De Gids. Jaargang 169

[p. 965]

[Nummer 12]

Bij dit nummer

In juli 1908 arriveerde de vermaarde islamkenner Christiaan Snouck Hurgronje voor een verblijf van enige maanden in Turkije. Van zijn bevindingen deed hij verslag in twee lange artikelen voor De Gids. Een ervan wordt in dit geheel aan Turkije gewijde nummer, enigszins bekort, opnieuw afgedrukt. Het heeft meer dan curiositeitswaarde. Het bevat observaties die een eeuw later nog steeds geldigheid bezitten - zoals dat overigens ook bij een Turks reisverslag betreffende Nederland het geval zou zijn. De parallellen tussen heden en verleden hoeven hier niet gereleveerd te worden, ze zijn zo opvallend dat de lezer ze zelf moeiteloos zal vinden. Minstens zo belangrijk, of zelfs belangrijker, is de toon van het stuk: de openheid die eruit spreekt, een openheid die bepaald niet kritiekloos is maar waaruit behalve oprechte interesse voor de Turkse samenleving ook het vermogen blijkt zich te verplaatsen in de ander. Dat laatste is niet alleen een bijzondere, maar ook een bijzonder relevante eigenschap in een tijd waarin niet alleen het mogelijke eu-lidmaatschap van Turkije, maar het hele begrip openheid zelf ter discussie staat. Wereldwijd, maar zeker ook in Nederland en Turkije.

Net als in de tijd van Snouck Hurgronje geeft Europa intussen dubbelzinnige signalen in de richting van Turkije af. Over de toetreding tot de Unie wordt tot in de kleinste details onderhandeld, terwijl er volgens sommige regeringsleiders nog steeds principiële bezwaren tegen bestaan. Istanbul is door de eu aangewezen tot culturele hoofdstad van Europa (in

2010), terwijl het geen economische of politieke, maar juist culturele verschillen zijn waar die principiele weerstand op berust. De ‘Armeense kwestie’, die in de eerste plaats Turkse en vervolgens internationale dimensies heeft, is in minstens twee lidstaten - Frankrijk en Nederland - tot nationaal thema verklaard. Te zeggen dat Turkije in het brandpunt van de belangstelling staat is een understatement.

Alle reden dus om een themanummer van De Gids aan het land te wijden. De blikrichting is daarbij duidelijk: Nederland kijkt naar Turkije. De aangezochte auteurs zijn Nederlanders of maken in ieder geval deel uit van de Nederlandse samenleving, maar hebben bovendien een bijzondere band met Turkije. Soms is die wetenschappelijk, soms politiek, soms van heel persoonlijke aard, bijvoorbeeld wanneer liefde of afstamming in het spel zijn. Zeker in dat laatste geval is een dialoog tussen twee culturen onvermijdelijk:

[p. 966]

die speelt zich dan namelijk af binnen een en dezelfde persoon. Zo'n intern tweegesprek relativeert onvermijdelijk het nationalisme waarvan men wel zegt dat het de Turken met de paplepel wordt ingegoten. En wellicht ook het moralisme dat Nederlanders zo graag en snel aan de dag leggen wanneer het over zaken buiten de eigen landsgrenzen gaat.

De artikelen in dit nummer variëren van een beschouwing over de consequenties van politieke ontwikkelingen in Ankara voor de Europese Unie (en vice versa) tot een lofzang op de kappersbranche in diezelfde stad; van een even gedegen als uitgesproken verhandeling over het begrip genocide tot een woest verslag van Turks leven in de Amsterdamse Kinkerstraat, dat door de auteur (veiligheidshalve?) als fictie wordt gepresenteerd. Alle bijdragen zijn op verzoek van de redactie maar op persoonlijke titel geschreven. Ze vormen tezamen geen boek, maar een tijdschrift, met de vooren nadelen van dien: wellicht niet volledig en niet volkomen evenwichtig, maar wel op de huid van de tijd en uit noodzaak gepresenteerd.

Er verschijnt van ditzelfde nummer ook een uitgave in het Turks. Niet omdat de redactie meent dat de Turken hoognodig vanuit Nederland op de hoogte moeten worden gebracht van de ware toedracht omtrent allerlei toestanden in hun samenleving - dat zou getuigen van onwereldse arrogantie. De vertaling wordt juist gepubliceerd in de hoop op kritiek, op een reactie die wellicht leidt tot een nuancering van standpunten, maar in ieder geval tot het begin van een inhoudelijke dialoog. Evengoed, zo hebben we ons gerealiseerd, zou het effect natuurlijk averechts kunnen zijn. Vrijmoedig je mening geven over het verre Turkije is in Nederland niet zo moeilijk. Maar dezelfde woorden hebben in een andere taal en een andere omgeving soms een heel ander, en soms veel heviger effect. De ontvangst van dit nummer in Istanbul, İzmir en Ankara zal dus niet alleen iets zeggen over de behandelde onderwerpen, maar vermoedelijk ook iets over de aard, de mogelijkheid en de onmogelijkheid van het debat tussen de culturen zelf. Dat is een avontuur, er zijn risico's aan verbonden. Maar toen Snouck Hurgronje naar Istanbul vertrok, ried men het hem ook af. Er is geen alternatief voor openheid. Behalve: niet schrijven, niet denken.

Namens de redactie,

hans maar ten van den brink