelengius. 1591).

96< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

97 Correximus e Tiburtius

[p. 60]

hus Scaliger Iul. Caesaris F. recensuit. Eiusdem in eosdem castigationum liber. Parijs: Robert Estienne voor Mamert Patisson, 1577.8^o. 2 dln. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 6.116 a rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven (titelpagina). 1045 Claudianus 16^o, p Claudius Claudianus, Opera. Lyon: Godefridus & Marcellus Beringi fratres, 1551. 8^o. ex.: Gent, Universiteitsbibliotheek, Res 762 herk.: Torrentius, jezuïeten Leuven comm.: Bron: J. Machiels [zie nr. 372] c-434. 1046 Claudii Paradini Symbola heroica 16^o, c. n 1047 Coluthus 8^o, p 1048 Coriolani Marturanici Tragoediae octo et comoediae duae 8^o, p 1049 Dictis Cretensis et Dares Phrigius, De excidio Troiano 8^o, p 1050 Eobani Hessi Psalterium et Ecclesiastes 8^o, c. r 1051 Erythraeus in Virgilium 8^o, c. n 1052 Franchinus, Mingerius etc. 8^o, p 1053 Francisci Lursini comment[arius] in Horatium, de arte Poëtica 4^o, p 1054 Faustus Sabaeus 8^o, p 1055 Francisci Philippi Ecphrasis in Horatii artem poeticam 4^o, p 1056 Fran[cisci] Moncei Cantici Cant[icorum] paraphrasis poetica 4^o, p

28b 1057 Francisci Mauri Francisciados libri 13 8^o, p 1058 Franciscus Robertellus 8^o, p 1059 Eiusdem comment[arius] in Ar[istote]lis poetica, in Horatium de arte Poetica, vide Petrum Victorium inter Oratores F^o, c. r 1060 Francisci Sfondrati Carmina, vide Carolum Sigonium inter Humanistas 4^o, p 1061 Gabriel Facernus 4^o, p 1062 Eiusdem Terentius 8^o, p 1063 Georgii Pictorii Poemata, vide Lud[ovicum] Vives inter Contro[versias]^98< 8^o, p 1064 Henrici Stephani Fragmenta poetarum veterum 8^o, p 1065 Hieronymi Oliverii Poemata 4^o, p 1066 Hippolytus Capilupus 4^o, p 1067 Homeri Ilias latine 8^o, p 1068 Iacobus Cuyckius, In Horatium 8^o, p 1069 Eiusdem Horatius 8^o, p 1070 Iacobus Grifolus, In Horatii artem poeticam 4^o, p 1071 Iacobi Latomi Psalmi 8^o, p 1072 Jacobi Sadoleti et Franc[isci] Sfondrati carmina, vide Carol[um] Sigonium inter Humanistas 4^o, p 1073 Iacobi Susii Poemata 8^o, p 1074 Io[hann]is Aurelii Augurelli Chrysopoeia et Gerontica 8^o, p 1075 Ianus Douza in Plautum 16^o, p 1076 Io[hann]is Bochii poemata 8^o, p 1077 Io[hann]is Cottae Miscellanea 8^o, p 1078 Io[hann]is Baptistae Amalthaei Eclogae 8^o, p

98< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

[p. 61]

1079 Io[hann]is Hartungi Argonautica Apollonii 8^o, p 1080 Io[hann]is Ioviani Pontani Carminum to[mus] 4tus 8^o, c. r 1081 Io[hann]is Sambuci Emblemata cum nummis antiqui operis 8^o, p 1082 Eiusdem Comment[arii] in artem Poeticam Horatii 8^o, c. r

29a 1083 Io[hann]es Secundus 8^o, p 1084 Iodoci Willichii Comment[arius] in Virgilii Bucolica 8^o, c. n 1085 Iulii Scaligeri poemata 8^o, p 1086 Iuvenalis Satyrae 16^o, c. n 1087 Iuvenalis et Persii Satyrae 16^o, c. n 1088 Eorundem Satyrae cum Commentariis diversorum F^o, c. n 1089 Iulii Caesaris Scaligeri Libri Poetices, et comment[arius] in libros de causis plantarum F^o, c. r 1090 Iulii Pomponii Sabini Comment[arius] in Virgilium 8^o, c. n 1091 Iuvencus, Caelius, [Secundus] Sedulius, Arator et Venantius Honorius 8^o, c. r 1092 Lucretius Lambini 4^o, p 1093 Laurentius Gambara 8^o, p; 4^o, p 1094 L[ucius] Valerius Flaccus cum scholiis Ludovici Carrionis 8^o, p 1095 Lucretius cum comment[ario] Oberti Gifanii 8^o, p 1096 Lilii Gregorii Giraldi Historia Poetarum 8^o, p 1097 Lucanus 160, c. r; 8^o, p, 8^o, c. n 1098 Lucretius 8^o, p 1099 Lycophronis Cassandra cum Commentar[io] Isaaci Tzetzis 8^o, p 1100 Martialis 16^o, p; 8^o, p 1101 M[arci] Manlii poemata 16^o, c. n 1102 M[arcus] Annius Plautus cum comment[ariis] Dion[ysii] Lambini et emend[ati]onibus Lipsii F^o, c. n 1103 Eiusdem comoediae^99< 8^o, p 1104 M[artinus] Antonius Delrio, Seneca 1a editio 4^o, p 1105 Eiusdem Seneca in 2 vol[uminibus]^100< 4^o, c. n 1106 Marulli poemata 8^o, p 1107 Merlini Opus Marcaronicorum 16^o, p 1108 Maximiliani Vriendt poemata^101 4^o, p 1109 Orphili poemata 8^o, p

29b 1110 Panagii Salii Vedastias 4^o, p

99< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

100< Cf. dh, Ep iii, 1181 aan Delrio (13 oktober 1594): dankt voor de opdracht van zijn Syntagma tragoediae Latinae in tres partes distinctum, 2 vols (Antwerpen: J. Moretus, 1593-1594). Torrentius heeft een exemplaar ontvangen via zijn confrater Johannes Oranus.

101 Cf. dh, Ep. ii, 474 aan M. De Vriendt (22 augustus 1588): dank voor het toezenden van zijn welkomstgedicht ter gelegenheid van de wijding van Guilielmus Lindanus tot bisschop van Gent.

[p. 62]

1111 Persii et Iuvenalis Satyrae cum comment[ariis] diversorum F^o, c. n 1112 Petri Burri Carmina moralia 4^o, p 1113 Petri Bembi, Andreae Naugeri etc. Poemata 8^o, p 1114 Pindarus latine cum enarr[ation]ibus Io[hannis] Loniceri 4^o, c. n 1115 P[ublius] Horatius per Cruquium 4^o, p 1116 Idem cum annot[ati]onibus Aldi Manutii 8^o, p 1117 Eiusdem index per Thomam Tretenum 8^o, p 1118 Idem cum comment[ariis] Anto[nii] Mureti et Aldi Manutii 8^o, p 1119 Idem cum Commentariis Lambini F^o, p 1120 In Horatium comment[arii] variorum in 2 volum[inibus] F^o, p 1121 P[ublii] Ovidii Fasti, Tristia etc. in 3 volum[inibus] 16^o, p 1122 P[ublius] Virgilius^102 8^o, c. n 1123 P[ublius] Virgilius Fulvii Ursini, cum Horatii Epodon libro illustrato annot[ati]onibus Jac[obi] Cuyckii 8^o, p 1124 Idem cum Comment[ariis] Germani Valentis. Eiusdem appendix cum comment[ariis] Iosephi Scaligeri F^o, p 1125 Idem cum comment[ariis] Donati et Servii F^o, c. r 1126 Petrus Ramus in Bucolica et Georgica 8^o, c. n 1127 Poetarum illustrium Italorum duo volumina 16, p 1128 P[ublius] Terentius Mureti 8^o, p; 16^o, p 1129 Propertius, Catullus 16^o, c. n; 8^o, p 1130 Poemata ad Ernestum 4^o, p 1131 P[ublius] Terentius Gabrielis Facerni 8^o, p 1132 Idem cum Comment[ariis] Variorum F^o, c. n 1133 Raphaelis Serlieri Primitiae 8^o, p

30a 1134 Salmonius Macrinus 8^o, p 1135 Scipionis Capitii Poema de principiis rerum, vide Theophilum inter Graecos 8^o, p 1136 Sebastiani Conradi Comment[arius] in 1m librum Aeneid[ae] Vergilii 8^o, c. n 1137 Sebastiani Sauleblumi carmina 4^o, p 1138 Silicus Italicus 16^o, c. r 1139 Simonis Augerii poemata^103 8^o, p 1140 Terentianus Maurus, Nicolao Brissaeo commentatore 4^o, p 1141 Tryphiodorus, Theractus, Vipsaeus 8^o, p 1142 Sophocles latine 8^o, p 1143 Spinulae et Flaminii Psalmi 8^o, p 1144 Strabi Galli Hortulus; Aemilius Macer, De herbis 8^o, p

102 Cf. dh, Ep. ii, 219 aan Cornelis Pruynen (23 september 1586): dank voor het toezenden van een exemplaar met dedicatie van een Vergilius, uitgegeven door Plantijn. Torrentius moet ook een exemplaar in 24^o hebben gehad, een editie van Theodorus Pulmannus, die hij expliciet had opgedragen aan zijn vriend (zie de opdrachtbrief, dat. 1 januari 1586, in Publ[ii] Virgilii Maronis opera, Theod[ori] Pulmanni Craneburgii studio correcta (Antwerpen: C. Plantijn, 1589), f. a2 en J. Denucé, Correspondance de Christophe Plantin, 7 (Antwerpen-'s Gravenhage, 1918), 1062).

103 Cf. dh, Ep. ii, 506 aan Simon Ogier (11 oktober 1588): dank voor het toezenden van zijn Odarum libri.

[p. 63]

30b Humanistae 1145 Adriani Iunii Animadversa et de coma Plutarchi symposiaca problemata 8^o, c. r 1146 Eiusdem, Emblemata et Aenigmata 8^o, p 1147 Adriani Turnebi Adversaria in 3 vol[uminibus] 4^o, c. n; F^o, p 1148 Aelianus, De instruendis aciebus, Flavius Vegetius etc.^104 8^o, c. r; F^o, p; 4^o, c. n 1149 Aeneae Sylvii Epistolae 4^o, c. n 1150 Aldi Manutii orthographiae r[ati]o 8^o, p 1151 Idem, De quaesitis per epistolam^105< 8^o, p 1152 Eiusdem Phrases Latinae, vide Hieron[ymo] Garimberto inter Ital[icos] 8^o, p 1153 Alexandri ab Alexandro, Genialium dierum libri F^o, p 1154 Angelus Politianus in 2 vol[uminibus] 8^o, [p] c. n 1155 Antonius Contius, Theodosius Canterus etc. 8^o, p 1156 Antonius Luccus, De or[ati]o[n]e, Bartholomleus Marantha etc. F^o, p 1157 Antonii Mureti Variae lectiones 8^o, p; 4^o, p 1158 Antonius Sebastianus Minturnus, De Poeta 4^o, c. n 1159 Aphthonii progymnasmata 8^o, p 1160 Athenaei Dipnosophystarum libri 8^o, c. r 1161 Auli Gellii Noctes Atticae 8^o, c. r 1162 Basilii Zanchii Verborum latinorum epitome 8^o, p 1163 Benedicti Herberti Periodicae responsionis libri 8^o, c. n 1164 Bartholomaei Maranthae Lucullianae quaestiones^106< F^o, p 1165 C[aii] Plinii Secundi Epistolae 8^o, c. 1166 Caroli Sigonii Emendationes 4^o, c. n 1167 Eiusdem de dialogo liber etc. 4^o, p 1168 Cato, Varro, Palladius cum explicationibus Petri Victorii 8^o, p 1169 Christophori Longolii Epistolae, Vide Iacobum Omphalium inter Orat[ores] 8^o, p 1170 Columella cum annot[ati]onibus Philippi Beroaldi 8^o, p 1171 Constantinus Caesar, De agricultura 8^o, c. n 1172 Disciplinarium liberalium orbis 4^o, p 1173 C[aii] Sollij Sidonii Apollinaris Epistolae et Panegyrica carmina 4^o, p

31a 1174 Flavius Vegetius, De re militari^107 4^o, c. n; 8^o, c. r; F^o, p 1175 Forcianae quaestiones 8^o, p 1176 Francisci Campani Quaestio Virgiliana 8^o, p 1177 Fulgentius, De Persio sermone 8^o, p

104 Zie nr. 1174.

105< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

106< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

107 In dh, Ep. i, 214 aan G. Stewichius (8 september 1586) prijst Torrentius hem met zijn editie van Flavius Vegetius Renatus, De re militari libri quatuor (Antwerpen: C. Plantijn, 1585). Deze uitgave, waarin nog andere auteurs over het leger zijn opgenomen, is toegelicht door aantekeningen van Franciscus Modius en Godeschalcus Stewichius. Torrentius had Cornelis Pruynen gevraagd hem een exemplaar te bezorgen (cf. dh, Ep. i, 187).

