Den Gulden Winckel. Jaargang 5

[p. 33]

Vijfde Jaargang No. 3

Onze schrijvers V

Hélène Lapidoth-Swarth

IN mij, is er rond de figuur van Hélène Swarth altijd een eerbiedige stilte; en nu ik die stilte zal moeten verbreken om van haar te gaan vertellen, voel ik mij wel wat verlegen.

Even verlegen voelde ik mij, toen ik, Hélène Swarth alleen kennende uit haar verzen, en mij haar onwillekeurig voorstellende, als een bekranste, los-lokkige zangster met wuivend gewaad, wonende in een bosch, persoonlijk met haar kennis maakte, en zag, dat zij heusch een twintigste eeuwsche kleeding droeg, en wezenlijk leefde in een kamer, in een huis, in een straat, in een stad, en zelfs in een stad als Den Haag, waar voor een dichter, voor een die wil weg-droomen in de natuur, geen natuurschoon meer is.

Toch, in mijn verlegenheid, voelde ik mijn bewondering rijzen: want hoe véél en hoe diep natuurgevoel moest Hélène Swarth wel bezitten, om in haar gedichten altijd weer dat zuivere natuurgeluid te kunnen geven.

Sinds dien heb ik de dichteres leeren waardeeren ook als mensch; en ik heb gezien dat bij haar, even weinig als bij elk ander waarachtig lyricus, de mensch en de dichter te scheiden zijn: in den mensch komt de dichter naar boven, in den dichter de mensch; waardoor de persoonlijkheid tot een zuiver te zien, tot een harmonisch geheel wordt. Het is ook daarom, dat ik mijn tweeden verzenbundel opdroeg aan haar ‘de mensch en de dichteres’. Een neuswijze meneer of juffrouw (in de Dordtsche krant meen ik!) een meneer of juffrouw namelijk, die in het leven niet dieper zag noch wijzer werd dan zijn (haar) neus lang is, heeft gevraagd: waarom niet aan de vrouw en dichteres? Misschien is het hier wel de plaats om dit even uit te leggen:

Vrouwen, in hun kwaliteit van vrouw, kan ik waardeeren van mijn dienstmeisje af, tot aan... ja!... tot aan de keizerin van China toe! maar een mensch, een wezen dat denkt, lijdt, gevoelt, begrijpt, en daarbij waarheid zoekt, is een zóó zeldzaam iets, dat er wel in 't bizonder de aandacht op gevestigd mag worden, vooral als die mensch een vrouw is.

Hélène Swarth dan heb ik leeren kennen als zulk eenen mensch; en mijn genegenheid en bewondering voor haar dichterfiguur zijn hierdoor zeer versterkt.

Hélène Swarth is in onze literatuur nu eenmaal iets geworden dat bestáát, zooals zon, maan en sterren bestaan. En evenals er maar een heel enkele keer een heel dankbare naar boven kijkt, om te constateeren dat sterren toch mooie dingen zijn, zoo kijkt er nog maar een heel enkele maal iemand naar den naam Hélène Swarth, om te constateeren dat we zùlk een dichteres bezìtten. Haar altijd mooie verzen in De Gids worden gelezen en stil geprezen; maar tot spontane uitingen van bewondering komt het bij publiek of critiek nog maar zelden meer.

En toch, hoe véél heeft deze dichteres ons al ge-

[p. 34]

geven, bescheidenlijk, zonder markt-geschreeuw en eigen-werk-opvijzelarij: zij heeft nog nooit, behalve in verzen, haar eigen persoonlijkheid op den voorgrond laten treden, heeft zich nooit ingelaten met polemiek, of met 't kwaadaardig critiek-geschrijf waar vele van onze letterkundige ‘juffrouwen’ zoo dol op blijken te zijn. Hélène Swarth is dan ook geen ‘juffrouw’. Zij is voornaam in al haar uitingen, en heeft in alles het onbewust vorstelijke, dat den geboren dichter kenmerkt.

En dit voorname, vorstelijke, maakt haar als elk dichter, een weinig misplaatst in ons bruut wereldje, en het doet haar daarover klagen, en het doet haar verzen op een enkele na worden tot wellen van weemoed.

Door niet-dichterlijke menschen is mij wel eens gezegd geworden: Hélène Swarth moet wel niet gelukkig zijn: haar verzen zijn meestal zoo droef. Dan haalde ik maar de schouders op, 't niet goed in voor die menschen begrijpelijke woorden kunnende zeggen: dat in de smart van een dichter méér geluk is, dan zij misschien ooit voelen als ze blij zijn; noch, dat het leed van een dichter, in verzen tot schoonheid geworden, de vreugde nadert, noch dat de vreugde van een dichter zóó fel kan zijn, dat die hem pijn doet.

Om dit alles is het, ondanks mijn verlegenheid bij 't verbreken van de stilte rond Hélène Swarth's dichterfiguur heen, toch óók een genoegen voor mij, hier eens voluit te kunnen zeggen, hoe hoog ik deze dichteres - de eenige die er ‘is’ in ons land - stel.

Hélène Swarth heeft mij verlof gegeven, eenige biografische bizonderheden te publiceeren.

Zij werd in Amsterdam geboren, is van Hollandsche ouders, (Swarth-Heijblom) en jongste van negen kinderen. Natuurlijk heeft zij al heel vroeg de behoefte gevoeld om zich in dichtmaat te uiten; maar daar zij in Brussel werd opgevoed was dit altijd in 't Fransch.

