Een der laatste Geuzen
Speenhoff, het etui van mannen
Op verzoek van het maandblad ‘Variétés’ te Brussel schreef ik eenige korte notities over mijn ouden, goeden vriend Speenhoff, (die jubileerende is) waarvan hier de Nederlandsche text gepubliceerd wordt.
HET oude Rotterdam ... havens ... kantoren ... patricische woningen... kroegjes en krotten... matrozen en meiden... de Zandstraat ... Speenhoff ...
Speenhoff is de Groote Rotterdammer. En toen Rotterdam, langzaam maar zeker zijn karakter ging verliezen, toen de zedelijkheid de overhand kreeg en de nette Rotterdammers naar Wassenaar trokken, toen is Jacobus Hendricus Speenhoff, melancholiek en verbitterd, om zulk een ontaarding, naar Haarlem uitgeweken, waar hij, als een aanzienlijk vreemdeling, te midden der platste deftigheid het bestaan van een wijze voert, van een wijze, die bij tijd en wijle vacantie van de wijsheid neemt.
Speenhoff is een der laatste Geuzen. Wat zal het vervelend op aarde zijn als hij er niet meer is. God geve hem een lang leven, want zonder hem is Holland Holland niet meer. Hij is een compendium van Nederlandsche deugden en ondeugden, hij is de synthese van Nederlandsch goed en kwaad. Wie Speenhoff kent, kent Nederland. En zonder een grondige studie van zijn persoon en zijn werk is het onmogelijk zich een juiste indruk te vormen van wat en hoe Nederland is. Hij behoorde door de monumentencommissie geclasseerd, door de vereeniging voor het behoud van natuurmonumenten onderhouden en door de vereeniging tot bevordering van het vreemdelingenverkeer ter bezichtiging gesteld worden.
Speenhoff is niet één man. Hij is een étui met mannen. Er zit van alles in. Een matroos die op zijn tijd een vaderlandsche onversneden oorlam lust. Een deftig koopman, die met een hooge hoed ter beurze gaat, lid van den gemeenteraad en voorzitter van de christelijke kegelclub is en die in Brussel niet al te duur - ‘zuinigheid met vlijt ... enz....’ - en niet al te vaak - ‘zachtjes aan dan breekt het lijntje niet’ - zijn erotisch divertissement zoekt - ‘wat niet weet, wat niet deert’. Een sloome, teringachtige baliekluiver, die het kringetjesspoegen tot een staatsinstelling heeft opgevoerd. Een blikken dominé, die in alles, niets is gering voor den dienaar Gods, stof tot les en leering vindt. Een soldaat die altijd sputtert en altijd doet wat er van hem verlangd wordt; die met zijn handen in zijn zak de kantjes er af loopt en de meisjes, die de glazen staan te zeemen onder de rokken in de billen knijpt. Een boer. Een burger. Een regent, stijf in het boord, met zeventiend'eeuwsche neigingen, manieren en eetlust. Een slagersjongen, die de smeris pest ...
Al deze eminente vertegenwoordigers van de zoo gesloten Nederlandsche samenleving zijn in Speenhoff samen gekomen en vinden hun stem in zijn liedjes.
Vandaar de eindelooze variaties.
Heden is hij revolutionair:
Wij zijn de bulderende kracht-proleten
Wij zijn de mokers van de maatschappij,
Wat ons verveelt dat wordt omver gesmeten
Wat ons veracht dat trappen we op zij.
We hebben maling aan betaalde orde
We barsten los wanneer men ons vergeet.
Het recht der rijken om gevressd te worde'
Is even goed het recht van den proleet.
Morgen zingt hij een loflied op de Koningin.
Heden is hij dithyrambisch over het Verbruik:
Schenk jenever in de glazen
Schenk ons bier of brandewijn,
Brullen willen we als dwazen,
Want we moeten dronken zijn!
Maak ons je vergiftkast open
Knoeier van een kastelein
Dronken tot we ervan hijgen
Tot we er een roes van krijgen.
Niet meer denken, niet meer weten
Wij, de kermende proleten!
Niet meer veinzen, niet meer groeten,
Niet meer dienen, niet meer moeten!
Laat ons stomme dieren zijn!
Vier en twintig lange uren
Moet 't duren, moet 't duren
- Geef jenever, kastelein,
Laat ons onverstandig zijn!
Morgen predikt hij geheelonthouding:
Holland, als ge sterk wilt wezen
Schaf dan gauw de borrel af.
Al dat bitteren en buizen
Helpt u eerder in het graf ...
En hij schildert treffend de gevolgen der alcoholintoxicatie:
Krijgt ge op uw ouden dag.
In de veertig gaat 't langzaam,
Na de vijftig komt de slag.
Gauw vergeten, dubbel lezen,
Woorden zeggen op de gis,
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