[p. 64]

1178 Georgius Pictorius, Quintus Serenus de cur[ati]one morborum 8^o, p 1179 Guilielmi Canteri Novae lectiones de r[ati]one emendandi Graecos auctores et Iusti Lipsii Variae lectiones^108 8^o, p 1180 Henricus Stephanus, De Latinitate falso suspecta. Eiusdem Parodiae morales 8^o, p 1181 Hieronymi Magii Variae lectiones 8^o, p 1182 Huberti Goltzii Thesaurus rei antiquariae 4^o, c. n 1183 Iacobi Taurelli Disquisitio patronymica^109< 4^o, p 1184 Ianus Parrhasius, Aldus Manutius 8^o, p 1185 Ioachimi Camerarii Opuscula de re rustica 4^o, p 1186 Ioachimus Perionius, De linguae Gallicae cum Graeca cognatione 8^o, c. n 1187 Io[hann]is Brodaei Miscellanea 8^o, c. r 1188 Io[hann]is Hartungi Loca memorabilia 4^o, p 1189 Io[hannes] Iovianus Pontanus in 3 vol[uminibus] 8^o, c. r Johannes Jovianus Pontanus, Opera, in quatuor tomos digesta. Basel: Henricpetri, [1566]. 8^o. 4 dln. ex.: Gent, Universiteitsbibliotheek, bl. 3004 [dl. i-iii] herk.: Torrentius, jezuïeten Leuven comm.: Bron: J. Machiels [zie nr. 372] p-1104. Dl. iv ontbreekt (= Cat. nr. 1080!). 1190 Io[hann]is Vernereti Disput[ati]o contra Nizolium, et ars disserendi 8^o, p 1191 Iulii Caesaris Scaligeri De causis linguae Latinae liber 4^o, p 1192 Iusti Lipsii Constantia et Amphitheatrum^110 4^o, p 1193 Eiusdem Critica et De recta pronunci[ati]one^111< 4^o, p 1194 Eiusdem Epistolae in uno vol[umine] 4^o, p 1195 [Eiusdem Epistolae] in 2 [vol[uminibus]] 8^o, p 1196 Eiusdem Politica et De una Religione^112<^113< 4^o, p 1197 Eiusdem Variae lectiones^114 8^o, p 1198 Leo Imperator, De bellico apparatu 16^o, c. n 1199 Lilii Gregorii Giraldi Vita Herculis; Syntagma de Musis, Epithalamia diversorum etc. 1200 Indicium vocalium Luciani 8^o, c. r 1201 Lucianus, De Dea Syriae cum explic[ati]onibus Ottonis Lupani 4^o, c. n 1202 Iulii Frontini Stratagemata F^o, p

31b 1203 L[ucius] Apuleius 8^o, p 1204 Eiusdem Operum pars 2a 8^o, c. r

108 Het tweede element is J. Lipsius, Variarum Lectionum Libri iiii. Ad Illustrissimum Antonium Perrenotum, S.R.E. Cardinalem (Antwerpen: C. Plantijn, 1569), zie ook nr. 1197.

109< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

110 Cf. dh, Ep. i, 65 aan Plantijn: Dank voor de hem bezorgde boeken, waaronder De Constantia libri duo, qui alloquium praecipue continent in publicis malis (Leiden: C. Plantijn, 1584). De Amphitheatro Liber. In quo forma ipsa loci expressa, et ratio spectandi en De Amphitheatris quae extra Romam libellus. In quo formae eorum aliquot et typi (Leiden, C. Plantijn: 1584). In ile ii, 84 0405 t = dh, Ep. i, 65 (5 april 1584) heeft hij De Constantia gelezen en verwijt hij de auteur dat hij zich beperkt heeft tot voorbeelden van heidense filosofen, vnl. het stoïcisme. Hij hoopt dat het boek zal gevolgd worden door een deel gewijd aan christelijk denken. Lipsius weerlegt deze kritiek in ile ii, 84 05 06; de neerslag van de discussie zal aanleiding geven tot een tweede voorwoord dat vanaf de tweede druk in 1585 aan De Constantia wordt toegevoegd. [ile ii = Iusti Lipsi Epistolae, pars ii: 1584-1587, ed. M.A. Nauwelaerts-S. Sué (Brussel, 1983)]

111< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

112< Tussenin bijgevoegd in dezelfde kleur inkt.

113< Cf. dh, Ep. ii, 619 aan D. Lampsonius (24 juli 1589): hij heeft een exemplaar met opdracht ontvangen van Lipsius' Politicorum sive civilis doctrinae libri sex. Qui ad principatum maxime spectant (Leiden: F. Raphelengius, 1589). In dh, Ep. ii, 640 (28 september 1589), eveneens aan Lampsonius, betreurt hij bepaalde elementen erin.

114 Zie ook cat. nr. 1179.

[p. 65]

1205 Eiusdem De Asino aureo libri sex priores 8^o, c. r 1206 Eiusdem De Asino aureo libri quinque posteriores 8^o, c. r 1207 Ludovici Caelii Rhodigini Antiquae lectiones F^o, c. n 1208 Macrobius 8^o, p 1209 Idem cum Censorino De die natali 8^o, p 1210 M[arcus] Verraeus Flaccus, Pompeius Festus Iosephi Scaligeri 8^o, p 1211 Idem ex bibliotheca Antonii Augustini 8^o, p 1212 Marcianus Capella 8^o, p 1213 Marcus Conradus, De lingua Latina 8^o, p 1214 Modestus, De vocabulis rei militaris cum comment[ariis] Godescalci Stewechii^115 4^o, c. n 1215 Natalis, De comitibus Mythologia 4^o, p 1216 Nonius Marcellus, De proprietate sermonis 8^o, p 1217 Melchioris Willandini Comment[arii] in Plinium 4^o, p 1218 Parthenius Philosophus, De amatoriis affectionibus; Alcuini Ph[ilosoph]i De doctrina Platonis liber 8^o, p 1219 Pauli Leopardi Emendationes 4^o, p 1220 Pauli Manutii Epistolae 8^o, c. r 1221 Petri Bembi Epistolae; Liber de Imit[ati]one; De Aetna; De culice Vergilii et Decentii^116 fabulis; Carminum libellus 8^o, c. r 1222 Petrus Crinitus, De honesta discplina; De Poetis Latinis, eiusdemque Poemata 16^o, c. r 1223 Petri Nannii Miscellanea 8^o, p 1224 Petri Victorii Variae lectiones in 2 vol[uminibus] 4^o, c. r 1225 Eiusdem Comment [arii] in librum Ar[istote]lis de re poëtica^117 F^o, p

32a 1226 Plutarchi Symposiaca problemata 8^o, c. r 1227 Idem De educandis liberis cum annot[ati]onibus Franc[isci] Fabritii 8^o, p 1228 Rutilius Lupus, De figuris verborum et sententiarum 8^o, p 1229 Senecae Philosophi opera cum emend[ati]onibus Mureti, Pintiani et aliorum F^o, c. n 1230 Sextus Empiricus 1231 Sexti Philosophi Pyrrhoniae hypotyposes cum annot[ati]onibus Henrici Stephani F^o, p 1232 Sexti Iulii Frontini Stratagemata^118 4^o, c. n; F^o, p 1233 Stephanus Ferrerius, De numeris poeticis 8^o, p 1234 Stephani Pighii Themis, et Mythologia in 4 anni partes 8^o, p 1235 Symmachi Epistolae; Ambrosii In Symmachum; Magni Turci epistolae ad varias gentes^119< 8^o, c. n 1236 Terentius Varro, De Lingua Latina 8^o, p 1237 Varro Turnebi, et Scaligeri cum Antonii Aug[ustini] Emendationibus, et Petri Victorii castigationibus 8^o, p

115 Zie cat. nr. 1174.

116 Dit dient Terentii te zijn.

117 re[rustica] poëtica

118 Zie cat. nr. 1174.

119< Terentius V, Symmachi etc.

[p. 66]

1238 Vincentii Lupani Annot[ati]ones in Aelium Spartianum et socios alios 8^o, p 1239 Theodorus Canterus, Ludovicus Carrion 8^o, p

32b Dictionaria et grammatici 1240 Adriani Iunii Nomenclator 8^o, c.n 1241 Ambrosius Calepinus F^o, c. n 1242 Dictionarium historicum, geographicum et poeticum 4^o, p 1243 Diomedis Opus cum decem aliorum Grammaticorum institutionibus F^o 1244 Grammatici veteres F^o, p 1245 Io[hannis] Ravisii Textoris Epitheta 4^o, c. n; 16^o, c. n 1246 Io[hann]is Rivii Grammatica 8^o, c. n 1247 Marii Victorini et aliorum De r[ati]one carminum tractatus 4^o, p 1248 Philippi Melanthonis Grammatica 8^o, p 1249 Prisciani opera 4^o, c. n; 8^o, c. r 1250 P[ublius] Ovidius, De piscibus; Plinii Catalogus aquatilium; Marbodaei Dactylotheca; Ianus Dubravius, De piscinis; Xenocrates, De alimento ex aquatilibus 8^o, p 1251 Zosipatri Carisii Ars grammatica 8^o, p

33a Libri Graeci sacri 1252 Agapetus; Aeneas Gazaeus, De immortalitate an[im]ae Graecol[atine]; Athenagoras F^o, p 1253 Antonii et Maximi Sententiae veterum Theologorum Graecol[atine] F^o, c. n 1254 Basilius, De vita et moribus graecol[atine]; Canones Ap(osto]lorum; et 13 veterum conciliorum^120< F^o, p 1255 Clementis Alexandrini opera F^o, c. n 1256 Clemens Romanus De rebus gestis S[ancti] Petri; Speculum Sacerdotii lat[ine] 4^o, p 1257 Eiusdem Constitutiones Ap[osto]licae 4^o, c. n 1258 Cyri Theodori et Nicephori carmina 8^o, c. n 1259 Dionysius Areopagita 8^o, c. n 1260 Eusebii Evangelicae praeparationis et demonstrationis libri F^o, c. n 1261 Flavii Iosephi Historia F^o, c. r 1262 Georgii Cedreni Annales Graecol[atin]e F^o, p 1263 Gregorius Nyssenus De virginitate graecol[atine] 8^o, c. n 1264 Hippolytus, De consummatione mundi graecol[atine]; De eodem Fredericus Nanseaelati 8^o, c. r 1265 Eusebii Historia Eccl[esiast]ica et Socratis, Theodoreti, Theodori, Hermii, Sozomeni et Euagrii F^o, c. n 1266 Ignatius, Athenagoras, Cydonius, Hermias, Agapetus et c[etera] F^o, p 1267 Io[hannes] Damascenus, De orthodoxa fide 4^o, p 1268 Gregorii Nazianzeni quaedam poemata 8^o, p 1269 Io[hannes] Chrysostomus, De virginitate Graecol[atine] 4^o, p

120< [Andreae Osiandri Harmonia evangelica] Basilius, etc.

[p. 67]

1270 Io[hannis] Sylvii Cathemerinon ex precatoriis Graecorum libellis Graecol[atine] 8^o, p

33b 1271 Iustini Ph[ilosoph]i et martyris opera cum observ[ati]onibus Ioachimi Penonii, qui et quaedam Latine vertit F^o, c. n (1) Justinus martyr, Tou Agiou Ioustinou (...). Ex bibliotheca regia. Parijs: Robert Estienne, 1551. Folio. Samengebonden met: (2) Beati Iustini Philosophi & martyris opera omnia, quae adhuc inveniri potuerunt (...). Ioachimo Perionio Benedictino Cormoeriaceno interprete (...). Parijs: Jacques Dupuy, 1554. Folio. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 1027^1 c 1-2 rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven, daarna Brussel (titelpagina 1). 1272 Macarii homiliae Graecae 8^o, p 1273 Maximi Scholia in Dion[ysium] Areopag[itam] 8^o, c. n 1274 Nicephori Historia Graecolat[ine] F^o, c. n 1275 Nonnius, In Evangelium Io[hannis] Graecol[atine], Synesii or[ati]ones 8^o, p 1276 Philonis Iudaei opera F^o, c. n 1277 Maximus, De perfecta caritate; Theophilus, De Deo et fide Chri[sti]anorum con[tra] Gentes 1278 Tatiani or[ati]o contra Graecos Graecol[atine] F^o, p 1279 Pachymera, In Dion[ysium] Areop[agitam] 8^o, c. n 1280 Theodoreti Dialogi et liber contra haereticos 4^o, c. r 1281 Idem, De providentia Graecol[atine] 8^o, c. n (1) [Grieks =] Theodoreti episcopi Cyri de prouidentia sermones X. Zürich: Christoph Froschauer, 1546. 8^o. Samengebonden met (2): Theodoretus, (...) Latinitate donati, Rodolpho Gualthero Tigurino interprete (...). Zürich: Christoph Froschauer, 1546. 8^o. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 1097^1 a 1-2 rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven (titelpagina 1). 1282 Idem, In Genesim, Exod[um], Levit[icum], Numer[os], Deuteron[omium], Iosuae, Iudicum Graecol[atine] 4^o, c. n 1283 Testamentum novum Graecol[atine] in 2 vol[uminibus] 8^o, c. r Libri iuris 1284 Novellae Iustiniani, Iustini et Leonis F^o, p [Grieks =] Impp Iustiniani, Iustini, Leonis nouellae constitutiones. Iustiniani edicta. Ex bibliotheca (...) Huldrici Fuggeri (...). Iustiniani quidem opus antea editum, sed nunc primum (...) studio & diligentia Henrici Scrimgeri Scoti restitutum (...). Parijs: Henri Estienne, 1558. Folio. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 2.871 c rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven (titelpagina). 1285 Novellae Iustiniani et Canones S[anctorum] Ap[osto]lorum 8^o, p 1286 Constantini Harmenopuli Epitome Iuris civilis 4^o, p; 4^o, c. r 1287 Enimundi Bonefidii Iuris orientalis libri 8^o, p 1288 Theophili Instit[uti]ones Iuris civilis Graecol[atine] 4^o, p; 8^o, c. r

34a Philosophi et medici 1289 Aeliani historia ex Heraclide; de rebus publicis; commentarius Polaemonis; 1290 Adamanti Physionomia et c[etera] 4^o, c. r 1291 Alexander Aphrodisaeus, De anima et fato; Eiusdem quaestiones naturales de anima, et Morales F^o, c. r 1292 Eiusdem Problemata F^o, p 1293 Eiusdem Commentaria in Topica Ar[istote]lis F^o, c. n 1294 Idem, In priora Analytica Ar[istote]lis F^o, p

[p. 68]

1295 Idem, in Elenchos Aristotelis F^o, p 1296 Archimedis opera cum Comment[ariis] Eutocii Ascalonitae Graecol[atine] F^o, p 1297 Aristotelis opera F^o, c. r 1298 Idem, De an[im]alibus et Theophrastus, De piscibus, vertigine oculorum et c[etera] 4^o, c. n; F^o, c. a 1299 Eiusdem Ethica, Politica, Oeconomica, magna Moralia ad Eudemum F. c.a. Aristoteles, Opera. T. V: [Grieks =] Haec Aristotelis uolumina in hoc libro impressa continentur. Ethicorum ad Nicomachum libri x. (...). Venetië: Aldus Manutius, juni 1498. Folio. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, inc b 1.192 rp herk.: Torrentius, jezuïeten Leuven comm.: zie Renaud Adam, Un incunable de la bibliothèque de Liévin Torrentius (1525-1595) retrouvé (Bruxelles, Bibliothèque Royale, Réserve Précieuse, inc b 1192) in Bulletin de la Société Royale Le Vieux-Liège, (2002) nrs 298-299, p. 335-337. 1300 Eiusdem libri Physicorum, De caelo et c[etera] F^o, p 1301 Eiusdem Problemata et Mechanica F^o, p 1302 Eiusdem^121 fragmentum de obiecto auditus 4^o, c. n 1303 Idem, De Plantis; de re rustica libri 20 8^o, c. n 1304 Aristoxeni Harmonica elementa 4^o, c. n 1305 Arriani et Hannonis Periplus 4^o, p 1306 Artemidori Onirocritica 8^o, c. n 1307 Aretaeus 8^o, p 1308 Athenaei Dipnosophistarum libri F^o, c. r Athenaeus, [Grieks: Opera]. Venetië; Aldus Manutius & Andrea Asolani, augustus 1514. Folio. ex.: Leuven, Bibliotheek Godgeleerdheid, 193.093 / F^o Athe 1514 herk.: Torrentius, jezuïeten Leuven 1309 Demetrius, Oribazius, Rufus et c[etera] 8^o, p 1310 Dioscorides 4^o, c. r Dioscorides, [Grieks: Opera]. Venetië: Aldus Manutius & Andrea Asolani, juni 1518. 4^o. ex.: Leuven, Bibliotheek Godgeleerdheid, p 61.09 / q^o/ dios 1518. 1311 Epictetus Graecol[atine]; Tabula Cebetis vitae humanae; Dicta Sapientium 8^o, c. n

