De Gulden Passer. Jaargang 78-79

(2000-2001)– [tijdschrift] Gulden Passer, De– rechtenstatus

H. Publicaties vermeld in de briefwisseling van P.P. Rubens

H 1

Brief van Nicolas Rockox aan Jacques de Bie, Antwerpen, 3 januari 1611: ‘... je vous envoye icy ce que Mons^r Rubens at conceu touchant le frontispice de vostre livre, ce qui me plaît fort en cas que le trouvez bon il le mettrat en net, c'est la déesse Moneta.’ (p. 25).
Het titelblad naar de vermelde ontwerptekening van Rubens komt voor in:

Jacobus De Bie, Imperatorum Romanorum a Julio Caesare ad Heraclium usque, numismata aurea...

Lit. Rubens, Corr. II, Lett. CXXIV (p. 25-32).

Zie voor de beschrijving, D9.

H 2

Brief van Jan van den Wouwer aan Balthasar Moretus, Antwerpen, 17 maart 1614: ‘Vitam B. Simonis Valentini, ut nuper indicavi, aliquot exemplaribus tantum, et meo omnino sumptu a te excudi velim.... Imago, quam nuper te comitante, Gallaeo tradideram, in manibus elegantissimi Rubenii nostri nunc est...’ (p. 67).

Joannes Woverius, Vita B. Simonis Valentini sacerdotis a Joanne Woverio descripta.

Lit. Rubens, Corr. II, Lett. CXXXVII (p. 67-69).

Zie voor de beschrijving, D7.

H 3

Brief van Franciscus Sweertius aan Guilielmus Camdenus (William Camden), Antwerpen, 1 juni 1616: ‘Est apud nos Rubenius celeberrimus pictor, toto orbe notus, et bene doctus; audivit apud vos exstare libellum, cui titulus Icon Animorum, quem videre desiderat: certe beabis me et illum uno exemplari.’ (p. 82).

Joannes Barclaeus, Joannis Barclaeii Icon animorum.- London: [Bonham?] Norton for John Billy, 1614.- 356 p.; 8^o.

De eerste of tweede uitgave te Parijs bij P. Mettayer, 1614. 8^o.

Lit. Rubens, Corr. II, Lett. CXLII (p.82-85). McRae 20.

Ex. Parijs, BnF, R 19885 & R 27600.

H 4

Brief van P.P. Rubens aan F. Sweertius. Februari-maart 1618: ‘Isidem C.V. Camdeni, ut verum fatear, non plane perspexi, neque et imagine tam rudi (ignoscat artifex) eruere potui probabilem conjecturam.’ (p. 124).
Betreft een beeld van Isis in het bezit van Camden, waarvan deze aan Sweertius een tekening gezonden had. Het is niet uitgesloten dat Rubens het hierna genoemd boek bezat of van Sweertius in lezing ontving.

Guilielmus Camdenus, Guilielmi Camdeni Britannia, sive florentissimum regnorum Angliae, Scotiae, Hiberniae et insularum adjacentium ex intima antiquitate descriptio in epitomen contracta a Regnero Vitellio Zirizaeo.- Amsterdam: Willem Jansz. Blaeu, 1617.- XVI, 714 p.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. II, Lett. CLXII (p. 124-127). Rubens, Letters, Let. 26 (p. 58). McRae 49. McGrath I, p. 79 n.

Ex. Amsterdam, UB, 1360 G 40. Parijs, BnF, N 14.

H 5

-	Brief van Rubens aan Franciscus Sweertius, Antwerpen, februari-maart 1618: ‘Sed ne nihil dicam, cum nihil tamen certi in re tam obscura affirmare ausim, si vitula istud animal est ego suspicarer de quodam voto pro frugibus juxta illud vulgi: “cum vitula facies pro frugibus” suscepto; hoc suadet patera frugifera et vas potiorum in altera manu ab urnis fluviorum quantitate et forma omnino dispar; bibebant autem in sacris ut Saufeia...’ (p. 124-125). ‘Cum vitula facies pro frugibus’ is een Latijns spreekwoord. ‘Saufeia’ is de naam van een personage dat voorkomt in de 6de en de 9de satire van Decimus Junius Juvenalis, een lievelingsdichter van Rubens. De spreuken die voorkomen op de portiek in Rubens' huis werden door de kunstenaar ontleend aan Juvenalis (Zie Rubens, Corr., II, p. 154-155).
-	Brief van Peiresc aan Rubens, Parijs, 31 maart 1622: ‘Dell' anello di Juvenale, taglio dell' incantamento o delle Parche et medesime greche, farò tutto ciò che a me sarà possibile...’. (p. 357).
-	Brief van Rubens aan Peiresc, Parijs, 7-8 april 1622: ‘Dell' anello di Giuvenale non perderò l'occasione...’ (p. 367)
-	Juvenalis cum Commentariis Diversorum. [in Folio] (Cat. A. Rubens, p. 18, kol. 2)

-	Iuvenalis cum Comm. Britannici. in Quarto. (Cat. A. Rubens, p. 19, kol. 1).
-	Juvenalis & Persius cum notis Pithoei. in Octavo^o. (Cat. A. Rubens, p. 20, kol. 2).
-	Juvenalis & Persius cum notis Farnabii. in 12. & Minori Forma. (Cat. A. Rubens, p. 20, kol. 2).

Decimus Junius Juvenalis, Satyrae, cum commentariis [diversorum].

Een groot aantal uitgaven in folio verscheen vóór 1618.

Lit. Rubens, Corr. II, Lett. CLXII (p. 124-127); Lett. CCXLVIII (p. 355-363); Lett. CCL (p. 366-374). Rubens, Letters, Let. 26 (p. 58). McRae 147.

Ex. Antwerpen, MPM, B 1538 (ed. 1602).

H 6

-	Brief van Peiresc aan Gevaerts, Parijs, 26 februari 1622: ‘M. Saulmaise faict imprimer son Tertullien de Pallio.’ (p. 338).
-	Tertullianus de Pallio. in Octavo. (Cat. A. Rubens, p. 4, kol. 2).

Quintus Septimus Florens Tertullianus, Q[uinti] Sept[imi] Florentis Tertulliani liber de pallio. Claudius Salmasius recensuit, explicavit, notis illustravit.- Paris: Jérôme Drouart, 1622.- 2 dln. (452 p.); 8^o.

Lit. Rubens, Corr. II, Lett. CCXLI (p. 337-339). McRae 268 (s.v. Salmasius).

Ex. Amsterdam, UB. Parijs, BnF, C 2817(2-3) & 2818.

H 7

-	Brief van Michel Routart aan Jan Gaspard Gevaerts, Brussel, 30 maart 1622: ‘Vous m'obligerez grandement de me faire tenir au plustost l'Argenis Barclaij avecq l'explication des noms, si Monsieur Rubens vous l'a révélé et m'adviser le coust.’ (p. 354).
-	Brief van Nicolas Fabrice de Peiresc aan Jan Gaspard Gevaerts, Parijs, 28 april 1622: ‘Le bel éloge que vous m'avez faict de l'Argenis m'a esté infiniment agréable et plus que si la pièce estoit mienne, pour l'estime que j'en avois tousjours faict. Des noms que vous demandez, M. Rubens vous en peult dire tout ce que j'en ay apprins ou deviné à veue de païs’. (p. 399).
-	Barclai Argenis. in Octavo (Cat. A. Rubens, p. 13, kol. 2).

Joannes Barclaeus, Joannis Barclaei Argenis. Editio secunda.- Paris: Nicolas Buon, 1622.- 1208 p.; 8^o.

De eerste druk verscheen te Parijs bij N. Buon, 1621. Voor een vroeger werk van Barclay, zie H3.

Lit. Rubens, Corr. II, Lett. CCXLVII (p. 354); Lett. CCLV (p. 399). McRae 21.

Ex. Londen, BL, 12410 bb 13.

H 8

-	Brief van Peiresc aan Rubens, Parijs, 13 mei 1622: ‘Hebbi hieri la lettera di V.S. delli Istante, scritta a Brusselles et ho havuto dispiacere che V.S. habbia ricevuto il Tertulliano senza le mie lettere che l'accompagnavano...’ (p. 405). Het Journal van de Officina Plantiniana vermeldt op 7 jan. 1638 f^o 3 volgende aankoop door A. Rubens:
-	Tertullianus de la Cerda f. 2 p^o, fl. 15.
-	Opera Tertulliani, cum Comm. Pamelii. Paris. 1616. in Folio. (Cat. A. Rubens, p. 3, kol. 2).

Quintus Septimus Florens Tertullianus, Tertulliani Carthaginiensis presbyteri, Opera quae hactenus reperiri potuerunt omnia. Jam postremum, ad exemplaria manuscripta collatione facta, quam accuratiss[ime] recognita, aliquot etiam libris auctiora, nunc primum in capita, & certo ordine, habita quantum fieri potuit temporum ratione, in quinque tomos distincta. [Accesserunt Novatiani de Trinitate, de cibis judaicis, epistolarum de vera circumcisione et vero sabbato notulae]. Cum Jacobi Pamelii Brugensis, theologi, archidiaconi Audomaropolitani, argumentis & adnotationibus toti operi interiectis, quibus tum loci obscuriores explicantur, tum quicquid ad antiquitatem ecclesiasticam spectabat, illustratur commentarioque Francisci Zephyri in Apologeticum. Ab eodem Pamelio recens adiecta Tertulliani vita, scripturarum citatarum index locupletiss[imus] aliaque prolegomena. Accessere & loci ex coniectura Latini Latinii Viterbiensis restituti, & erudita in lib[rum] de pallio Joannis Mercerii Antecessoris Bituricensis commentaria Emundi Richerii... Notae in librum Tertulliani de pallio. Catalogum totius operis inveniet lector post epistolas dedicatorias & in singulis tomis praefatiunculas de librorum ordine.- Paris: [Compagnie de la Grand-Navire], 1616.- 167, 1101 p.; f^o.

Lit. Rubens, Corr. II, Lett. CCLVIII (p. 405-409).

Ex. Parijs, BnF, C 301.

H 9

Brief van Rubens aan Pieter van Veen, Antwerpen, 19 juni 1622: ‘Ho publicato ancora un libro d'Architettura de più belli Palazzi di Genuoa de qualq. 70 foglie insieme colle piante, ma non so se V S. sene diletta...’ (p. 444).
Daar Rubens zelf vermeldt dat het boek ca. 70 pagina's telt is het duidelijk dat hij slechts het eerste deel van Palazzi antichi di Genova toestuurt. Het tweede was blijkbaar toen nog niet verschenen.

Brief van Peiresc aan Rubens, Parijs, 29-30 september 1622: ‘Un amico mio venendo da me in absenza mia et trovando su la tavola il libro di

V.S. de Palazzi me lo prese et mi disse poi che non me lo voleva piu rendere di maniera che V.S. n'havera da perdere ancora un essemplare, ma la prego di aggiungervi li nomi dé fondatori et padroni che saranno della sua notizia et di gratia mi scusi la troppo gran liberta.’ (p. 50).

P.P. Rubens, Palazzi di Genova...

Lit. Rubens, Corr. II, Lett. CCLXVI (p. 444-451); III, Lett. CCXCI (p. 49-52). Rubens, Letters, Let. 48 (p. 87-88). Rubens, Lettere, Let. 42 (p. 111-112).

Zie voor de beschrijving, E74a.

Zie ook E79 en F1.

H 10

Brief van Rubens aan Pieter van Veen, Antwerpen, 19 juni 1622: ‘Intendo chel Sig^r Ottavio Veen suo Fratello ha messo in stampa un operetta Anonima della Teoria universale o simil cosa, il quale io desidererei summamente di vedere et se V.S. fosse servita di communicarmelà dovendo lei senza dubbio haver un essemplare io lhaverei sum^te caro et l'accettarei sotto parolla di huomo da bene di tenere questo suo favore secretissimo senza parlarne con huomo vivente se cosi è necessario.’ (p. 444-445).

Otto Vaenius, Physicae et theologicae conclusiones, notis et figuris dispositae ac demonstratae, de primariis fidei capitibus, atque inprimis de praedestinatione, quomodo effectus illius superetur a libero arbitrio. Authore Otthone Vaenio. Nil magis praestandum, quam ne pecorum ritu sequamur antecedentium gregem, pergentes non quo eundum est, sed quo itur, Seneca.- Orsellis: [s.n.], 1621.- 43 p.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. II, Lett. CCLXVI (p. 444-451). Rubens, Letters, Let. 48 (p. 87-88), n. 3. McRae 307. Rubens, Lettere, Let. 42 (p. 111-112).

Ex. Hannover, Niedersächsische Landesbibliothek, T-A 8554. Londen, BL, 1009 d. 21(2).

H 11

-	Brief van Peiresc aan Rubens, Parijs, 29 juli 1622: ‘M'ha ben fatto V.S. un summo piacere di ricordarmi il luoco di Plutarcho intorno alla razura della testa di Demosthene.’ (p. 6).
-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 10 juni 1627: ‘... de’ quali Plutarcho dice esser stati gli duoi principali suoi favoriti et che amava piu Ephestione, ma honorava davantagio Cratero.’ (p. 273).
-	Plutarchi Opera. 2 Voll. Parisiis 1624. in Folio. (Cat. A. Rubens, p. 16, kol. 2).
-	Les OEuvres de Plutarque. 2 Voll. a Paris. 1581 In Octavo. (Cat. A. Rubens, p. 21, kol. 1).
-	Opera Plutarchi 2 Voll. Parisiis Greclat. in Folio. (Cat. A. Rubens, p. 28,

kol. 1).

