De Gulden Passer. Jaargang 31

[p. 245]

Boekbespreking

Magic Books from Mexico, with an introduction and notes on the plates by C.A. Burland, Nr 64 der King Penguin Books. London, Penguin Books, 1953. - 4s. 6d.

De Meksikaanse kunst van de praeColumbus periode heeft in de afgelopen jaren aardig wat belangstelling gewekt. Kunstenaars als Henry Moore hebben er hun achteroverliggende figuren en andere motieven aan ontleend. Van haar kant is de grootste tentoonstelling van Meksikaanse kunst die onlangs Parijs, Stockholm en Londen heeft aangedaan, voor het groot publiek een waarachtige revelatie geweest. Van die omstandigheid hebben de Penguin Books gebruik gemaakt om een van hun mooiste en meest-fascinerende King Penguins uit te brengen. En wel Magic Books of Mexico, ingeleid en geannoteerd door C.A. Burland. De technische verzorging werd waargenomen door R.B. Fishenden. Het boekje bestaat uit 10 bladzijden inleiding tot het onderwerp en 17 pagina's verklaring van de 16 volkleurige reproducties die het besluiten. De eerste vier platen zijn ontleend aan documenten die van onmiddellijk nà de Spaanse verovering dagtekenen: de Codex Telleriano, de Codex Telleriano Remensis, de Codex Rios en de Codex Magliabecchiano. Deze en een paar andere werken - bijvoorbeeld de Codex Mendoza (Bodleian, Oxford) - zijn zowat de evenwaarde van de z.g. ‘Rosetta Steen’, in zover ze de verklaring bevatten van de hieroglyfische boeken der Azteken uit de praeverovering of praeColumbus periode. Ze werden inderdaad door de Azteken getekend en gekleurd ter intentie van de Spanjaarden die er dan bij neerschreven wat de Indianen er hun over vertelden.

Aan werken van die categorie hebben we het te danken dat we de rijkgekleurde prae Spaanse hieroglyfische boeken der Aztec-Indianen ten minste approximatief kunnen ontcijferen. Niemand zal immers beweren dat alle moeilijkheden er mee uit de weg zijn geruimd. Te minder daar slechts weinig boeken van religieuse en magische aard de vernietigingsmania van de eerste aartsbisschop van Meksiko hebben overleefd. De Azteken zelf hebben er trouwens nagenoeg het stilzwijgen over bewaard. Geen wonder dus dat nauwelijks de helft van de thans nog bestaande exemplaren van dit soort boeken deskundig werd ontleed en gecommentarieerd. De geschiedkundige plaatjesboeken, daarentegen, zijn niet slechts talrijker (ze waren niet in de vernielingswoede begrepen), maar de Azteken hebben er gewilliger details over verstrekt aan hun overwinnaars. Toch heerst er onder de specialisten over hun individuele interpretatie nog lang geen eensgezindheid.

Nu is het juist de uitzonderlijke verdienste van dit Penguin Bookje dat het thans voor de eerste maal de leek met de religieus-magische hieroglyfische geschriften der Azteken in contact brengt. Natuurlijk is het niet genoeg uitgebreid om ons al wat er over geweten is te leren. Maar in elk geval bevat het voldoende om ons de aesthetische waarde van deze creaties uit een nog zo recente praehistorische beschaving te onthullen, alsmede - en voor de bibliofiel is dat wellicht nog belangrijker - de aard-zelf van deze plaatjesboeken. Of juister, van deze

[p. 246]

ellenlange repen hertenhuid die dichtvouwen als een vuur- of windscherm of nog beter, als een trekharmonica, en waarop de Azteken-artisten in hun hieroglyfische taal hun mysterieuse boodschap hebben getekend en geschilderd.

Hugo van de Perre.

E.J. Labarra, Dictionary and Encyclopaedia of Paper and Paper-Making, with equivalents of the technical terms in French, German, Dutch, Italian, Spanish & Swedish. Tweede uitgave, herzien en bijgewerkt. Geoffrey Cumberlege-Oxford University Press, London and Toronto, 1952 (maar uitgebracht in 1953) - 70 shillings.

Dit woordenboek (tegelijk encyclopedie) over het papier en de fabricatie ervan verscheen voor het eerst in 1937. Deze nieuwe, in Holland gedrukte uitgave, verschilt nochtans gevoelig van de eerste. De meest recente technische verwezenlijkingen en uitdrukkingen hebben er hun plaats in gevonden, terwijl het onderzoek naar de papierfabricatie in het verleden nieuwe vruchten heeft afgeworpen. Terzelfdertijd heeft de auteur zich dan nog verder verdiept in wat hij noemt ‘zijn oefening van vergelijkende philologie, bedoeld als een poging om de herkomst, de groei en de variatiemethodes van de woordenschat van het bedrijf te ontwarren’. De uitkomst van dit alles is dat de auteur thans in het Engels van elk technisch woord dat hij in zijn encyclopedie opneemt, de betekenis en de omschrijving geeft, gevolgd door zijn tegenwaarde achtereenvolgens in de Franse, Duitse, Nederlandse, Italiaanse, Spaanse en Zweedse talen. Woordenregisters voor elk van de zeven gebezigde talen verwijzen naar de plaats waar ze in de encyclopedie vermeld staan en ronden op voortreffelijke wijze dit pionierswerk af.