34b 1312 Eiusdem Enchiridion; Appiani Epictetus 4^o, p 1313 Euclidis Musica et c[etera] Graecol[atine] 4^o, c. n 1314 Galeni historia de Philosopho F^o, p 1315 Hippocratis opera F^o, c. r Hippocrates, [Grieks: Opera]. Venetië: Aldus Manutius & Andreas Asolani, 1526. Folio. ex.: Leuven, Bibliotheek Godgeleerdheid, p 61.09 / F^o Hipp Ap herk.: Torrentius, jezuïeten Leuven. 1316 Io[hann]es Grammaticus in 4 libros Ar[istote]lis de natrurali auscult[ati]one; in libros de anima et contra Proclum de mundi aeternitate F^o, c. r 1317 Melampodis ex palpitationibus divinatio; de naevis 4^o, c. r 1318 Nemesius 8^o, p 1319 Nicomachi Arithmetica^122< 4^o, c. n 1320 Platonis opera F^o, c. n 1321 Philo Iudaeus, De mundo F^o, p 1322 Plotini opera philosophica cum Comment[ariis] Marsilii Ficini Graecol[atine] F^o, p Plotini Platonicorum facile coryphaei operum philosophicorum omnium libri liv. in sex enneades distributi (...) cum Latina Marsilii Ficini interpretatione & commentatione. Basel: Petrus Perna, 1580.

121 [Idem] Eiusdem

122< Tussenin bijgevoegd in iets donkerdere inkt.

[p. 69]

Folio. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 3.540 c rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven (titelpagina). 1323 Plutarchi Moralia F^o, c. r 1324 Eiusdem Platonicae quaestiones 4^o, p 1325 Eiusdem quaedam opusc[ula] Graecol[atine] 8^o, p 1326 Michaelis Ephesii Scholia in 4 libros Ar[istote]lis de partibus animalium F^o, c. r 1327 Porphyrius, De non necandis animantibus et c[etera] F^o, c. r 1328 Ptolemaei harmonica et c[etera] F^o, c. n 1329 Simplicii opera F^o, c. r 1330 Eiusdem Commentarii in 4 libros de caelo F^o, p 1331 Idem, in Epictetum 4^o, p 1332 Strabonis res Geographicae cum Annot[ati]onibus Guilielmi Xilandri F^o, p 1333 Eiusdem Epitome 4^o, p 1334 Synesius F^o, p 1335 Idem, De provid[ent]ia, cum annot[ationibus] Esromi Graecol[atine]^123< 8^o, c. n 1336 Themistii ecphrases et or[ati]ones F^o, c. r 1337 Theophrastus, De piscibus, vertigine oculorum, odoribus et c[etera] 4^o, c. n; F^o, c.a. 1338 Eiusdem opera F^o, c. r 1339 Idem, De plantis F^o, p 1340 Theophilus, De hominis fabrica Graecol[atine] 8^o, p 1341 Veterinariae medicinae varii auctores 4^o, c. n 1342 Theodorus Gaza, de co[rrection]e mensium apud Graecos; Io[hann]es Senesius, De correctione anni mensiumque Romanorum lat[ine]; Leo Baptista, De pictura lat[ine]; Cunradi Dasypodii Dictionarium Mathematicum Graecolat[ine]^124< 8^o, p

35a historici prophani 1343 Antigonus, M[arcus] Antonius et c[etera] 8^o, p 1344 Apollodorus, De dierum origine, cum annot[ati]onibus Benedicti Aegli 8^o, p 1345 Appiani Historia Romana et Dionis F^o, c. r (1) [Grieks =] Appiani Alexandrini Romanarum historiarum (...). Ex bibliotheca regia. Parijs: Charles Estienne, 1551. Folio. Samengebonden met: (2) [Grieks =] Dionis Romanarum historiarum libri xxiii, à xxxvi ad lviii usque. Parijs: Robert Estienne, 1548. Folio. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 8.803 c 1-2 rp herk.: Carolus Langius (doorgehaald, schutblad), Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven. 1346 Eiusdem et Dionis fragmenta de legationibus cum notis Fulvi Ursini 4^o, p 1347 Eiusdem Iberica; De gestis Annibalis 8^o, p 1348 Arrianus, De ascensu Alexandri 8^o, c. r 1349 Claudii Aeliani Opera Graecol[atine]; De annalibus variae historiae, et de militaribus ordinibus instruendis. Quaedam Leonis Imp[eratoris] de bello apparatu F^o, c. r 1350 Curopalata, De officiis Palatii Constantinop[olitani] Graecol[atine] cum notis 8^o, p 1351 Dionysii Halicarnassaei Antiquitates Romanae; Tractatus de comp(arati]one partium or[ati]onis artis Rhetoricae; capita quaedam quo genere dicendi usus sit Thucydides

123< Tussenin bijgevoegd in iets lichtere inkt.

124< Onderaan de pagina bijgevoegd in iets lichtere inkt.

[p. 70]

1352 Eiusdem quaedam et aliorum 1353 Sebastiani Foxii Ethica; Athanasii Theologicae quaestiones 8^o, c. r 1354 Diodori Siculi Bibliotheca historica 8^o, c. n 1355 Dionis Historiae Romanae compendium per Io[hann]em Xiphilinum 4^o, c. n 1356 Eiusdem fragmenta et Diodori Siculi 4^o, p 1357 Georgii Gemistii et Herodiani historia; Narr[ati]ones antiquae in totum Thucydidem F^o, p 1) Pausanias. Venetië: Aldus Manutius & Andreas Asolani, juli 1516. Folio. Samengebonden met: (2) Georgii Gemisthi, qui & Pletho dicitur (...). Herodiani (...). Enarratiunculae antiquae (...). Venetië: Aldus Manutius, oktober 1503. Folio. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 8.698 c 1-2 rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven (titelpagina 1). 1358 Heliodori Aethiopica 4^o, p 1359 Herodoti Historiae F^o, c. r 1360 Historiae excerptae ex Ctesia, Mennione et Agatharcide et c[etera] 8^o, p [Grieks =] Ex Ctesia, Agatharchide, Memnone excerptae historiae Appiani Iberici. Item, de gestis Annibalis. Omnia nunc primum edita. Cum Henrici Stephani castigationibus. Parijs: Henri Estienne, 1557. 8^o. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 13.371 a rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven. 1361 Iuliani Apostatae opera Graecol[atine] 8^o, p 1362 M[arci] Antonii Liberalis transform[ati]onum congeries 1363 M[arcus] Antonius, De vita sua Graecol[atine] 8^o, p

35b 1364 Pausaniae historia F^o, p zie 1357 (2) 1365 Phlegontis Tralliani Liber de mirabilibus et longaevis 8^o, p 1366 Polybii Historiarum libri Graecol[atine] F^o, c. r 1367 Eiusdem selecta de legationibus 4^o, p 1368 Thucydidis Historia Graecol[atine] F^o, c. n 1369 Xenophontis opera F^o, p

Oratores 1370 Aeschinis Orationes, Alcidamantis, Antisthenis, Antocidis, Aristidis, Lysiae, Demadis, Isaei, Dinarchi et c[etera] F^o, c. r 1371 Aristidis Or[ati]ones F^o, c. n; 4^o, p 1372 Aesculapii Divinationes ad Ammonem Regem Graecol[atine] 4^o, p Hermes, [Grieks =] Poemander (...) Definitiones. Parijs: Adrien Turnèbe, 1554. 4^o. 2 dln. ex.: Gent, Universiteitsbibliotheek, cl. 1037 herk.: Torrentius, jezuïeten Leuven comm.: Bron: J. Machiels [zie nr. 372] h-129. 1373 Aristotelis Rhetorica per Antonium Riccobonum Graecol[atine] 8^o, p 1374 Commentarii in Aphthonii progymnasmata; In Aristotelis Rhetoricam F^o, c. r 1375 Demosthenis Orationes F^o, p 1376 Dio Chrysostomus 8^o, p 1377 Dion[ysius] Halicarnassaeus, De compositione nominum 8^o, p 1378 Demetrius, De elocutione 8^o, p 1379 Dioysius Longinius, De sublimi or[ati]onis genere; Demetrius, de elocutione Lat[ina] cum scholiis Fr[ancisci] Maslonii 4^o, c. n

36a 1380 Aesopi fabulae 4^o, c. r

[p. 71]

1381 Epistolae Graecae variorum auctorum 4^o, p 1382 Harpocrationis lexicon F^o, c. n 1383 Henrici Stephani Castigationes 8^o, p 1384 Heraclides Ponticus 8^o, p 1385 Hermogenes, De r[ati]one tractandae gravitatis occultae cum scholiis Io[hannis] Sturmii 8^o, p 1386 Idem, Graecol[atine], cum scholiis Io[hannis] Sturmii 8, p 1387 Io[hannis] Stobaei Sen[ten]tiae Graecol[atine] F^o, c. n 1388 Isocratis duae or[ati]ones et Luciani aliquae et Lusiae Graecol[atine] 4^o, c. n 1389 Io[hann]is Philonii Regimen sanitatis^125< 8^o, p 1390 Lexicon Ciceronianum 8^o, p 1391 Luciani tomi duo^126< 8^o, c. r 1392 Libanii declam[ati]ones Graecol[atine] 4^o, c. n 1393 Hermiae Gentilium Ph[ilosoph]orum irrisio Graecol[atine] 8^o, p 1394 Manuel Moschopulus, de ratione examinandae orationis 4^o, c. r 1395 Marcellini, Syriani, Sopatri Comment[arii] in Hermogenis Rhetorica F^o, c. r 1396 Mercurii Trismegisti Poemander 4^o, p zie 1372 1397 Maximi Tyrii Sermones Graecol[atine] 8^o, c. n 1398 Ori Apollinis Nyliaci Libri de sacris notis et sepulturis; Lilii Giraldi libri de aenigmatibus Pythagorae symbolis et adversus ingratos Lat[ini] 8^o, c. n 1399 Phalaridis Agrigentinorum Tyranni Ep[isto]lae Graecol[atine] 8^o, p 1400 Plutarchi quaedam cum exp[licati]onibus Ioachimi Camerarii 8^o, p 1401 Sydonius,^127 De contemnenda morte 8^o, p

36b 1402 Theonis Progymnasmata et exempla Graecol[atine] 8^o, c. n 1403 Ulpiani in Demosthenem Scholia F^o, c. n 1404 Xenocrates, De contemnenda morte 8^o, p

Poetae 1405 Aeschyli Tragoediae 8^o, p 1406 Eiusdem Prometheus cum Comment[ariis] Matthiae Garbitii 8^o, c. r 1407 Apollinarii interpret[ati]o Psalmorum 8^o, p 1408 Apollonii Argonautica cum comment[ariis] 8^o, p; 4^o, c 1409 Anacreontis Theii, Ode cum observ[ati]onibus Henrici Stephani 4^o, p 1410 Apophthegmatum libri cum annot[ati]onibus Michaelis Neandri Graecol[atine] 4^o, p 1410. zie 1443 1411 Aristophanes cum Comment[ariis] F^o, c. r 1412 Coluthi Raptus Helenae; Cointi Smyrnaei Excidium Ilii et reditus Graecorum 4^o, p

125< [Io[hann]is Diogenis Philiani] Io[hann]is etc.

126< [Lilii Giraldi libri] Luciani etc.

127 In de Index nominum van het handschrift genoteerd als Syrianus.

[p. 72]

1413 C[aii] Iulii Higini Astronomicon 4^o, p 1414 Didymus in Odyssaeam Homeri 8^o, p 1415 Dion[ysius] Alex[ander], De situ orbis Graecol[atine] cum Comment[ariis] Eustathii 1416 Epigrammata Graeca cum Annot[ati]onibus Io[hann]is Brodaei; Aurelii Cassiodori Variorum libri et De anima latin. F^o, c. n 1417 Aratas cum^128 comment[ariis] variorum Graecol[atine] 4^o, p

37a 1418 Euripides 16^o, p 1419 Idem cum Scholiis 8^o, c. r 1420 Erystathius^129 in Homerum, 4 vol[umina] F^o, p 1421 Fragmenta Graecorum Comicorum^130 Graecol[atine] 8^o, p 1422 Gregorii Nazianzeni quaedam carmina graecol[atine] 8^o, c. r 1423 Henricus Stephanus, In Sophoclem et Euripidem 8^o, p 1424 Hesthechionis Enchiridion de Poematibus cum Scholiis 4^o, p 1425 Hesiodus 8^o, p; 8^o, c. r 1426 Homerus cum Comment[ariis] Adriani Iunii F^o, c. n 1427 Idem cum Scholiis 8^o, p 1428 Idem in 2 vol[uminibus] 8^o, c. r 1429 Idem 8^o, p 1430 Io[hann]is Tzetzae Variarum historiarum liber^131 carm[inibus] Graecol[atine] F^o, c. n 1431 Luciani Somnium graecolatinum 4^o, p 1432 Lycophronis Alexandra cum comment[ariis] Isaaci Tzetzis F^o, c. n 1433 Nicandri Theriaca et Alexipharmaca cum Comment[ariis] 4^o, p Nicander, Theriaca et alexipharmaca. Venetië: Aldus Manutius & Andreas Asolani, 1522 - april 1523. 4^o. ex.: Leuven, Bibliotheek Godgeleerdheid, p875 / q^o / nica Ther herk.: Torrentius, jezuïeten Leuven. 1434 Nili Praeceptiones de vita honeste exigenda Graecol[atine] 4^o, p 1435 Nonni Panopolitae Dionysiaca 4^o, p 1436 Oppianus, De piscatu et ven[ati]one Graecol[atine] 4^o, p 1437 Orphei poemata 8^o, p 1438 Pindari Olympia, Pythia, Nemea et Isthmia cum Comment[ariis] 4^o, c. 1439 Eiusdem poemata, ceterorumque lyricorum Graecol[atine] 16^o, c. n 1440 Porphyrii Homericae quaestiones et De Nympharum antro cum Indice in Homerum 1441 Iodoci Willichii Comment[arii] in Taciti Germanicum 8^o, c. r