Plutarchus, Plutarchi Chaeronensis Omnium quae exstant operum tomus primus [-secundus], continens vitas parallelas cum Latina interpretatione Cruserii, & Xylandri et doctorum virorum notis et libellis variantium lectionum ex m[anu]s[cripti]s cod[icibus] diligenter collectarum et indicibus accuratiss[imis]. Eiusdem Plutarchi Liber de fluviorum montiumque nominibus, antehac non editus cum versione & notis Maussaci. Accedit nunc primum Plutarchi vita, ex ipso, & aliis utriusque linguae scriptoribus, a Joan[ne] Rualdo collecta digestaque. Eiusdem Rualdi animadversiones ad insignia Plutarchi σφάλματα, sive lapsiones II & LXX.- Paris: A[nthoine] Estienne, ‘apud Societatem Graecarum Editionum’, 1624.- 2 dln. (1076, 114, 150 p.; 1164, 84, 13-80 p.): ill.; f^o

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCLXXIX (p. 6-9); IV, Lett. DIV (p. 272-276). McRae 229 (s.v. Lives). R.W. Scheller, Nicolaas Rockox als oudheidkundige, Antwerpen, 1978, p. 17, 38 (over het afgeschoren hoofd van Demostenes). Rubens, Lettere, Let. 94 (p. 238-240). McGrath I, p. 43-45 e.a., II, passim.

Ex. Antwerpen, MPM, B 616. Parijs, BnF, J 711-712.

H 12

Brief van Peiresc aan Rubens, Parijs, 1 september 1622: ‘Il Sg^r Hugone Grotio e stato ammalato assai gravamente, ma sta hora assai bene e si e bagnato questa settimana ancora lui, e uscito fuori la sua Apologia, laquale io manderò a V.S. per il primo carrettone per non lasciare alla discrettione del coriere di mettere a rançone V.S. per il porto.’ (p. 28).

Hugo Grotius, Apologeticus eorum qui Hollandiae, Westfrisiae et vicinis quibusdam nationibus ex legibus praefuerunt ante mutationem quae evenit anno 1618. Scriptus ab Hugone Grotio.- Paris: Nicolas Buon, 1622.- 534 p.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCLXXXXVII (p. 27-30). McRae 118.

Ex. Parijs, BnF, M 21455.

H 13

Brief van Peiresc aan Rubens, 13 januari 1623: ‘Mi scrivono da Roma che il Spalatense haveva fatto nuova et piu ampia abjuratione in mano del Card^e Bandini capo della Congregatione del S. Offizio havendo confessato dallo stato heretico et dannato una per una tutte l'opinioni che ha tenute. Et gia si e assonto di scrivere contra li proprii scritti comminciando da un consilium reditus per opposto a quello della profectione.’ (p. 115).

Marco Antonio de Dominis, archiepiscopus Spalatensis, Sui reditus ex Anglia consilium.

Marc' Antonio de Dominis, aartsbisschop van Spalato (Dalmatië),

trad, uit onvrede met het beleid van Pius V, in 1616 toe tot de Anglicaanse kerk. Hij motiveerde zijn besluit in ‘Suae profectionis consilium’ (STC 6996). In 1622 verzoende hij zich met Gregorius XV, en verdedigde zijn ‘terugkeer’ in ‘Sui reditus ex Anglia consilium’ (Rome 1623; gedateerd: 24 november 1622). Van beide apologieën bestaan talrijke Latijnse uitgaven en vertalingen.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCVI (p. 114-117). McRae 83-84. Peter Milward, Religious controversies of the Jacobean Age. A survey of printed sources, Londen, 1978, p. 187-195. A.F. Allison & D.M. Rogers, The contemporary printed literature of the English Counter-Reformation between 1558 and 1640. Vol. I. Works in languages other than English, Aldershot, 1989, p. 202-203.

H 14

-	Brief van Peiresc aan Bagni, 30 juni 1623: ‘... et subito mandai a pigliare nell'Universita il Libro di Capitulari di Carlo Calvo con ordine che milo portasse da S. Rubens,...’ (p. 190).
-	Capitula Caroli Calvi cum notis Sirmondi. in Octavo (Cat. A. Rubens, p. 15, kol. 1).

Karolus Calvus, Karoli Calvi et successorum aliquot Franciae regum capitula in diversis synodis ac placitis generalibus edita Jacobus Sirmondus Societ[atis] Jesu presbyter in unum collegit notisque illustravit. [JIacobi Sirmondi Soc[ietatis] Jesu Presb[yteri] Notae ad Caroli Calvi regis capitula].- Paris: Sébastien Cramoisy, 1623.- 2 dln. (511, 139 p.); 8^o.

Het boek was voor Bagni bestemd. Misschien wordt hier Guido del Bagno bedoeld, die van 1621 tot 1627 apostolisch nuntius te Brussel was.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXXXVII (p. 190). De Backer & Sommervogel, VII kol. 1243, 27.

Ex. Parijs, BnF, F 30637.

H 15

Brief van Peiresc aan Rubens, Parijs, 20 juli 1623: ‘Io per ventura ho comprato hoggi certi dissegni vecchj raccolti in Roma da Stephano du Perac, authore della Roma antiqua... ne mandaro la copia a V.S. con l'ordinario prossimo’ (p. 202).
Of Rubens het hierna vermelde boek van de Franse architect en archeoloog Etienne du Pérac bezat, is niet zeker. Ongetwijfeld kende hij het en heeft hij het geraadpleegd.

Etienne Du Pérac, I vestigi dell'antichita di Roma raccolti et ritrati in perspettiva... da Stefano Du Perac.- Roma: Lorenzo della Vaccheria, 1575.- 40 pl.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXLI (p. 201-207). McRae 210.

Ex. Parijs, BnF, J 3432.

H 16

-	Brief van Peiresc aan Rubens, Parijs, 20 juli 1623: ‘Nello Strada in fol^o delle medaglie imperiali c'e una Messalina giusta come quella del S^r Tristano...’ (p. 202).

Jacques Strada de Rosberg, Imperatorum Romanorum omnium orientalium et occidentalium verissimae imagines ex antiquis numismatis quam fidelissime delineatae. Addita cujusque vitae descriptione ex thesauro Jacobi Stradae et perbrevi elogio uniuscujusque carminis, quod quasi epitome est historiae, ad juvandam memoriam.- Zürich: Andreas Gesner, 1559.- 118 p.; f^o.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXLI (p. 201-207). McRae 287.

Ex. Antwerpen, MPM, R 38.3. Parijs, BnF, Dép. des Est.

H 17

Brief van Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 10 augustus 1623: ‘La setta della Croce Rosea é hormai vecchia in Amsterdam, e mi ricordo d'haver letto tre anni sono un libretto vulgato della loro compagnia, nel quale si descrive la vita et il sepolcro glorioso et misterioso del loro primo institutore, et tutti gli loro statuti et ordini, che non mi pare altro ch'una Alchimia, fingendo d'havere la Pietra Philosophica, et è in effetto una mera impostura.’ (p. 228-229).

Johann Valentin Andreae, Chymische Hochzeit Christiani Rosencreutz (a Johanne Valentino Andreae), anno 1459.- Strasbourg: [Conrad Scher] pour Lazarus Zetzner, 1616.- 146 p.; 12^o.

McGrath merkt op dat, aangezien Rubens naar de Rozenkruisers in Amsterdam verwijst, hij waarschijnlijk reeds eerder een Nederlandse versie hiervan kan gekend hebben.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXLV (p. 228-231). Rubens, Letters, Let. 53 (p. 92-93). McRae 10, 252. Rubens, Lettere, Let. 45 (p. 117-118). Cf. McGrath I, p. 57. F. Smit, De roep van het Rozenkruis, vier eeuwen levende traditie, Haarlem; Den Haag, 1998, 8a.

Ex. Amsterdam, Bibliotheca Philosophica Hermetica. Parijs, BnF, R 54602.

Zie H18.

H 18

-	Brief van Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 10 augustus 1623: Fragment uit brief; zie H25.

Johann Valentin Andreae, Fama fraternitatis, oft Ontdeckinge van de Broederschap des loflijcken Ordens des Roosen-Cruyces. Midtsgaders de

Confessie ofte Bekentenisse des selfden Broederschaps, aen allen geleerden ende hoofden in Europa gheschreven [door Johann Valentin Andreae]. Noch sommighe antwoorden ende send-brieven by den heere Haselmeyer en andere gheleerde luyden op de Fama ghestelt. Met een Discours van de alghemeyne Reformatie des ganschen wereldts. Overgheset uyt den Hooghduytsche in onse Nederlandtsche tale. Gedruckt na de copye van Jan Berner tot Franckfort, 1615.- [Amsterdam: s.n., 1615].- 8^o.

Een exemplaar van de Duitse uitgave: Fama fraternitatis. Oder Entdeckung der Bruderschafft desz löblichen Ordens desz Rosen Creutzes, (Frankfurt am Main: Johann Bringer für Johann Berner, 1615), berust te Amsterdam in de Bibliotheca Philosophica Hermetica.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXLV (p. 228-231). Rubens, Letters, Let. 53 (p. 92-93). F. Smit, op. cit. (sub H17), 6.

Ex. Amsterdam, Bibliotheca Philosophica Hermetica. Den Haag, KB, 32 K 18.

H 19

-	Brief van Peiresc aan Rubens, Parijs, 10 augustus 1623: ‘Mando a V.S. il discorzetto del S^r Pignorio sopra la mano gieroglifea, et insieme certi articoli di questa setta rosea, che si sono trovati in camera d'uno ch'era fuggito,...’ (p. 235).

Laurentius Pignorius, Magnae deum matris Idae et Attidis initia. Ex vetustis monumentis nuper Tornaci erutis. Edente & explicante ad veterum auctorum mentem Laurentio Pignorio Patavino.- Paris: Nicolas Buon, 1623.- 17 p.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXLVI (p. 232-239). McRae 221.

Ex. Parijs, BnF, 7959.

H 20

Brief van Peiresc aan Rubens, 11-12 februari 1624: ‘Ho trovato finalmente la relatione veneta di Fra Poalo ma sono in grande stento a trovare chi la possa transcrivere corettamente, lo faro al meglio se potra et in qual proposito non le voglio tacere a lei (ben che importa di non divulgarlo) che del libro della relatione del Concilio Tridentino stampato in Inghilterra se ne venuto in Venetia un essemplare scritto de mani di Fra Paolo, ma non e tutto conforme alla stampa, nella quale si son interpolate molte cose in detrimento dell'authore, et che si sono accorti che l'anagramma di Pietro Soave Polano e Paolo Sarpi Veneto, ma questo sia tra li noi di gratia.’ (p. 277-278).

Paolo Sarpi, Servita, Historia del Concilio Tridentino... di Pietro Soave Polano [pseud. van Paolo Sarpi].- London: John Billy, 1619.- 806 p.; f^o.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCLIV (p. 268-290). McRae 266. Rhodes, p. 655.

Ex. Londen, BL, 491.i.8 & 5 andere exemplaren. Parijs, BnF, B 486.

Zie ook I3.

H 21

-	Brief van Balthasar Moretus aan Jan van den Wouwer, Antwerpen, 2 oktober 1624: ‘Indicem francfurtensem mitto: atque alterum exemplar adjungo, Apelli nostro P. Rubenio (qui isthic alibi hospitatur) reddendum...’ (p. 305).

Catalogus universalis pro nundinis Francofurtensibus autumnalibus de anno MDCXXIV. Hoc est: Designatio omnium librorum, qui hisce nundinis autumnalibus, vel novi, vel emendatiores & auctiores prodierunt. Das ist: Verzeichnusz aller Bûcher, so zu Franckfurt in der Herbstmesz, anno 1624 entweder gantz new oder sonsten verbessert, oder auffs new wiederumb auffgelegt, in der Buchgassen verkaufft worden. Qui plerique apud Sebastianum Mylium Augustum venales habentur...- Frankfurt am Main: Sigmund Latomus, (1624).- [40 f.]; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCLXIII (p. 305-307).

Ex. Frankfurt am Main, Stadt- und Universitätsbibliothek, Coll. 517. Leuven, KU, CB, RA 2361.

H 22

Brief van Rubens aan Valavez te Parijs, Antwerpen, 12 december 1624: ‘Je n'ay pas receu encores les lettres du cardinal d'Ossat, avec les autres livres qu'il vous a pieu de m'envoier, selon la liste incluse en vostre dernière où que j'ay veu le recueil de toutes les pièces faites par Théophile despuis sa prise jusques à présent qui me sera fort agréable, mais surtout je serois désireux de veoir son Satiricon qui fut cause de son désastre, et a esté condamné et exécuté si cruellement.’ (p. 309).

Théophile [de Viau], Receuil de toutes les pièces...

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCLXV (p. 309-313). Rubens, Letters, Let. 58 (p. 97-99).

