Golfslag. Jaargang 1

[p. 106]

Kroniek der letteren
De poezie op nieuwe banen?

Ik ben niet de enige in de bent der wachtenden op de revelatie in onze jongste poeziegeneratie, die met spanning al het nieuwe of althans datgene wat zich als nieuw aankondigd, volgt met een aandacht die vooralsnog niet evenredig is aan wat we totnogtoe aan waardevols te horen kregen. Dat onze moeite en ons hoopvol uitkijken uiteindelijk zullen beloond worden, dat we vandaag of morgen uit de jongeren werkelijk dè stem van deze tijd zullen horen opklinken, daarvan ben ik vast overtuigd, al lijkt het dat ik op het podium der optimisten voorlopig nog de enige solist ben.

Doch buiten de vraag: wanneer?, stelt zich een tweede: hoe? Hoe zal het uitzicht zijn in wezen en vorm die aan de vernieuwing een definitieve gestalte zal geven? Hoe zal de evolutie zich voltrekken, welke richting zal zij uitgaan?

Op deze vragen, aan de hand van wat we totnogtoe konden doorgronden, nu reeds een afdoend antwoord willen zoeken, zullen velen op zijn minst voorbarig noemen. Toch meen ik wel een en ander te kunnen vaststellen, al zullen diegenen die deze tweede na-oorlogse periode mordicus als onvruchtbaar willen bestempelen, sceptisch hun pessimistische koorzang blijven aanheffen omdat mode nu eenmaal mode is. En wie buiten het algemeen geldende een eigen en dan nog gewaagde opinie wil laten horen, zal steeds gedoodverfd worden als poseur.

Elke nieuwe periode in de geschiedenis, zowel in de kunst, in de wijsbegeerte als in het staatsleven, is een reactie op een voorgaande, reactie die zich meestal als extremistisch aandient om langzamerhand, na enige bezadiging, de waardevolle basis van het nieuwe tijdperk uit te maken. Doch de verstrekkende betekenis van zulkdanig extremisme zal afhangen van de vitaliteit waarmede het nieuwe, in het oude gekiemd haar ideëen zal doen ingang vinden. Aan de hand van deze vaststelling zouden we moeten besluiten, dat bij ontstentenis van zulkdanig vitalisme in de huidige periode, we onze hoop op grondige vernieuwing best kunnen laten varen. Doch er zijn nog andere factoren waarmede we dienen rekening te houden.

Wanneer na de eerste wereldoorlog in ons land het expressionisme baan brak, het expressionisme met zijn heerlijke hymnen aan het leven, zijn diep menselijk humanisme, zijn satirisch hekelen van het kleinburgerlijke na jaren waarin storm en geweld de nietigheid van alle bourgoisie had laten aanvoelen, het breken met alle individualisme ten bate van het gemeenschaps-gevoelen, het Vlaamse expressionisme met zijn jonge, heerlijke kracht, toen was dit het extreme dat de nakende vruchtbaarheid van een gulden periode aankondigde, eens dat alle geweld en uitbundigheid tot een gematigde normaliteit zou zijn

[p. 107]

herleid. Het was een hartstochtelijke reactie. En toch is deze met gloed aangekondigde vernieuwing niet uitgegroeid tot wat ervan verwacht werd. Al hebben Van Ostayen, Gijsen, Moens e.a. onvergetelijke bladzijden geschreven. HET meesterwerk van expressionisme kunnen we moeilijk aanwijzen.

We schrijven nu één jaar na het eindigen van de tweede wereldoorlog. Dat de reactie op deze vijf jaren van vernietiging anders zou zijn, anders moest zijn, dat wisten we allen, doch dat ze zo lang op zich zou laten wachten, dat ze zich zo bloedloos, zo levenloos zou aankondigen, heeft velen teleurgesteld. Leven we misschien nog te zeer in de atmosfeer van oorlogspychose, zijn de luchten nog niet genoeg gezuiverd van haat en doodslag, zijn we nog niet overtuigd van de vrede die met ronkende woorden werd aangekondigd? Er ligt waarheid in dit alles. Wel hoort men niet meer het bulderen der kanonnen, niet meer het huilen der sirenes, niet meer de bluffende oorlogsberichten, maar men gelooft niet in de vrede, men gelooft niet meer in de mens, men gelooft niet meer in de toekomst. Slechts het ogenblik heeft nog belang. Leef, leef van de ene minuut in de andere, denk slechts aan vandaag, zwijg over morgen; men zal u minachten, gij die nog wenst te behoren tot diegenen die Béranger noemde: ‘Ces fous qui croient au lendemain’.

Even willen we het woord van de dag gebruiken: het existentialisme. Dit schijnt voor velen de enige toevlucht, de enige redding; er is een geheimzinnigheid en een decadentie die bekoort. Verre van mij hier in dit kort bestek een pleidooi voor of tegen te houden, noch oorsprong en ontwikkeling grondig te willen nagaan, doch veel van deze leer vinden we nu reeds in tal van verzen bij onze jongste dichters.

