Groot vakantieboek

[p. 366]

Wat de Sinaasappelen deden
Door Ida Heyermans

‘Er leefde eens in een land heel ver hier vandaan, in een achterbuurt van een grote stad, een arm oud moedertje met een hoofd vol lieve gedachten, en een hart zonnig van warm gevoel. Zij had een enige zoon, die ver van zijn moeders woonplaats met hard werken de kost verdiende. Als hij steun of troost nodig had, dan dacht hij aan zijn beste oudje met de ogen, die als sterren straalden. En van zijn klein weekgeld zonderde hij altijd een paar centen af om op haar verjaardag wat te kunnen geven.

Zo kwam het, dat het vrouwtje, toen zij jarig was, een pak kreeg met een omslagdoek, een mooie muts en zes mooie, glanzende sinaasappelen erin. En het moedertje dacht aan haar flinke zoon, en was ook een klein beetje boos op hem. Zes sinaasappelen ... wat vreselijk veel geld had hij voor haar uitgegeven! Zij had het toch maar best op deze wereld! Het is waar: zij was niet rijk. Bij lange na niet. Maar hoeveel moeders hadden een zoon als zij?... Zes sinaasappelen, en dat in deze tijd, dat er zoveel keelpijn

[p. 367]

was. Zij was er ook



niet helemaal vrij van. Dat had Anton zeker geweten. Hoeveel mensen zouden nu niet snakken naar een sinaasappel, zonder zo'n kostelijke vrucht te kunnen kopen. En zij: zij kreeg er zomaar zes tegelijk van haar lieve kind! Zo gingen de gedachten van het oude vrouwtje, terwijl zij een der sinaasappelen in haar oude handen nam. Zij zou er die avond één opensnijden, want 's avonds pas voelde zij de pijn het ergst.

Toen plotseling kreeg het oude vrouwtje een inval, die haar de wenkbrauwen deed fronsen. Zij zag iets wat zij liever niet had willen zien.

Een klein eindje van haar vandaan woonde een vrouw, die heel ziek was en met hevige keelpijn te bed lag. De bakker had het verteld, en hij wist alles wat er in de buurt gebeurde. En die zieke vrouw was heel slecht voor het oude moedertje geweest. Zij had haar veel verdriet gedaan al jaren geleden, en nu nog vertelde haar boze tong allerlei lelijks van het onschuldige, oude moedertje.... Die vrouw was nu arm, heel arm. Niemand zond haar sinaasappelen om haar de zieke keel te verfrissen. Niemand, want het zusterskind, dat zij groot bracht, kon niets dan haat voor haar voelen, omdat zij zulke lelijke en boze gedachten had.

Wat zou zij nu wel willen geven om die sinaasappelen te hebben!

Toen werd het moedertje boos op zichzelf. Wat waren er lelijke dingen in haar hoofd! Die andere was in elk geval een zieke, die heel veel pijn had. En zij was heel erg te beklagen. Had zij zo'n goed lief kind als moedertje zelf? Werd zij zo heel vriendelijk gegroet door die beste predikant, als hij op huisbezoek ging? Bezat zij de som van negen gulden en drieënvijftig cent? Van wie zou zij een doek krijgen en een muts?... Wat was die muts toch mooi. Haar lieve kind was zeker naar een winkel gegaan, en had daar met zijn diepe stem gezegd, dat hij een moedertje thuis had, voor wij hij een kostelijke muts moest hebben. Wat een zegen toch om zo'n brave jongen tot zoon te hebben!

En onwillekeurig vouwden zich de handen van het oude vrouwtje en haar ogen werden vochtig.

Eigenlijk verdiende zij zo'n kind niet, omdat zij daarnet lelijke, heel lelijke dingen gedacht had over die ongelukkige stakker, die ginds zo alleen in haar kamertje lag met een pijnlijke, droge keel. Als zij haar eens drie sinaasappelen ging brengen... Het was waar, die vrouw had oud-moedertje heel veel verdriet gedaan, heel veel pijn, die zij nog nu voelde. Maar de stakker lag zo eenzaam.. Toen, soezend, keek het mensje naar de zes vruchten, die zo vrolijk kleurden op haar tafel. Wat leken zij sappig en fris!

[p. 368]

Plotseling stond het moedertje op, en zij sloeg zich de doek om, en zij stapte naar het huisje, waar de vrouw met de slechte en lelijke gedachten ziek lag, heel alleen in een ongezellig kamertje. En met een kloppend hart stond het lieve vrouwtje voor het bed van de zieke.

‘Wat kom je doen?’ vroeg deze.

‘Ik kom je een paar sinaasappelen brengen voor je keelpijn. Ik kreeg ze van mijn zoon.’