Zie voor de beschrijving, E101.

H 23

-	Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 12 december 1624. Fragment uit brief; zie H29.
-	Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 26 december 1624. Fragment uit brief; zie H33.

Arnaud d'Ossat, cardinal, Lettres... 1624.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCLXV (p. 309-313); Lett. CCCLXVI (p. 313-319).

Zie voor de beschrijving, E99.

H 24

Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 12 december 1624: ‘J'ay tout prest le livre du P^e Scribanius intitulé: Politico Christianus, auquel j'ay faict le desseing du frontespice; aussi m'a on envoié de Brusselles les ordonnances des Armoiries; mais il n'estoit pas possible d'accomoder ces livres avec nostre casse susdite, aussy n'avois-je pas encore alors les ordonnances des Armoyries. Il fauldra faire doncques un petit fagot à part et le livrer au mesme M^re Anthoine Muys.’ (p. 309-310).

Carolus Scribani s.j., Politico-Christianus... 1624.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCLXV (p. 309-313). Rubens, Letters, Let. 58 (p. 454).

Zie voor de beschrijving, D34. Zie ook E97, E102 en J8.

H 25

-	Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 12 december 1624. Fragment uit brief; zie H31. Commentaar van Rooses (Rubens, Corr., III, p. 312): ‘Les Ordonnances des armoiries, que Rubens doit envoyer à Peiresc, nous sont inconnues. S'agit-il de l'Edit et ordonnance touchant les armoiries, tymbres et autres usurpations de baronies, chevaleries et noblesse, du 23 septembre 1595, que l'on trouve reproduit dans les Placcarts du Brabant et qui fut renouvelé en 1615? S'agit-il peut-être d'une copie des lettres de noblesse et des armoiries que le roi d'Espagne avait octroyées à Rubens, en cette même année, le 5 juin? Nous laissons ce point aux habiles en matière héraldique.’
-	Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 26 december 1624: J'ay receu dès avant-hier le pacquet avec les livres, compris en vostre liste lesquelz y sont tous, mais je ne pensois qu'ils fissent un si grand fardeau. Les lettres du cardinal d'Ossat sont en meilleure forme que je n'ay veu encore; et celles de Duplessis-Mornay me sont aussi très aggréables car il ne me souvient pas d'en avoir ouy parler en nostre quartier y estant toutesfois le personnage cogneu et renommé de ses aultres oeuvres et sa disputte avec du Perron... je n'ay pas encore baillé au Charton le livre du P^e Scribanus, avec les Ordonnances des armoiryes, cuydant de trouver quelque aultre galanterie; mais il n'y a rien selon mon advis que un livre latin tout fraîchement de la main de Mons^r Cifflet de Sacra sindone Vesumtina aut sepultura Christi, lequel me semble bien gentil et je l'auray demain et avec le premier chariot qui partira, je les vous envoieray tous trois ensemble.’ (p. 314-315). Titel niet geïdentificeerd.
	Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCLXV (p. 309-313); Lett. CCCLXVI (p. 313-319). McRae 199.
	Zie ook J7.

H 26

-	Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 26 december 1624. Fragment uit brief; zie H32.

Philippe de Mornay, seigneur du Plessis-Marly, Mémoires...

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCLXVI (p. 313-319). Rubens, Letters, Let. 59 (p. 99-100).

Zie voor de beschrijving, E100.

H 27

-	Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 26 december 1624. Fragment uit brief; zie H33.

Joannes Jacobus Chiffletius, De linteis sepulchralibus Christi servatoris crisis historica.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCLXVI (p. 313-319). Rubens, Letters, Let. 57 (p. 97).

Zie voor de beschrijving, E94.

H 28

Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 10 januari 1625: ‘Je suis bien ayse que vous avez receu le mo[uvement] perpétuel assez bien conditionné comme je croy puisque le tuyau de verre n'est pas rompu.’ (p. 319). Uit de commentaar van Rooses (Rubens, Corr., III, p. 324); ‘Il [Rubens] peut avoir vu l'instrument à Londres en 1629. Mais, en 1625, il ne pouvait le connaître que par une description énigmatique, donnée par Drebbel lui-même, en quelques lignes. Dans la dédicace, à Jacques I^er, de son ouvrage: Een cort tractaet... Rotterdam, 1621, le physicien hollandais parle de son invention...’. Toch dient opgemerkt dat het duidelijk is dat Rubens een breekbaar instrument, en niet een beschrijving ervan opstuurde. Overigens is het niet zeker dat hij een perpetuum mobile van Drebbel verzond, aangezien in die tijd meerdere geleerden probeerden een dergelijk instrument te vervaardigen.

Cornelis Drebbel, Een kort tractaet van de natuere der elementen. Ende hoe sy veroorsaecken den wint, regen, blixem, donder, ende waeromme dienstich zijn. Gedaen door Cornelis Drebbel.- Rotterdam: Pieter Jansz., 1621.- 64 p.: ill.; 8^o.

Het titelblad en één illustratie zijn afgebeeld in Leiden University in the seventeenth century. An Exchange of Learning, ed. Th.H. Lunsingh Scheurleer & C.H.M. Posthumus Meyjes, Leiden, 1975, 332, fig. 2-3. Er bestaat ook een uitgave: Haarlem: Vincent Casteleyn, 1621. 8^o (ex.: Amsterdam, UB, 719 F 20:1).

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCLXVII (p. 319-327). Rubens, Letters, Let. 52 (p. 90-92), n. 2. McRae 85.

Ex. Leiden, UB, 634 G 12. Utrecht, UB, P oct. 530:2.

H 29

Brief van Rubens aan Valavez, Brussel, 28 november 1625: ‘Ho letto con grandissimo gusto il libretto del speccio del tempo passato che mi pare ingenioso et acuto et ringratio V.S. ancora per la risposta che leggero con attentione...’ (p. 399-400).

Le miroir du temps passé, A l'usage du présent.- [Paris?: s.n.], 1625.- 64 p.; 8^o.

Koptitel: het titelblad ontbreekt aan het enig opgegeven exemplaar.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCLXXXVI (p. 399-402). Rubens, Letters, Let. 70 (p. 119-120), n. 3. McRae 247. Rubens, Lettere, Let. 56 (p. 149-150).

Ex. Brussel, KB, VB 9744 A 15 RP (titelblad ontbreekt).

H 30

-	Brief van Rubens aan Valavez, Brussel, 28 november 1625. Fragment uit brief; zie H37. Uit de commentaar van Rooses (Rubens, Corr., III, p. 402): ‘De nombreuses brochures furent publiées en réponse à l'Admonition. Parmi elles figurent Le Miroir du temps passé et la Réponse.’

Response au libelle intitulé: Admonition à Louis XIII roy de France. (18 octobre).- [S.l.: s.n.], 1625.- 148 p.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCLXXXVI (p. 399-402). De Backer & Sommervogel IV, kol. 994, 28. McRae 248. Rubens, Lettere, Let. 56 (p. 149-150).

Ex. Parijs, BnF, LB³⁶ 2388.

H 31

-	Brief van Rubens aan Valavez, Brussel, 9 januari 1626: ‘Mando a V.S. qui gli 40 articoli della confederatione tra Inglesi et Ollandesi in lingua fiamenga poiche non posso in modo alcuno far la traduttione in lingua françese o italiana per le mie occupationi.’ (p. 417). Titel niet geïdentificeerd. Mogelijk zond Rubens geen drukwerk, maar een tekst in handschrift.
	Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXCII (p. 416-421). Rubens, Lettere, Let. 59 (p. 157-159).

H 32

-	Brief van Rubens aan Valavez, Brussel, 20 februari 1626: ‘Ho ricevuto l'Apologetico del sig. Rigaltio contra l'Ammonitione, il quale peró non ho potuto leggere sin adesso per certe occupationi; pur quel poco che l'ho foglietato, mi è piacciuto, particolarmente il stilo chiaro e nervoso’. (p. 428).

Nicolas Rigault, Apologeticus pro rege christianissimo Ludovico XIII adversus factiosae admonitionis calumnias, in causa principum federa-

torum.- Paris: Joseph Bouillerot, 1626.- 127 p.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXCVI (p. 428-430). Rubens, Letters, Let. 79 (p.. 130-131), n. 2. McRae 246. Rubens, Lettere, Let. 65 (p. 167-168).

Ex. Antwerpen, MPM, B 863.

H 33

Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 2 april 1626: ‘V.S. riceverà con questo ordinario come spero col ajuto divino gli commentarii di Lodovico Nonnio sopra le medaglie Universae Graeciae, Asiae minoris et insularum, in un volume.... (p. 433).
Rubens meldt de verzending van een exemplaar van boeken van Ludovicus Nonnius over antieke medailles. Bedoeld worden 1) de onder D20 beschreven editie, verschenen in 1618 bij Jacques de Bie, zonder vermelding van Nonnius' naam voor de commentaren die deze schreef bij het werk van Hubert Goltzius; 2) de onder D24 beschreven editie uit 1620 en de hierna onder H34 vermelde druk, beschreven onder D24.

Hubertus Goltzius, Graeciae universae Asiaeque Minoris et insularum nomismata veterum... 1620.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXCVIII (p. 433-437). McRae 30. Rubens, Lettere, Let. 67 (p. 171-172).

Voor de beschrijving, zie D20.

H 34

-	Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 2 april 1626. Zie voor een fragment uit deze briefen een toelichting erbij, H33.
-	Huberti Goltzii Caesaris Augusti & Tiberii Numismata. in Folio. (Cat. A. Rubens, p. 11, kol. 2).

Ludovicus Nonnius, Commentarius in nomismata imp[eratorum] Julii Augusti et Tiberi...

Lit. Rubens, Corr., III, Lett. CCCXCVIII (p. 433-437). McRae 193. Rubens, Lettere, Let. 67 (p. 171-172).

Zie voor de beschrijving, D24.

H 35

-	Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 2 april 1626: ‘Il Editto contra gli duelli sarà notabile col juramento di non far gracia, et mi pare l'unico remedio per un tal incorrigibile furore, haverò caro come V.S. mi promette, d'haverne un essemplare...’ (p. 434).

Edict du Roy, sur le faict des duels & rencontres. Publié en Parlement le 24 mars 1626.- Paris: C[harles] Morel, P[ierre] Mettayer & A[ntoine]

Estienne, 1626.- 32 p.; 4^o.

Opgenomen in: Le Mercure françois, XI (1626), p. 11-27. In 1626 verscheen bij dezelfde uitgever een aantal herdrukken.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXCVIII (p. 433-437). McRae 88. Rubens, Lettere, Let. 67 (p. 171-172).

Ex. Brussel, KB, VB 9793 A II (Le Mercure françois).

H 36

-	Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 2 april 1626: ‘... Ringratia V.S. delle nuove ch'ella mi da, le quali insieme col Arresto ho communicate agli padri Giesuiti che non l'havevano veduto ancora, et ne restarono al quanto mortificati.’ (p. 433-434). Titel niet geïdentificeerd.
	Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXCVIII (p. 433-437). McRae 76. Rubens, Lettere, Let. 67 (p. 171-172).

H 37

Brief van Rubens aan Valavez, Antwerpen, 2 april 1626: ‘Il Editto contra gli duelli sarà notabile col juramento di non far gracia, et mi pare l'unico rimedio per un tal incorrigibile furore, haverò caro come V.S. mi promette, d'haverne un essemplare; et ancora uno del P. Mariana de gli deffetti nella Institutione della Società de Jesu; il quale libro V.S. mi diede a Pariggi, venendomi veder il Padre Andrea Schotto, con molte preghiere ottenne di poterlo haver per pochi giorni, et adesso mi dice che il provinciale gli lo ha tolto con darli una buona reprimanda; perciò desidero sommamente d'haverne un' altro essemplare, il quale peró haverei più caro in Lingua Spagnuola che in Francese; et si ben mi ricordo V.S. mi disse che ben presto sarebbe stampato in quella lingua...’ (p. 434).

Juan de Mariana, s.j., Discurso del P. Juan de Mariana Jésuite Español, de los grandes defectos que hay en la forma del govierno de los Jesuitas.- En Burdeos, 1625.- 8^o.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCXCVIII (p. 433-437). Palau y Dulcet VIII, p. 198, 151728. Rubens, Lettere, Let. 67 (p. 171-172).
Ook mogelijk:
Discours du père Jean Mariana, jésuite espagnol des grands défauts qui sont en la forme du gouvernement des jésuites. Traduict d'espagnol en françois.- (Burdeos: [s.n.], (1625).- 207 p.; 8^o.
Vertaling toegeschreven aan Jean de Cordes en Auger de Mauléon.

Lit. De Backer & Sommervogel V, kol. 564, 13. Palau y Dulcet VIII, p. 199, 151753.

Ex. Parijs, BnF, 8^o Ld³⁹.128 & H 16483.

Ook mogelijk:
Discorso del padre Giovanni Mariana, giesuita spagnuolo, intorno a' grand' errori che sono nella forma del governo dei giesuiti. Tradotto di spagnuolo in francese e dal francese in italiano.- In Bordeos: per Giovanni di Bordeo al Bastion negro, all' insegna dell'Occasione, (1615?).- 101 p.; 8^o.

Lit. Palau y Dulcet VIII, p. 199, 151734.