37b 1442 Poëtae lyrici 8^o, p 1443 Pythagorae aurea carmina; Phocylidae poema admonitorum Graecol[atine] 4^o, p Opus aureum et scholasticum, in quo continentur Pythagorae carmina aurea, Phocylidis, Theognidis

128 [E]Aratas cum

129 [Fra]Erystathius

130 Correximus e Fragmenta Graeca Comicorum

131 liber [et]

[p. 73]

& aliorum poëmata (...). Edita omnia studio & cura Michaëlis Neandri Sorauiensis. Leipzig: [Johann Steinman voor Ernst Vögelin, 1577]. 4^o. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 5.985 c rp herk.: Torrentius (schutblad), ‘Dono L. Torrentij’ (rug), jezuïeten Leuven (titelpagina). 1444 Phocylidis Comment[arii] in Sophoclem 8^o, p 1445 Quinti Calabrii derelictorum ab Homero libri 14 8^o, c. r 1446 Sophocles 8^o, p 1447 Idem cum Comment[arii] Demetrii 4^o, p 1448 Idem cum notis Guilielmi Canteri 16, c. n 1449 Sybillinorum oraculorum libri Graecol[atine] cum annot[ati]onibus Sexti Betaleii 8^o, c. r 1450 Sybillae carmina 8^o, p 1451 Theognidis gnomologici libri 4^o, p; 8^o, p 1451. zie 1443 1452 Tryphiodori excidium Troiae cum annot[ati]onibus Michaelis Neandri 4^o, p

Dictionaria et Grammaticae 1453 Apollonius Alexandrinus, De constructione; Basilius, De grammatica exercit[ati]one 8^o, p 1454 Constantini Lascaris, Grammatica Graecol[atine] 4^o, c. r 1455 Erasmus, Checus, Meckerchus, De Pronunci[ati]one linguae Graecae 8^o, p 1456 Etymologicon Magnum F^o, p 1457 Hephaestonis Alexandri Enchiridion de poëmatibus 4^o, p 1458 Hesychii Dictionarium F^o, c. r 1459 Lexicon Graecum F^o, c. r 1460 Martini Rulandi Synonyma Graeca 8^o, c. r 1461 Moschopulus, Phrynichus et Thomas Orbicius, De ordinibus exercitus 8^o, c. r 1462 Pollucis vocabularium; Stephanus Byzantinus, De urbibus F^o, c. n 1463 Suidas F^o, c. r 1464 Urbani Grammatica Graeca 4^o, p 1465 Cunradi Dasypodii Dictionarium Mathematicum vide Theodorum Gaz[am] inter Philosop[hos] Graecos^132< 8^o p

38a Hebraei 1466 Pauli Verdemeri (?) Assertio fidei catholicae [8] 4^o, p 1467 Historia Hebraeorum 8^o, p Flandrici 1468 De Poetische werken van Jan vander Noot F^o, p Jan van der Noot, Poeticsche werken (...). Antwerpen, 1558. Folio. ex.: olim Leuven, Universiteitsbibliotheek (in 1914 verbrand). comm.: ex. aangevuld met vijf bladen gedichten in handschrift. Zie August Vermeylen, Verzameld werk (Brussel, 1915-1955), dl. ii, p. 839; Werner Waterschoot, De ‘Poeticsche werken’ van Jonker Jan van der Noot. Analytische bibliografie en tekstuitgave met inleiding en verklarende aantekeningen (Gent, 1975), dl. i, p. 177-178 en dl. iii, p. 426 (i.v. ‘Torrentius’). 1469 Deuchdelicke solutien van Rhetorycke 8^o, c. r 1470 Corte vertooghinghe des Catholycke gheloove van het heylich Sacrament des Outaers by Francoys Elaut 8^o, p

132< Onderaan de pagina bijgevoegd in iets donkerdere inkt.

[p. 74]

38b Gallici 1471 La dissection des parties du corps humain par Charles Estienne F^o, p 1472 Architecture d'Albert F^o, p 1473 Discours de la religion des anciens Romains par Guillaume de Ghaul F^o, c. n 1474 Discours sur plusieurs poincts del'agriculture de guerre du M. Aurelio de Pafino F^o 1475 L'art de naviguer du M. Pierre de Medine; Phile versus Iamblici de animalium proprietate cum Auctario Ioachimi Camerarii Graecol[atine] 4^o, p 1476 Traicté de Geometrie et d'horolographie par Jean Bullant; Discours de la droicte administration des Royaumes etc[etera] par Jean Bullant 4^o, p 1477 Les Institutions chirurgiques de Jean Tagault 8^o, c. n 1478 Apologie contenant responce et defence des conferences, avec les ministres par Claude Despence 8^o, c. n 1479 Les observations des singularitez trouvees en Grece, Asie, Inde etc[etera] par Pierre Belon 8^o, c. n 1480 Premier livre de l'histoire de l'Inde par Fernand Lopez 8^o, c. n 1481 Histoire catholique de nostre temps par Jean Fontain 8^o, c. n 1482 Manuel catholicq d'oraisons devotes par Simon Verrepaeus 16^o, c. n 1483 Guil[ielmus] Postellus, De la Republique des Turqs 4^o, p 1484 Symbol armorial, et la primitive institution des Roys, heraulx et poursuivants d'armes par Jean le Feron 4^o, p 1485 Ordonnance du Roy sur le faict de la iustice criminelle es Pays Bas 4^o, p 1486 Abbregé des histoires de Vicontes, et Ducque de Milan 4^o, p

39a 1487 Prosopopaee d'Anvers par Leo Meyerus 4^o, p 1488 Euclides Gallice 4^o, p 1489 Observations antiques du Gabriel Simeon 4^o, p 1490 Ordonnance touchant la maniere de proceder au pays de Liege, de Gerard de Groesbeeck 4^o, p 1491 Actes exhibes au Consistoire par Gregoire xiii aux Ambassadeurs des Roys du Japon 4^o, p 1492 Exhortation aux Francoys pour vivre en concorde, et iouir du bien de la paix par Louys le Roy et les monarchiques; De l'estat et succes des affaires de France par Bernard de Girard; Histoires des Contes et Ducqs d' Aniou par Benarde de Girard 8^o, p 1493 Histoire de la guerre de Flandre 8^o, p 1494 Gabr[iel] Pratulus, De auctoritate Conciliorum Gallice; Responce a l'epistre du Francoys Perrucelli par Jean de Pruetis 8^o, p 1495 Les actes de la conference tenue entre deux docteurs de Sorbonne et deux ministres de Calvin 8^o, p 1496 Les Sermons du Franc[isci] Richardotti 8^o, p 1497 Le banquet et apresdisnee du Conte d'Arete par M. Dorleans 8^o, p 1498 Guilielmi Thelini opuscules spirituels et recueil d'aulcunes histoires 8^o, p 1499 Sermons de la simulee conversion du Prince de Bearn par M. Jean Boucher 8^o, p

[p. 75]

1500 Les heraults des trois estats du Pays Bas au Roy 8^o, p 1501 Du droict et tiltre de Marie, Reyne d'Escosse, au Royaume d'[Escosse] Angleterre par Jean de Lesselie 8^o, p 1502 Instruction pour dresser les Escoles dominicales par tout la diocese del' Archevesque de Cambray 8^o, p 1503 Declaration sommaire de l'effect d'aulcunes choses 4^o, p 1504 Practicque spirituelle par Gaspar Loart 16^o, p 1505 Recueil de l'histoire de J[ean] Froissart; Histoire des Indes par Jean Macer 16^o, p

39b Italici 1506 Le Institutioni harmoniche del M. Gioseffo Zarlino F^o, p 1507 Bibliotheca Vaticana Ital[ice] 4^o, p 1508 Anto[nius] Augustinus, De nummis antiquis Ital[ice]; Paulus Manutius, De civitate Romana 4^o, p 1509 Istoria di Portogallo del Ieronimo de Franchi Conestaggio 4^o, p 1510 De re militari libri duo Ital[ice] 4^o, p 1511 Discorsi di Anea Vico sopra le Medaglie de gli antichi 4^o, p 1512 La historia di Italia di M Francisco Guicciardini 4^o, c. n 1513 Francisci Petrarchae Poemata Ital[iana] cum exp[licati]one Alex[andri] Vellutelli 4^o, c. r 1514 Del governo de i regni et delle republiche cosi antiche come moderne di [med] Francesco Sansovinio 4^o, c. n 1515 Discorsi di Sebastiano Erisse sopra le medaglie antiche 8^o, p 1516 Lettera del Giappone 8^o, p 1517 Dialogi di amore per Leone medico 8^o, c. r 1518 Concetti di Hieronymo Garimberto; Detti et fatti di Guicciardini; Phrases Latinae Aldi Manutii 8^o, p 1519 Lettere volgari di diversi nobilissimi huomini 8^o, p 1520 Le Antichita di Roma 8^o, p 1521 Le Antichita di Roma per Lucio Mauro; Le statue di Roma per Ulisse Aldroandi 8^o, p 1522 Due lettere annue per Alessandro Valignano, et Luigi Frois 8^o, p 1523 Le medicine pertinenti alle Infermita delle donne per Giovanni Marinello 8^o, c. n

[40a] 1524 Lodovici Dolce, Delle qualite delle gemme che produche la natura 8^o, p 1525 Alex[andro] Picolomini, Philosophia naturalis Ital[ice] 8^o, p Hispanici 1526 Compilacion delas Instructiones del Officio de la inquisicion por Thomas de Torquemada F^o, p 1527 Libro de medallas Ant[onii] Aug[ustini]^133 4^o, p

133 Scil. Antonius Augustinus, Dialogos de medallas, inscriptiones y otras antiquedades (Tarragona, 1587). In dh, Ep. ii, 480 (30 augustus 1588) verzoekt Torrentius Andreas Schott hem dit werk toe te zenden (ook vermeld in Ep. ii, 564 aan Adreas Schott (30 januari 1589).

[p. 76]

1528 Historia Eccl[esist]ica schismatis Anglicani por el Pedro de Ribadeneira 8^o, p 1529 Examen de ingenios para las scientias por el Iuan Huarte 8^o, p 1530 La historia de las Indias 8^o, c. n 1531 Proverbios de Inigo Lopez; Coplas de Mingo revulgo 16^o, c. n

[40b] Libri Ecclesiastici 1532 Missale Romanum 4^o, c. n 1533 Sacerdotale 4^o, c. n 1534 Pastorale 4^o, p 1535 Benedictionale co[mmun]e agendorum 4^o, c. n 1536 Georgii Cassandri prece Eccl[esiast]icae 16^o, c. n 1537 Officium Eusebii Ep[iscop]i, Honorati, Aemiliani et Petri ac dedic[ati]onis Eccl[esiast]icae Cathedralis 16^o 1538 Breviarium in 2 vol[uminibus] 16^o, c. n 1539 Psalmi seu prec[ati]ones Io[hann)is Ep[iscop]i Roffensis 16^o, p 1540 Io[hannis] Ludovici Vives preces et medit[ati]ones diurnae 16^o, p

Index Nominum, cognominum, Praenominum Auctorum contentorum in praecedenti Catalogo, ut si nomen ignoretur, iuvet cognomen etc.

f. 40-51: alfabetische orde, op voornaam, met daarachter telkens pag. en kol. (a of b)

52a

Libri Manuscripti R[everendissi]mi Domini Laevini Torrentii Episcopi Antverpiensis

Sacri 1 Tertulliani Apologeticus^134 in f. ch. 2 Io[ann]es de Tambaco, Consol[ati]o Theologiae 4^o ch. 3 Alberti Canonici et Aristidis Aquilensis Eccl[es]iae historia Hierosolymitana de Godefrido Bullonio et c[etera] F^o, ch. 4 Liber Conciliorum, ubi haec, Canones Caroli Magni, tractatus de imaginibus, tractatus de utilitate poenitentiae, liber canonicum, de ordin[ati]one Epsicopi; Iuncta scripta de Synodis F^o, p 5 Vita et conversio Alexis, fuit homo et c[etera] 4^o, p 6 Vita et passio S[ancti] Lamberti per Sigebertum; Gloriosus Lambertus 4^o, ch.

134 Cf. dh, Ep. i, 27 aan J. Pamelius (26 oktober 1583): verwijzing naar zijn Tertullianushandschrift, afkomstig uit de bibliotheek van Carolus Langius (cf. cat. nr. 121).

[p. 77]

7 Martini Ep[iscop]i Mandounensis formula honestae vitae ad Mirionem Regem Galiciae 4^o, ch. 8 Computus Eccl[esiast]icus Bedae et aliorum cum quibusdam Higinii 4^o, p 9-10 Isidorus super 5 libros Moysis 4^o, p et in 8^o In libros Iudic[um], Ruth, Regum, in quibusdam excerptis ex Aug[ustin]o et Anselmo. In eodem libro sunt excerpta de libris Iulii Solini de architectura Vitruvii, ex libris Iulii Claudii, Fulgentii beatisimi, ex libro Ciceronis de Senectute; ex libro Enodii contra eos qui adversus Synodum scribere praesumpserunt; Claudianus de laudibus Honorii cum quibusdam adiunctis. 11 Liber aromatum, alio nomine, Speculum cordis B[eati] Aug[ustin]i, Medit[ati]ones B[eati] Aug[ustin]i; liber de 7 criminalibus pec[ca]tis, Guido ordinis beati Gualtensis, super 4um Sententiarum; Exp[licati]o super Cantica, Psalterium, Vitruvii architectura 4^o, p 12 Statuta Synodalia diocesis Leodiensis anni 1437i^135 13 Vita S[ancti] Adalrici, temporibus Hilderici et c[etera] cum variis Hymnis; Item Cicero, De Amicitia et variis quibusdam 8^o, p 14 Hieronymus, Gemcadius, Sigebertus de viris illustribus 4^o, p 15 Concilium Tridentinum F^o, ch. 16 Concilium Constantinopolense F^o, ch.