‘Ik heb van jou of van hem niets nodig,’ bromde de zieke. ‘Allo, mijn kamer af.’

‘Ik zal ze maar op tafel leggen,’ antwoordde het moedertje. ‘Beterschap, hoor!’ En het mensje, wier ogen waren als zachte tintelende sterren, ging weg. De zieke, die te ziek was, om iets meer te doen dan knorren, moest die sinaasappelen wel op haar tafel laten, waar ze vrolijk rood juist door de zon beschenen werden.

En nu begint mijn eigenlijke verhaal, kinderen. Want toen het moedertje de kamer verlaten had, scheen het, alsof de geur der sinaasappelen zichtbaar werd en een gestalte aannam. De kleine fee Pax steeg eruit op, de tovergodin, die door de mensen niet gezien kan worden. Zij heeft alleen een heerlijke stem om naar te luisteren, en haar nabijheid voelt men, omdat zij haar kleine koele handen zo zacht op menselijke voorhoofden kan leggen.

Zij ging naast het bed van de zieke zitten en keek de vrouw aan, en al de gedachten, die er in het hoofd van de zieken waren, las zij. Want Pax had wonderlijke ogen, die door het voorhoofd van de mensen heen keken. Het was niet iets heel moois wat zij zag, want in het hoofd van de zieke waren wat wij mensen stof en spinnewebben noemen. Al de lelijke gedachten van de vrouw hadden er een dikke stoflaag gevormd; al haar lelijke handelingen hadden er draden getrokken, grijs en vuil als spinnewebben in een verwaarloosd vertrek. En door al dat stof en al die draden kon de vrouw niet helder meer zien, en stonden haar ogen dof.

Toen keek de kleine fee Pax, voortgekomen uit de geur der sinaasappelen, heel ernstig, want er was hier heel veel voor haar te doen. Zij blies hard op het voorhoofd van de zieke, toen op haar ogen, zodat het stof er uit wegwoei. En zij zei haar, dat zij moest kijken naar de sinaasappelen op de tafel, die zo rood in de zonneschijn waren. En die hele middag zat Pax naast de zieke, en blies hard op de spinnewebben, en streelde haar met de kleine koele hand over het warme voorhoofd. Nu sliep de vrouw in en werd pas wakker, toen haar neef thuiskwam. Zij had de jongen bij zich genomen, waarom wist zij eigenlijk zelf niet goed en zij hield hem nu bij zich, omdat de knaap geld begon te verdienen.

‘Geef me een sinaasappel,’ zei de vrouw. En de jongen vroeg zich af wie de kostelijke vruchten gegeven kon hebben, maar hij toonde zijn nieuwsgierigheid niet, omdat zijn tante zo weinig van vragen hield. Terwijl nu de vrouw haar droge keel verfriste met het sappige vlees der vrucht, sprak de fee met de klare stem vlak aan haar oor, - en plotseling zei de zieke tot de jongen: ‘neem jij er ook maar een.’

Nu was het stil in het kamertje. De zieke vrouw soesde en de jongen droomde. Was het de ziekte, die zijn tante zo vriendelijk jegens hem deed zijn? Vriendelijkheid, daar had de knaap wel behoefte aan! Want die zieke vrouw, die zo knorren en schelden kon, was zijn enige bloedverwant, en vrienden had hij niet. Hij was niet heel knap en niet heel flink, en daarom deugde hij niet voor een ambacht. Hij had een baantje gevonden bij heel rijke mensen, waar hij voor de knecht de schoenen poetste, de vuile werkjes deed en voor boodschappen uitgezonden werd. Snauwen en grauwen was alles wat hij kreeg, hier bij zijn tante en daar in zijn betrekking. Had nog vanmiddag de jonker hem niet uitgescholden,omdat hij het verkeerde papier voor de vlieger had meegebracht? Ja, nu had hij een sinaasappel gekregen, maar morgen begon het lieve leventje weer van voren af aan! En de jongen zette zijn ellebogen op de tafel en keek met donkere ogen naar de zieke, en hij verlangde ernaar om groot en sterk te zijn, om op zijn beurt te kunnen plagen en verdriet doen. Zó droomde hij bij de slecht brandende lamp. Toen at hij zijn avondboterham op en kroop in zijn bedstede.

[p. 369]

En de gehele nacht zat de fee aan het



bed van de zieke, en blies het stof der lelijke gedachten weg, en fluisterde haar lieflijke woorden in het oor.