Ex. Brussel, KB, VB 8591⁴ A.
Ook mogelijk:
Discursus de erroribus, qui in forma gubernationis Societatis Jesu occurrunt: XX capitibus.- Burdigalae, per Joannem de Burdeos, 1625.- 8^o.

Lit. De Backer & Sommervogel V, kol. 563. Palau y Dulcet VIII, p. 198, 151727. Rubens, Letters, Let. 81, n. 4 (p. 132-133). McRae 172.

H 38

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 1 oktober 1626: ‘Ne havendo altro, ringracio V.S. delle nove chella mi dà di quella corte y la censura della Somma del Pad. Garasse il quale si dice qui esser uscito dalla sua Societa che desidero di saper se sia vero’. (p. 473).

François Garasse, La somme théologique des véritez capitales de la religion chrestienne, par le R.P. François Garassus.- Paris: Sébastien Chappelet, 1625.- 973 p.; f^o.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCCXII (p. 472-476). Rubens, Letters, Let. 89 (p. 142-144). McRae 101. Rubens, Lettere, Let. 74 (p. 186-188).

Ex. Parijs, BnF, D 237.

H 39

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 22 oktober 1626: ‘Gli versi della galeria Medicea sono bellissimi ma ben cognosco dhaver poco obligo al Poeta, poiche mi passa con silencio,...’ (p. 481).
-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 29 oktober 1626: ‘Ho letto con più attentione quel poema della galeria Medicea,...’ (p. 1).
-	Brief van Claude-Barthélémy Morisot aan de gebroeders Dupuy te Parijs, 9 januari 1628: ‘Quod per vos didicerim, quid de Porticu mea medicaea eximius pictor Rubens sentiret, beneficium mihi fecestis,...’ (p. 243).
-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 20 januari 1628: ‘Il sig^r Morisot mi renderebbe colle sue lodi un altro Narcisso se non fosse chio attribuisco tutto quello che dice di grande e di buono alla

sua cortesia et industria che ha voluto essercitar la sua magniloquenza in un debbol soggietto. Veramente gli suoi versi sonno admirabili et spirano una generosita maggiore che del secol nostro ne fu giamai il pensier mio di lamentarmi daltro che della mia disgracia che facendomi l' honore un si gran poeta di celebrar le mie opere egli non fosse ben instrutto di tutte le proprietà de sogietti, che difficil^te si ponno acertar tutte per congiettura senza qualque instrutione dell' author medesimo. Io non posso respondere adesso alla sua lettera ma lo farò molto voluntieri colla prima commodita et appuntarò quelli punti chegli ha tralasciato ò cangiato ò detorto in alium sensum, che sono pochi ansi mi maraviglio chegli abbia penetrato tanto avanti di vista solamente. E ben vero chio non mi trovo gli argumenti di quelle Pitture in scritto et forse la memoria non mi servirà cosi accurata^te come vorrei pur faro quanto potrò per sodisfargli’ (p. 354).

Brief van Morisot aan Rubens, Parijs, 13 september 1628: ‘Mitto ad te correctius poema, de tuo nomine etiam illustratum: ut scias me et amore magnum praeceptorem, et quae jussit, exequi.’ (p. 9).
Een licht gewijzigde versie van deze brief, evenwel gedateerd 11 februari 1628, heeft Morisot opgenomen in zijn Epistolarum Centuria Prima, 130 (Epist. 77). De brief van Morisot aan Rubens werd meegestuurd met een briefje van 22 april 1628 aan Pierre Dupuy. Derhalve zijn vermoedelijk zowel de datum 13 september 1628 (in Rubens, Corr.) als 11 februari 1628 (in Morisot, Epistolarum Centuria Prima) fout.

Claudius Bartholomaeus Morisotus, Porticus Medicaea. Ad illustrissimum cardinalem Richelaeum.- Paris: François Targa, 1626.- 8 p.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. III, Lett. CCCCXIV (p. 479-484); IV, Lett. CCCCXV (p. 1-7); Lett. DXXIX (p. 343-345); Lett. DXXXII (p. 353-356); Lett. DXXXV (p. 363-367); Lett. DXXXVI (p. 367-370); V, Lett. DLXIII (p. 9). Rubens, Letters, Let. 93, n. 1 (p. 149-151). Cioranescu, 17.s. 50593. McRae 187. Rubens, Lettere, Let. 77 (p. 195-197); Let. 78 (p. 198-200); Let. 118 (p. 288-289).

Ex. Parijs, BnF, Yc.1589 & Yc.1590 & Rés. m.Yc.921(24).

H 40

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen 5 november 1626: ‘Adesso è comparsa quella Questione politica, della quale V.S. mi scrisse, et ancora un'altro libretto intitolato: Instructio secreta ad comitem Palatinum.’ (p. 9).

Alexius Piraltus, Quaestio politica an recte cardinalis Richelius suaserit, fieri pacem a rege Galliae cum rebellibus Hugenottis, ut bellum transferatur in Palatinatum adversus Hispanum.- Lyon: [s.n.], 1626.- 30 p.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. CCCCXVI (p. 7-14). Rubens, Letters, Let. 94 (p. 151-153), n. 6. McRae 231. Rubens, Lettere, Let. 79 (p. 201-203).

Ex. Parijs, BnF, 4^o. Lb³⁶.2462.

H 41

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 5 november 1626. Fragment uit brief; zie H48.

Secretissima instructio Gallo-Britanno-Batava, Friderico V comiti Palatino, electori data. Ex Gallico conversa, ac bono publico in lucem evulgata.- [Antwerpen: Abraham Verhoeven], 1620.- [16] p.; 4^o.

Het is niet bekend of Rubens ook volgende publicaties bezat:

-	Secunda secretissima instructio Gallo-Britanno-Batava, Friderico V comiti Palatino electori data. Ex Gallo conversa, ac bono publico in lucem evulgata.- [S.l.: s.n.], 1626. (Knuttel I², 3653).
-	Altera secretissima instructio Gallo-Britanno-Batava, Friderico V ex Belgica in Latinam linguam versa, et optimo publico evulgata. Hagae Comitis permissu senatus.- [S.l.: s.n.], 1626.- 28 p.; 4^o.
-	Tertia secretissima instructio Gallo-Britanno-Batava, Friderico V ex Belgica in Latinam linguam versa, et optimo publico evulgata. Hagae Comitis permissu senatus.- [S.l.: s.n.], 1626.- 30 p.; 4^o. (Knuttel I², 3654).

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. CCCCXVI (p.7-14). Rubens, Letters, Let. 94 (p. 151-153). BB III, p. 584-585, I-6. McRae 232. Rubens, Lettere, Let. 79 (p. 201-203).

Ex. Antwerpen, SB, K 7752 (Secretissima instructio van 1620).

H 42

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 4 maart 1627: ‘Ho ricevuto il libro de gli matrimonii Regij.’ (p. 235).

Théodore Godefroy, L'ordre et cérémonies observées aux mariages de France et d'Espagne, à sçavoir entre Louys XIII roy de France et de Navarre, et Anne d'Autriche, fille de Philippes III roy d'Espagne et entre Philippes IV roy d'Espagne et Elizabeth de France, fille du roy Henry le Grand, l'an 1615.- Paris: Edmé Martin, 1627.- vi, 191 p.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. XDIV (p. 235-238). Rubens, Letters, Let. 101 (p. 172). Cioranescu, 17.s. 33417. McRae 37. Rubens, Lettere, Let. 85 (p. 217-218).

Ex. Parijs, BnF, 4E.Lb³⁶.602 & Rés. Z. Fontanieu 257(2).

H 43

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 22 april 1627: ‘Mi trovo con obligo grande verso V.S., per tanti regali de libri esquisiti ch'ella mi manda di continuo. Ho ricevuto la Bibliotheca degli autori

	Tipografi di Francia, che non ho potuto leggere ancora per certi divertimenti, y la Declaratione del re che ricevo all'instante.’ (p. 243-244).
-	Bibliotheque des Historiens de France par du Chesne. in Octavo. (Cat. A. Rubens, p. 24, kol. 1).

André Du Chesne, Bibliothèque des autheurs, qui ont escrit l'Histoire et topographie de la France, divisée en deux parties, selon l'ordre des temps, & des matières. Seconde édition reveüe, & augmentée de plus de deux cens Historiens. Par André du Chesne, Géographe du Roy.- Paris: Sébastien Cramoisy, 1627.- 312 p.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. XDVII (p. 243-251). Rubens, Letters, Let. 106 (p. 175-178), n. 1. McRae 86. Rubens, Lettere, Let. 88 (p. 222-226).

Ex. Parijs, BnF, Q 3420.

H 44

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 22 april 1627. Fragment uit brief; zie H52.

Déclaration Du Roy [Louis XIII] contre [Benjamin de Rohan], le S[eigneu]r de Soubize, & autres adherants au party des Anglois. Publiée en partie le 12 Aoust 1627.- Paris: A[ntoine] Estienne, P[ierre] Mettayer, & C[laude] Prevost, 1627.- 15 p.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. XDVII (p. 243-251). Rubens, Letters, Let. 106 (p. 175-178), n. 2. Cioranescu, 17.s. 26795. McRae 74. Rubens, Lettere, Let. 88 (p. 222-226).

Ex. Washington DC, Library of Congress, Case F 39.326.

H 45

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 6 mei 1627: ‘...Io sono più felice nel ricevere tutti gli regali di V.S. che a renderli, come ulti^te il trattato de Pictura che non ho potuto leggere ancora per haverlo ritenuto duoi giorni sola^te y per non esser ligato.’ (p. 251).
-	Bulengerus de Pictura Plasticae Statuaria. in Octavo. (Cat. A. Rubens, p. 14, kol. 2).

Julius Caesar Bulengerus, s.j., De pictura, plastice, statuaria libri duo. Ad illustrissimum & potentiss[imum] heroëm, Justum Henricum Turnonium comitem Rossilionaeum. Auctore Julio Caesare Bulengero, Societatis Jesu presbytero.- Lyon: Louis Prost pour les hérit. Rouillé, 1627.- 162 p.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. XDVIII (p. 251-254). De Backer & Sommervogel II, kol. 371, 24. Rubens, Letters, Let. 107 (p. 178-179), n. 1. McRae 47. Rubens, Lettere, Let. 89 (p. 227-228).

Ex. Brussel, KB, VB 11678 A 2. Parijs, BnF, J 15413bis & 15418 & V 33447.

H 46

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 25 juni 1627: ‘E poich' ella mi vuole favorire del ultimo Mercurio, lo potrà consignar al sig. ambasciatore nostro, per mandamento colla commodità di qualche passagiero.’ (p. 278).
-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 12 augustus 1627.: ‘Ho ricevuto il Mercurio per il quale le bacio le mani...’ (p. 291-292).

Le douziesme tome du Mercure François ou, Suitte de l'histoire de nostre temps, sous le règne du très-chrestien Roy de France & de Navarre, Louys XIII.- Paris: Jean & Etienne Richer, 1627.- 936 p., 8 f., 56 p.: ill.; 8^o.- Gegraveerde titelpagina.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DV (p. 276-282); Lett. DXI (p. 291-295). Rubens, Letters, Let. 114 (p. 188-191) n. 1. McRae 179. Rubens, Lettere, Let. 95 (p. 241-244); Let. 99 (p. 252-254).

Ex. Antwerpen, SB, K 7193.

H 47

Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 25 juni 1627: ‘Mi vergogno della mia sterilità d'ingegno di non poter trovar soggietti più proprii sopra gli argumenti delle pitture da V.S. accusata, perché sin adesso io non trovo cosa più propria che di Cassiodoro, ma tocca a V.S. di accusarmi più particolarmente se questo gli pare a proposito, che poi di quella storia si potranno eleggere i punti più rimarchevoli, e ne farà il ripartimento in dissegno, secondo la capacità de' vani, il pittor che farà l' opera, et al parer mio, un Cassiodoro solo sarebbe bastante per dar soggetto a tre quadri et davantaggio.’ (p. 277-278).

Cassiodori Opera. 4. in Quarto. (Cat. A. Rubens, p. 12, kol. 1).

Magnus Aurelius Cassiodorus, Magni Aur[elii] Cassiodori senatoris v[iri] c[larissimi] Opera: Quorum nonnulla nunc primum reliquae emendatoria adduntur. Cum notis (G. Fornerii) & indicibus copiosissimis. Catalogum sequens pagina continet.- Paris: Marc Orry, 1588.- 384 f.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DV (p. 276-282). McGrath I, p. 68-71. Rubens, Lettere, Let. 95 (p. 241-244).

Ex. Parijs, BnF, Rés. C 1816.