52b Historici 17 Solinus Honorii Imago mundi, tractatus de predestin[at]ione 4^o, p 18 Iulius Caesar, De bello Gallico^136 4^o, p 19 Sallustius^137 8^o, p 20 Idem, in 4^o, p cum Ciceronis Officiis et Canonibus de poenitentia 21 Iulius Frontinus, De Colloniis 4^o, ch. scripti 22 Placiadis Mythologia in 4^o, p 23 Apuleius, De Deo Socratis 8^o, ch. 24 Historiae parvae de historiis maioribus extractae 8^o, p 25 Fragmentum Anselmii in F^o, p 26 Chronicon S[ancti] Martini 4^o, p 27 Historia Trevirorum 4^o, p 28 Sexti Rufini Ameni descriptio maritimae orae Pontici 4^o, ch. 29 Impressa quaedam eiusdem Rufini Avieni de orbis descriptione 4^o. ch. 30 Fragmentum aliquod Sallustii 4^o, ch. 31 Fragmentum aliquod Vitruvii, Censorini 4^o, p 32 Provinciale omnium Civitatum Chri[stianar]rum 4^o, p 33 Orosius, De hormista mundi F^o, p 34 Cosmographia †.†thici F^o, p 35 Itinerarium Provinciarum Antonini^138 F^o, ch. 36 Fragentum Itinerum Antonini 4^o, ch.

135 anni 1[5]437i

136 Cf. ile iv, 91 08 20 = dh, Ep. iii, 866 (20 augustus 1591): Lipsius mag zijn Caesarhandschrift lenen, zoals gevraagd in ile iv, 91 07 11 t. Het wordt meegegeven wanneer Lipsius' vrouw uit Leiden in Antwerpen aankomt, om vandaaruit verder te reizen naar haar man in Luik. (cf. ile iv, 91 09 29 t). (ile iv = lusti Lipsi Epistolae, pars iv: 1591, ed. S. Sué (Brussel, [aangekondigd]).

137 Cf. ile iv, 91 08 20 = dh, Ep. iii, 866 (20 augustus 1591): Torrentius stelt voor dat Lipsius ook zijn Sallustiushandschrift leent.

138 Cf. ile iv, 91 08 20 = dh, Ep. iii, 866 (20 augustus 1591): Lipsius mag zijn handschrift van het Itinerarium Antonini lenen.

[p. 78]

37 Calendarium Romanum cum picturis de mensibus F^o, ch. 38 P[ublius] Victor, De regionibus urbis 4^o, ch. 39 Sextus Rufus, De regionibus urbis 8^o, ch. 40 Nomina 11 regionum 4^o, ch. 41 Fragmentum Mathematicum 8^o, ch.

Medici 42 Liber secretorum Ar[istote]lis 8^o, p 43 Liber Ar[istote]lis qui d[icitu]r Lumen luminum F^o, p 44 Tractatus M[arci] Ferrarii; Herbalium Platearii 4^o, p 45 U[nive]rsales et particulares dietae et de n[a]t[u]ra ciborum et de chirurgia; item Carmina Q. Sereni; item interrog[ati]o Platonis ad Ar[istote]lem de 4 elementis corporum; item tractatus de quibusdam herbis, lapidibus, signis etc.; item de gradibus qualitatum 4^o, p 46 Vindiciani quaedam Ep[isto]lae medicae; Item Inustionis Gynaecaeum cum picturis; item Praecepta de morbis muliebribus, et alia quaedam incerti auctoris F^o, p

Poetae^139 47 Horatius in fol[io] impressus Venetiis anno 1478^o. 48 Item Silius Italicus cum comment[ario] Petri Marci Venetiis, anno 1493^o. 49 Terentius f. p 50 Terentius in f. impressus sine nomine loci.

139 In deze sectie ontbreken ook nog enkele handschriften: van Statius' Achilleis. Torrentius had het op 30 juli 1594 aan Justus Lipsius toegestuurd, samen met een exemplaar van de pas verschenen vierde druk van zijn Poemata sacra (Antwerpen: J. Moretus, 1594). Lipsius mocht het manuscript doorgeven aan zijn oud-studenten (verre) aanverwant Jan Bernaerts die het gebruikte bij zijn editie van deze Latijnse dichter. Ze verscheen in mei 1595 bij Johannes Moretus en was opgedragen aan de inmiddels net overleden Torrentius (cf. ile vii, 94 07 30 = dh, Ep. iii, 1168).

Niet als zodanig in de catalogus te herkennen of opgenomen boeken

A	M. Tullii Ciceronis de philosophia prima pars, id est, Academicarum quaestionum (...). Corrigente Paulo Manutio Aldi filio. Venetië: ‘Aldi Filii’, 1552. 8^o. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 5848^d a rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Antwerpen (titelpagina).
B	L. Caelii Lactantii Firmiani Opera, quae quidem extant omnia (...). Accesserunt Xysti Betuleii Augustani pia ac erudita commentaria, nunc primum in lucem edita. Basel: Henricus Petri, maart 1563. Folio. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 1.145 c rp herk.: Torrentius (schutblad).
C	(1) [Griekse titel =] Ex libris D[ivi] Basilii Archiepiscopi Caesareae Cappadociae, orationes de moribus xxiiii. Simone magistro ac logotheta auctore. Ex bibliotheca regia. (Parijs: Guillaume Morel, 1556). 8^o. Samengebonden met: (2) Conciones de vita, & moribus xxiiii [...] Latinae factae Simone a Maillé Archiepisc[opo] Turon[ensi] auctore [...]. Parijs: Guillaume Morel, 1558. 8^o. ex.: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, vb 1.050^3 a 1-2 rp herk.: Torrentius (schutblad), jezuïeten Leuven (titelpagina) comm.: niet identiek met catalogus 67 (folio!).
D	Georgius Fabricius, Poematum sacrorum libri xv. Basel: Joannes Oporinus, februari 1560. 12^o [volgens catalogus Verhelst/Van Laere; 8^o volgens vd-16 f-337]. ex.: Sint-Truiden, Klein-Seminarie, kso-d-0055 herk.: Torrentius (schutblad?), jezuïeten Leuven (titelpagina?) comm.: Bron: Karel Verhelst, Catalogus van de 16de-eeuwse drukken bewaard in Limburgse bibliotheken (...). Brussel, 1997, p. 110 nr. 184.

[p. 79]

Index nominum

met verwijzing naar de nummers van de catalogus;

naar de toegevoegde titels wordt met letters verwezen

Eigennamen uit de inleiding zijn opgenomen in de algemene index achteraan

Aa, Petrus vander 476

Abdias 503

Abravanel, Leo 1517

Acanthius, Georgius 872

Accursius 442

Actuarius, Johannes 756

Adalricus hs. 13

Adamantus 1290

Ado van Wenen 504

Adrianus vi 626

Aegidius Romanus 126

Aegius, Benedictus 1344

Aelianus, Claudius 547, 1148, 1289, 1349

Aemilianus, episcopus Vercellensis 1537

Aemilius Paulus 708

Aeneas van Gaza 1252

Aerschodt, Franc. Guill. van 1028

Aeschines 972, 1370

Aeschylus 1031, 1405, 1406

Aesculapius 1372

Aesopus 1380

Aetius 758

Agapetus Diaconus 292, 549, 1252, 1266

Agatharcides 1360

Agathias 754

Agricola, Georgius 873, 945, 946, 948

Agricola, Rodolphus 918

Agustin, Antonio zie Augustinus

Alabardus 598, 933

Albanus, Antonius 388

Alberti, Leo Baptista 890, 1342, 1472

Albertus Canonicus hs. 3

Albricus (Philosophus) 838

Alciato, Andrea 383, 549, 559, 565, 597, 679

Alcidamas 1370

Alcuinus (Philosophus) 1218

Aldrovandi, Ulisse 1521

Alexander van Aphrodisias 1291, 1292, 1293, 1294, 1295

Alexander de Grote 734, 1348

Alexandro, Alexander ab 1153

Alexis hs. 5

Algazeles 840

Aligerius, Dans (= Dante) 597

Amalthaeus, Johannes Baptista 1078

Ambrosius 1235

Ammianus Marcellinus 555, 556

Ammon 1372

Ammonius 557

Anacreon 1409

Anastasius van Antiochië 272

Andrada, Diego de Payva d' 179

Angles, Josephus 132

Anselmus 58, hs. 9-10, hs. 25

Antigonus 1343

Antisthenes 1370

Antocides 1370

Antoninus hs. 36

Antoninus Liberalis 1362

Antonius van Cordoba 1253

Antonius van Melissa 252

Antonius, Aelius 238

Apellius, Johannes 447

Aphthonius 1159, 1374

Apollinarius zie Sidonius

Apollodorus 1344

Apollonius van Alexandrië 1453

Apollonius van Rhodos 1079, 1407

Appianus 1312, 1345, 1346, 1347, 1360

Apuleius Madaurensis, Lucius 1203, 1204, 1205, 1206, hs. 23

Aratas 1417

Arator 1091

Aratus 839

Arboreus, Johannes 40

Arboricensis, Robertus 151, 223, 224

Archies, Jodocus ab 807

Archimedes 1296

Aretaeus 756, 758, 762, 767, 818, 833, 834, 1307

Arethas 10

Aretinus, Leonardus 690, 754

Argenterius, Johannes 885

Argyropulus, Johannes 844

Arias Montano, Benito 13, 14, 15, 16, 17, 18, 253, 1042, 1043

Aristaeas zie Ignatius

Aristides 978, 1370, 1371

Aristides Aquilensis hs. 3

Aristophanes 1411

Aristoteles 254, 841, 842, 843, 844, 845, 846, 862, 864, 865, 868, 869, 874, 879, 880, 882, 900, 904, 911, 920, 925, 927, 975, 1016, 1059, 1225, 1293, 1294, 1295, 1297, 1298, 1299, 1300, 1301, 1302, 1303, 1316, 1326, 1330, 1373, 1374, hs. 42, hs. 43, hs. 45

Aristoxenus 1304

Armerius, Aloysius 554

Arnobius 60, 61, 62

Arrianus 564, 861, 1305, 1348

Artemidorus 768, 1306

Articella 769

Asconius Pedianus, Quintus 1018

Asolani, Andrea 105, 1308, 1310, 1315, 1357, 1433

Aspasius 862

Aspilcueta, Martinus ab 356, 486, 487

Athanasius 63, 89, 1353

Athenaeus 1160, 1308

Athenagoras 1252, 1266

Augerius zie Ogier

Augurellus, Johannes Aurelius 1074

Augustinus, bisschop van Hippo 64, 65, 66, 84, 279, 287, hs. 9-10, hs. 11

Augustinus, Antonius 294, 335, 390, 391, 560, 561, 1211, 1237, 1508, 1527

Aulus Gellius 1161

Aurelius Victor 568

Ausonius, Decimus Magnus 570, 1034

Austria, Georgius ab 369, 370

Aventinus, Johannes 651

Averroes 911

Avianus 1033

Avienus hs. 28, hs. 29

Ayala, Baltasar 392

Aytta, Viglius ab 482

Azpilcueta zia Aspilcueta

Baius, Michael 210, 211, 212, 213

Balduinus, Franciscus 413, 414, 415, 416, 615

Baptista Mantuanus 1037

Barbaro, Ermolao 633, 733

Bariacus, Gabriel 628

Barlandus, Adrianus 544

Barletius, Martinus 701

[p. 80]

Baro, Eguinarius 412

Baronio, Cesare 508, 509

Bartolus de Saxoferrato 397

Basilius 67, 1254, 1453, C

Bayfius, Lazarus (de Baïf) 457

Beatus Rhenanus 578

Beda Venerabilis 68, 935, hs. 8

Bellarmino, Roberto 225

Bellengardus, Stephanus 270

Bellonus, Nicolaus 460

Belon, Pierre 825, 1479

Bembus, Petrus 649, 718, 719, 1113, 1221

Benuxanus, Thomas de 502

Beringi fratres (Godefridus en Marcellus) 1045

Bernardus van Clairvaux 69

Bernardus, Johannes 348

Bernartius, Johannes 666

Beroaldus, Matthaeus 699

Beroaldus, Philippus 744, 1017, 1170

Berosus 573, 574

Berotius zie Etrobius

Bessarion 722

Betuleius, Sixtus 1449, b

Biesius, Nicolaus 898

Billius, Jacobus 86

Biondo, Flavio 576

Birckmann, A. (Erven) 145

Bizarus, Petrus 90, 91, 332, 722

Blosius, Ludovicus 283

Bochius, Johannes 1076

Bodinus, Johannes 673

Boemus, Johannes 669

Boethius, Severinus 844, 851, 962

Bolzanius, Urbanus Valerianus 1464

Bonaciolus, Ludovicus 814

Bonaventura 273

Bonefidius, Enimundus 1287

Bonfinius, Antonius 251

Botallus, Leonardus 812

Boucher, Jean 1499

Bouillon, Godfried van hs. 3

Bourbon, Henri de 1499

Bovillus, Carolus 128

Bracellus, Jacobus 646

Bracharius 71

Brechaeus, Johannes 444

Bredenbachius, Matthias 207, 208, 216

Bredenbachius, Tilmannus 749

Bresti, Bernardinus de 396

Brissaeus, Nicolaus 1140

Brissonus, Barnabas 393, 394, 395

Brodaeus, Johannes 1187, 1416

Brunus, Conradus 155, 299, 591

Brusonius, Ludovicus Domitius 263

Bruxellus, Johannes 349

Bucerus, Martinus 146

Budaeus, Guilielmus 310, 328, 427, 428

Buichingerus, Michael 528

Buisfeldius, Petrus 331

Bullant, Jean 1476

Bullocus, Georgius 2

Bunderius, Johannes 180, 181

Burch, Adriaan vander 1027, 1028, 1029

Burchardus Urspergensis 638

Burchardus van Worms 363

Burrus, Petrus 1112

Busbequius, Augerius 571

Caelius 1091

Caelius Aurelianus 774

Caelius Secundus 979

Caenalis, Robertus 917

Caesar, Caius Julius 580, 644, hs. 18

Caesarius van Heisterbach 238

Caius 399

Calepinus, Ambrosius 1241

Callimachus 854

Callimachus, Petrus 726

Calvetus, Christophorus 595

Calvinus, Johannes 235, 1495

Camerarius, Joachim 997, 998, 1185, 1400, 1475

Campanus, Franciscus 940, 1176

Campesius, Thomas 378

Canigiolis, Johannes Baptista a 803

Canisius, Petrus 215, 500

Canterus, Guilielmus 1179, 1448

Canterus, Theodorus 61, 1155, 1239

Cantiuncula, Claudius 403, 404, 405

Canus, Melchior 177, 209

Capella, Martianus 1212

Capilupus, Hippolytus 1066

Capitius, Scipio 1135

Capito, Firminus 241

Capitolinus, Julius 683

Capivaccius, Hieronymus 876

Carbaialis, Aloysius 127

Cardanus, Hieronymus 261, 791, 877, 889

Carolus Magnus 258

Carpentarius, Jacobus 879, 881

Carrio, Ludovicus 567, 693, 1094, 1239

Cassander, Georgius 169, 309, 1536

Cassianus, Johannes 79, 97, 98

Cassiodorus, Aurelius 72, 296, 569, 1416

Cassius (Iatrosophista) 775, 853

Castalion, Baltasar 1038

Castro, Alphonsus a 148, 149

Catilina 693

Cato 1168

Catullus 1044, 1129

Cedrenus, Georgius 1262

Celsus, Cornelius 778

Ceneau, Robert 917

Censorinus 1209, hs. 31

Chalcidius 860

Chalcondyles, Laonicus 685

Charondas, Ludovicus (Le Caron) 480

Chartener, Gustave 1009

Cheke, John 1455

Chemeus, Jacobus 949

Chrysippus, Johannes 805

Cicero, Marcus Tullius 697, 970, 971, 975, 979, 990, 991, 992, 994, 995, 999, 1003, 1004, 1005, 1006, 1007, 1008, 1009, 1010, 1011, 1014, 1015, 1018, 1021, 1022, 1024, hs. 9-10, hs. 13, hs. 20, a

