Den Gulden Winckel. Jaargang 1

[p. 161]

Eerste Jaargang No. 9

Dr. Kuyper en zijn werk

1. Dr. A. Kuyper in zijn beteekenis voor de politieke ontwikkeling van het Nederlandsche Volk. Door H. de Wilde, Lid der Staten van Zuid-Holland. - Wageningen, Drukkerij ‘Vada’. 1902.

2. De Anti-revolutionaire Partij en haar Program van Beginselen, toegelicht door H. de Wilde, Lid van den Gemeenteraad van 's Gravenhage en van de Staten van Zuid-Holland. - Wageningen, Drukkerij ‘Vada’. Sept. 1902.

TOEN Jhr. de Savornin Lohman zijne eerste parlementaire leerjaren achter den rug had, gaf hij, met het oog op de naderende verkiezing voor de Tweede Kamer, in het voorjaar van 1883 een vlugschrift uit, getiteld: ‘Wat wil de Antirevolutionaire Partij?’ Dat merkwaardig stuk heeft nog ten huidigen dage waardij, en wel voornamelijk om de twee volgende redenen. De geleerde schrijver ziet in de toekomst zijne politieke vrienden regeerende partij worden, dit is het eene punt, en het tweede is, dat hij verklaart: ‘Van een verbond tusschen de anti-revolutionaire en de roomsche partij kan reeds daarom geen sprake zijn, omdat er ten onzent geen roomsche partij is’. Van dit laatste kan men zeggen: Wat niet is kan komen, en het is gekomen. Als Bijlage van zijn boekje gaf de heer L. het anti-revolutionaire partij-program, bestaande uit 21 artikelen, ‘ontworpen door Dr. Kuyper, en na voorafgaande raadpleging en overleg van den ontwerper met de H.H. de Lintelo de Geer (lees: Lintelo Baron de Geer), Gratama en mij (dat is: Jhr. Lohman) den 15 Januari 1878 door het Centraal Comité in het licht gezonden, en (voor en na) door de antirevolutionaire kiesvereenigingen overgenomen’. De heer Lohman waarschuwt den lezer tegen misvatting, en zegt: ‘Van het Program is wel te onderscheiden de toelichting van den ontwerper in zijn bekend werk Ons Program, welke toelichting, hoe uitnemend ook veelal, volstrekt geen zedelijk bindende kracht heeft’. Het bedoelde lijvige boek van Dr. Kuyper kan men met recht den naam geven van Politieke Encyclopaedic op den grondslag des geloofs, en het is dan ook niet bestemd voor gewone lezers. Daarom was het eene goede gedachte van den heer de Wilde om over te gaan tot het schrijven van ‘een Handboek voor onze (de anti-rev.) Kiesvereenigingen, Propaganda-clubs, Jongelingsvereenigingen, enz., en voorts voor ieder die politiek meêleeft!’ In dat handboek (No. 2) lezen wij (bladz. 49): ‘Dr. Kuyper was de man, die, Groen verstaande, uitwerkte wat in beginsel door den leider was aangegeven. Hoe verleidelijk het onderwerp ook zij “de beteekenis van Dr. K. voor onze richting” - het bestek van dit boek laat dit niet toe’. De lezer wordt in staat gesteld over die beteekenis te oordeelen door het vlugschrift, welks titel boven (No. 1) is opgegeven. Van dit geschrift, dat enkele dagen na de verschijning reeds een tweeden druk beleefde, geeft de Nederlander, het lijforgaan van Lohman, in No. 2714 een waardeerende aankondiging, waarin oprechtelijk wordt erkend:

‘Er is van dit boek veel goeds te zeggen. Het

[p. 162]

is geschreven in een prettigen stijl. Het geeft vele belangwekkende bijzonderheden, die niet aan elkeen bekend zijn. Het stemt aangenaam door de eerlijke en warme bewondering, die er uit spreekt voor een geniaal man. Het licht beginselen toe en verklaart feiten op een bevattelijke, boeiende wijze’. - Tot zoover de Nederlander, of laat ons liever zeggen: de heer Lohman. Ongepast is het zeker niet uit het slot van de Wilde's vlugschrift het volgende aan te halen: ‘Tegenover het beginsel van het socialisme, waarmede ook aan de Regeerings-tafel soms onbewust werd gecoquetteerd, heeft hij (Dr. K.) als voorzitter van den Ministerraad, als regeeringspersoon, met kracht en welbewust gesteld het Christelijk beginsel, zooals dit door alle christelijke partijen wordt beleden en voorgestaan. Wat Dr. K. als minister zal verrichten, is thans vanzelf onbekend. Daarover zal men eerst een tweetal jaren verder kunnen oordeelen. Zooveel weet men echter wel, dat hij meer vastheid zal geven in de Regeering des lands en in het Parlement, nadat nu eenige jaren lang slapheid den toon gaf’.