Zoo brachten ook fragmenten van Lamartine's ‘Jocelyn’ en zijn ‘Le Poëte mourant’ haar het eerst tot besef van haar dichter-zijn.

Als een aardige herinnering uit haar kinderjaren vertelt Hélène Swarth de aanleiding tot haar allereerst ‘gerijm’. Twee van haar zusters maakten verzen; en als Hélène, toen een achtjarig kind, bewonderend die verzen opzei, werd haar verweten: ‘Die verzen zijn van mij! Maak jij ze zelf’. Hierop gìng Hélène ‘ze’ zelf maken; met welken uitslag weten we.

Hélène Swarth's eerste bundeltje ‘Fleurs du Rêve’ (dus Fransche verzen!) kwam uit te Parijs bij A. Ghio in 1879. De critiek was tamelijk gunstig; tot de Fransche pers, ontdekkend dat de dichteres een vreemdelinge was, opeens allerlei feilen meende te moeten zien.

In 1883 gaf zij haar tweeden bundel, ‘Printanières’, eveneens in 't Fransch uit, bij J. Minkman te Arnhem.

Intusschen had de dichteres, die tot nu toe alleen Fransch las, Duitsch geleerd om ‘Faust’ te kunnen genieten; en vooral onder den invloed van Heine, Lenau en de lyrische verzen van Goethe, begon zij zich nu ook in een aanverwante taal, in 't Hollandsch te uiten.

Haar kennismaking met Pol de Mont, en diens vriendelijke raadgevingen, spoorden haar aan, zich geheel aan de Nederlandsche Poëzie te wijden. ‘Het was een heel besluit’ schrijft mij de dichteres zelve. ‘Hoewel wij thuis Hollandsch spraken, op wandelingen met mijn zusters, in intieme gesprekken, sprak ik Fransch; en ik had zoogoed als niets van Hollandsche taal geleerd. Mijn Fransche verzen vloeiden als improvisatie's; mijn Hollandsche verzen vielen me eerst zwaar, vooral daar ik, behalve in Vondel en in Jacques Perk (wiens bundel mooie sonnetten toen juist verschenen was) geen Hollandsche voorbeelden vond’.

Toch kan ik mij niet herinneren dat de eerste Hollandsche verzen van Hélène Swarth opvallend onhandig waren; wat wel pleit voor de bizondere dichtergave, die haar ook in een betrekkelijk vreemde taal dadelijk vertrouwd maakte met rijm en rythme.

Evenals alle meisjes die iets anders willen dan haar zusters, nichtjes en tantes, vond Hélène Swarth in haar kring meer tegenkanting dan steun; wat haar, zooals zij zelf zegt, voor altijd het gevoel

[p. 35]

heeft gegeven van, optredend als dichteres, ‘eigenlijk iets onbehoorlijks te doen’.

Gelukkig echter voor ons en voor haarzelf heeft zij zich door dit haar gesuggereerde gevoel niet laten dwingen. In Januari 1884 kwam het eerste Hollandsche bundeltje ‘Eenzame Bloemen’ bij den uitgever De Seijn, Verhougstraete te Roeselare (W.V.) en in December van datzelfde jaar het bundeltje ‘Blauwe Bloemen’ bij den uitgever J.L. Beijers te Utrecht. Daarna volgden bij de firma Van Kampen te Amsterdam ‘Beelden en Stemmem’, ‘Sneeuwvlokken’, ‘Rouwviolen’, ‘Passiebloemen’ en de verzamelbundels ‘Verzen’ en ‘Poëzie’, met verscheiden nieuwe gedichten.

Haar huwelijk in 1894 bracht de dichteres uit België naar Holland. Na dien tijd verschenen, eveneens bij de firma Van Kampen, de bundels ‘Blanke Duiven’, ‘Diepe Wateren’ en ‘Stille Dalen’, de verzamelbundel ‘Gedichten’, en weer nieuwe gedichten verzameld in de bundels ‘Schaduwtuinen’, ‘Najaars-stemmen’ en ‘Octoberloover’. Bij de firma Loman en Funke te Amsterdam verschenen van de dichteres in proza ‘Kleine Schetsen’, ‘Sprookjes’, bij Van Kampen ‘Van Vrouweleed’, ‘Van Vrouweleven’, ‘Van Vrouwenlot’, ‘Profieltjes’ en ‘Ernst’. Ook werd door de firma Van Kampen een paar jaar geleden uitgegeven een bundel Fransche verzen ‘Premières Poésies’, inhoudende, zorgvol geschift, de twee eerste Fransche bundels, en behalve dat, ook nog een tot op dien tijd niet gedrukte bundel ‘Feuilles mortes’. Hélène Swarth heeft dus in geen geval terug te zien op een ledig leven; zij is een van de weinige thans nog bestaande voorbeelden, die aantoonen, dat een groot talent ook een groot productie-vermogen bezit.

Tusschen veel dor woord-gepruts, en veel in zelf-ijdelheid met groote volharding aangekweekte talentjes, staat Hélène Swarth dan ook als ‘de’ dichteres van geboorte, als ‘de’ klassieke dichteres, die ik me nog zou kunnen denken, luisterende naar een Muze die haar heur droomen vóórzingt. En zoo zal Hélène Swarth nog stáan voor ons, als veel hedendaagsch geschreeuw verstomd is, en zoo zullen zij die ná ons leven, nog met dankbare verbazing luisteren naar den wondervogel, die in ons land van mist en lange winters, wonende in een stad, àl maar bleef kweelen, weelderig en zuiver, of zijn stem kwam van uit een oord waar 't eeuwig lente is.

MARIE METZ-KONING.