H 48

Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 25 juni 1627: ‘Del amor conjugale sin adesso fra gran quantità d'essempi conjugum commorientium per amore, trovo pochi, quae faciant ad rem nostram, et se V.S. lo considera bene, trovarà appresso Valerio, Plinio e Fulgosio ed altri autori più assai essempi d'estrema carità delle mogli verso gli lor

	mariti, che non al contrario, e se pur si trovano alcuni tutti sono tragedi et secondo la violenza di quelli tempi.’ (p. 278).
-	Contr' Amour de Baptiste Fulgose. in Quarto. (Cat. A. Rubens, p. 22, kol. 1). McRae veronderstelt dat Fulgosius fout geschreven is en dat eigenlijk het werk van Fulgentius bedoeld wordt. McGrath vermoedt dat bedoeld wordt B. Fregoso, Factorum dictorumque memorabilium libri IX, Antwerpen, 1565. Meer waarschijnlijk lijkt:

Baptista Fulgosius, Contramours. L'Antéros, ou Contramour de messire Baptise Fulgose, jadis duc de Gennes. Le Dialogue de Baptiste Platine, gentilhomme de Cremonne, contre les folles amours. Paradoxe, contre l'a-mour. Legat me quiquis amores aut metuet dulces, aut experietur amoros. [Traduit par Thomas Sibilet].- Paris: Martin le Jeune, 1581.- 207 p.; 4^o.

In 1632 bestelde Albert Rubens bij Moretus een ex. van deze titel (Journal, fol. 85 v: 5 juni 1632).

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DV (p. 276-282). Cf. McRae 100. Rubens, Lettere, Let. 95 (p. 241-244). Cf. McGrath I, p. 71.

Ex. Parijs, BnF, Rés.Y²721 & Rés.Z 838.

Zie ook H49.

H 49

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 25 juni 1627. Fragment uit brief, zie H58.
-	Fulgosii dictorum factorumque memorabilium lib. IX. in Octavo (Cat. A. Rubens, p. 13, kol. 2).

Baptista Fulgosius, Bapt[istae] Fulgosii Factorum dictorumque memorabilium libri IX a C. Gilino Latine versi, a P. Justo Gaillardo Campano, in Paris[iensi] senatu advocato, aucti & restituti. Praefixa est eiusdem Gaillardi, De utilitate & ordine historiarum praefatio, depro[m]pta ex suis institutionibus historicis: Ad virum clariss[imum] S. Fizium Barone[m] de Sauve, regium consiliariu[m] & iiii virum a secretis Franciae, primum. Index nominum de quibus in historia agitur.- Paris: Pierre Cavellat, 1578.- 380 p.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DV (p. 276-282). Rubens, Letters, Let. 114 (p. 188-191). Rubens, Lettere, Let. 95 (p. 241-244). McGrath I, p. 45, 46n, 69, 71, 72.

Ex. Parijs, BnF, G 23691 & 32005.

Zie ook H48.

H 50

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 25 juni 1627. Fragment uit brief; zie H58.
-	Valerius Maximus Pighii. in Octavo (Cat. A. Rubens, p. 15, kol. 1).

Valerius Maximus, Valerii Maximi Dictorum factorumque memorabilium libri IX. Infinitis mendis ex veterum exemplarium fide repurgati, atque in meliorem ordinem restituti, per Stephanum Pighium Campensem. Accedunt in fine eiusdem annotationes et breves notae Justi Lipsii.- Antwerpen: Jan van Keerberghen, 1621.- 505 p.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. IV. Lett. DV (p. 276-282). Rubens, Letters, Let. 114 (p. 188-191). BB V, p. 432, V-168. McRae 303. Rubens, Lettere, Let. 95 (p. 241-244). McGrath I, p. 45, 46n, 69, 71, 72n.

Ex. Antwerpen, SB, C 1042.
Ook mogelijk:
Valerius Maximus, Valerii Maximi Dictorum factorumque memorabilium libri IX. Infinitis mendis ex veterum exemplarium fide repurgati, atque in meliorem ordinem restituti, per Stephanum Pighium Campensem. Breves notae Justi Lipsi [sic].- Antwerpen: Hendrik Aertssens, 1621.- 411 p.; 8^o. (BB V, p. 431, V-166).
De editie van Aertssens bestaat ook met volgend adres: Antwerpen: Martinus Nutius & fratres, 1621. (BB V, p. 431, V-167).

H 51

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 25 juni 1627. Fragment uit brief; zie H58.

Justus Lipsius, Justi Lipsii Dissertatiuncula apud principes, item C. Plinii Panegyricus liber Trajano dictus, cum ejusdem Lipsii perpetuo commentario.- Antwerpen: Balthazar Moretus & Wed. Joannes Moretus & Joannes Meursius, 1622.- 140 p.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DV (p. 276-281). Rubens, Letters, Let., 114 (p. 188-191). BB III, p. 926-927, L-216. McRae 228. Rubens, Lettere, Let. 95 (p. 241-244). McGrath, p. 69-71.

Ex. Antwerpen, SB, C 84121. Parijs, BnF, R 5884.

H 52

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 25 juni 1627: ‘Non ho letto ancora il libretto toccante la Valtolina, et io pensava che quel negocio si fosse assopito, e forse dopo il ferro si continuarà quella guerra colla penna.’ (p. 277).

Discorso sopra le ragioni della revolutione fatta in Valtelina, contra la tirannide de Grisoni & heretici, ove si monstra l'ingiusta usurpatione di essa Valle, & le giuste ragioni della presente guerra de' Principi collegiati.- Paris: [s.n.], 1625.- 4^o.

Mogelijk ook:
Discours sur l'affaire de la Valteline, et des Grisons. Dédié au très puissant & catholique Roy d'Espagne Philippe IV. Traduit de l'ita-

lien.- Paris: Joseph Bouillerot, 1625.- 16, 183 p.; 8^o. Een tweede Franse uitgave: Discours.... te Rouen bij Jean Berthelin, ‘tenant sa boutique dans la court du’, 1625, 78 p., 8^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DV (p. 276-282). Rubens, Lettere, Let. 95 (p. 241-244).

Ex. Parijs, BnF, K 10977 & K 15922 (editie Rouen).

H 53

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen 25 juni 1627. Randnota bij deze brief, geschreven door Rubens: ‘Apud Lipsium in Exemplis politicis’, p. 199, Chap. XVII, 20.

Justus Lipsius, Justi Lipsii Monita et exempla politica. Libri duo, qui virtutes et vitia principum spectant.- Antwerpen: Balthasar Moretus & Wed. Joannes Moretus & Joannes Meursius, 1625.- 213 p.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DV (p. 276-282). BB III, p. 1007, L-380. Rubens, Lettere, Let. 95 (p. 241-244).

Ex. Antwerpen, MPM, A 955.

H 54

Brief van Peiresc aan Dupuy, Aix, 10 augustus 1627: ‘... la présente, laquelle ne sera que pour vous accuser la réception de vostre despesche du 27^me et accompagner mon livre de Foscarini, ensemble une coppie que j'en avois faict faire pour Mr. Rubens, afin que Mr. Deodati se puisse servir de ce qui luy plerra le plus. Car s'il le veult faire imprimer Mr. Rubens l'aymera bien mieux imprimé quel mal MS. Que s'il ayme mieux le faire transcire de main plus correcte, vous pouvez garder cette coppie, si ce n'est que vous aymiez mieux l'envoyer à Mr Rubens, puis que je le luy avois destiné à luy.’

Brief van Peiresc aan Dupuy te Parijs, Aix, 13 augustus 1627: ‘... et vous envoyay par mesme moyen le livre du Foscarini que Mr Deodati vous avoir demandé, ensemble une coppie que j'en avois faict pour Mr Rubens pour s'en servir s'il croid que cela luy puisse suffire pour son édition?’.

Paolo Antonio Foscarini, Lettera del R.P.M. Paolo Antonio Foscarini,... sopra l'opinione de Pittagorici e del Copernico della mobilità della terra e stabilità del sole, e del nuovo Pittagorico systema del mondo. Al reverendiss. P.M. Sebastiano Fantone.- Napoli: L. Scoriggio, 1615.- 64 p; 8^o.

Lit. N.-C. de Fabri de Peiresc, Lettres de Peiresc aux frères Dupuy. Ed. Philippe Tamizey de Larroque, I, Paris, 1888, Let. LXV (p. 318-322) & Let. LXVII (p. 330-333).

Ex. Parijs, BnF, R 12953.

H 55

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 9 september 1627: ‘Qui si dice che gli Inglesi habbino preso alcune navi d'Ollanda che non mi par verisimile se non e che vogliono rinovar lantico lor standardo col motto: Amys de Dieu ennemys de tout le monde.’ [Met in de marge een aantekening van Rubens]: ‘Come scrive Jean Froissart.’ (p. 302).
-	Chroniques de Froissart. 2 voll. à Lyon. 1559. [in Folio] (Cat. A. Rubens, p. 21, kol. 1).
-	Mémoires de Froissart. 2 Voll. in Folio. (Cat. A. Rubens, p. 22, kol. 2).

Jean Froissart, Le premier [-quart] volume de l'Histoire et chronique de messire Jehan Froissart revue et corrigée sur divers exemplaires et suyvant les bons auteurs par Denis Sauvage.- Lyon: Jean de Tournes, 1559-1561.- 4 dln.; f^o.

of (voor de titel uit Cat. A. Rubens, p. 22, kol. 2):

Jean Froissart, Histoire et chronique mémorable de Messire Jehan Froissart. Revue et corrigé sur divers exemplaires... par Denis Sauvage de Fontenailles en Brie.- Paris: C. Gautier, 1574.- 4 dln.; f^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXV (p. 302-305). McRae 99. Rubens, Lettere, Let. 102 p. 259-260).

Ex. Parijs, BnF, Fol. La¹³ (titel uit 1559-1561); Fol. La¹³8 A (titel uit 1574).

H 56

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 9 september 1627: ‘Ringracio V.S. per il libretto de Tempore humani partus...’ (p. 303).

Rodolphe Le Maître, Hippocrates. Doctrina Hippocratis. Aphorismi: nova interpretatione ac methodo exornati. Leges medicinae. Arcana judicia. Limites humani partus. Patrocinium. Auctore R. Magistro.- Paris: Sébastien Cramoisy pour [Robert II?] Nivelle, 1613.- 429 p.; 12^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXV (p. 302-305). Rubens, Letters, Let. 123 (p. 200-201), n. 3. F.N.L. Poynter, A catalogue of printed books in the Wellcome Historical Medical Library, I, London 1962, 3253. Cioranescu, 17.s., 42150. McRae 251. Rubens, Lettere, Let. 102 (p. 259-260).

Ex. Londen, Wellcome Historical Medical Library. Parijs, BnF, 8E.Te¹²³7.

H 57

Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 23 september 1627: ‘Ho ricevuto il libretto des Troubles du royaume de Naples, etc., il quale m' è stato gratissimo. Io mi ricordo d' haverlo letto in lingua Italiana, vent' anni sono, in Roma con singular gusto, et havendolo di poi fatto cercar per tutto, non ho giamai potuto ritrovarlo. Il titulo fu la

Congiura degli baroni di Napoli contra il re Ferdinando I, se non m' inganno. S'assicuri V.S. che non poteva mandarmi un maggior regalo di questo et le ne rendo le debite gratie.’ (p. 309).

Camillo Porzio, Histoire des troubles advenus au Royaume de Naples, soubs le regne de Ferdinand I. depuis l'an 1480 jusques en l'an 1487. Recueillie par le S. Camille Portie. Et traduicte d'italien en françois sur l'exemplaire imprimé à Rome, l'an 1565.- Paris: Claude Cramoisy, 1627.- 380 p.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXVII (p. 308-313). McRae 236. Rubens, Lettere, Let. 103 (p. 261-262).

Ex. Parijs, BnF, K 8306.

H 58

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 23 september 1627. Fragment uit de brief, zie H69.

Camillo Porzio, La congiura de baroni del regno di Napoli contra il re Ferdinando primo, raccolta da S. Camillo Portio.- Roma: [Paolo Munuzio], 1565.- 87 f.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXVII (p. 308-313). McRae 236. Rubens, Lettere, Let. 103 (p. 261-262).

Ex. Parijs, BnF, Rés.K 573(1) & 574.

H 59

Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 25 november 1627: ‘Ho ricevuto le lettere di Philarcho contra Narcisso et havendone letto buona parte, le trovo bellissime et intieramente a mio gusto, si per il bel langaggio, la maniera ironica a confutar et mordere l'adversario, come ancora per la chiarezza et brevita del stilo et lartificio di tenere il lettore in continuo diletto et attentione.’ (p. 327).

Lettres de Philarque à Ariste. 2 Voll. in Octavo. (Cat. A. Rubens, p. 24, kol. 2).

Jean Goulu, Lettres de Phyllarque à Ariste. Où il est traité de l'éloquense françoise. Première partie. [Par Jean Goulu].- Paris: Nicolas Buon, 1627.- 553 p.; 8^o.

Hetzelfde jaar verscheen bij dezelfde drukker de ‘Seconde édition augmentée’.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXXIII (p. 326-332). Rubens, Letters, Let. 134 (p, 212-213), n. 2. Cioranescu, 17.s. 33747. McRae 117. Rubens, Lettere, Let. 109 (p. 272-273).

Ex. Antwerpen, UIA, CB, F 6:189 (11 microfiches; eerste ed.). Parijs, BnF, Z 15124 (eerste ed.); Z 15123 & Rés. X 2345 (2de ed.).

Zie voor het tweede deel, H64.

H 60

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 25 november 1627: ‘la prego volermi far tenere ancora un essemplare della Vita di Henrico settimo scritta per Roggerio Baccone.’ (p. 327).
-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 6 januari 1628: ‘Ho ricevuto il libro della vita di Henrico Settimo Re dIngliterra...’ (p. 347).

