Golfslag. Jaargang 1

[p. 274]

Huismuziek

In het hoge Noorden gaat een verhaal hoe de eerste mens met de goddelijke gave der muziek gezegend werd...:

‘Toen Ask door het woud verwittigd werd dat de zon ging rijzen ging hij naar zijn veld dat hij gewonnen had op de ruwe den.

Boven op het duin keek hij naar Embla die, badend in het zonlicht, hem lachend toewuifde. Ask wist de krachten in zijn lichaam en wanneer hij ploegend over zijn veld stapte, voelde hij hoe hij wekker van rijke oogsten werd.

Plots stond de Eeuwige naast hem. Beiden keken elkaar lang in de ogen en het was Ask alsof in hem vuren oplaaiden. Hij keerde terug naar de hut en werkte lang aan een boog waarop hij vele snaren spande.

De avond viel. Het geheim van het leven vulde de donkere hoeken der hut.

Toen ruisten ongekende geluiden door de ruimte: een stem verhief zich en over donkere akkoorden bruiste een melodie, zingend als de wind in kruinen van eiken, als de branding van een nabije zee, als de echo van de roep in afgronden.

Ask zong! Voor de eerste maal was de vlam, brandend in de ziel van de eerste mens, naar buiten geslagen en had bevrijding gebracht. Alle muziek der Schepping, die in hem was gevloeid, kon hij thans uitzingen met eigen kracht, hoorbaar. Als een bouwer van nieuwe werelden was hij...

Verheugd lachte de Eeuwige hem tegen!’

Want dit is ten slotte de goddelijke eigenschap die ons gegeven werd: het vermogen om zelf te zingen, zelf te musiceren! De mogelijkheid om melodie en ritme, levend in ons, met eigen krachten tot een hoorbare werkelijkheid te maken. Een lied, een brok muziek als het ware uit ons zelf voelen geboren worden, en eigen hartklop en eigen ziel in kunnen leggen.

En dit is dan tevens de diepste kern van heel de huidige huismuziek- en volksliedbeweging: het terug willen laten beleven aan ieder mens, wat het betekent uit eigen stem een melodie te laten groeien, met een zelf-bespeeld instrument muziek te herscheppep, haar door eigen vlees en bloed weten gaan alvorens haar tot werkelijkheid te maken.

Er ligt inderdaad een kloof tussen dit zelf-musiceren en -zingen en tussen het louter beluisteren van muziek. Wij kunnen de klassiekers volgen in het voortschrijden van hun gevoelens, er kunnen voor ons poorten van ongekende werelden opengaan wannneer we hun boodschap vernemen, we kunnen moe en volledig bevredigd de concertzaal verlaten en toch iets onvoldaans telkens weer in ons voelen ontwaken. Omdat dit luisteren niet volledig was! Omdat het oer-principe van alle muzikaal beleven ontbrak: het ZELF muziek tot leven brengen!

Niet dat iedereen er zich moet toe aangespoord voelen een der gangbare instrumenten te gaan studeren! Integendeel: konden we de muzikaliteit van velen in andere banen dan deze leiden, dan zouden onze conservatoria niet overbevolkt zijn met een boel minderbegaafden en zouden het werkelijk de opleidingscentra kunnen worden voor de hoogbegaafden die geroepen werden de klassiekers uit te voeren.

Andere uitwegen moeten gezocht voor datgene wat in ons volk aan verlangen naar musiceren en zingen leeft. Reeds schonk de volksliedbeweging

[p. 275]

grote voldoening aan velen. In de huismuziek vindt deze beweging de zo noodzakelijke instrumentale aanvulling. Voor beide is de taak weggelegd, samen met de andere volkskunsten, een omwenteling in ons gemeenschapsleven te verwekken. Wie de jongeren van heden wil verwijten dat zij soms vaag in hun idealen zijn en het positieve missen dat tot daden leidt, vindt hier het bewijs dat hun verlangen naar het wezensechtere leven niet bij verre droombeelden blijft, maar dat zij stuk voor stuk hun eigen stijl willen opbouwen, tastbaar en duurzaam en geen uiting van het dagelijks leven overslaand.

Om het verloop der huismuziekbeweging te kunnen schetsen, moeten we rekening houden met een aantal verschijnselen die er, enerzijds, parallel mee lopen, anderzijds op inwerkten. Noemen we slechts: een wijziging in de muzikale opvattingen - samenhangend met de nieuwe wereldbeschouwing door een deel van deze eeuw verkondigd - en het verlangen naar een hernieuwd en verdiept gezinsleven.

Wanneer we de pioniers van de hernieuwing van de muzikale opvatting willen opzoeken dan moeten we zeker de fransman Arnold Dolmetsch vernoemen. Met vele anderen is hij zeker een der voornaamste figuren geweest die het mogelijk hebben gemaakt de huismuziekgedachte te verwezenlijken in het bizonder en onze tijd, in het algemeen, een voorbeeld voor een nieuw, passender klankbeeld te geven.

Het was Dolmetsch die door zijn uitvoeringen van muziek uit de periode vóór Bach en door zijn bouwen van de daarbij horende oude instrumenten, een lijn trok in het zoeken naar een nieuwe eigen muziek, los van de romantische tradities der negentiende eeuw. Hij was het, die, misschien nog onbewust, besefte hoe gans het romantische klankbeeld (met het streven naar onmiddellijke verklaking van gevoelens) te subjectief was geworden. Met de zekerheid van zijn intuitie ging op zoek naar een muziek die objectiever, meer bezonken en vooral gesteund op louter muzikale elementen zou zijn. De negentiendeeuwse muziek met de talloze buiten-muzikale bedoelingen kon niet meer voldoen. Er zou moeten teruggegaan worden tot de grondslag van onze Europese muziek: de polyfonie.