De volgende morgen ging de jongen vroeg naar zijn werk; en toen hij thuis kwam, was de zieke op, en zij had koffie voor hem gezet en zij vroeg hem of hij oud-moedertje wilde gaan vragen bij haar te komen. Een poos later zat het vrouwtje, met de ogen die als sterren blonken, bij de zieke en de jongen. En ongezien van allen zat de fee Pax op de rug van de stoel der vrouw, wier hoofd de vorige dag nog vol was van lelijke gedachten. En, hoorbaar alleen voor de zieke, fluisterde zij lieflijke woorden. De knaap keek met verbaasde blikken naar de vrouwen en luisterde naar de zachte stemmen, wier geluid nog nooit geklonken had in dit kamertje, waar driftige woorden gezegd en driftig beantwoord waren. En naast het gezicht van het oude moedertje zag hij een ander, vaag als een foto, die lang in het licht gestaan heeft: de beeltenis van zijn moeder kwam dan ook niet heel duidelijk tot hem, want jaren waren verlopen sedert haar dood. Toen die avond de zieke naar bed ging, had zij de knaap niet behoeven uit te schelden, omdat hij het deuntje floot, dat zij niet kon uitstaan, en de weerbarstige jongen sliep niet in met het verlangen om te slaan en te knijpen.

Dat was het werk van de fee Pax, omhoog gestegen uit de geur der sinaasappelen. En zij bleef tot de vrouw spreken bij dag en bij nacht, totdat al het stof en de spinnewebben weggeblazen waren, en de lelijke gedachten verdwenen onder de aanraking van haar handen.

Toen kon zij niet meer bij de vrouw blijven, want daar was haar arbeid geëindigd, en feeën als Pax kunnen niet werkeloos blijven; en zij keek in het hoofd van de knaap, en zag dat hij haar nodig had. De kleine, wonderlijke tovergodin kroop nu in de hals van de jongen, en was bij hem, als hij schoenen poetste en zijn boodschappen deed.

En zij vertelde hem van allerlei, als hij zijn werk deed. Dat was soms heel nodig; want de jonker, bij wiens grootvader de knaap werkte, was een verwende deugniet, op wiens bevelen allen in het huis vliegen moesten, en de grootvader vertroetelde de enige erfgenaam.

Toen echter gebeurde het, dat de jonker een hevige brandwond kreeg; en de bedienden vertelden elkaar dat de wond niet genezen kon, indien niet een stuk huid van een gezond mens als geneesmiddel gebruikt werd. Maar hoe daaraan te komen? De grootvader kon niet helpen omdat hij te oud was. De knechts en de meiden durfden en wilden niet, want de lastige en humeurige jongen was bij hen allen gehaat.

Nu echter begon de kleine fee te spreken aan het oor van de kleine schoenpoetser en zij streelde zijn voorhoofd met haar zachte vingers, - en plotseling stond de jongen in de kamer van de gewonde en zei dat hij helpen wilde.

‘Jij?’ zei de graaf verbaasd.

[p. 370]

‘Jij?’ zei het jonkertje, terwijl hij een vuurrode kleur kreeg.

De dokter alleen zei niets, want in zijn lange leven had hij veel goede mensen leren kennen.

Toen nam de dokter zijn scherp mes, en sneed een stuk uit de huid van de bovenarm van de schoenpoetser. En de jongen klemde de lippen op elkaar en voelde bijna geen pijn, omdat Pax zulke lieve woordjes tot hem zei. En toen het voorbij was en zijn arm verbonden, huilde de jonker en zijn grootvader tuurde naar degrond.

‘Ik zal je niet vergeten,’ zie de laatste eindelijk. Misschien was het wel de fee, die hem deze woorden influisterde, want het kleine, lieflijke wezen, dat omhoog gestegen was uit de geur der sinaasappelen, wist dat het nu helder was in het hoofd van de schoenpoetser, en dus zette zij zich op de schouder van de edelman. En zij begon haar schone verhalen aan het oor van de oude graaf; zij blies op zijn hoofd en liet haar zachte vingers langs de rimpels in zijn voorhoofd gaan. Het wonder werkte voort, en zijn bedienden vroegen elkaar fluisterend wat er toch gebeurd mocht zijn, want alles was zo heel anders geworden. De pachters van de rijke man werden niet meer vervolgd, als zij de huurpenningen niet op tijd betaalden. En voor kleine ellendige woningen op zijn landgoederen kwamen gezonde huisjes in de plaats. En de jonker was niet meer humeurig, en zijn grootvader keek niet meer somber, want het was zo heerlijk te luisteren naar de verhalen van het kleine wezen dat, onzichtbaar voor de mensen, haar koele adem liet gaan over de gedachten van de graaf, terwijl haar woorden lichtten als sterren aan de diepe hemel en klonken als fijne klokjes in zuivere lucht.