Francis Bacon, Histoire du règne de Henry VII, roy d'Angleterre. Traduicte de l'anglois de messire François Bacon.- Paris: Pierre Rocolet & François Targa, 1627.- 552 p.: ill.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXXIII (p. 326-332); Lett. DXXX (p. 346-349). McRae 16. Rubens, Lettere, Let. 109 (p. 272-273); Let. 116 (p. 284-285).

Ex. Parijs, BnF, Nc.63.

H 61

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 25 november 1627: ‘... Ho ricevuto le lettere di Philarcho contra Narcisso... Ma io desidererai ben di vider il libro istesso del Sg^r di Balsacq...’ (p. 327).
-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 30 december 1627: ‘... ingracio V.S. per le lettere de M^r Balsac che spero ricevero ben presto. Io ho letto accurata[men]te il suo Censore...’ (p. 341). Met de ‘Censor’ bedoelt Rubens pater Goulu, generaal der bernardijnen. Zie H70.
-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 20 januari 1628: ‘Ho ricevuto gli duoi tomi delle lettere de Mons^r Balzac le quali prima di far ligare fogliettando un poco, scopersi subito quasi nella prima pagina la sua Philautia, onde meritamente e stato batezzato Narcisso.’ (p. 353).
-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 16 maart 1628: ‘Ho letto l'epistole di Narcisso con molto gusto...’ (p. 378).

Jean Louis Guez de Balzac, Lettres de Monsieur de Balzac. 3e édition. (Préface de Jacques de La Motte-Aigron).- Paris: Toussaint Du Bray, 1626.- 600 p.; 8^o.

Bij dezelfde uitgever een eerste druk in 1624, een tweede in 1625.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXXIII (p. 326-332); Lett. DXXVIII (p. 340-343); Lett. DXXXII (p. 353-356); DXXXIX (p. 377-380). Cioranescu, 17.s. 9685. Rubens, Letters, Let. 134 (p. 212-213). McRae 18. Rubens, Lettere, Let. 109 (p. 272-273); Let. 115 (p. 282-283); Let. 118 (p. 288-289); Let. 125 (p. 302-303).

Ex. Parijs, BnF, Rés.Z 2286.

H 62

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 25 februari 1628: ‘V.S.

me regala de continuo con qualque novita e galanteria si come gli Versi del sig^re Gaumino sopra il stato miserabile della Rochella li quali certo mi parono molto gentili e patetici, perche egli ha usato una certa discretione d'attribuire al Re solo la Gloria dela vittoria aggrandita per la qualita del suggietto et al contrario scusa e consola gli vinti colla Grandezza del vincitore ma ben dimostra d'esser meglior francese che Spagnuolo. Non mancarò di farne parte al Sg^r Gevartio che mi favorisce spesso delle sue visite.’ (p. 363-364).

Gilbert Gaulmin,

Titel niet geïdentificeerd.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXXXV (p. 363-367). Rubens, Letters, Let. 148 (p. 239-240). McRae 102. Rubens, Lettere, Let. 121 (p. 294-295).

H 63

-	Brief van Rubens aan Jacques Dupuy, Antwerpen, 2 maart 1628: ‘Ringracio V S per gli duoi arresti contra il Ducca de Rohan et il Cornaro, che sono terribili in ogni estremità’ (p. 368). Titel niet geïdentificeerd. Het is niet zeker dat het hier een gedrukt werk betreft.
	Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXXXVI (p. 367-370). Rubens, Letters, Let. 149 (p. 240-241). McRae, 198. Rubens, Lettere, Let. 122 (p. 296-297).

H 64

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 6 maart 1628: ‘Ho ricevuto il secondo tomo di Philarco...’ (p. 371).
-	Brief van R. aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 9 maart 1628: ‘Il secretario M^r Le Clercq mi scrive che V.S. gli ha consegnato un libro per mandarmi, che deve esser il secondo volume di Philarco col quale V.S. mi obliga in estremo perchè quel autor mi diletta grand^te.’ (p. 373).
-	Lettres de Philarque à Ariste. 2 Voll. in Octavo. (Cat. A. Rubens, p. 24, kol. 2).

Jean Goulu, Lettres de Phyllarque à Ariste. Où il est traité de l'éloquence françoise. Seconde partie.- Paris: Nicolas Buon, 1628.- 72 p.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXXXVII (p. 371-372); Lett. DXXXVIII (p. 373-377). Rubens, Letters, Let. 150 (p. 242), n. 1. Rubens, Lettere, Let. 123 (p. 298); Let. 124 (p. 299-301).

Ex. Antwerpen, UIA, CB, BC-F 6:189. Parijs, BnF, Z 19902-19903.

Zie voor het eerste deel, H59.

H 65

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 9 maart 1628: ‘Di Roma habbiamo le medesime nove che V S de la creatione di due car-

dinali et il matrimonio del sig. Taddeo Barberino con Donna Anna Colonna. Communicarò al sig. Gevartio lepitalamio del Holstenio...’ (p. 374).

Lucas Holstenius, In nuptias Thaddei Barberini et Annae Columnae hendecasyllabi Lucae Holstenii.- Roma: Camera Apostolica, 1627.- 6 p.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXXXVIII (p. 373-377). Rubens, Letters, Let. 151 (p. 242-244). McRae 134. Rubens, Lettere, Let. 124 (p. 299-301).

Ex. Parijs, BnF, Yc.1044.

H 66

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 23 maart 1628: ‘Al mio giudicio potria essere vitium ligni in nodos et maculas a natura feliciter torti potius quam infeliciter, ut dicit Plinius, de Mensis citriis’. (p. 381).
-	Brief van Rubens aan Franciscus Junius, Antwerpen, 1 augustus 1637: ‘Quod experti dicimus; nam quotusquisque nostrum, si praeclarum aliquid Apellis aut Thimantis opus a Plinio aut aliis auctoribus graphicè descriptum, pro rei dignitate oculis subjicere tentaturus aliquid non insulsum aut a veterum majestate non alienum praestabit...’. (p. 180).
-	Plinius Dalecampii fol. Genevae. in Folio. (Cat. A. Rubens, p. 9, kol. 1).

Caius Plinius Secundus, C[aii] Plinii Secundi Historiae mundi libri XXXVII. Opus... post ultimam defuncti... Jacobi Dalecampii... manum, ita foeliciter repurgatum, variis quoque Sigism[undi] Gelenii, Fredenandi Pintiani et aliorum lectionibus... et adnotationibus... ornatum, ut nihil posthac huic operi desiderari posse videatur...- Genève; P. & J. Chouet, 1615.- 4 dln.; f^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXL (p. 380-382); VI, Lett. DCCCXXXI (p. 179-182). Rubens, Letters, Let. 155 (p. 247-248). McRae 227. Rubens, Lettere, Let. 126 (p. 304-305).

Ex. Parijs, BnF, Rés.S 430.

H 67

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 13 april 1628: ‘Ho letto con gusto la relation particolare e veredica della impresa della cittadella di Montpellieri, che fu un gran fallimento per il ducca di Rohan...’. (p. 387). Titel niet geïdentificeerd.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXLIII (p. 387-390). Rubens, Letters, Let. 162 (p. 255-257). McRae 185. Rubens, Lettere, Let. 128 (p. 308-309).

H 68

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 27 April 1628: ‘V.S. mi favorisce sempre con avisi e regali come adesso col poema degli Dioscuri, che il S. de Peiresc mi haveva mandato prima.’ (p. 396).
-	Commentaar van Rooses (Rubens, Corr., IV, p. 398): ‘Le poème des Dioscures. Probablement une pièce de vers d'Abraham Remius dont Peiresc, au mois d'avril, envoyait ‘des vers’ à un grand nombre de ses correspondants.’

Abrahamus Remius.

Titel niet geïdentificeerd.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DXLVI (p. 396-399). Rubens, Letters, Let. 164 (p. 259-260). McRae 243. Rubens, Lettere, Let. 130 (p. 313-314).

H 69

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 15 juni 1628: ‘Ringracio V S del presente di quel libretto de expeditione Anglicana che faro legar col altro del istesso argomento per poterli confrontar insieme.’ (p. 431). Titel niet geïdentifceerd.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DLIV (p. 430-434). Rubens, Letters, Let. 171 (p. 268-269). McRae 89. Rubens, Lettere, Let. 136 (p. 327-329).

H 70

Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 22 juni 1628: ‘Ho visto qui un libretto che mi piace assai intitulato: Imperatoris Justiniani defensio adversus Alemannum autore Thoma Rivio, il stylo e bono et al parer mio mero Ciceroniano senza affettatione alcuna e largumento è pio benchè in materia di Principi si po credere qual si voglia cosa eccetto che si vede nel Procopio una effrenata passione et cacoëthes potius quam veritatis assertio.’ (p. 435).

Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 6 juli 1628: ‘Ho letto l'apologia del Rivio pro Justiniano che mi par buona ma imperfetta perche non dice una sola parolla pro Theodora Augusta la quale però rimanendo indefesa tiene il marito inculpato seco in una infinità di crimi enormi.’ (p. 438).

Thomas Rivius, Imperatoris Justiniani defensio adversus Alemannum autore Thoma Rivio, j[uris] c[onsulto] regis in Anglia advocato.- Frankfurt, Johann Beyer, 1628.- III p.; 8^o.

Magurn (Rubens, Letters) meent dat ‘Rivius’ book was published in Frankfort in 1628 as a refutation to the ninth book of Procopius Anec-

dotes published by Niccolo Alemanni in 1623. The authenticity of the ninth volume has been doubted’.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DLV (p. 434-437); Lett. DLVI (p. 437-440). Rubens, Letters, Let. 172 (p. 270-271), n. 1. McRae 250, Rubens, Lettere, Let. 137 (p. 330-331); Let. 139 (p. 334-335).

Ex. Londen, BL, 878 e 1. Trier, Stadtbibliothek/Stadtarchiv, N 16/233.

H 71

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 6 juli 1628: ‘Tutto il mondo (ansi gli Ollandesi medesimi nelle lor Gazette) tiene la Rochella per disperata.’ (p. 438). Titel niet geïdentificeerd.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DLVI (p. 437-440). Rubens, Letters, Let. 174 (p. 272-273). McRae 132. Rubens, Lettere, Let. 139 (p. 334-335).

H 72

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 14 juli 1628; ‘Il libro di Monsieur de Breves mi saria gratissimo...’ (p. 442).

François Savary de Brèves, Relation des voyages de Monsieur de Brèves, tant en Grèce, Terre Saincte et Aegypte qu'aux royaumes de Tunis et Alger. Ensemble un traicté faict l'an 1604 entre le roy Henry le Grand et l'empereur des Turcs, et trois discours dudit sieur. Le tout receuilly par J[acques] D[u] C[astel].- Paris: N. Gasse, 1628.- 5 dln.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr. IV, Lett. DLVII (p. 441-445). Cioranescu, 17.s., 16485. Rubens, Letters, Let. 175 (p. 274-275) n. 1. McRae 43. Rubens, Lettere, Let. 141 (p. 337-339).

Ex. Parijs, BnF, G 5555 & Rés G 1267.

H 73

-	Brief van Rubens aan J.C. Gevartius, Madrid, 29 december 1628: ‘In Papinium tuum et tua in illum commenta, nescio quae cavillari videbatur, sed more potius suo ni fallor et efferendi gracia, quam certa ratione aut giudicio.’ (p. 15).
-	Statii Opera. Cum notis Gevartii. in Octavo. (Cat. A. Rubens, p. 20, kol. 2).

Publius Papinius Statius, Publii Papinii Statii opera omnia. Janus Casperius Gevartius recensuit, et, Papiniarum lectionum lib[ros] V illustravit. Accessit nunc primum copiosissimus index.- Leiden: Jacob Marcus, 1616.- 460, 238 p.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. V, Lett. DLXVI (p. 14-21). Rubens, Letters, Let. 181 (p. 293-296). McRae 286. BB III, p. 189-190, G-358.

Ex. Antwerpen, SB, C 1356. Parijs, BnF, Yc.7360.

H 74

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Londen, 8 augustus 1629: ‘Non faro mentione de marmoribus Arundelianis... Mi dispiace chef Seldino al quale habbiamo l' obbligo della publicatione e del commentario s'aparte dalla contemplatione et immiscet se turbis politicis...’ (p. 148).
-	Seldeni Marmora Arondelliana. in Quarto. (Cat. A. Rubens, p. 13, kol. 1).

Joannes Seldenus, Marmora Arundelliana, sive saxa Graece incisa ex venerandis priscae orientis gloriae ruberibus, auspiciis & impensis herois illustriss[imi] Thomae comitis Arundelliae & Surriae, comitis marescalli Angliae, pridem vindicata & in aedibus eius hortisque cognominibus, ad Thamesis ripam, disposita. Accedunt inscriptiones aliquot veteris Latii, ex locupletissimo eiusdem vetustatis thesauro selectae, auctariolem item aliunde sumptum. Publicavit & commentariolos adiecit Joannes Seldenus j[uris] c[onsultus] prudentius. Ipso rore mihi est quo gramen onagris. - London: John Billy, 1629.- 182 p.; 4^o.

