De Gulden Passer. Jaargang 4

[p. 294]

Boeken. - livres.

George Parker Winship: Gutenberg to Plantin, an outline of the early history of printing. (Cambridge, Harvard University Press, 1926).

De auteur van dit werkje, boekbewaarder van de Harvard College Library, geeft een synthetisch overzicht op de uitvinding der boekdrukkunst, haar verspreiding over Duitschland en Italie, de ontwikkeling van Venetië als hoofdkwartier van den 15^e eeuwschen boekhandel, de uitbreiding der drukkunst over heel Europa, het invoeren der illustratie, de werkzaamheid van de geleerde drukkers (vooral Paul en Aldus Manutius) en van sommige beschermers der drukkunst (Grolier). Zijn laatste hoofdstuk: The End of the Era of the Master Printers, is voor ons het belangrijkste omdat hij daar eenige eigenaardige beschouwingen geeft over Chr. Plantin en de Antwerpsche drukkunst in de 16^e eeuw. Wij nemen er een paar beschouwingen uit over. Ziehier hoe hij Plantin's werkzaamheid bepaalt: ‘The Era of the Master Printers ended with Christophe Plantin. Since his time there have been many great masters of printing establishments who were practical craftsmen, some of whom, like the two Charles Whittinghams, have profoundly influenced the development of book-making. Before Plantin, from the day of Koberger and of the early Venetians, there had been owners of printing plants whose business ability made them sellers rather than makers of books. But it was the Master, exercising a direct oversight of the activities of compositors, pressmen, and binders, who gave to the industry its characteristic features down to the later decades of the sixteenth century. After 1600 the publisher dominated the craftsman’. Van Antwerpen zegt hij dat zij van 1550 af Venetië als wereldmetropool ging overtreffen, en dat van toen af de drukkers ook begonnen tegen de Italianen te concurreeren als boekenbevoorraders der wereld. In plaats van hoofdzakelijk boeken over canonisch recht, uitgaven der kerkvaders, middeleeuwsche geneeskundige werken, teksten van de classieken der oudheid en dergelijke werken te drukken zooals te Venetië, schrijft de heer Winship, legden de Antwerpsche drukkers er zich op toe boeken te laten verschijnen, die hoofdzakelijk tot doel hadden de lezers te boeien. ‘They were printed in every European language, in quantities as much larger than the editions of those other more respectable works as they are now more difficult to find. Rarely does the hunter through the old bookshops come upon an Antwerp sixteenth century imprint; and when he does, he may not recognize it, for the title-page is apt to say that is was printed at Paris or Philipolis or some equally improbable locality’. Dergelijke gevallen deden zich zeker voor, maar toch bleven het uitzonderingen, en de zeldzaamheid van de 16^e eeuwsche Antwerpsche uitgaven, waarover de heer Winship hier gewaagt, is in werkelijkheid niet zoo groot als hij het voorstelt. Er komen in het antiquariaat voortdurend 16^e eeuwsche Antwerpsche drukken in aanzienlijke hoeveelheid voor. Het boekje van den heer Winship is handig en onderhoudend, zooniet altijd diepgaande.

[p. 295]

J. Denucé: Inventaris op het Plantijnsch Archief.

Wij hebben dit boek in ons vorig nummer besproken en dachten er niet meer te moeten op terug komen. Een opmerking over onze bespreking in het Antwerpsch Archievenblad (1926-4^e afl., October), noodzaakt ons dat wel te doen. Van de hand van den heer Denucé verscheen daar wat volgt: ‘De heer Sabbe schrijft in n^r 3 van De Gulden Passer (1926) een kritiek op onzen Inventaris van het Plantijnsch Archief, verschenen in de twee vorige nummers van het Archievenblad. Hij verwijt ons geen melding te maken van de Plantijnsche drukkersprivilegiën 1554-1802. Wil de heer Sabbe even de n^rs 1179 en 1180 van den Inventaris inzien? Hij zal er meer dan een ‘vermelding’ vinden, zelfs hetgeen hij in voetnota denkt aan te brengen. Wij verwijzen in beide nummers naar den specialen catalogus (in handschrift) van gezegde privilegiën, dien we hopen in afzienbaren tijd kritisch uit te geven, met, of vóór onze Bibliographia Plantiniana’. Onder de door den heer Denucé opgegeven n^rs 1179 en 1180 van zijn Inventaris wordt de aanwezigheid op het archief van die 786 + 147 privilegiën vermeld, maar zeer laconisch zonder eenige detailleering of bijzondere aanwijzing per stuk. Dit was ons niet ontgaan. De bedoeling van onze opmerking was te betreuren, dat er van die hoogst belangrijke stukken in den algemeenen Inventaris van het Plantijnsche archief niet uitvoeriger gewag werd gemaakt. Zooals wij de namen moesten missen van de correspondenten, die in de copijboeken van de brieven voorkomen, moesten wij ook de opgave missen van de boeken, waarvoor die privilegiën werden gegeven. De heer Denucé kondigt een speciale cataloog aan voor die privilegiën, dus een supplement op den Inventaris. Maar ware het heusch niet beter geweest alles wat het Plantijnsche archief bevat in één en dezelfden Inventaris op te nemen? Nu is het een Inventaris waar minstens twee bijvoegsels moeten bijkomen om er een volledig werkmateriaal van te maken. Want zeker is het, dat een bijvoegsel met de namen van de correspondenten, aan wie Plantin en de Moretussen hun brieven stuurden, ook moet gemaakt worden.

M.S.