Recht van spreken in de hedendaagsche politiek moet aan de Wilde worden toegekend, die sinds eenige jaren een trouw en ijverig helper is in de actie, welke van Dr. K. uitgaat. Beurtelings als verslaggever van de Standaard op de journalisten-tribune in de Kamers en als rondreizend verkiezingsagent is hij bezig geweest, en hij heeft krachtig medegewerkt aan de omzetting van de Provinciale Staten in Utrecht en in Zuid-Holland, en aan de omzetting van de Tweede Kamer in het voorgaande jaar. Recht van spreken mag hem ook niet worden ontzegd, als hij het woord vraagt om te handelen over Het ontstaan der Anti-revolutionaire Partij (eerste gedeelte van het Handboek, bladz. 1-52), en over Het Program der Anti-revolutionaire Partij (tweede gedeelte, bladz. 55 en volgg.). Een reeks van artikelen, opgenomen in de Standaard van Aug.-Nov. 1898, geteekend X, en ‘hier en daar aanmerkelijk uitgebreid’, verscheen in den winter van 1899, in boekvorm - Niet afgeweken. Mr. G. Groen van Prinsterer en de Anti-revolutionaire Partij, door H. de Wilde. (Amsterdam, W. Kirchner) - en leverde in overvloed bewijzen van des schrijvers kunde en van zijne geschiktheid om hetgeen hij weet in lossen stijl aan vriend en vijand mede te deelen. Vijand, dit woord is hier noodig, want even als zijn geduchte meester, is de Wilde een man van den krijg en van het zwaard. De ontkennende wijze van spreken doet denken aan den meester van zijn meester, wiens lijfspreuk was: ‘Een Staatsman niet! een Evangeliebelijder’. In de korte geschiedenis van ‘het ontstaan der anti-rev. partij’ schetst de W. de Partijen van vroeger - vóór den tijd van ‘de roomsch-katholieken, de liberalen en de anti-revolutionairen (tot op het jaar 1870)’ - handelt hij over de Revolutie-beginselen en hun toepassing, over het Geestelijk verval van Nederland in den aanvang der 19^de eeuw, over de Levensteekenen (Bilderdijk en zijne geestverwanten), over het Réveil, over Groen van Prinsterer, als Stichter der Anti-rev. Partij, en over het Keerpunt in het leven dier Partij, het jaar 1871. Bij de verkiezing voor de Tweede Kamer in genoemd jaar ‘brak Groen met zijne beste vrienden in politieken zin’. Hij besloot de zijnen, de getrouwen, af te zonderen, en ‘het drietal Keuchenius-Otterloo-Kuyper te candideeren door heel het land, zelfs tegenover zittende vrienden’, die door hun ontrouw zijn steun hadden verbeurd. Dr. K. schreef toen in de Heraut: ‘Thans eerst weten we, waaraan we ons te houden hebben.

Het leger op het papier is geschrapt.

Onze duizenden zijn tot honderden weggeslonken, maar die honderden staan dan ook werkelijk, hun roeping bewust en welgewapend te velde.

We werden altijd door denkbeeldige cijfers begoocheld. Hoe sterk waren we wel niet! Welnu, die illusie, heeft uit. Zevenduizend, ziedaar uw hoogste cijfer met een achtmaal sterkeren tegenstander voor en achter u.

Dàt te weten is goud waard’.

Met instemming die woorden aanhalende zegt de W.: ‘Zóó stond het in 1871. Met dat jaar, 1871, brak nu een nieuw tijdperk voor onze richting aan. De zelfstandigheid was herwonnen; vriend en vijand wist nu wàt anti-revolutionair en wàt conservatief was, althans niemand kon zich vergissen in de bedoeling, in het streven en de beginselen van den leider. Er wàs eindelijk partij gekozen. Het kwam er nu op aan tot een vasten, duurzamen vorm te komen, om wat zich afgezonderd en geïsoleerd had in eene deugdelijke partijformatie te brengen. Daarvoor was een Program en was eene organisatie onmisbaar’. Beider ontstaan wordt vervolgens door de W. beschreven, en hij deelt mede, dat het Partij-Program op 1 Januari 1878 werd publiek gemaakt.