Ik heb, ik beken het ootmoedig, de moed niet gehad om de verschillende entrées in de encyclopedie op te tellen. Maar vermits die uit 378 bladzijden bestaat (ruim honderd bijkomende bladzijden zijn aan de registers gewijd) en er zowat gemiddeld 8 per bladzijde worden behandeld, moeten het er in totaal tussen de tweeduizend en de drieduizend zijn. Aan enkele worden weliswaar niet meer dan een paar woorden besteed. Doch andere, daarentegen, krijgen pagina's en pagina's. Dit zeggend denk ik vooral aan de volgende twaalf woorden waarover echte essays worden gegeven: ‘Felts’, ‘Marble Papers’, ‘Newsprint’, ‘Philately’, ‘Photographic Papers’, ‘Printings’, ‘Sizes’, ‘Standardization’, ‘Wallpaper’, ‘Watermark’, ‘Wrapping Papers’ en ‘Writing Papers’.

Twee hunner, dat over de ‘Wallpapers’ en dat over het ‘Watermark’, zijn eigenlijk het werk respectievelijk van Mr. E.A. Entwisle en van wijlen Mr. Edward Heawood.

Zoals het letterkundig supplement van The Times het schreef, is deze encyclopedie een uiterst-interessant en bijzonder hulpvaardig werktuig voor de papierfabricant en -handelaar, de drukker, de bibliofiel en voor de nijverheids-historicus. Persoonlijk zou ik aan die vleiende opmerking willen toevoegen dat ze mij met stijgend ongeduld doet uitkijken naar een gelijkwaardig werk over de drukkunst, maar dan ietwat rijkelijker geïllustreerd. In de encyclopedie over het papier zijn de illustraties ons inderdaad te spaarzaam toegemeten.

Hugo van de Perre.

[p. 247]

The Penrose Annual 1953. A Review of the Graphic Arts edited by R.B. Fishenden. Volume 47. London, Lund Humphries, 1953 - 30 shillings.

Bij een voorgaande gelegenheid heb ik reeds in dit tijdschrift de aandacht gevestigd op The Penrose Annual, het jaarboek bij uitstek van het Britse drukkersbedrijf. In gemoede toegegeven, ik meen dat weinig andere Britse bedrijven op jaarboeken van zo'n uitzonderlijke kwaliteit kunnen bogen. En zou dat het drukkersbedrijf in enig ander land zijn gegund? Misschien wel, maar talrijk zullen ze wel in geen geval zijn. Vooral dit jaar werden immers met het 47^e jaarboek wonderen uitgehaald op het dubbele punt van de inhoud en van de uiterlijke typografische verzorging.

Op dit laatste worden we reeds onmiddellijk attent gemaakt als we het boek ter hand nemen. Het jacket of stofomslag is, namelijk, voor het eerst door de Celloglas Ltd. met een verglaassel belegd. De uitkomst is alleszins verrassend. Het doet aangenaam aan in het betasten. Maar vooral het verhoogt de sterkte van de stofomslag die nu ook practisch tegen vlekken en besmeuren is geimmuniseerd, te meer daar hij zonder gevaar met een nat doekje kan worden gewassen.

Over de innerlijke verzorging enkel dit: de naweeën van de z.g. Neue Typographie die in vorige jaarboeken nog merkbaar waren, zijn dit keer finaal overwonnen. John Denison-Hunt die de architectuur van dit 47^e boek verzorgde, heeft aan het geheel een uitzicht gegeven van modern-sober classicisme. Het ganse boek is trouwens gezet in de nieuwe Times Book-letter (een derivaat van de Times New Roman) van de Monotype. En van de vette cijfers bovenaan in de blanke marge voor de paginatie, is geen sprake meer. De cijfers zijn nu van hetzelfde volume als de letter waarin de tekst is gezet. Het boek is er zoveel maal fraaier en aantrekkelijker om.

De inhoud is als naar gewoonte in vier groepen onderverdeeld: de bijdragen van algemene aard; de zuiver-technische studies (beide met illustraties die direct aansluiten bij de tekst); een serie vol-pagina illustraties zonder dat verband, en tenslotte een reeks professionele advertenties. De laatste twee secties ga ik niet beschrijven. Ze moeten gezien en beoordeeld worden. De eerste twee, daarentegen, ga ik hier vlug afzonderlijk behandelen.

a)