Eigenlijk zijn er drie verschijnselen die bij het doorsnuffelen van de in honderd en één tijdschriften verspreidde gedichten vooral opvallen. Een eerste verschijnsel zouden we kunnen noemen een her-aanvaarden van het romantisme. Dit verschijnsel dat in de grond het meest gezonde element vertegenwoordigd, wordt echter door de twee andere enigszins overvleugeld, te weten: het vluchten in een nogal streng doorgevoerd individualisme en verder een drang naar een bepaald, doch beslist nog onvoldragen classisisme.

Welke van deze stromingen nu zal in de toekomst beslissend zijn voor het uitzicht van onze poezie? Laat ons eerst even nagaan aan welke waarden de reactie zich heeft te voeden om als reactie opgeld te doen. De grote slogan op kunstgebied gedurende de bezetting was ongetwijfeld het proclameren van de volksverbonden kunst. Ik hoef hierop niet verder in te gaan, reeds genoeg werd er gepalaberd om voor en tegen te verdedigen. Men heeft nu genoeg van ronkende slagzinnen, genoeg van een vergoddelijkt heroisme, genoeg van wat men noemt ‘een tot mythe opgedreven nationalisme’, genoeg van broederschap, kortom van alles wat de zogenaamde waarden van het individu moest op de achtergrond plaatsen om alleen de gemeenschap en het gemeenschappelijk ideaal te dienen. En tegen deze waarden zal de reactie zich hoofdzakelijk te richten hebben. Tegenover het vergoddelijkt heldendom zoekt men zijn heil in romantische idealen, tegenover de uitbundigheid en sommige slordigheden in wezen en vorm rest een zich beroepen op de bezonkenheid, op de rust en de wijsheid van het classisisme. En tegenover de volksverbondenheid wil men plaatsen de verheerlijking van het

[p. 108]

individuele, de totale, maar dan ook totale vrijheid, wars van alles wat naar het dogmatische zou kunnen zwemen.

Niemand kan vooralsnog voorzien hoe onze Vlaamse jongeren al deze aspecten die we sporadisch aantreffen, zullen verwerken tot een homogene vernieuwing. Enerzijds vinden we in sommige tijdschriften een brave stemmingspoezie met romantische inslag die wel sympatiek aandoet, maar in haar onvoldragenheid nog naar armoe zweemt; anderzijds duiken tal van dichters op die het ongetwijfeld interessant vinden zich te bedrinken aan de mode, zij trachten te ontvluchten aan tijd en gebondenheid om onder te dompelen in de roes van het ogenblik.

Velen zullen bij dit alles vraagtekenend de schouders ophalen. En hier wil ik, op gevaar af me heel wat vriendelijkheden van ‘geariveerden’ op de nek te halen, hier wil ik mijn eigen standpunt openhartig toegeven. Hoe de mode van de existentieleer op dit ogenblik het geestelijke zoeken ook beinvloed, hoe individualisme en uitzichtsloos pessimisme de huidige generatie ook deprimeert, hoe een overdreven drang naar persoonlijke vrijheid alle menselijke normen ook overboord wil werpen, het zal niet DE vernieuwing, niet HET poëtisch tijdsbeeld zijn van morgen. Alhoewel de verheerlijking van het mens-dier steeds een dankbaar onderwerp zal blijven voor een bepaald schrijver à la Teirlinck, toch zal het gezond-humane zijn weg vinden. Zal het gezegd zijn dat onze dichters de huidige maatschappelijke decadentie zullen verheerlijken, dat zij alle eerlijkheid zullen verpletteren om waanzin en rotheid te aanbidden en als norm voor het mens-zijn te proclameren?

Neen, juist het feit dat we nu geen bruisende en uitbundige reactie hebben beleefd, reactie die dan misschien dezelfde neerwaartse wegen zou gaan als na de eerste wereldoorlog, laat vermoeden dat een ernstig zoeken en staag werken aan eigen opbouw, ieder voor zichzelf, dit langzame proces van peilen en vormen uiteindelijk zal leiden tot een hechter en meer gefundeerd resultaat. Geen roekeloze uitspattingen, die weliswaar in het algemeen een stuwende charme kunnen bezitten, geen lyrische bedronkenheid aan woorden, maar een jonge opstandigheid gebaseerd op de menselijke waarden van geloof en liefde, een jubel die zich uitzingt met de kracht der moeizaam veroverde ideeën in het kader van een gezond romantisme gepaard aan de voldragenheid van een hernieuwde klassiek: de revolutie van de in het leven gelovende mens, idealistisch en toch vol reële wijsheid. Reeds zijn namen als Reninca, M. Brauns e.a. een eerste stap in deze richting. Noem het neo-romantisme, noem het neo-classisisme, ofwel, om bij het schijnbaar paradoxale te blijven, noem het een romantisch-classisisme, mij om het even. Maar zeker is dat de De Mens zal zegevieren, ondanks duizend ‘Faun’-en die ons in extatische bewondering voor de Speermalie's, de Rolande's, de Lady Chatterly's, nog steeds appelen voor citroenen willen verkopen. De toekomst zal uitmaken in hoeverre ik gelijk heb, al zie ik vele meewarige glimlachjes op deze bladzijden gericht.

IVO MICHIELS.