Cisnerus, Nicolaus 465

Claudianus, Claudius 1045, hs. 9-10

Claudius, Julius hs. 9-10

Clemens Alexandrinus 74, 1255

Clemens Romanus 75, 1256, 1257

Clichtovaeus, Jodocus 957

Climacus, Johannes 100

Clusius, Carolus (de L'Escluse) 776

Cocaius, Merlinus zie Folengo

Cochlaeus, Johannes 182, 183, 299, 517

Cointus zie Quintus

Collenuccio, Pandolfo 709

Colonna, Landolfo 737

Columella 1170

Coluthus 1047, 1412

Conanus, Franciscus 417

Conicerus zie Lonicer

Conradus, Marcus 1213

Conradus zie Corradus

Constantinus Caesar 1171

Contarenus, Gaspar 167, 308, 871

Contius, Antonius 1155

Contractus, Hermannus 641

Copus, Alanus 143

Corasius, Johannes 448, 449

Cordus, Valerius 870

Coretus, Petrus 293

Cornhuijsius, Guilielmus 429

Coronnel, Ludovicus 893

Corradus, Sebastianus 746, 1022, 1136

Costerus, Franciscus 159, 274, 275

Coteraeus, Claudius 406

Cotta, Johannes 1077

Crescentius, Petrus 826

Crinitus, Petrus 1222

Cromerus, Martinus 571

Crucquius Messenius, Jacobus 1115

Ctesias 1360

Cuiacius, Jacobus 434, 435, 436, 437

Cunerus, Petrus 207, 216, 300

Cuperus, Laurentius 243

Curio, Jacobus 795

Curopalas (= Georgius Codrinus) 660, 1350

Curte, Rochus de 361

Cusa, Nicolaus de 899

Cuyckius, Antonius 340

Cuyckius, Jacobus 1068, 1069, 1123

Cuyckius, Henricus 176

Cydonius 1266

Cyprianus 76

Cyrillus Alexandrinus 77, 78, 157

Cyrillus Hierosolimitanus 78

Daldianus zie Artemidorus

Damascenus, Johannes 79, 98, 1267

Damasus 259

Damasus (Iurisconsultus) 338

[p. 81]

Danaeus, Lambertus 265

Dante 597

Dares Phrygius 1409

Dasypodius, Cunradus 1342, 1465

Decius, Philippus 410

Delrio, Martinus Antonius 1104, 1105

Demas 1370

Demetrius 598, 982, 1309, 1378, 1379, 1447

Demetrius Cydonius 1401

Demosthenes 984, 1375, 1403

Denyse, Nicolaus 135

Despence, Claude zie Espencaeus

Diadochus 71, 80, 110

Dictys Cretensis 1049

Didymus 1414

Diez, Philippus 247

Dinarchus 1370

Dio Cassius 599, 602, 1345, 1346, 1355, 1356

Dio Chrysostomus 983, 1376

Diocles 781

Diodorus Siculus 600, 1354, 1356

Diogenes Laertius 601

Diomedes 1243

Dionysius Alexander 1415

Dionysius Areopagita 1259, 1273

Dionysius van Halicarnassus 603, 1351, 1352, 1377

Dionysius Longinius 1379

Dioscorides 764, 824, 1310

Dolce, Lodovico 1524

Dodonaeus, Rembertus 831, 832

Donatus 1125

Donzellinus, Hieronymus 1025

Dorotheus 81

Dousa, Janus, Sr 693, 1075

Duarenus, Franciscus 342

Dubravius, Johannes 782, 1250

Ducas Lascaris, Theodorus 888, 1026

Du Choul, Guillaume 1473

Duncanus, Martinus 205

Duns Scotus 137

Dupuy, Jacques 1271

Durand, Hyacinthe 1009

Durandus, Guilielmus 311

Dynus Mugellanus, Johannes 339, 410

Eckius, Johannes 184

Ederus, Georgius 4, 492

Effrenus zie Ephraem

Eginhart 608

Egnatius, Baptista 105, 577, 744

Ehemius, Christophorus 401

Elaut, Francoys 1470

Elisabeth i, koningin van Engeland 219

Emanuel van Portugal 635

Enodius hs. 9-10

Eobannus Hessus 1050

Ephraem 82

Epictetus 861, 1311, 1312, 1331

Episcopius, Nicolaus 577, 873

Epo, Boethius 337

Erasmus, Desiderius 577, 985, 1455

Erisse, Sebastiano 1515

Erodius, Petrus 468

Erystathius zie Eustathius

Erythraeus 1051

Espencaeus, Claudius 21, 1478

Esrom zie Rudinger

Estienne zie Stephanus

Etrobius, Johannes 554, 653

Euagrius 1265

Eucherius 83

Euclides 940, 1313, 1488

Eugubinus, Augustinus 11, 120

Eugyppius 84

Eunapius Sardianus 108, 605

Euonymus zie Gesner

Euripides 1418, 1419, 1423

Eursinus, Aloysius 759

Eusebius (episcopus, martyr) 1537

Eusebius van Caesarea 569, 610, 641, 1260, 1265

Eusebius van Emesa 240

Eustathius 1415, 1420

Eustratius 862

Eutocius Ascalonitas 1296

Eutropius 606, 607, 755

Everardus, Nicolaus 461

Fabri, Johannes 668

Fabricius, Franciscus 1227

Fabricius, Georgius 624, D

Facius, Bartholomaeus 573

Faernus, Gabriel 1061, 1062, 1131

Fallopius, Gabriel 787

Farnese, Lodovico 637

Fasitelius, Hon. 105

Felisius, Matthias 496, 497

Fernelius, Johannes 802

Ferrandus, Fulgentius 301

Ferrarius, Johannes 318

Ferrarius, Marcus hs. 44

Ferrerius, Stephanus 1233

Ferronus, Arnoldus 566

Feron, Jean le 1484

Ferus, Johannes 41, 42, 43

Festus, Pompeius 1210, 1211

Festus, Rufus 755

Ficinus, Marsilius 816, 1322

Fickleus, Johannes 350

Fiscus zie Fliscus

Fisher, John (Roffensis) 197, 1539

Flaccius Illyricus, Matthias 155, 218

Flaminius, Antonius 1036, 1143

Flaviacensis zie Radulphus

Flavius Josephus 523, 1261

Flavius Vopiscus 614

Fliscus, Ludovicus 637, 664

Floccus, Andreas Dominicus 567

Florebellus, Antonius 150, 162, 236

Floridus, Franciscus 303

Florus, Lucius Annaeus 656, 691, 755, 971

Folengo, Teofilo 1107

Folietus, Hubertus (Foglietta) 636, 637

Fontain, Jean (= Fontaine, Simon) 1481

Fontanus, Jacobus 643

Fontidonius, Petrus 216

Fornerius, Guilielmus 430

Foxius, Sebastianus 743, 920, 921, 1353

Fracastorius, Hieronymus 792, 973

Francia, Hieronymus 432, 1509

Franchinus 1052

Fredericus de Senis 343

Freisleben, Christophorus 402

Froben, Hieronymus 577, 873

Frois, Luigi 1522

Froissart, Jean 1505

Frontinus, Sextus Julius 547, 557, 681, 694, 748, 953, 1202, 1232, hs. 21

Froschauer, Christoph 1281

Fugger, Ulrich 1284

Fulgentius 85, 852, 1177, hs. 9-10

Fulgosius, Raphael 478

Fumus, Bartholomaeus 484

Gabelius, Severinus 870

Gabrielius, Iulius Eugubinus 87

Gagnaeius, Johannes 44

Galenus 769, 785, 786, 797, 1314

Galenus, Matthaeus 267

Gambara, Laurentius 1093

Garbitius, Matthias 1406

Gardinerus, Stephanus 226

Garetius, Johannes 185, 186

Gargnaeus zie Gagnaeius

Garimberto, Hieronymo 1152, 1518

Gauricus, Pomponius 941, 959

Gaza, Theodorus 965, 1342, 1465

Gemma, Cornelius 779, 942

Gemma Frisius, Regnerus 943

Gemcadius hs. 14

Gemesius, Johannes 319, 969

Gemist(h)ius, Georgius 874, 1357

Genebrardus, Gilbertus 32, 513

Georgius ab Austria 369, 370

Georgius, Franciscus 28, 302

Geraldus zie Giraldus

Gerard, G.J. 105

Gerardus 677

Gerebrandus zie Genebrardus

Gesner, Conrad 255, 777, 784, 858

Geyl, Andreas 382

Ghaul zie Du Choul

Gifanius, Obertus 1095

Gigas, Hieronymus 347, 433

Gillius, Petrus 732

Giraldus, Lilius Georgius 687, 688, 1096, 1199, 1398

Girard, Bernard de 1492

Giselinus, Victor 539, 1035

Glareanus, Henricus 606, 947

Glycas, Michael 596

Godelevaeus, Guilielmus 629

Goes, Damianus a 604

Goltzius, Hubertus 639, 640, 644, 1182

Gomez, Ludovicus 355

Gordianus zie Oribasius

Goropius Becanus, Johannes 658, 659

Gorraeus, Johannes 804

Gramineus, Theodorus 964

Grammarus, Petrus 469

[p. 82]

Granatensis, Ludovicus 244, 245

Grandt, Ludovicus 498

Gratarolus, Guilielmus 788

Gravius, Bartholomaeus 372

Gravius, Henricus 3

Gregorius 88

Gregorius Capucinus 260

Gregorius van Nazianze 86, 87, 90, 91, 1268, 1422

Gregorius van Nyssa 63, 89, 90, 91, 92, 1263

Gregorius van Tours 514

Gregorius ix 512

Gregorius xiii 353, 1491

Grevin(us), Jacobus 798

Grifolus, Jacobus 1070

Groesbeeck, Gerard de 1490

Gropperus, Johannes 150, 493

Gruchius, Nicolaus 462, 704

Gryphius, Antoine 419

Gualtherus, Rodolphus 1281

Gubertus, Antonius 389

Guellius, Germanus Valens 1124

Guicciardini, Francesco 1512, 1518

Guido Gualtensis hs. 11

Guilielmus Neubrigensis zie William of Newburgh

Guilliaudus, Claudius 22, 23, 239

Gumanus, Raphael 477

Gunterus, Petrus 1013

Haer, Florentius vander 616

Hamiltonius, Archibaldus 152

Hanierius, Guilielmus 83

Hannibal 1347, 1360

Hanno 1305

Haraeus, Franciscus 511

Harmenopulus, Constantinus 1286

Harpocration 1382

Hartungus, Johannes 1079, 1188

Hegesippus 515

Heliodorus 1358

Helmoldus 634

Heminga, Sixtus ab 963

Hemon, Petrus 914

Henricpetri zie Petri, Henricus

Hephaestion 1457

Heraclides Ponticus 1289, 1384

Herbertus, Benedictus 1163

Hermannus Contractus (van Reichenau) 641

Hermes 1372

Hermias 1266, 1393

Hermius 1265

Hermogenes 993, 1385, 1386, 1395

Hermolaus zie Barbaro

Herodianus 642, 1357

Herodotus 645, 648, 1359

Herold, Johann 84

Hervaeius 130

Hesiodus 1425

Hessels, Johannes 187, 188, 494

Hessus, Eobanus 1050

Hessus, Paulus 823

Hestechion 1424

Hesychius 85, 93, 109, 1458

Hieronymus 85, 94, hs. 4

Hilarius van Poitiers 85, 95

Hildericus hs. 13

Hippocrates 769, 786, 793, 794, 1315

Hippolytus 1264

Hollerius, Blasius 773

Homerus 1067, 1414, 1426, 1427, 1428, 1429, 1440, 1445

Honoratus, episcopus Vercellensis 1537

Honorius hs. 9-10

Hopperus, Joachim 39, 445, 446

Horapollo 1398

Horatius Flaccus, Quintus 1053, 1056, 1059, 1068, 1069, 1070, 1082, 1115, 1116, 1117, hs. 47