Bijdragen van algemene aard: Onder die hoofding treffen we o.m. de gebruikelijke redactionele commentaar van R.B. Fishenden aan, in wiens handen het lot van The Penrose Annual berust. Van bijzonder belang zijn verder essays als The Return of Illustration waarin C. Barman de nieuwe dageraad voor het geillustreerde boek begroet, ofschoon hij er niet voor terugschrikt aan te stippen dat een gevestigde autoriteit als Jan van Krimpen van mening is dat een eersterangs boekontwerp en boekillustratie niet verzoend kunnen worden. Hans Schmoller, de typograaf van de Penguin Books, schrijft over de techniek van de herdrukken sinds Aldine. Hij verwijst i.a. naar een dubbele innovatie die hijzelf heeft doorgevoerd in de recente vertaling door E.V. Rieu, van The Four Gospels (Uitg. Penguin Books in de serie ‘The Penguin Classics’). Niet slechts werd de onderverdeling der verzen niet gehandhaafd, maar wat meer is, de profetische aanhalingen worden er naar voetnota's onderaan de bladzijde verwezen om de narratie haar ongestoord verloop te laten. Van hun kant schrijven Jan van Krimpen over The House of Enschedé, Haarlem 1703-1952, Robert Harling over Eric Gill's Pilgrim (né Bunyan) Type, een letter-

[p. 248]

ontwerp van de te jong overleden kunstenaar onlangs door de Linotype uitgebracht, en Beatrice Warde over The Pencil Draws a Vicious Cicrle. Beslist niet min-interessant is wat Brooke Crutchley, de drukker voor de Universiteit van Cambridge, heeft te zeggen over Typography and Authorship. De Cambridge University Press heeft inderdaad onder zijn auteurs en boekontwerpers een waarachtig partnership tot stand gebracht. De schrijver krijgt er medezeggenschap door in de typografische presentatie van zijn boek. Daarmee niet tevreden, hebben dezelfde drukkers-uitgevers onlangs zelfs Sub-editors ('n soort onderredacteuren) aan het departement voor boekontwerpen toegevoegd om op die wijze de harmonie tussen tekst en fraaie typografie te versterken.

b)

Technische bijdragen: Niet meer dan dit onder voorgaande rubriek het geval is, kunnen alle studies van technische aard hier worden opgenoemd. Maar de bijzonderheden verstrekt door C.L. Boileau over The Intertype ‘Fotosetter’ Machine en door F.W. Mackenzie over Braille Printing and the Periprinter mogen niet onaanbevolen blijven, evenmin als de studie van P.B.G. Upton over The Breakdown of Publishers' Bindings. Enkele andere uiterst lezenswaardige essays zijn aan de kleurendruk onder zijn verschillende vormen gewijd. Ze bekronen op gepaste wijze dit zo fraaie breviarium der grafische kunsten.

Hugo van de Perre.

H.A. Warmelink, De notarissen, de calligraphie en de drukkunst. De Bibliographie van het notariaat. Ars notariatus, I. Wageningen, N.V. Gebr. Zomer en Keunings uitgeversmaatschappij, 1952, 48 blz., 4 afb.

De Stichting tot bevordering der Notariële Wetenschap, opgericht in 1951 en gevestigd te Amsterdam, heeft in het kader van haar bedrijvigheid een serie publicaties, de Ars notariatus genaamd, op touw gezet. Aan de heer notaris Warmelink uit Amsterdam viel de eer te beurt de reeks te openen met een tweetal essays.

Meer dan essays kunnen we inderdaad beide schriftjes niet noemen. Beknopt, ontdaan van wetenschappelijke ballast, vlot en aangenaam geschreven, veroorloven ze enkel een eerste kennismaking met het aangestipt onderwerp.

De vlugge rondreis in het domein van De notarissen, de calligraphie en de drukkunst is zeer origineel te noemen. Schrijver heeft het hier namelijk over de rol die de notarissen hebben gespeeld in de geschiedenis en evolutie van de calligraphie en van de drukkunst. Die rol is, wat de drukkunst betreft, in hoofdzaak beperkt gebleven tot de 15^e en 16^e eeuw, en tot Italië en Duitsland, en was noch van vitaal belang noch van uitzonderlijke betekenis. Ze verdiende niettemin eens terdege onderstreept te worden. Enkele Zuid- en Noord-Nederlandse notarissen-drukkers-schrijvers komen eveneens ter sprake, maar heel veel zijn het er niet, en over hun rol en betekenis is schrijver snel uitgepraat. Vermelden we nochtans het feit dat zowel Dirk Volkertszoon Coornhert als de voornaamste schrijver en uitgever van nieuwsberichten in het zestiendeeuwse Noorden, Ellert de Veer van Amsterdam, het achtbaar beroep van notaris uitoefenden.

Misschien min origineel, maar van een veel grotere algemene draagwijdte, is de tweede verhandeling, De bibliographie van het notariaat. Schrijver biedt ons hier een overzicht van zijn onderzoekingen en bevindingen nopens, en een algemeen

[p. 249]

beeld van de historische notariële literatuur, voorzover in druk en boekvorm verschenen en betrekking hebbend op West-, Midden- en Zuid-Europa en Amerika. Voor de vijf eeuwen die sedert Gutenberg zijn verstreken heeft de heer Warmelink reeds het respectabel aantal van 9.000 werken vermogen te achterhalen. Het ware te wensen en te hopen, zowel voor de heren notarissen als voor de bibliografen en bibliofielen, dat een der volgende afleveringen van Ars Notariatus mocht gewijd zijn aan de integrale weergave van deze door de heer Warmelink samengestelde catalogus!

L.V.