Maar Pax, die schouwt in de hoofden der mensen, wist dat er nog éen stofnest was in het hoofd van de graaf; en zolang zij dat nog zag, mocht zij hem niet verlaten. Want stof lokt stof; en het ijle schepseltje, geboren uit de sinaasappelengeur, moest hoofd en hart van anderen rein zien als bij het lieve oude moedertje.



Nu gebeurde het, dat de broer van de graaf, die minister was, door tegenspoed al zijn geld verloor. Tussen de twee mannen was heel veel voorgevallen; zij hadden elkaar lelijke woorden gezegd, veel verdriet gedaan; en de twee mensen die toch stamden van één vader en één moeder, dachten aan elkaar als vijanden. En nu vertelde de fee aan de graaf verhalen, zacht en teder als maanlicht; zij fluisterde aan zijn oor sprookjes uit zijn kindertijd, neuriede met de stem van een vrouw, die beiden, toen zij knapen waren, in slaap gezongen had. Zij sprak tot hem, als de oude man in het vuur keek en aan het verleden dacht, als hij in de ogen van zijn kleinzoon die van zijn dochter meende te zien, als in de kerk het orgel de ruimte vulde met geluiden van vroomheid, als in de plantenkas een bloempje zich teder rankte. Zij sprak aanhoudend en met altijd hoorbare stem.

‘Zeg de koetsier in te spannen,’ zei toen de graaf; en hij gaf het adres van zijn broeder op, en als dromend liet hij zich rijden naar diens woning. En

[p. 371]

daar stonden nu de beide mannen



tegenover elkaar en staarden elkaar in de gezichten, die zij in jaren niet gezien hadden; en hij aan wiens oor de fee sprak, greep de hand van de ander, en zeide dat zij toch broeders waren, en dat hij gekomen was om hem te helpen. En zonder dat er veel woorden gezegd waren, scheidden zij. Maar Pax was bij de minister gebleven, want in het hoofd van de ander was het nu helder. Diens gedachten waren nu stralend als het zonnelicht, doorschijnend als glas.

En de fee van het arme moedertje sprak nu tot de machtige minister, en men merkte het in zijn huis en in het land. Doch Pax zag, dat zijn haat voor de keizer niet wijken wilde. Het wàs voor de minister heel moeilijk te houden van de keizer, die hem grievend beledigd had, hem smartelijk had doen lijden.

Doch Pax vertelde hem haar glanzen- de sprookjes; zij legde haar handen op zijn brandende voorhoofd. En hij moest naar haar luisteren, of hij wilde of niet.

En eens, dat de keizer uitreed met zijn minister naast hem in het rijtuig, werd er geschoten op de vorst. Toen sprak de fee aan het oor van de minister woorden, die als zware klokketonen galmden; en plotseling beschutte hij met zijn lichaam de keizer, en ving zijn borst de kogel die voor de ander bestemd was. Op de terugweg naar het paleis keek de keizer naar het bleke gezicht van de man naast hem, wien hij grievend verdriet had aangedaan, en die nu gewond was voor hem, de vorst, door wie hij zoveel geleden had. De kleine fee Pax echter kuste het voorhoofd van de gewonde, in wie het nu straalde van helder licht, en zij verliet hem voor de keizer en nestelde zich dicht bij diens oor.

En toen de vorst wist, dat zijn minister niet levensgevaarlijk gewond was, sloot hij zich op in zijn werkvertrek en liep daar met grote stappen op en neer, en de fee van het lieve oude moedertje sprak tot hem in haar klare taal. Nu sloeg de machtigste man van het grote rijk zich de handen voor het gezicht en schreide bittere tranen, want toen hij haar mooie woorden hoorde, haar verhalen glanzen zag, als waren de sterren van de hemel neergedaald in zijn grote paleis, scheen het hem of zich de kamer vulde met lelijke donkere gestalten, met al zijn slechte daden, die hem zwart als de nacht schenen bij het licht, dat de fee van het moedertje schijnen liet. ‘Het moet anders worden,’ zei de fee.

‘Het zal anders worden,’ antwoordde de keizer.

En lang bleef de fee bij de vorst, en het werd vrede in en om hem.

Zo, kinderen, geurden de sinaasappelen van het arme vrouwtje tot in het paleis van de keizer. En die geur was overgebracht geworden door de lieflijke fee Pax, niet onmiddellijk van het oude mensje naar de vorst, maar van de zieke vrouw naar de schoenpoetser en zo naar de graaf, en toen naar de minister en eindelijk kwam zij bij de keizer. En toen het vrede was in het ene land, ging zij naar het andere, en zo werkte zij voort in de grote wereld met al haar schepselen, die haar zo nodig hadden.