Horion, Guillaume 84

Hortensius, Lambertus 689

Hot(o)mannus, Franciscus 418, 419, 420, 421, 422, 423, 424, 863, 992

Huarte, Juan 1529

Humbertus de Romanis 278

Hyginus, Caius Julius 852, 944, 1413, hs. 8

Hypsicles 940

Ignatius Aristaeas 59, 96, 1266

Ignatius van Loyola 518, 519, 534

Illyricus, Matthias zie Flaccus

Imbertus, Johannes 450

Irenaeus 101

Isaac, keizer 660

Isaacus Iudaeus 809

Isaeus 1370

Isidorus Hispalensis (van Sevilla) 102, 103, 677, hs. 9-10

Isocrates 1001, 1388

Iugurtha 693

Ivo van Chartres 372, 374

Jamblychus 883, 884, 1475

Jansenius, Cornelius 24, 25, 26

Jansonius, Jacobus 316

Jason 441

Jason Pratensis 799

Javellus, Chrysostomus 855, 856, 857

Johannes Chrysostomus 99, 1269

Johannes Climacus 100

Johannes Damascenus zie Damascenus

Johannes Grammaticus 1316

Joliffe, Henry 226

Jonson, Robert 226

Jordanes 679, 754

Jordanus, Thomas 836

Josephus zie Flavius Josephus

Joverius, Franciscus 373

Jovianus zie Pontanus

Jovius, Paulus 710

Julianus Apostata 1361

Junius, Hadrianus 558, 931, 1145, 1146, 1240, 1426

Justinianus, Byzantijns keizer 416, 481, 1284, 1285

Justinus 678

Justinus, Byzantijns keizer 1284

Justinus Martyr 104, 1271

Juvenalis, Decimus Junius 1086, 1087, 1088, 1111

Juvencus 1091

Juvilius 45

Karel de Grote 608, hs. 4

Karel iv 579, 705

Karel v 627

Kempius, Cornelius 594

Kyspenningus, Henricus 276

Lactantius 105, 106, b

Lacuna, Andreas a 764

Laetus, Pomponius 728, 729

Laevinius, Laevinus 47

Lagus, Conradus 409

Lambertus hs. 6

Lambinus, Dionysius 845, 1003, 1092, 1102, 1119

Lampridius, Aelius 684

Lampridius, Benedictus 1041

Lancelottus, Paulus 358

Langhecrucius, Johannes 281, 320

Langius, Carolus 105, 1005, 1006, 1345

Langius, Johannes 806

La Noue, François de 293

Lascaris, Constantinus 1454

Latinensis, Petrus 92, 501

Latomus, Jacobus 1071

Laudus, Bassianus 772

Lazius, Wolfgangus 752, 753

Le Caron, Louis (Charondas) 480

Ledesma, Jacobus 157, 178

Lemnius, Laevinus 813, 891

Lensaeus, Johannes 189, 190, 191, 192, 193, 194

Leo i 107

Leo vi, Byzantijns keizer 1198, 1284, 1349

Leone Ebreo 1517

Leonicus, Nicolaus 900

Leopardus, Paulus 1219

Le Roy, Louis 1492

Leslie, John 1501

Libanius 1392

Liberalis, M. Antoninus 1362

Lindanus, Guilielmus 33, 164, 171, 172, 173, 174

Lipomanus, Aloysius 505, 511

Lipsius, Justus 324, 593, 657, 1102, 1179, 1192, 1193, 1194, 1195, 1196, 1197

Lirinensis, Vincentius 150, 236

Liutprandus 694

Livius, Titus 750

Loart, Gaspar 1504

Longolius, Christophorus 1169

Lonicer, Johannes 1114

Lopez de Gomara, Fernando 1480

Lopez, Inigo 1531

Loriotus, Petrus 470

Lucanus 1097

Luccus, Antonius 1156

Lucianus 1002, 1200, 1201, 1391, 1431

Luciferus Calaguritanus 108

[p. 83]

Lucretius Carus, Titus 1092, 1095, 1098

Ludovicus Granatensis 244, 245

Lullius, Raymundus 830

Lummius, Johannes Fredericus 279

Lupanus, Otto 1201

Lupanus, Vincentius 1238

Lupoldus van Bebenburg 695

Lursinus, Franciscus 1053

Luther, Maarten 145, 230, 235

Lycophron 1099, 1432

Lycosthenes, Conradus 256, 257

Lyranus, Nicolaus 48

Lysias 1370

Macarius Aegyptius 246, 1272

Macer, Aemilius 1030, 1144

Macer, Jean 1505

Macrinus, Salmonius 1134

Macrobius 1208, 1209

Maffeus, Johannes Petrus 518

Magius, Hieronymus 1181

Maillé, Simon de c

Manasses, Constantinus 596

Mandagotus, Guilielmus 345, 346

Man(i)lius, Marcus 1101

Manutius, Aldus (Jr.) 693, 1116, 1118, 1150, 1151, 1152, 1184, 1518

Manutius, Aldus (Sr.) 105, 1299, 1308, 1310, 1315, 1357, 1433

Manutius, Paulus 105, 693, 711, 712, 1009, 1010, 1011, 1220, 1508, a

Maranta, Bartholomaeus 771, 1156, 1164

Marbodaeus 1250

Marcellinus 1395

Marcellus Empiricus 815

Marcus Antonius 1343, 1363

Marcus Eremita 109

Mariana, Johannes 650

Marinello, Giovanni 1523

Marnix van Sint Aldegonde, Filips van 212

Marsus, Petrus hs. 48

Martialis 1100

Martinus, heilige hs. 26

Martinus, episcopus Dumiensis hs. 7

Martinus Polonus 526, 1700

Martinus, Johannes 956

Marturanicus, Coriolanus (Martirano) 1048

Martyr, Peter (Vermilius) 723

Marulus, Marcus 266, 1106

Mary Stuart, van Schotland 1501

Masius, Andreas 7

Maslonius, Franciscus 1379

Massarius, Franciscus 617

Massonus, Papyrius 533

Maternus, Julius Firmicus 201

Mattheolus, Petrus Andreas 824

Mauro, Lucio 1521

Maurus, Franciscus 1057

Maurus, Terentianus 1140

Maximus Confessor 1273, 1277

Maximus Monachus 1253

Maximus van Tyr 1397

Maynerius, Guilielmus 431

Maynus, Ludovicus 458

Mazinus, Paulus 901

Meckerchus, Adolphus 1455

Medina, Pedro de 1475

Melampos 1317

Melanchthon, Philippus 1248

Meletius 895

Memnon 1360

Mercator, Gerardus 625

Mercurialis, Hieronymus 878

Mercurius Trismegistus 897, 1396

Merlinus zie Folengo

Mermannius, Arnoldus 506

Messala Corvinus 607, 755

Mey, Philippus 294

Meyerus, Leo 613, 1487

Michael Ephesius 862, 1326

Michael Mersburgensis 499

Mingerius 1052

Minturnus, Antonius Sebastianus 1158

Mirio hs. 7

Mizaldus, Antonius 765, 766

Modestus 547, 1214

Modius, Franciscus 678

Mogarola zie Nogarola

Moletius, Josephus 938

Molinaeus, Joannes 372

Monardus, Nicolaus 817

Monceus, Franciscus 1056

Monchiaconus, Antonius 151

Mondain, Claudius 407

Monhemius, Johannes 886

Monlucius, Johannes 375

Montanus zie Arias Montano

Monte Rocherio, Guido de 485

Morel, Guillaume c

Moringus Gerardus 626

Moschopulus, Manuel 1394, 1461

Moschus, Johannes Basilides 716

Mosellanus, Petrus 1019

Muretus, Marcus Antonius 986, 987, 1118, 1128, 1157, 1229

Mutius, Henricus (= Huldericus) 638

Myrepsus, Nicolaus 818, 819

Naclantus, Jacobus 38

Nannius, Petrus 9, 471, 1223

Natalis Comes (de Comitibus) 1215

Natta, Marcus Antonius 894

Nauclerus, Johannes 670

Naugerius, Andreas 973, 1032, 1113

Nausea, Fredericus 306, 1264

Neander, Michael 1410, 1443, 1452

Nemesius 1318

Netter, Thomas 234

Neuhangersis (= Neubrigensis), Guilielmus zie William of Newburgh

Neuss, Melchior von 145

Nicander 1433

Nicephorus 529, 660, 1258, 1274

Nicetas Acominatus 703

Nicolaus Lyranus 48

Nicomachus 1319

Nider, Johannes 495

Niger, Gerardus 426

Nilus 71, 80, 102, 110, 111, 1434

Niphus, Augustinus 848

Nizolius, Marius 1190

Nogarola, Ludovicus 327

Nonius Marcellus 1216

Nonnus van Panopolis 1275, 1435

Noot, Jan vander 1468

Nuñez de Toldeo y Gusman, Fernando 611, 733, 1229

Nyder, Johannes zie Nider

Occo, Adolphus 757

Oderbornius, Paulus 716

Oecumenius 49

Ogerius, Simon 1139

Olivarius, Petrus Johannes 269

Oliverius, Hieronymus 1065

Olivet (abb' d') 1009

Omphalius, Jacobus 317, 996, 1169

Opmeer, Petrus van 217

Oporinus, Johannes d

Oppianus 1436

Optatus Milevitanus 112

Orbicius, Thomas 1461

Orus Apollo Nyliacus 1398

Oribasius 820, 821, 1309

Origenes 113

Orleans, Louis d' 1497

Orosius, Paulus 713, hs. 33

Orpheus 1437

Orphilus 1109

Orsini, Fulvio zie Ursinus

Ortelius, Abraham 543, 929, 930

Orto, Obertus de 466

Osiander, Andreas 8

Osorius, Hieronymus 177, 312, 313, 635

Osorius, Johannes 242

Ovidius Naso, Publius 1121, 1250

Pachymeres, Georgius 1279

Pafino zie Pasino

Paganus, Antonius 336

Pagninus zie Santes

Palaemon 1289

Palaephatus 852

Palladius 1168

Palmerius, Matthaeus 702

Pamelius, Jacobus 76, 92, 121, 264

Pandulphus 709

Panvinius, Onuphrius 531, 532, 705, 706, 707

Paparella, Sebastianus 922

Papinianus 413

Papius, Andreas 932

Paracelsus, Theophrastus 835

Paradinus, Claudius 1046

Parrhasius, Janus 1184

Parthenius Philosophus 1218

Pasino, Aurelio de 1474

Patisson, Mamert 1044

Patritius, Franciscus (Patrizzi) 304, 623, 864

Paulinus van Nola 115

Paulus iii 145, 366

Paulus Aegineta 822

[p. 84]

Paulus Diaconus 714, 715

Paulus, Aemilius 708

Paulus, Julius 481

Pausanias 717, 1357, 1364

Payen, Thibaud 419

Payva, Jacobus zie Andrada

Peckius, Petrus 472

Pectanus, Theodorus 229

Pedianus, Quintus Asconius 1018

Peletarius, Jacobus 791, 796, 797, 950

Pelusinus, Julius 682

Penonius zie Perionius

Perbonus, Hieronymus 314

Pererius, Benedictus 19, 850

Perezius, Martinus 206

Perionius, Ioachim 158, 241, 280, 656, 661, 1186, 1271

Perna, Petrus 1322

Pernumia, Johannes Paulus 887

Perrucelli, François 1494

Persius Flaccus, Aelius 1087, 1111, 1177

Petrarca, Francesco 1513

Petri, Henricus b, 1189

Petrus, heilige 1256

Petrus Chrysologus 116

Petrus Diaconus 725

Petrus Hispanus 827

Petrus Lombardus 133

Petrus a Sancto Audomaro 721

Petrus, episcopus Vercellensis 1537

Phalaris 1399

Philander, Guilielmus 948

Philes, Manuel 1475

Philippus, Franciscus 1055

Philo Judaeus 117, 1276, 1321

Philonius, Johannes 1389

Phlegon Trallianus 1365

Phocylides 1443, 1444

Phornutus 852

Phreislebius, Christophorus 402

Phrynichius 1461

Piccolomini, Aenea Sylvio 362, 559, 1149

Pico della Mirandola, Giovanni 321, 322

Picolomini, Alex[andro] 1525

Pictorius, Georgius 875, 1063, 1178

Picus, Johannes Franciscus 999

Pierius, Johannes 325

Pighius, Albertus 144, 145, 146, 147

Pighius, Stephanus (Wijnants) 747, 751, 1234

Pincianus, Ferdinandus (Fernando Nuñez de Toledo y Gusman) 611, 733, 1229

Pindarus 1438, 1439

Pintus, Hector (Pinto) 35, 36

Pinus, Antonius 977, 1019

Pithoeus, Petrus 473, 474

Placentinus, Johannes 520

Placias hs. 22

Plantijn, Chr. 693, 1035

Platearius hs. 44

Platina, Baptista 507

Plato 590, 860, 872, 874, 879, 907, 908, 909, 920, 1014, 1218, 1320, 1324, hs. 45

Platus, Hieronymus 277

Plautus, Marcus Annius 1075, 1102, 1103

Pletho zie Gemist(h)ius

Plinius Secuncus Maior, Caius 611, 617, 633, 1217, 1250

Plinius Secundus Minor, Caius 1165

Plotinus 910, 1322

Plutarchus 727, 913, 1145, 1226, 1227, 1323, 1324, 1325, 1400

Poemander 1372

Polaemon zie Palaemon

Pole, Reginald 167, 220, 221

Polemon 912

Politianus, Angelus 1154

Polletus, Franciscus 618

Pollux 1462

Polybius 730, 1366, 1367

Pomponatius, Petrus 134, 906

Pomponius Mela 645, 656, 733

Ponce de Léon, Gonzales 170

Pontanus, Johannes Jovianus 572, 646, 674, 676, 1080, 1189

Popma, Cyprianus a 693

Porcius, Simon 924

Porphyrius 916, 927, 1327, 1440

Porta, Johannes Baptista a 800, 951

Portius, Christophorus 400

Possevinus, Antonius 239, 562

Postel, Guillaume 1483

Potnia zie Popma

Pratensis, Jason 799

Prateolus, Gabriel 148, 166, 307, 1494

Priscianus 1249

Probus, Aemilius 550

Probus, Marcus Valerius 698, 725

Proclus 883, 916, 958, 960, 961, 1316

Procopius Gazaeus 51, 731, 754

Propertius 1044, 1129

Prosper van Aquitanië 118

Prudentius, Aurelius 1035

Pruetis, Jean de 1494

Przibram, Johannes de 196

Psellus 916

Ptolemaeus, Claudius 937, 938, 939, 1328

Publius Victor hs. 38

Pulmannus, Theodorus 1035

Pythagoras 884, 1398, 1443

Quintilianus 1019, 1020

Quintus Curtius Rufus 734

Quintus Smyrnaeus (= Quintus Calaber) 1412, 1445

Rabanus Maurus 268

Racine, Jean 1009

Radulphus de Columna 737

Radulphus Flaviacensis 54

Ragazonius, Hieronymus 994

Ramus, Johannes 451, 452

Ramus, Petrus 724, 902, 903, 904, 905, 976, 1014, 1015, 1126

Raphelengius, Franciscus 1028

Rapicius, Jovita 1000

Ravesteyn (Tiletanus), Jodocus 179, 199, 200

Ravisius Textor, Johannes 1245

Raymundus zie Sabunde

Raymundus Lullius 830

Rebuffus, Petrus 359, 360, 475

Regino van Prüm 655

Reinhardus 1021

Rempius zie Kempius

Renthusius, Johannes 663

Resch, Conrad 145

Reuchlin, Johannes 323

Reyuardus (Revardus), Jacobus 438, 439, 440

Rhabanus Maurus 268

Rhodiginus, Ludovicus Caelius 1207

Riantzius, Albertus 551, 552, 553

Ribadeneira, Pedro de 534, 1528

Ribera, Franciscus 29, 30

Richaeus, Nicolaus 783

Riccobonus, Antonius 1373

Richardot, François 1496

Richardus 535

Ricius, Augustinus 327, 934

Ricius, Paulus 50, 284

Rivius, Johannes 693, 1246

Robortellus, Franciscus 621, 1058, 1059

Rodolphus, Geraldus 344

Roffensis, Johannes (Fisher) 197, 1539

Rokyzana, Johannes 195

Rondeletius, Guilielmus 789, 790

Rolanus, Johannes 808

Ronssaeus, Balduinus 770

Roscius, Julius 262

Rossaeus, Guilielmus 175

Rota, Dominicus de 411

Royas, Johannes de 952

Rudinger, Esrom 1335

Rueus, Franciscus 867

Rufinus Avienus zie Avienus

Rufus Ephesius 767

Rufus (Festus) 755, 833, 1309

Rufus, Franciscus 870

Rufus, Raemundus 222

Rulandus, Martinus 1460

Rupertus 119

Rusius, Laurentius 811

Rutilius Lupus 1228

Sabaeus, Faustus 1054

Sabellicus, Marcus Antonius 696, 744

Sabinus, Julius Pomponius 1090

Sabunde, Raymundus de 136

Sacrobosco, Johannes de 954, 955

Sadoletus, Jacobus 649, 1072

Saincte Fleur, Pierre 254, 720

Sainctes, Claude de 154

Salius, Panagius 1110

Sallustius 567, 583, 693, hs. 19, hs. 20, hs. 30

Salomonius, Marius 459

Salvianus 120

[p. 85]