Hij nam eerst in zijn concerten Haydn en Mozart nog op, maar langzamerhand wordt hij zich bewuster en voelt hij zich vooral aangetrokken tot muziek van de middeleeuwen tot en met de barok. In zijn eigen werkplaats vervaardigt hij de daarvoor nodige oude instrumenten als clavichorden, clavecimbalen, viola's, viola da gamba's, luiten, blokfluiten. Er was een nieuwe klank gekomen waaraan men eerst nog moest wennen: een klank met een ongemene frisheid en klaarte, waarbij alle portamento's en glissando's der romantische muziek zwoel bij leken; een zekere kloekheid die niet zozeer de direkte gevoelens opwekte maar aanspraak maakte op wat in de mens algemeen geldend was.

Uit de aard der zaak was deze muziek, gemeenschapsmuziek. Ze eiste een musicerende gemeenschap waarin alles ondergeschikt werd aan het geheel, waar geen noodzaak bestond van op de voorgrond tredende solisten.

Tot zover bepaalde deze stroming er zich nog steeds toe, voor een groep toehoorders een muziek uit te voeren die een wekkend voorbeeld zou kunnen zijn.

De volksliedbeweging echter, die in vele landen ontstaat, komt tot het besef dat in deze wijze van uitvoeren, in deze eenvoudige muziek, in deze veel gemakkelijker bespeelbare instrumenten, oneindig veel mogelijkheden liggen om een grotere kring weer te leren musiceren. Peter Harlan voert in 1926 de blokfluit, zoals hij haar leerde kennen bij Dolmetsch in de kwartet-vorm, in Duits-

[p. 276]

land in. Zij wordt aanvaard als eenvoudig aan te leren instrument waarmee nochtans heel wat schoonheid op te wekken is.

Tegelijkertijd gaat men in het verleden vorsen en men komt tot de ontdekking dat de traditie, in het gezin te musiceren, slechts onderbroken werd door de rationalistische achttiende en de traditieloze negentiende eeuw. Voor de middeleeuwer, de renaissancemens als de barokmens was het natuurlijk milieu, waar muziek beleefd werd, niet de concertzaal, maar de woonplaats. In organisch verband met feestelijkheden, rustdagen en grote gebeurtenissen van het gezin, klonk daar het samenspel van een gemeenschap die door heel wat meer banden samenhing dan louter muzikale noodzaak.

Deze kijk op het verleden wordt een openbaring voor al die mensen uit de pas ontstane jeugdbeweging, die allen - alhoewel zelf buiten de bourgeoisie van hun gezin staand - dat onuitgesproken verlangen in zich dragen naar een hoogstaand familieleven, die allen in die voldragen oude muziek een weerspiegeling vinden van hun eigen verlangen naar meer bezonkenheid, meer innerlijkheid. Puttend uit wat de pioniers voor hen ontginden, scheppen zij in hun gemeenschappen, een vorm van musiceren - eenvoudige muziek uitgevoerd met eenvoudige instrumenten - die ze later in hun eigen gezinnen zullen kunnen uitdragen.

Geboren uit de drang van een zeker deel der krachten van deze eeuw, naar wat in diepste wezen even eenvoudig als echt is, kan deze huismuziekbeweging, wanneer het haar gelukt opnieuw, als al die eeuwen voorheen, het volk te begeesteren, de bodem worden waaruit een volwaardig muzikaal volk kan opstaan met opnieuw een keurgroep van toondichters. Indien een land inderdaad aandeel heeft in de muziekkultuur dan is dat zeker voor een deel te danken (alle verhoudingen in acht genomen) aan het rijp zijn van dit volk op muzikaal gebied, op het verheven peil van de muzikaliteit doorheen het GANSE volk. Een volk dat verleerde te zingen en te musiceren, onthoudt zijn kunstenaars alle mogelijkheden tot ontplooing. De Nederlanden van na de zestiende eeuwe bewijzen het. Het na-zeventiendeeuwse Engeland bewijst het evenzeer.

Velen verwijten onze huidige musici niet ‘volks’ genoeg te zijn, maar zij vergeten dat, wanneer zij dat op dit ogenblik wilden zijn, ze zich zouden verlagen tot het peil van een gemeenschap die niet het minste aanvoelingsvermogen meer bezit voor wat in wezen muzikaal is. Ook hier maar één weg: de weg die bij het individu vertrekt. Zoals ieder onderdeel van de nieuwe levensstijl die we willen uitdragen, van individu tot individu moet voortgegeven worden, zo moet ook hier bij de enkeling aangevangen worden. Stap voor stap moet weer geleerd worden wat musiceren, wat zingen betekenen kan in het dagelijks leven van een mens.

Uitgangspunt is weer, zoals trouwens voor de hele opbouw van de maatschappij die we wensen, het GEZIN. In de jeugdbeweging moet de jongeren de gelegenheid gegeven worden zich dat eigen te maken wat hen later in staat zal stellen een zeer hoogstaand gezinsleven te leiden. Nu is het ogenblik dat wij de jeugd het beeld moeten meegeven van wat later hun leven kan worden. Al te veel lopen thans ontworteld, zonder besef dat eerst in het verband van een natuurlijk gegroeide gemeenschap, een mens tot echt zelfbewustzijn kan komen. Aan ons echter te zorgen dat in dit familieleven stijl en gemeenschappelijk beleven intrede doet. Dat de huismuziek hierbij een rol zal spelen zal niemand betwijfelen die reeds ondervonden heeft welke bronnen van schoonheid hier nog verborgen liggen.

Piet de MEEUW.