‘Maar reeds vóór dien tijd was de organisatie der a.-r. partij een voldongen feit. Vóór iedere Kamerverkiezing werd nu voortaan Deputaten-vergadering gehouden; en alzoo bestond een kiezersbond in den meest gezonden, in echt democratischen zin, daar iedere kiesvereeniging zich door haar afgevaardigde, haar deputaat, op den algemeenen partijdag, op hare deputaten-vergadering kon uitspreken. En nà 1878 was door het Program ook het gewenscht partij-verband

[p. 163]

verkregen’. - ‘Er was nu eene organisatie, een Program en een leider. Een leider? Ongetwijfeld. Immers, Groen had geschreven: Dr. Kuyper, in wien ik in 1872 den providentieelen aangewezen leider begroet had’.

De laatste aanhaling van de woorden van Groen moet worden vergeleken met het motto, door de W. geplaatst boven zijn Hoofdstuk: Program en Organisatie, welke aldus luidt: ‘Leider van het Volk, dat mij lief heeft, was en is Dr. Kuyper, met en na mij, niet bij aanstelling of erflating, maar jure suo’. Deze woorden werden geschreven op 19 Maart 1874, en zijn te vinden in de Nederlandsche Gedachten door Mr. Gr. v. Pr., Deel V, bladz. 399, waar eigenlijk staat: ‘Leader van het Volk, dat mij lief heeft en in welks gebed mijne kracht ligt’. De vroegere aanhaling is uit de Ned. Ged., Deel VI, bladz. 49 (gedagteekend op 29 April 1876 - Groen is den 27^sten April krank geworden en overleed op 19 Mei 1876), en luidt woordelijk aldus: ‘in wien ik, in 1872 den providentieel, naar mij toescheen, aangewezen leader begroet heb’. Reeds op 18 April 1873 had Groen gezegd (Ned. Ged., V, bladz. 1 en 2) ‘Zoo het iemand vreemd schijnt dat ik, bij het genaken van den Verkiezing-strijd mijn Emeritaat neem, het is: 1. Na veertigjarige dienst. 2. Na een tijdsgewricht (1862-1872) moeilijker en smartelijker dan eenig ander in mijn geheele loopbaan. 3. Na herwonnen zelfstandigheid en veerkracht bij het echt-Nederlandsche volk. 4. Na de oprichting van een Veldteeken - op 3 Mei 1873 zegt Groen: Na de oprichting van een Standaard -, waarbij men, zoo mij voorkomt, in hetzelfde spoor geleid wordt’. De voorzichtige uitdrukkingen: zoo mij voorkomt, en naar mij toescheen, zijn niet zonder beteekenis. Vooral moet bij de verklaring dier woorden niet worden vergeten, dat Groen zelf de zeven laatste nummers van zijne Nederlandsche Gedachten (Deel VI) heeft bestempeld met den naam van ‘een Christelijk-Historisch Testament’. In No. 3 wordt gesproken van ‘onze uitnemende vrienden Dr. Kuyper en Mr. de Savornin Lohman’ en in No. 4 van ‘mijne vrienden Dr. Kuyper en Savornin Lohman’. Deze laatste had in het najaar van 1874 door de uitgave van zijn boek over Gezag en Vrijheid plaats genomen in de Antirevolutionaire Partij en was door Dr. Kuyper met gejuich begroet. Aan deze beide mannen heeft dus Groen zijne nalatenschap toevertrouwd.

Terwijl de heer Lohman in 1883 het Program liet afdrukken zonder eenige toelichting, geeft de W. eene verklaring en verduidelijking van de Artikelen, welke voor vriend en vijand welkom zal zijn. De aanhef daarvan luidt aldus:

‘Het Program van beginselen der anti-revolutionaire partij bestaat uit 21 artikelen, die over de volgende onderwerpen handelen: haar Naam en Richting, het Gezag, de ordinantiën Gods, de Overheid, verband tusschen Staat en Godsdienst, regeeren bij de gratie Gods, de Staatsvorm, de Grondwet, Volksinvloed, verwerping van Begrootingen, Decentralisatie, Staten en Raden, Onderwijs, Justitie, publieke Eerbaarheid, Volksgezondheid, Finantiën, 's lands Defensie, Koloniën, de Sociale kwestie, Staat en Kerk en Partijbeleid’. Met dat driemaal zevenvoudig snoer heeft Dr. K. - en daarin bestaat tot heden de grootheid van zijn werk - de leden zijner Partij samengestrengeld en bijeengehouden. Anders dan Groen is hij te werk gegaan: deze is een mysticus, en als zoodanig spreekt hij nog tot het nageslacht, nadat hij is heengegaan, maar Dr. K. is een dogmaticus, die leeft en zweert bij de ware Leer. Groen had ook wel eene Leer, maar gaf geen stelsel, dat eenigszins volledig mag worden genoemd. In zijne ‘Bijdrage tot herziening der Grondwet in Nederlandschen zin (1840)’ handelt hij in afdeeling IV over Staatshervorming in vaderlandschen zin, en zegt: ‘Echte beginsels zijn onmisbaar. Maar welke zijn dan nu die echte beginsels en hoe kunnen zij in toepassing worden gebracht? Ik ben hier genoodzaakt kort te zijn, zelfs, naar ik vrees, ten koste der duidelijkheid. Het is de plaats niet om eene theorie van het Staatsregt te schrijven’. Die theorie - later sprak Groen van Staatsleer - is nooit uitgegeven; alleen mag met eenige waarschijnlijkheid worden verondersteld, dat de geleerde schrijver daaraan heeft gewerkt. Geen eigen Staatsleer als geheel, geen volledige theorie van Staatkunde is bij den grooten Meester te vinden, maar zijne kracht is gelegen in de verkondiging en verklaring van de christelijk-historische beginselen. Dr. K. heeft het terecht als zijne taak beschouwd: naar den eisch van die beginselen voor het kiezersvolk (le pays légal, zegt Groen) eene staatkundige belijdenis des geloofs samen te stellen. Daarin wordt gehandeld over brokstukken van Staatsleer, van Staatsrecht, van Staatkunde en van Theologie. De kunst om ietwat dorre, stroeve uitdrukkingen eenvoudig en duidelijk toe te lichten, behoort tot de talenten, waarmede onze schrijver is begiftigd. Zoo is de verklaring van Art. X (Handboek, bladz. 174-188) eene causerie over Decentralisatie, waarin achtereenvolgens wordt gehandeld over het Nederlandsch-Indisch Staatsbestuur - centraliseerend in hooge mate, - over de intocht der Koningin in ‘de Residentiestad’ op 8 Sept. 1898, en de politie-maatregelen, op dien dag genomen, over Provinciën en Gemeenten vóór en

[p. 164]

na 1895, over de Provinciale Staten, over de Gemeenteraden en over de hoofdpunten van een anti-revolutionair gemeentelijk program. Geleidelijk, nooit vervelend, gaat de causerie voort, en zelfs de onverschilligste lezer wordt gedwongen om met aandacht te luisteren. Op andere wijze wordt Art. VIII (over rechtmatigen volksinvloed) verklaard, en als ‘twee sprekende voorbeelden worden het Russische en het Nederlandsche volk’ tegenover elkander gesteld. Kort en krachtig is hier de behandeling, welke eindigt met deze woorden: ‘Volks-invloed staan wij voor. Dat is Bijbelsch. Maar tegen de Schrift is het, revolutionair noemen wij het, wanneer de zoons de plaats van hun vader innemen en het Volk gaat doen wat der Overheid is. Het Volk invloed - aan de Overheid de beslissing. Dàt is het zuiver anti-revolutionaire standpunt’. - Hoogst belangrijk is de bespreking van Art. IV (de Overheid), bladz. 95-122, met de onderafdeelingen: De Overheid Dienaresse Gods, ‘in eene Christelijke Natie’, tot Verheerlijking van Gods Naam, Gelijk Recht voor Allen, Vrijheid van Conscientie, De Grenzen der Staatsmacht en Verdraagzaam. Dit is een ernstig en schoon hoofdstuk, waarin terecht wordt gewezen op ‘het gevaar voor een alvermogenden en allesregelenden Staat’, Vol leering is de bespreking van Art. VII (de Grondwet) met de onderafdeelingen: Grondwet of Constitutie, Onze eerste Grondwetten, Onze Vrijheden en Rechten.

Ten slotte nog een kort woord over Art. I (Naam, karakter en streven of ideaal der Partij). Sprekende over degenen, die in onderscheiding van Dr. Kuyper's volgelingen, zich aandienen onder den naam van Christelijk-historisch, zegt de W.: ‘Zij hadden wel eerst, alvorens dien naam aan te nemen, behooren na te gaan welke beteekenis die uitdrukking heeft verkregen. Ergerlijk is het, dat er onder hen zijn, die zich met zulk een naam tooien en die zich toch verbroederen met het liberalisme, hetwelk precies het tegenovergestelde voorstaat als door den naam Christelijk-historisch wordt bedoeld’. Hierbij denkt de W. aan ‘de fractie Bronsveld’ maar een tegenstander zou hem kunnen vragen: Met wie verbroedert gij U?

Mr. G.J. GRASHUIS.

Zeist, 17 Augustus 1902.