Sambucus, Johannes 999, 1081, 1082

Sanctus Pagninus zie Santes

Sandaeus, Felinus 341

Sanderus, Nicolaus 530

Sansovinio, Francesco 1514

Santes Pagninus 55

Sardianus, Eunapius zie Eunapius

Sarius, Johannes 662, 671

Sasbout, Adam 6

Sauleblumus, Sebastianus 1137

Saxo Grammaticus 742

Scaliger, Julius Caesar 889, 1085, 1089, 1191

Scaliger, Josephus Justus 1034, 1044, 1124, 1210, 1237

Schafnaburgensis, Lambertus 686

Schegkius, Jacobus 880, 882

Schottus, Andreas 294, 733

Schultingus, Cornelius 156

Schylander, Cornelius 780

Scipio 584

Scotus, Marianus 700

Scribonianus Largus 834

Scrimger, Henry 1284

Secundus, Janus 1083

Sedulius 1091

Seneca, Lucius Annaeus 1104, 1105, 1229

Senesius, Johannes 1342

Serenus, Quintus 828, 829, 1178, hs. 45

Serlierus, Raphael 1133

Servius 1125

Sesellius, Claudius 590

Severus 536

Sextus Empiricus 923, 1230, 1231

Sextus Rufus hs. 28, hs. 39

Sfondratus, Franciscus 1060, 1072

Sicalerus zie Simler

Sidonius Apollinaris, Caius Sollius 1173, 1407

Sigabonus, Euthymius zie Zigabenus

Sigebertus van Gembloers hs. 6, hs. 14

Sigonius, Carolus 510, 584, 585, 586, 587, 588, 589, 612, 931, 1060, 1072, 1166, 1167

Silius Italicus 1138, hs. 48

Simanca, Jacobus 315

Simeon, Gabriel 1489

Simler, Josias 680

Simon Magister c

Simonius, Simon 925

Simplicius 861, 1329, 1330, 1331

Sixtus iii 80

Smetius, Martinus 657

Socrates hs. 23

Socrates Constantinopolitanus 1265

Soiterus, Melchior 701

Solinus, Julius 656, hs. 9-10, hs. 17

Sonnius, Franciscus 200

Soonus, Guilielmus 631

Sopater 1395

Sophocles 1142, 1423, 1444, 1446, 1447, 1448

Sophronius 10, 537

Soto, Petrus de 488

Sozomenus 1265

Spartianus, Aelius 545, 745, 1238

Spinaeus, Bartolomaeus 297, 298

Spinula, Franciscus 1143

Stanihurst, Richard 740

Staphylus, Fredericus 162, 163, 164, 165

Staphylus, Johannes 351

Stapleton, Thomas 231, 232, 233, 249, 250, 541

Steinman, Johann 1443

Stella, Johannes Martinus 653

Stephanus Byzantinus 1462

Stephanus, Carolus 1345, 1471

Stephanus, Henricus 1023, 1064, 1180, 1231, 1284, 1360, 1383, 1409, 1423

Stephanus, Robertus 1044, 1271, 1345

Steuchus, Augustinus 12, 295, 849

Stewichius, Godeschalcus 1214

Stobaeus, Johannes 1387

Stoeflerus, Johannes 958

Strabo 1332, 1333

Strabus Gallus 1144

Strada, Jacobus de 647

Strathius, Josephus 810

Strebaeus, Jacobus Ludovicus 995

Streinnius, Richardus 741

Sturmius, Johannes 888, 1385, 1386

Suetonius 545, 555, 568, 577, 599, 614, 683, 684, 692, 728, 744, 745

Suidas 1463

Sulpicius 539

Surius, Laurentius 511, 524

Susius, Jacobus 1073

Sydonius zie Demetrius Cydonius

Sylvester 489

Sylvius, Aeneas zie Piccolomini

Sylvius, Jacobus 801

Sylvius, Johannes 1270

Symmachus 1235

Symplichius zie Simplicius

Synesius 1275, 1335, 1336

Syrianus 926, 1395

Taboesius, Julianus 453

Tacitus 592, 593, 665, 980, 1441

Tagault, Jean 1447

Talaeus Audomarus 975, 976

Tambaco, Joannes de hs. 2

Tapperus, Ruardus 248

Tarafa, Franciscus 622

Tatianus 1278

Tauler zie Thaulerus

Taurelius, Laelius 456

Taurellus, Jacobus 1183

Terentius 1062, 1128, 1131, 1132, 1221, hs. 49, hs. 50

Tertullianus 105, 121, 122, hs. 1

Thamaesius, Michael 106

Thaulerus, Johannes 282

Thelinus, Guilielmus 1498

Themistius 1025, 1336

Theodoretus 123, 540, 1265, 1280, 1281, 1282

Theodorus 1265

Theodorus ii, keizer 888

Theodorus van Gaza zie Gaza

Theodorus, Cyrus 1258

Theodosius, Romeins keizer 408

Theognis 1443, 1451

Theon 940, 1402

Theophilus (Iurisperitus) 1288

Theophilus van Antiochië 1277

Theophilus Protospatharius 1340

Theophrastus 1298, 1337, 1338, 1339

Theophylactus van Gaza 125

Theractus 1141

Thomas van Aquino 56, 129, 138, 139, 140, 141

Thomas a Kempis 289

Thucydides 1351, 1357, 1368

Tibullus 1044

Tiletanus, Jodocus zie Ravesteyn

Tiraquellus, Andreas 384, 385, 386, 387

Titelmannus, Franciscus 31

Toletus, Franciscus 34, 865, 926

Torquemada, Thomas de 1526

Torrentius, Laevinus 692

Trallianus, Alexander 762, 763

Trapezuntius, Guilielmius (Georgius?) 991

Trapperus, Ruyardus zie Tapper

Tretenus, Thomas 1117

Trithemius, Johannes 84, 198, 290, 521

Tryphiodorus 1141, 1452

Tschudius, Aegidius 546

Turnebus, Adrianus 970, 971, 1147, 1237, 1372

Turpinus, Johannes 655

Turrianus, Franciscus 160, 161, 695

Tyrius, Guilielmus 632

Tzetzes, Isaac 1099, 1432

Tzetzes, Johannes 1430

Ulpianus 1403

Urbanus zie Bolzanius

Ursinus, Fulvius 561, 620, 989, 1123, 1346

Valens Guellius, Germanus 1124

Valerianus zie Bolzanius

Valerius, Augustinus 237

Valerius, Cornelius 859

Valerius Flaccus, Lucius 1094

Valerius Maximus 751

Valerius, Marius 573, 598, 681, 933, 935

Valesius, Franciscus 866

Valignano, Alessandro 1522

Valla, Lorenzo 46

Vanderanus, Petrus 476

Vargas, Franciscus 305

Varlenius, Hieronimus 37

Varro, Terentius 1168, 1236, 1237

Vasaeus, Johannes 672

Vegetius Renatus, Flavius 748, 1148, 1174

Vegetius Renatus, Publius 837

Velde, J.F. vande 372

Velleius Paterculus 755

[p. 86]

Vellutelli, Alessandro 1513

Venantius Honorius 1091

Verdemerus (?), Paulus 1466

Vergilius Maro, Publius 1051, 1084, 1090, 1122, 1123, 1124, 1125, 1126, 1136, 1176, 1221

Verneretus, Johannes 1190

Verrepaeus, Simon 1482

Verrius Flaccus, Marcus 1210, 1211

Verstegan, Richard 538

Vesalius, Andreas 760, 761

Vestrius, Octavius 467

Vico, Aenea 548, 1511

Vicomercatus, Franciscus 868, 869

Victor Vitensis 112, 542

Victor, Publius hs. 38

Victorinus, Fabius 988

Victorinus, Marius 1247

Victorius, Marianus 204

Victorius, Petrus 1016, 1059, 1168, 1224, 1225, 1237

Vidoue, Pierre 145

Vigelius, Nicolaus 357, 463, 464

Vigilius Martyr 124

Viglius Zuichemius 482

Viguerius, Johannes 131

Villanova, Arnoldus de 847

Villavincentius, Laurentius a 326

Vincentius Lirinensis 150, 236

Vinetus, Elias 570, 691, 954

Vio Caietanus, Thomas de 57, 141, 927

Viotus, Bartholomaeus 997

Viperanus, Antonius 974

Viperanus, Johannes 667, 675

Vipsaeus 1141

Vitruvius, Marcus 967, 968, hs. 9-10, hs. 11, hs. 31

Vives, Juan Luis 203, 328, 329, 1063, 1540

Vlierbergius, Gaspar 168

Vögelin, Ernst 1443

Vol(a)teranus, Raphael 735, 736

Vossius, Gerardus 990

Vriendt, Maximilianus de 1108

Waldensis, Thomas 234

Werdmullenis, Otho 915

Whitaker, William 231

Willandinus, Melchior 1217

William of Newburgh 630

Willichius, Jodocus 665, 1084, 1441

Winter, Robert 84

Witzius, Aegidius 291

Wolfgang 483

Wolfius, Hieronymus 972, 984, 1001

Wuitoniensis, Stephanus 228

Xenocrates 1250, 1404

Xenophon 736, 1369

Xilander, Guilielmus 1332

Xiphilinus, Johannes 602, 1355

Xistus 1024

Zacharias Scholasticus 928

Zanchius, Basilius 1040, 1162

Zarlino, Gioseffo 1506

Zasius, Udalricus 479, 480

Zigabenus, Euthymius 27

Zimara, Marcus Antonius 911

Zoanet(t)us, Franciscus 425, 619

Zonaras, Johannes 522

Zosimus 754

Zosipater Carisius 1251

Zwinger, Theodor 271, 333

[p. 87]

Samenvatting

Laevinus Torrentius (1525-1595), tweede bisschop van Antwerpen, was een humanistisch geleerde, Neolatijns dichter, specialist in kerkelijk recht en een bevoorrecht getuige van de politieke en religieuze gebeurtenissen in de Zuidelijke Nederlanden. Hij publiceerde zelf onder meer commentaren op Suetonius en Horatius, en van zijn Poemata sacra verschenen er wel vier edities. Torrentius beschikte over een omvangrijke verzameling drukken en handschriften, die hij bij testament aan de Leuvense jezuïeten naliet. Daartoe werd een catalogus opgesteld (thans Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Hs. 3974-3975), ingedeeld naar taal en discipline, en voorzien van een auteursregister. De beschrijving vermeldt auteur en (korte) titel, formaat en band. Plaats en datum van uitgave zijn niet vermeld, wat bibliografische identificatie erg bemoeilijkt. De catalogus van Torrentius' bibliotheek is hier diplomatisch uitgegeven. Een veertigtal nummers konden worden gekoppeld aan een nog bewaard (in twee gevallen aan een vroeger beschreven) exemplaar. Bovendien zijn er vier boeken met Torrentius' eigenhandige eigendomsvermelding bekend, die - om een nog onbekende reden - niet in de handschriftelijke catalogus voorkomen. De uitgave wordt gevolgd door een naamsregister. De inleiding brengt een eerste analyse van de gedrukte boeken, volgens talen en vijf algemene categorieën. De collectie bestond voor 81% uit Latijnse werken. Inhoudelijk was de samenstelling als volgt: religie (23%), (kerkelijk en burgerlijk) recht (11,5%), geschiedenis (20,5%), filosofie & wetenschappen (18%), taal & literatuur (21,5%). Gehoopt wordt dat de publicatie van de integrale catalogus nog meer bewaarde exemplaren aan het licht zal brengen.

Summary

Laevinus Torrentius (1525-1595), the second bishop of Antwerp, was a humanist scholar, a Neo-Latin poet, an expert in canon law, and a privileged witness of the political and religious situation of the Southern Netherlands. He published commentaries on Suetonius and Horace, and his Poemata sacra appeared in no less than four editions. Torrentius was the owner of an extensive collection of printed books and manuscripts. He willed them to the Louvain Jesuits. In order to execute his will a catalogue was drawn up (presently Ms. 3974-3975, Royal Library of Belgium, Brussels). The books are given according to language and discipline, and the catalogue is provided with an author index. The descriptions give details about authors and (short) titles, format and (material of) bindings. There are no indications of place and date of printing, which is a major obstacle for bibliographical identification.

The catalogue of Torrentius's library is here edited diplomatically. Some forty items could be linked to copies still in existence (in two cases to earlier descriptions of copies). Moreover, we know of four copies showing Torrentius' autograph ownership entry, but which - for reasons unknown to the editors - do not appear in the manuscript catalogue. The present edition is also provided with an index of names. An introductory article offers a first analysis of the collection of printed books according to numbers and subject categories. At least 81% of the books were in Latin. The division by genre was as follows: religion (23%), (canon and civil) law (11,5%), history (20,5%), philosophy & science (18%), language and literature (21,5%). It is expected that the publication of the complete catalogue will lead to the discovery of more copies in public or private libraries.