Zie ook de brief van Peiresc aan Dupuy, 2 september 1629 (Rubens, Corr., V, Lett. DCXXVIII p. 190).

Lit. Rubens, Corr. V, Lett. DCXV (p. 147-151). Rubens, Letters, Let. 195 (p. 320-321) n. 2; 196 (p. 321). McRae 283. Rubens, Lettere, Let. 158 (p. 387-388). McGrath I, p. 58.

Ex. Antwerpen, MPM, B 1204. Parijs, BnF, J 4233.

Zie ook H75.

H 75

Brief van Rubens aan Peiresc, Londen, 9 augustus 1629: ‘... et appresso il conde d' Arundel una infinita di statue antiche et inscrittioni graeche et latine le quali V.S. havera vedute essendo publicate per Joannem Seldenum è commentate per eumdem assai dottamente secondo il valore di quel virtuoso e politissimo ingegno. Il cui trattato de Diis Syris, V.S. avera veduto stampato di nuovo, recensitum iterum et auctius, ma io vorrei che si limitasse negli termini de la vita contemplativa sensa intricarsi nelle rumori politichi per gli quali sta preso con alcuni altri accusati di contumacia contra il Re nel ultimo Parlamento.’ (p. 152).

Seldenus de Diis Syris. in Octavo (Cat. A. Rubens, p. 14 kol. 2).

Joannes Seldenus, Joannis Seldeni j[uris] c[onsulti] De diis Syris syntagmata II. Adversaria nempe de numinibus commentitiis in veteri instrumen-to memoratis. Accedunt fere quae sunt reliqua Syrorum. Prisca porro Arabum, Aegyptiorum, Persarum, Afrorum, Europaeorum item Theologia, subinde

illustratur. Editio altera, emendatior & tertia parte auctior. Ad virum ampliss[imum] Danielem Heinsium.- Leiden: Bonaventura & Abraham Elzevier, 1629.- 373 p.; 8^o.

Lit. Willems, Les Elzevier 322. Rubens, Corr. V, Lett. DCXVI (p. 152-159). Rubens, Letters, Let. 196 (p. 321-323), n. 1. Rubens, Lettere, Let. 159 (p. 389-391).

Ex. Brussel, KB, VB 11648 A. Parijs, BnF, 8E.O²e 267.

Zie ook E117 en H74.

H 76

Brief van Rubens aan Peiresc, Londen, 9 augustus 1629: ‘Il famosiss[im]o filosofo Drebbel non ho visto si non d' incontro parlandosi tre o quattro parolle di camino ancora per star lui fuori in campagna alquanto discosto di Londra costui e tra quelle cose come dice il Maschiavello, che di lontano nella opinione degli huomini paiono maggiori che d' appresso... ‘(p. 153).

Niccolo Macchiavelli, Il Prencipe, di Nicolo Machiavelli al Magnifico Lorenzo di Piero de Medici con alcune altre operette i titeli delle quali troverai nella seguente facciata (La Vita di Castruccio Castracani da Luca. Il Modo che tenne il duca Valentino per ammazzare Vitellozzo Vitelli... I Ritratti delle cose della Francia e della Magna.). - Palermo: eredi Antonielli, 1584.- 78 p.; 8^o.

Lit. Rubens, Corr. V, Lett. DCXVI (p. 152-159). Rubens, Letters, Let. 196 (p. 321-323). McRae, 165 (vermeldt de Discorsi). Rubens, Lettere, Let. 159 (p. 389-391).

Ex. Antwerpen, SB E 2676. Parijs, BnF, E 2832.

H 77

Brief van Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 10 augustus 1630: ‘... noi facciamo le nostre pigniate de ferre e bronzo con tre piedi; ma gli Antichi lhanno fatto con bellissime proportioni et, al parer mio, questo fu il vero Tripode mentionato in Homero et altri poeti et historici Greci...’ (p. 310). ‘... gli antichi usassero una çerta foggia de riscaldatoio o rechau... per resistere al fuoco in forma di Tripode del quale si servivono negli lor sacrificij e forse ancora nelle lor convitti, non e pero dubbio che questo non fosse il Tripode aeneo tante volte mentionato nella storia ecclesiastica d'Eusebio...’ (p. 311). De brief handelt grotendeels over de antieke drievoet in het bezit van Peiresc, waarvan deze Rubens tekeningen had gezonden en hem hierover zijn mening had gevraagd. In een postscriptum vermeldt P.P. Rubens dat hij aan deze brief een lijstje van citaten uit auteurs uit de Oudheid betreffende drievoeten toevoegt, opgesteld door zijn zoon Albert. Dit lijstje is niet gepubliceerd in: Rubens, Corr. M. Van der

	Meulen heeft het ontdekt tussen de papieren van Peiresc in de Bibliothèque Nationale te Parijs (Ms. fr. 9530) en gepubliceerd in The Burlington Magazine, nr. 894, vol. CXIX, september 1977, p. 647-649. Er komen citaten in voor van Julius Pollux, Pausanias en Surius en verwijzingen naar Isidorus, Homeros, Atheneus en Vergilius. De jonge Albert Rubens putte hiervoor ongetwijfeld uit de bibliotheek van zijn vader.
-	Homeri Opera 2. Voll. cum notis Giphanii. in Octavo. (Cat. A. Rubens, blz. 17, kol. 1).
-	Opera Homeri. 2 Voll. Graece. 8^o (Cat. A. Rubens, p. 17, kol. 1). Homerus, Ομήρου᾽ Ιλιὰς ἢ μα̑λλον ἅπαντα τὰ σωξόμενα. Homeri Ilias, seu potius Omnia eius quae quidem exstant opera. Studio & cura Ob[erti] Giphanii j[uris] c[onsulti] quam emendatissime edita, cum eiusdem scholiis & indicibus novis.- Strasbourg: Theodosius Rihel, [ca. 1572].- 913 p.; 8^o. Griekse en Latijnse tekst.

Homerus, Ομήρου Ὀδυσσεία. Homeri Odyssea. Eiusdem Batrachomyomachia, Hymni, aliaque ejus opuscula, seu catalecta. Omnia Graece & Latine edita quam emendatissime. Cum praefatione, scholiis, & indice D[omini] O[berti] Giphanii. - Strasbourg: Theodosius Rihel, [s.a.].- 827 p.; 8^o. Griekse en Latijnse tekst.

Lit. Rubens, Corr. V, Lett. DCLXXXI (p. 309-317). Ritter 1185 & 1186. Rubens, Letters, Let. 216 (p. 365-367). McRae, 135. Rubens, Lettere, Let. 173 (p. 432-435).

Ex. Parijs, BnF, Yb 839-840 & Rés.Yb 541-542.

Zie ook O2 en O13.

H 78

-	Brief van Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 10 Augustus 1630. Fragment uit deze brief; zie H96.
-	Opera Eusebii Pamphilii. 2. Voll. Paris. 1628. in Folio. (Cat. A. Rubens, p. 3, kol. 2).

Eusebius Pamphilius, Εὐσεβίου του̑ ΠαμΦίλου Ἐπισκόπου τη̑ς έν Παλαιστίνῃ Καισαρείας Ἀποδείξεως βιβλία δέκα. Eusebii Pamphilii Caesareae Palaestinae episcopi De demonstratione evangelica libri decem. Quibus accessere nondum hactenus editi nec visi contra Marcellum Ancyrae episcopum libri duo: De ecclesiastica theologia tres omnia studio R[ichardi] M[ontacutii] Latine facta, notis illustrata & indicibus loco suo necessariis locupletata.- Paris: Michel Sonnius, Sébastien Cramoisy & Charles Morel, 1628.- 2 dln. in 1 bd. (548, 195, 25, p.); f^o. Griekse en Latijnse tekst.

Mogelijk ook:

Eusebius Pamphilius, Εὐσεβίου του̑ ΠαμΦλου... Ἀποδείξεως

βιβλία δέκα. Eusebii Pamphili Caesareae Palaestinae episcopi, Praeparatio evangelica Franciscus Vigerus Rothomagensis, Societ[atis] Jesu presbyter, e m[anu]s[cripti]s cod[icibus] & laudatis ab ipsomet Eusebio scriptoribus recensuit, Latine vertit, notis illustravit. Accesserunt indices necessarii.- Paris: Michel Sonnius, Sébastien Cramoisy & Charles Morel, 1628.- 856, 82 p.; f^o. Griekse en Latijnse tekst.

Lit. Rubens, Corr. V, Lett. DCLXXXI (p. 309-317). Rubens, Letters, Let. 216 (p. 365-367). McRae 93. Rubens, Lettere, Let. 173 (p. 432-435).

Ex. Parijs, BnF, C 109 & 111 & Rés.C 110 (voor de eerste titel); C 106 & 108 (voor de tweede titel).

H 79

-	Brief van Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 10 augustus 1630. Fragment uit brief; zie H96.
-	Eusebii & aliorum Historia Ecclesiastica. in Folio. (Cat. A. Rubens, p. 11, kol. 2).

Eusebius Pamphilius, Eusebii Pamphili, Ruffini, Socratis, Theodoriti, Sozomeni, Theodori, Euagrii & Dorothei Ecclesiastica historia, sex prope seculorum res gestas complectens: Latine jam olim a doctissimis viris partim scripta, partim e Graeco a clarissimis viris Vuolfgango Musculo, Joachimo Camerario & Johanne Christophersono Britanno, eleganter conversa et nunc ex fide Graecorum codicum, sic ut novum opus videri possit, per Joan[nem] Jacobum Grynaeum locis obscuris innumeris illustrata, dubiis explicata, mutilis restituta. Chronographia insuper Abrahami Bucholceri, ad annum epochae Christianae 1598 & lectionis sacrae historiae luculenta methodo exornata cum continuatione in praesentem annum 1611. Et indicibus rerum verborumque locupletiss[imis].- Basel: Sebastian Henricpetri, 1611.- 809 p.; f^o.

In 1638 bestelde Albert Rubens bij Moretus een ex. van deze titel (1 Historia Eccles. Ausebii f pv f 13-. Journal, fol. 50 r: 7 april 1638).

Lit. Rubens, Corr. V, Lett. DCLXXXI (p. 309-317). Rubens, Letters, Let. 216 (p. 365-367). McRae 93. Rubens, Lettere, Let. 173 (p. 432-435).

Ex. Parijs, BnF, H 77.

H 80

-	Bijlage van Albert Rubens bij de brief van P.P. Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 10 augustus 1630. Zie de opmerking bij H96.
-	Athenaei Deipnosophistarum lib. 15. cum Comm. Casauboni. 2. voll. Lugduni. 1612. in Folio. (Cat. A. Rubens, p. 15, kol. 2).

Athenaeus, Athenaei Deipnosophistarum libri quindecim, cum Jacobi

Dalechampii,... Latina interpretatione... Editio postrema, in qua ultra ea quae ante Isaacus Casaubonus recensuit... adjectae sunt margini ex ejusdem Casauboni in auctorem animadversionum libris XV variae lectiones et conjecturae...- Lyon: veuve A. de Harsy, 1612.- f^o.

Ex. Parijs, BnF, Z 402 & Rés. Z 35.

H 81

-	Bijlage van Albert Rubens bij de brief van P.P. Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 10 augustus 1630. Zie de opmerking bij H96.

Isidorus Hispalensis Episcopus, Sanctus. Opera omnia quae exstant: partim aliquando vv. dd. [= virorum doctissimorum] laboribus edita, partim nunc primum exscripta, et ad vetustissima Pauli Petavii, Papirii Massoni, et alior[um] exemplaria emendata per F. Jac[obum] du Breul. Cum indicibus.- Köln: Anton Hierat, 1617.- 631 p.; f^o.

Lit. McRae 143.

Ex. Antwerpen, SB, F 4352. Antwerpen, UFSIA, P 15.19.

H 82

-	Bijlage van Albert Rubens bij de brief van P.P. Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 10 augustus 1630. Zie de opmerking bij H96.

Pausanias, Pausaniae accurata Graeciae descriptio...

Lit. McRae 209

Zie voor de beschrijving, E32.

H 83

-	Bijlage van Albert Rubens bij de brief van P.P. Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 10 augustus 1630. Zie de opmerking bij H96.
-	Julii Pollucis Onomasticum cum notis Gualtheri. in Quarto. (Cat. A. Rubens, p. 18, kol. 2).

Julius Pollux, Julii Pollucis Onomasticon decem libris constans... adjecta interpretatio Latina Rodolphi Gualtheri... studio atque opera Wolfgangi Seberi.- Frankfurt am Main: Claude de Marne & Erben J. Aubry, 1608.- 2 dln.; 4^o.

Lit. McRae 233.

Ex. Parijs, BnF, X 1970 & 1971.

H 84

-	Bijlage van Albert Rubens bij de brief van P.P. Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 10 augustus 1630. Zie de opmerking bij H96.
-	Surii Commentar. Rerum in orbe gestarum. in Octavo. (Cat. A. Rubens,

p. 13, kol. 2).

Laurentius Surius, o. cart., Commentarius brevis rerum in orbe gestarum, ab anno salutis MD usque in annum MDLXXIIII.... congestus per Laurentium Surium carthusianum. Nunc vero pro continuatione adjecta est historia Michaelis ab Isselt, incipiens ab anno MDLXVI usque ad annum MDLXXXVI.- Köln: Arnold Quentel, 1602.- 837 p.; 8^o.

