Het oudste goederenregister van Oudenbiezen (1280-1344). Deel I Tekst

[p. 5]

Woord vooraf

Het oudste goederenregister van de kommanderij van Oudenbiezen (te Rijkhoven, Belgisch-Limburg), dat hier uitgegeven wordt, berust op het Rijksarchief te Hasselt, fonds Oudenbiezen, oud fonds n^o 444⁽¹⁾. Dit lijvig register van 182 folio's werd aangevangen in 1280 en door diverse handen tot 1344 voortgezet.

Het goederenregister is bijna geheel in het Nederlands, dus in de Limburgse streektaal, gesteld. Daardoor is het belang ervan voor de Nederlandse taalkunde buitengewoon groot. Het is, binnen het Nederlandse taalgebied, veruit het omvangrijkste in origineel bewaarde dokument in de volkstaal uit de 13^e eeuw. Voor Limburg kan de waarde ervan niet hoog genoeg aangeslagen worden. Afgezien van enkele zeer vroege literaire handschriftfragmenten, waarmede Limburg de kroon spant (Veldeke, Aiol), behoren - was dit goederenregister er niet geweest - veruit de meeste Middelnederlandse bescheiden uit de 13^e eeuw, die in origineel bewaard zijn, tot het graafschap Vlaanderen, de rest bijna geheel tot het graafschap Holland en het westen van het hertogdom Brabant. Uit de 13^e eeuw zijn in Belgisch-Limburg slechts 2 originele oorkonden tot ons gekomen: Guigoven 1277 en Sint-Truiden 1300. Nog in de eerste helft van de 14^e eeuw zijn in Belgisch-Limburg oorkonden in de volkstaal zeer schaars. Eerst omstreeks 1380 worden ze talrijk⁽²⁾. In Nederlands-Limburg zijn uit de 13^e eeuw 6 originele oorkonden bekend:

(1) Met Nieuw Fonds duidt men dat deel van het archief van Oudenbiezen aan, dat vroeger in het Staatsarchief te Düsseldorf berustte en ca. 1925 aan het Rijksarchief te Maastricht werd afgestaan. Het Oud Fonds is dat deel, dat voordien reeds te Maastricht berustte. De archivalia uit beide secties, die herkomstig zijn uit de kommanderijen in Belgisch-Limburg, werden in 1951 aan het Rijksarchief te Hasselt overgemaakt.

(2) De Middelnederlandse oorkonden in Belgisch-Limburg tot 1400 werden uitgegeven door J. Moors, De oorkondentaal in Belgisch-Limburg van circa 1350 tot 1400, Brussel (Tongeren) 1952.

[p. 6]

Maastricht 4 van 1294 en 1 van 1299, Torn 1297. Veldeke en de Aiol buiten beschouwing gelaten, ligt het Limburgse taalgoed uit de vroegste periode dus vooral besloten in de goederenregisters van de Duitse Orde: het hier uitgegeven oudste goederenregister van Oudenbiezen, het goederenregister van Bernissem (Sint-Truiden) van kort na 1301⁽¹⁾, het goederenregister van Oudenbiezen van 1320-1368⁽²⁾ en het ontvangboek van Oudenbiezen van 1309-1377⁽³⁾. De waarde van het oudste goederenregister wordt nog verhoogd door het feit dat naam en plaats van herkomst van de hoofdhanden bekend is, zodat de kenmerken van diverse Limburgse dialecten kunnen nagegaan worden.

Voor de toponymie en de antroponymie is het hier uitgegeven goederenregister een van de allerbelangrijkste in het Nederlandse taalgebied: het is immers het eerste uitvoerige register van die aard in de volkstaal in onze gewesten.

Ook voor de economische, inz. de agrarische geschiedenis is het oudste goederenregister van Oudenbiezen uitzonderlijk gewichtig.

Normaal had dit goederenregister een plaats moeten vinden in het corpus der Middelnederlandse teksten tot 1300, dat door de tweede bewerker voorbereid wordt. De omvang van het register, alsmede het feit dat het van 1280 doorloopt tot ± 1325, waarbij het onlogisch en ondoenlijk ware alleen het deel uit de 13^e eeuw te publiceren, deed de voorkeur geven aan een aparte uitgave. Dit bood meteen gelegenheid tot een diepgaande historische en taalkundige bewerking.

De gehele uitgave zal twee banden omvatten. Deel I is de eigenlijke tekstuitgave. Deel II zal een historische studie behelzen van de hand van J. Buntinx, een taalkundige studie van M. Gysseling, en glossaria en indices die in gemeenschappelijk overleg zullen samengesteld worden. De tekst van het register moest noodzakelijk eerst gepubliceerd worden, omdat de katernen, soms zelfs de folio's binnen de katernen, in volkomen wanorde zijn ingebonden, zodat de bladzijden van de uitgave het enige houvast bieden voor de verwijzingen.

(1) Nieuw fonds n^o 207. Van dit goederenregister wordt eveneens een uitgave voorbereid.

(2) Nieuw fonds n^o 93.

(3) Oud fonds n^o 88.

[p. 7]

De tekst werd overgetypt door M. Gysseling en gecollationeerd door J. Buntinx. Voor enkele moeilijkheden werd samen naar een oplossing gezocht.

De transcriptie is in hoofdzaak diplomatisch: u en v werden afgedrukt zoals in het handschrift, afkortingen werden opgelost doch (behalve in ondubbelzinnige Latijnse woorden) gecursiveerd. Hoofd- en kleine letters werden evenwel genormaliseerd volgens het huidig gebruik. Ook de interpunctie is modern, hoewel zij zo dicht mogelijk aansluit bij die uit het handschrift. De randtitels werden tussen () geplaatst.

Deze uitgave kon alleen tot stand komen dank zij de grote tegemoetkoming van Dr. M. Bussels, conservator van het Rijksarchief te Hasselt, die het handschrift voor de duur van het onderzoek uitleende aan het Rijksarchief te Gent. De auteurs danken hem daarvoor zeer oprecht. Zij danken eveneens van harte Dr. apotheker L.J. Vandewiele en Prof. Dr. L. Elaut te Gent, zonder wier hulp de ontcijfering en interpretatie van de in het goederenregister ingelaste recepten een onmogelijkheid ware geweest.

Correctienoot

De oorkonde van Sint-Truiden van ‘1300’ draagt een onjuiste datum: schrift en inhoud wijzen op ± 1400.