Lit. McRae 288.

Ex. Antwerpen, MPM, B 2767. Parijs, BnF, G 14930.

H 85

-	Bijlage van Albert Rubens bij de brief van P.P. Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 10 augustus 1630. Zie de opmerking bij H96.

Publius Vergilius Maro, Opera.

Lit. McRae 313-314.

Zie voor de beschrijving, E192.

H 86

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 27 maart 1631: ‘Quei libri mentionati nella sua lettera, cioè del imperator Juliano et Strologi greci, si trovono qui...’ (p. 368).
-	Petavius. Vranologia. in Folio. (Cat. A. Rubens, p. 10, kol. 2).

Dionysius Petavius, s.j., Uranologion, sive Systema variorum authorum, qui de sphaera ac sideribus, eorumque motibus Graece commentati sunt. Sunt autem horum libri gemini Achillis Tatii, Isagoge ad Arati Phaenomena, Hipparchi libri tres ad Aratum, Ptolemaei de apparentiis, Theodori Gazae de mensibus, Maximi Isaaci Argyri duplex et S. Andreae Cretensis Computi. Omnia vel Graece ac Latine nunc primum edita, vel ante non edita. Cura & studio Dionysii Petavii Aurelianensis e Societate Jesu. Quod esse potest luculentissimum auctarium operis de doctrina temporum. Accesserunt variarum dissertationum libri octo, ad authores illos intelligendos imprimis utiles, eodem authore.- Paris: Sébastien Cramoisy, 1630.- 2 dln. (424, 338 p.); f^o.

Lit. Rubens, Corr., V, Lett. DCCI (p. 366-373). Rubens, Letters, Let. 219 (p. 372-373) n. 4. De Backer & Sommervogel VI, kol. 597, 28. McRae 211. Rubens, Lettere, Let. 176 (p. 440-442).

Ex. Antwerpen, MPM, B 496. Gent, UB, Cl 27. Parijs, BnF, G 645 & Rés. G 144 & Rés. G 145.

H 87

-	Brief van Rubens aan Pierre Dupuy, Antwerpen, 27 maart 1631. Fragment uit brief; zie H101.
-	Juliani Imperatoris Opera Paris. in Quarto. (Cat. A. Rubens, p. 16, kol. 1).

Flavius Claudius Julianus, Ἰουλιανου̑ αὐτοκράτορος τὰ σωζόμενα. Juliani Imp[eratoris] Opera quae reperiri potuerunt omnia. Ea vero partim antehac edita, partim nunc primum e manuscriptis eruta, & ad horum fidem accuratissime castigata, Graece Latineque prodeunt, cum notis. Pars [primasecunda]. Interpretibus Carolo Cantoclaro, supplicum libellorum in curia magistro et Petro Martino Morentino Navarro. - Paris: Sébastien Cramoisy, 1630.- 2 dln. (558, 419 p.); 4^o. Griekse en Latijnse tekst.

Lit. Rubens, Corr. V, Lett. DCCI (p. 366-373). De Backer & Sommervogel VI, kol. 598, 29. Rubens, Letters, Let. 219 (p. 372-373) n. 4. Rubens, Lettere, Let. 176 (p. 440-442).

Ex. Brussel, KB, VH 3759 B. Parijs, BnF, Rés. X 1040.

H 88

-	Brief van Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 18 december 1634: ‘Ho posto pero qui incluso un foglio del R. Pad^re Silvestro di Petra Santa de Symbolis Heroicis per l'orologio misterioso...’ (p. 83). De afbeelding van dit mysterieuze horloge staat op p. 146 van:

Silvester Petrasancta, De symbolis heroicis libri IX....

Lit. Rubens, Corr., VI, Lett. DCCLXXXV (p. 81-95). Rubens, Letters, Let. 235 (p. 391-397). Rubens, Lettere, Let. 185 (p. 466-472).

Zie voor de beschrijving, D64.

H 89

-	Brief van Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 18 december 1634: ‘Il primo era tolto d'Archimede come ho visto in un suo fragmento de subsidentibus aquae nel medesimo modo quasi chegli fece l'esperimento della diversita de metalli nella corone di Hierone.’ (p. 84). Mogelijk:

Archimedes, De insidentibus aquae.- Venezia: Curzio Troiano de Navò, 1565.- 2 dln.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr., VI, Lett. DCCLXXXV (p. 81-95). Rubens, Letters, Let. 235 (p. 391-397). McRae 11. Rubens, Lettere, Let. 185 (p. 466-472).

Ex. Parijs, BnF, V 6072(2).

H 90

-	Brief van Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 16 maart 1636: ‘Onde vado congetturando che non ostante che Euclide et altri habbino dato precetti esquisiti nell'Optica, ch'ella non fosse volgarmente notoria a tutti come adesso si é sparsa in commune.’ (p. 155).

Euclides, Euclidis Optica et catoptrica e Graeco versa per Joan[nem] Penam ... His praeposita et ejusdem Joannis Penae de usu opticis praefatio. - Paris: Denys Duval, 1604.- 64 p.: ill.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr., VI, Lett. DCCCXVII (p. 153-158). Rubens, Letters, Let. 238 (p. 402-404). McRae 92.

-	Brief van Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 18 december 1634: ‘Il primo era tolto d'Archimede come ho visto in un suo fragmento de subsidentibus aquae nel medesimo modo quasi chegli fece l'esperimento della diversita de metalli nella corone di Hierone.’ (p. 84). Mogelijk:

Archimedes, De insidentibus aquae.- Venezia: Curzio Troiano de Navò, 1565.- 2 dln.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr., VI, Lett. DCCLXXXV (p. 81-95). Rubens, Letters, Let. 235 (p. 391-397). McRae 11. Rubens, Lettere, Let. 188 (p. 481-484).

Ex. Parijs, BnF, V 6072(2), V 6046 & Rés. p. V 37.

H 91

Brief van Rubens aan Peiresc, Het Steen te Elewijt, 4 september 1636: ‘Mi sono scordato di dire a V.S. d'haver visto in Anversa inanzi la mia ultima partenza un grandissimo volume intitolato Roma sotterranea, che veramente mi parve una gran opera e di molta devotione, rimostrando la simplicità della chiesa primitiva, che si come ha superato tutto il mondo colla Pietà e vera Religione cosi di gentilezza et eleganza cede d'infinito intervallo agli Antichi Pagani.’ (p. 165).

Antonio Bosio, Roma sotterranea: opera posthuma di Antonio Bosio, compita, disposta e accresciuta dal M.R.P. Giovanni Severani da S. Severino... nella quale si tratta de' sacri cimiterii di Roma, del sito, forma et uso antico di essi... nuovamente visitati, e riconosciuti dal sig. Ottavio Pico. Publicata da Carlo Aldobrandino.- Roma: Guglielmo Facciotti, 1632.- 656 p.: ill.; f^o.

Lit. Rubens, Corr., VI, Lett. DCCCXXI (p. 164-168). Rubens, Letters, Let. 239 (p. 404-406). McRae 38. Rubens, Lettere, Let. 189 (p. 485-486).

Ex. Antwerpen, MPM, B 51. Parijs, BnF, Rés. H 405 & Rés. K 301 & K 134.

H 92

-	Brief van Rubens aan Peiresc, Het Steen te Elewijt, 4 september 1636: ‘Ho visto ancora lettere di Roma che dicono essere uscita in luce la Galeria Justiniana, a spese del marchese Justiniano...’ (p. 165).

Vincenzo Giustiniani, Galeria Giustiniana...

Lit. Rubens, Corr., VI, Lett. DCCCXXI (p. 164-168). Rubens, Letters, Let. 239 (p. 404-406).

-	Brief van Rubens aan Peiresc, Antwerpen, 18 december 1634: ‘Il primo era tolto d'Archimede come ho visto in un suo fragmento de subsidentibus aquae nel medesimo modo quasi chegli fece l'esperimento della diversita de metalli nella corone di Hierone.’ (p. 84). Mogelijk:

Archimedes, De insidentibus aquae.- Venezia: Curzio Troiano de Navò, 1565.- 2 dln.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr., VI, Lett. DCCLXXXV (p. 81-95). Rubens, Letters, Let. 235 (p. 391-397). McRae 11. Rubens, Lettere, Let. 189 (p. 485-486).

Ex. Parijs, BnF, V 6072 (2).

Zie voor de beschrijving, E211.

H 93

Brief van Rubens aan Franciscus Junius, Antwerpen, 1 augustus 1637: ‘U.E^e sal seer verwondert wesen in soo langhen tijt gheen tijdingh vanden ontfanck U.E. boeckx door mij ontfanghen te hebben, den welcken als blijckt uit U.E. aenghenaemen vanden 24 May, voor datum aen mij ghedestineert was. Toch ick bidde U.E. believe te ghelooven dat den voorseyden boeck mij nu eerst over 14 daeghen behandicht is door eenen van dese stadt ghenoempt Leon Hemselroy, met veele excusen van soo spaeden bestellinghe dat is de oorsaecke dat ick U.E. brief oock niet beantwoordt en hebbe want ick eerst wenschten den boeck te sien ende te lesen, ghelijck ick nu met attentie ghedaen hebbe; ende om de waerheyt te segghen, Ick bevinde dat U.E. onse conste seer vereert heeft Immenso hoc totius antiquitatis thesauro, tanta diligentia refosso, et ordine pulcherrimo publice distri-buto.’ (p. 179).

Iunius de Pictura veterum, in Quarto. (Cat. A. Rubens, p. 12, kol. 2).

Franciscus Junius, Francisci Junii F.F. De pictura veterum libri tres.- Amsterdam: Joan I Blaeu, 1637.- 318 p.; 4^o.

Lit. Rubens, Corr., VI, Lett. DCCCXXXI (p. 179-182). Rubens, Letters, Let. 241 (p. 406-408). McRae 146.

Ex. Antwerpen, MPM, B 1274, Antwerpen, SB, K 8380.

H 94

-	Brief van Balthasar Moretus aan Carolus Neapolis, Antwerpen, 28 november 1637: ‘At pro imagine tituli Rubenius mecum adhuc haeret, quid argumenti seligat. Te quaeso, Ill[ustrissi]me Domine, quid potissimum ipse malis, praescribas.’ (p. 187).
-	Carolus de Neapolis in Fasta Ovidii. in Folio. (Cat. A. Rubens, p. 18, kol. 2. Rubens heeft geen ontwerp gemaakt; Erasmus Quellinus heeft het tenslotte getekend en in zijn titelblad motieven verwerkt die hij aan Rubens ontleende.

Carolus Neapolis, Caroli Neapolis Anaptyxis ad Fastos P. Ovidii Nasonis.- Antwerpen: Balthasar Moretus, 1639.- 304 p.; f^o. Gegraveerde titelpagina.

Lit. Rubens, Corr., VI, Lett. DCCCXXXVI (p. 187). Judson & Van de Velde, p. 61, 68; ill. 283 (niet Rubens). McRae 189. Held 34. Boekillustratie Moretussen, 50a-b.

Ex. Antwerpen, MPM, B 1083. Antwerpen, SB, C 1341.

H 95

-	Brief van Balthasar Moretus aan Philippe Chifflet, Antwerpen, 14 februari 1638: ‘Coronam B[eatissi]mae Virginis cudendi minime praetermittam occasionem. D. Rubenius cum ipse non habeat delineandi tempus, libens operam alium instruendi pictorem praestabit.’ (p. 197).

Laurentius Chiffletius, s.j., La couronne de roses de la royne du ciel ou la manière de dire facilement avec attention le chapelet ou couronne de la Vièrge. Par le R.P. Laurent Chifflet de la Compagnie de Jésus.- Antwerpen: Officina Plantiniana, 1638.- 214 p.; 12^o.

Lit. Rubens, Corr., VI, Lett. DCCCXLV (p. 197-198). BCNI 9093. McRae 58.

Ex. Parijs, BnF, D 30097.

Addendum

H 96

Brief van Rubens aan kardinaal Francesco Guidi di Bagno, apostolisch nuntius te Brussel, Laken, 16 februari 1626: ‘Y doppo di lui, pigliando forze il Cristianismo, poco a poco declinarono queste vanità e finalmente, come si vede negli Annali ecclesiastici, furono totalmente spente e ruinati a viva forza quei edifici superbi, per zelo soverchio, che si potevano conservare et applicar alla nostra religione, come si è fatto da poi sendo intepedito un poco il fervore del primo impeto zelotarum. [In margine: si vede negli medesimi Annali esser praticcato così et abbiamo l'essempio nel Pantheon et altri tempij in Roma.].

Caesar Baronius, Annales ecclesiastici...

Lit. P. Torelli, ‘Notizie e documenti rubeniani in archivo privato’, in Ad Alessandro Luzio gli Archivi di Stato Italiano. Miscellanea di studi storici, Firenze, 1933, I, p. 173-194. R. Navarrini, ‘I documenti rubensiani conservati nell’ Archivio di Stato di Mantova', in cat. tent. Rubens a Mantova, Mantova, 1977, p. 63. Rubens, Lettere, Let. 64 (p. 166).

Zie voor de beschrijving, E 48.

Vorige Volgende